Nic nie zdarza się przypadkiem - ebook

WYJAZD

Droga bez skrótów

WYJAZD
Droga bez skró­tów

Wia­domo, zda­rza się to wielu ludziom, ale ni­gdy się nie myśli, że może się to przy­tra­fić wła­śnie nam. Taka też była zawsze moja postawa. Tak więc gdy mnie to dotknęło, byłem jak wszy­scy nie­przy­go­to­wany. W pierw­szej chwili zda­wało mi się, iż rze­czy­wi­ście doty­czy to kogoś innego.

– Panie Terzani, ma pan raka – powie­dział lekarz, ale mia­łem wra­że­nie, że nie zwra­cał się do mnie. Prawdę mówiąc – spo­strze­głem to od razu z nie­ja­kim zdu­mie­niem – nie roz­pa­cza­łem ani się nie prze­ją­łem, jakby w grun­cie rze­czy ta sprawa mnie nie doty­czyła.

Być może ta począt­kowa obo­jęt­ność była tylko instynk­towną formą obrony, spo­so­bem zacho­wa­nia powścią­gli­wego dystansu, ale pomo­gła. Umie­jęt­ność spoj­rze­nia na sie­bie z zewnątrz jest zawsze poży­teczna. I można się tego nauczyć.

Spę­dzi­łem w szpi­talu jesz­cze jedną samotną noc. Roz­my­śla­łem. Wyobra­ża­łem sobie tych wszyst­kich, któ­rzy przede mną, w tych samych poko­jach, dostali podobne wia­do­mo­ści, i towa­rzy­stwo to w jakiś spo­sób dodało mi otu­chy. Byłem w Bolo­nii. Dotar­łem tam po poko­na­niu kolej­nych eta­pów, z któ­rych każdy sam w sobie wyda­wał się bez zna­cze­nia. Zło­żyły się one jed­nak, jak wiele rze­czy w życiu, w pewną logiczną całość: upo­rczywa bie­gunka, która zaczęła się w Kal­ku­cie, różne bada­nia w Insty­tu­cie Cho­rób Tro­pi­kal­nych w Paryżu, inne bada­nia mające wykryć przy­czynę nie­wy­tłu­ma­czal­nej ane­mii. Aż wresz­cie pewien prze­zorny wło­ski lekarz, nie zado­wa­la­jąc się naj­bar­dziej oczy­wi­stymi wyja­śnie­niami, posta­no­wił – za pomocą dziw­nego przy­rządu, gumo­wego wężyka ze świe­cą­cym oczkiem – zaj­rzeć do naj­bar­dziej ukry­tych zaka­mar­ków mojego ciała i, w opar­ciu o wie­lo­let­nie doświad­cze­nie, natych­miast roz­po­znał to, co sta­no­wiło dla niego chleb powsze­dni.

Byłem mu wdzięczny za facho­wość i szcze­rość. Dzięki temu mogłem ze spo­ko­jem, a teraz także naprawdę roz­sąd­nie, doko­nać obra­chun­ków, usta­lić prio­ry­tety i pod­jąć konieczne decy­zje. Zbli­żały się moje pięć­dzie­siąte dzie­wiąte uro­dziny i nad­szedł czas, żeby spoj­rzeć za sie­bie, jak to się robi na szczy­cie góry, kiedy z satys­fak­cją oce­niamy trasę naszej wspi­naczki. Jakie było moje życie do tej pory? Wspa­niałe! Jedna przy­goda za drugą, wielka miłość, nic, czego trzeba by żało­wać, i nic waż­nego, co pozo­sta­łoby jesz­cze do zro­bie­nia. Gdy­bym jako chło­pak posta­wił sobie za cel to, do czego dąży tak wielu, czyli „posa­dzić drzewo, spło­dzić syna i napi­sać wiersz”, to mniej wię­cej go osią­gną­łem. I to nie­mal mimo­cho­dem, bez wysiłku, a jesz­cze po dro­dze nie­źle się przy tym bawiąc.

W ciszy, zakłó­ca­nej tylko szu­mem kół samo­cho­dów prze­jeż­dża­ją­cych po mokrym asfal­cie i odgło­sem kro­ków sióstr suną­cych po lino­leum kory­ta­rza, sta­nął mi przed oczami obraz, który od tam­tej pory mi towa­rzy­szy. Wyda­wało mi się, że całe moje życie prze­bie­gło jakby na karu­zeli: od samego początku przy­padł mi w udziale biały koń; to na nim się obra­ca­łem i buja­łem do woli, i nikt ni­gdy – wtedy po raz pierw­szy zda­łem sobie z tego sprawę – nawet nie przy­szedł zapy­tać, czy mam bilet. A tak naprawdę go nie mia­łem. Całe życie jeź­dzi­łem na gapę! Teraz jed­nak prze­cho­dził kon­tro­ler, pła­ci­łem należ­ność i – jeśli wszystko poszłoby dobrze – może uda­łoby mi się zro­bić… jesz­cze jeden obrót na karu­zeli.

Następny dzień zaczął się jak każdy inny. Nic wokół mnie się nie zmie­niło i nic nie odzwier­cie­dlało wiel­kiej burzy myśli w mojej gło­wie. W Por­retta Terme, gdzie mia­łem prze­siadkę na pociąg do Prac­chi, a stam­tąd do Orsi­gni, przy­po­mnia­łem sobie nawet, żeby ode­brać z pralni bie­li­znę, którą zosta­wi­łem tam kilka dni wcze­śniej. Kiedy dotar­łem do domu, zapro­po­no­wa­łem cze­ka­ją­cej tam na mnie Angeli spa­cer do lasu. Po pra­wie czter­dzie­stu latach wspól­nego życia zarówno roz­mowa, jak i mil­cze­nie były dla nas pro­ste. Obie­ca­łem jej, że będę się sta­rał z tego wyjść, i był to – jak sądzę – jedyny moment, kiedy się wzru­szy­łem.

Cho­dziło o to, żeby jak naj­szyb­ciej zde­cy­do­wać, co robić. Pierw­szym instynk­tow­nym odru­chem była reak­cja zra­nio­nego zwie­rzę­cia: schro­nić się w jamie. Nagle mi się wydało,

że mam mało sił i że powi­nie­nem je mak­sy­mal­nie zebrać w sobie. Posta­no­wi­łem nic nikomu nie mówić – poza dziećmi i tymi przy­ja­ciółmi, któ­rzy uzna­liby za nie­zro­zu­miałe moje nagłe znik­nię­cie. Chcia­łem wyostrzyć swój umysł, żeby nikt i nic mnie nie roz­pra­szało.

Przede wszyst­kim musia­łem posta­no­wić, gdzie, a szcze­gól­nie – jak się leczyć. Che­mio­te­ra­pia, radio­te­ra­pia, chi­rur­gia, ze wszyst­kimi swo­imi szko­dli­wymi – jak się mówi – kon­se­kwen­cjami, prze­stały być jedyną moż­li­wo­ścią. Dzi­siaj, kiedy wszystko poda­wane jest w wąt­pli­wość, kiedy patrzy się podejrz­li­wie na to, co ofi­cjalne, kiedy wszel­kie auto­ry­tety stra­ciły pre­stiż, a każdy czuje się upraw­niony, bez żad­nych zaha­mo­wań, oce­niać wszystko i wszyst­kich, wręcz coraz mod­niej­sze staje się kry­ty­ko­wa­nie medy­cyny kla­sycz­nej i wychwa­la­nie metod „alter­na­tyw­nych”.

Już same nazwy wydają się bar­dziej pocią­ga­jące: ajur­weda, ener­go­te­ra­pia, aku­punk­tura, joga, home­opa­tia, chiń­skie zioła, reiki i – czemu nie – uzdra­wia­cze, czy to fili­piń­scy, czy inni. Są zawsze jakieś pogło­ski, jest jakaś osoba, o któ­rej ktoś opo­wiada, jakaś histo­ria, która wydaje się wprost ide­alna, by w nią uwie­rzyć i by dawała nadzieję na pomyślny efekt jed­nej z tych coraz licz­niej­szych „kura­cji”. Nawet przez chwilę nie bra­łem ich na poważ­nie.

A prze­cież wiele z tych prak­tyk pocho­dzi z Azji, gdzie spę­dzi­łem trzy­dzie­ści lat; nie­które mają swoje korze­nie w Indiach, gdzie mam dom! Sam w prze­szło­ści nie mia­łem

żad­nych zaha­mo­wań, żeby się do nich ucie­kać: w Chi­nach odda­łem mojego syna Folca, wów­czas jede­na­sto­let­niego, w ręce uzdro­wi­ciela sto­su­ją­cego aku­punk­turę, który wyle­czył go z astmy, a zale­d­wie rok przed pod­ję­ciem decy­zji we wła­snej spra­wie zapro­wa­dzi­łem mojego fran­cu­skiego przy­ja­ciela Leopolda do oso­bi­stego leka­rza dalaj­lamy, do Insty­tutu Medyczno-Astro­lo­gicz­nego (tak, to wła­śnie takie zesta­wie­nie) w Dha­ram­sali, żeby zmie­rzył jego sie­dem­na­ście pul­sów i prze­pi­sał mu na zapa­le­nie wątroby – bar­dzo sku­teczne, jak się zdaje – czarne pigułki, przy­po­mi­na­jące owcze bobki. Poza tym sam mówi­łem i pisa­łem, że czło­wiek Zachodu, wkra­cza­jąc na auto­stradę nauki, zbyt łatwo zapo­mniał o ścież­kach swej daw­nej mądro­ści i teraz, pod­bi­ja­jąc ze swoim mode­lem nowo­cze­sno­ści Azję, ryzy­kuje, że rów­nież tam dopro­wa­dzi do znik­nię­cia ogrom­nej czę­ści wie­dzy zwią­za­nej z miej­sco­wymi tra­dy­cjami!

Nie zmie­ni­łem poglą­dów, ale kiedy cho­dziło o moje prze­ży­cie, nie zawa­ha­łem się nawet przez chwilę; musia­łem zawie­rzyć temu, co było mi bliż­sze: nauce, zachod­niemu rozu­mowi. Nie była to tylko kwe­stia czasu, a w tych przy­pad­kach nie ma go zbyt wiele do stra­ce­nia, bio­rąc pod uwagę fakt, że wszyst­kie tak zwane metody alter­na­tywne, jeśli już dzia­łają, to dłu­go­ter­mi­nowo. Cho­dziło o to, że w grun­cie rze­czy im nie ufa­łem. A mieć zaufa­nie do lecze­nia i do osoby, która je zaleca, jest w pro­ce­sie zdro­wie­nia czyn­ni­kiem nie­zwy­kle waż­nym, wręcz pod­sta­wo­wym.

Szczę­ście w życiu pomaga, a ja go mia­łem zazwy­czaj wręcz w nad­mia­rze. Rów­nież tym razem for­tuna mi sprzy­jała, a przy­naj­mniej tak to czu­łem, co w sumie na jedno wycho­dzi. Wśród moich kole­gów dzien­ni­ka­rzy, wete­ra­nów z Azji, był kore­spon­dent „New York Timesa”, dwu­krotny lau­reat Nagrody Pulit­zera. Łączyła nas przy­jaźń zro­dzona ze wspól­nych doświad­czeń: oby­dwaj zosta­li­śmy aresz­to­wani i wyda­leni z Chin; oby­dwaj, wbrew wszel­kiej logice robie­nia kariery, po poby­cie na dużo „waż­niej­szych” pla­ców­kach jako miej­sce pracy wybra­li­śmy Indie. Teraz poja­wiła się jesz­cze jedna zbież­ność losów: kilka lat wcze­śniej mój przy­ja­ciel cier­piał na takie samo scho­rze­nie i prze­żył. Odwie­dzi­łem go więc w Delhi i popro­si­łem o radę.

Ci, któ­rzy wypro­wa­dzili go na pro­stą – nazy­wał ich _fixers_ – byli jego zda­niem naj­lepsi na rynku. Zaufa­łem mu. Kilka roz­mów tele­fo­nicz­nych, jeden faks i po kilku dniach byłem w Nowym Jorku, w Memo­rial Sloan-Ket­te­ring Can­cer Cen­ter, albo raczej w MSKCC, jak się zaleca wpi­sy­wać tę nazwę na cze­kach, aby swój pobyt w tej insty­tu­cji zacho­wać w dys­kre­cji rów­nież wobec wła­snego banku. W każ­dym razie ośro­dek ten zaj­mo­wał osiem­na­ste miej­sce na liście insty­tu­tów sto­su­ją­cych naj­now­szą, eks­pe­ry­men­talną metodę lecze­nia, a zatem był w czu­bie praw­do­po­dob­nie naj­bar­dziej zaawan­so­wa­nych badań w dzie­dzi­nie nowo­cze­snej, zachod­niej medy­cyny.

Po uka­za­niu się książki _Un indo­vino mi disse_ (Powie­dział mi jasno­widz)¹ pytano, mnie, o czym będzie następna. Odpo­wia­da­łem, że książki są jak dzieci i że trzeba być przy­naj­mniej brze­mien­nym, aby myśleć o wyda­niu ich na świat. Mówi­łem też, że jeśli nada­rzy­łaby się taka oka­zja, to po wielu latach spę­dzo­nych na Dale­kim Wscho­dzie chęt­nie odbył­bym wielką podróż po naj­dal­szych rubie­żach Zachodu, żeby na nowo odkryć Stany Zjed­no­czone. Pod pre­tek­stem, że wyje­cha­łem do Ame­ryki, aby spró­bo­wać się „zapłod­nić”, zdo­ła­łem odwró­cić od sie­bie uwagę.

W rubryce ogło­szeń „New York Timesa” zna­la­złem infor­ma­cję o kawa­lerce do wyna­ję­cia przy Cen­tral Parku, posze­dłem ją obej­rzeć i natych­miast wzią­łem. Tych nie­wiele metrów kwa­dra­to­wych sza­rej wykła­dziny, oży­wio­nej czym prę­dzej kil­koma indo­ne­zyj­skimi tka­ni­nami i małym chiń­skim Buddą z brązu, posta­wio­nym na para­pe­cie dużego, niskiego okna, stało się na kilka mie­sięcy moją kry­jówką.

Poza Angelą i ludźmi z MSKCC nikt nie wie­dział, gdzie jestem. Tele­fon mil­czał, nikt nie dzwo­nił do drzwi; jedyną otwartą drogą komu­ni­ko­wa­nia się ze świa­tem pozo­stała poczta elek­tro­niczna ze swo­imi listami w butelce, wyrzu­ca­nymi od czasu do czasu na cyber­ne­tyczną plażę mojego kom­pu­tera, która mogła znaj­do­wać się wszę­dzie. Według mnie jest to w tej chwili naj­bar­dziej dys­kretny, naj­mniej natrętny, naj­lep­szy spo­sób kon­tak­to­wa­nia się, jeśli używa się go wtedy, kiedy naprawdę ma się coś do powie­dze­nia, jeśli nie popada się w nie­chluj­stwo języ­kowe wywo­łane pośpie­chem i jeśli się dru­kuje, żeby móc potem jesz­cze raz prze­czy­tać wszyst­kie dobre rze­czy, które do nas przy­cho­dzą.

Sytu­acja była dosko­nała, taka, o jakiej od dawna marzy­łem: całe dnie mia­łem wolne, żad­nych zajęć, żad­nych obo­wiąz­ków i nie­sa­mo­wite uczu­cie swo­bod­nego biegu myśli, bez żad­nych przerw, bez nie­ustan­nego wra­że­nia – które kie­dyś było wręcz obse­sją – że muszę coś zro­bić. Po tak dłu­gim okre­sie zgiełku cie­szy­łem się w końcu wielką ciszą. Przez wiele lat, zajęty woj­nami, rewo­lu­cjami, powo­dziami, trzę­sie­niami ziemi, wiel­kimi prze­mia­nami w Azji, sta­łem się namięt­nym obser­wa­to­rem zagro­żo­nych, uni­ce­stwio­nych lub – czę­ściej – zmar­no­wa­nych wielu cudzych ist­nień. Teraz przy­glą­da­łem się po pro­stu temu, które doty­czyło mnie naj­bar­dziej: wła­snemu.

A było co obser­wo­wać. Po kolej­nych bada­niach i zwy­cza­jo­wej sekwen­cji zdań: „Jest jakiś cień, który budzi nasze wąt­pli­wo­ści”, „Potrzebne będzie jesz­cze jedno bada­nie”,

„Pro­szę przyjść w przy­szłym tygo­dniu”, „Przy­kro mi, ale mam dla pana złą nowinę…”, odkryto, że cho­dzi nie o jedno, ale o trzy scho­rze­nia o róż­nych cechach, z któ­rych każde nale­żało pod­dać innemu rodza­jowi tera­pii. Tak więc, nie wąt­piąc ani przez chwilę w ich sku­tecz­ność, a wręcz doda­jąc jesz­cze za każ­dym razem moje psy­cho­lo­giczne prze­ko­na­nie, że wszystko jest wła­ściwe i naj­lep­sze z tego, czego mogę spró­bo­wać, pod­da­łem się doświad­cze­niu chemiotera­pii, chi­rur­gii i radiotera­pii.

Ni­gdy wcze­śniej w takim stop­niu nie czu­łem, że zbu­do­wany jestem z mate­rii; ni­gdy nie musia­łam z tak bli­ska obser­wo­wać wła­snego ciała, a przede wszyst­kim nauczyć się zacho­wać nad nim kon­trolę, pozo­stać jego panem, nie pozwo­lić zdo­mi­no­wać się przez jego żąda­nia, bóle, koła­ta­nia i ataki tor­sji.

Zda­łem sobie sprawę, że dopóki pra­co­wa­łem dla tygo­dnika, mój rytm bio­lo­giczny i stan ducha uza­leż­nione były od ter­minu – i zwią­za­nego z tym czę­sto nie­po­koju – napi­sa­nia kolej­nego arty­kułu: wielka radość sobót i nie­dziel, kiedy świat mógł się walić, ale gazeta była już gotowa i nie mia­łem nic do doda­nia; ponie­dział­kowa obo­jęt­ność, kiedy pla­no­wano następny numer; napię­cie we wtorki i w środy, kiedy musia­łem myśleć nad nowym tema­tem i zaczy­na­łem robić notatki; post i kon­cen­tra­cja w czwartki, dzień skła­da­nia arty­kułu; w piątki czujna ulga na wypa­dek koniecz­no­ści wpro­wa­dze­nia popra­wek; i potem wszystko od nowa, tydzień po tygo­dniu, z wojen­nego frontu, ze sto­licy, w któ­rej miał miej­sce zamach stanu, z podróży przez kolejny kraj w poszu­ki­wa­niu jego duszy albo zagu­bio­nego wątku jakiejś histo­rii. Teraz wszyst­kie dni tygo­dnia były jed­na­kowe, bez wzlo­tów i upad­ków; po pro­stu, cudow­nie pła­skie. I nikt niczego ode mnie nie chciał.

Tak jak każda pora roku rodzi swoje owoce, tak samo mój etap dzien­ni­kar­ski wydał swoje. Coraz czę­ściej zda­rzały mi się sytu­acje, w jakich już się kie­dyś zna­la­złem, pro­blemy, z jakimi już wcze­śniej mia­łem do czy­nie­nia. A co gor­sza, pisząc, sły­sza­łem echo histo­rii i słów zapi­sa­nych już przed dwu­dzie­stoma laty. Poza tym fakty, za któ­rymi podą­ża­łem kie­dyś z pasją psa myśliw­skiego, już mnie tak nie zaj­mo­wały. Z bie­giem lat zaczy­na­łem rozu­mieć, że nie sta­no­wią one ni­gdy całej prawdy i że poza nimi kryje się coś jesz­cze – jakiś inny poziom rze­czy­wi­sto­ści – coś, czego nie potra­fi­łem uchwy­cić, wie­dzia­łem jed­nak, iż nie leży to w obsza­rze zain­te­re­so­wań dzien­ni­kar­stwa, szcze­gól­nie współ­cze­snego. Gdy­bym kon­ty­nu­ował karierę w tym zawo­dzie, co naj­wy­żej mógł­bym spró­bo­wać pozo­stać taki, jaki już byłem. Rak stwo­rzył dobrą oka­zję, żeby się nie powta­rzać.

Ale nie tylko to. Stop­niowo zauwa­ża­łem, że rak stał się też rodza­jem tar­czy, za którą mogłem się schro­nić, obroną prze­ciwko temu wszyst­kiemu, co wcze­śniej mnie ata­ko­wało, czymś na kształt bastionu, w któ­rym mogłem się ukryć przed bana­łem codzien­no­ści, obo­wiąz­kami życia towa­rzy­skiego, koniecz­no­ścią pro­wa­dze­nia roz­mów. Dał mi prawo, żebym nie czuł się już do niczego zobo­wią­zany i nie miał żad­nego poczu­cia winy. Wresz­cie byłem wolny. Cał­ko­wi­cie. Może się to wydać dziwne – i cza­sami sam też tak to odbie­ra­łem – ale byłem szczę­śliwy.

„Czy to moż­liwe, że trzeba zapaść na raka, by się cie­szyć życiem?” – napi­sał mój stary angiel­ski przy­ja­ciel. Dowie­dział się, że znik­ną­łem, więc przy­słał mi maila z pyta­niem o nowiny. Odpo­wie­dzia­łem, że ta „nowina” jest moją sen­sa­cją dzien­ni­kar­ską i że prze­ży­wam jeśli nie naj­pięk­niej­szy, to na pewno naj­bar­dziej inte­re­su­jący okres w życiu. Podró­żo­wa­nie było dla mnie zawsze spo­so­bem życia i teraz potrak­to­wa­łem cho­robę jako kolejną podróż: nie­do­bro­wolną, nie­prze­wi­dzianą, bez map, do któ­rej w żaden spo­sób się nie przy­go­to­wa­łem, ale która ze wszyst­kich dotych­cza­so­wych wyma­gała naj­więk­szego zaan­ga­żo­wa­nia i dostar­czała naj­bar­dziej inten­syw­nych prze­żyć. Wszystko, co się wyda­rzało, doty­czyło mnie bez­po­śred­nio. Napi­sa­łem mu, aby się cie­szył, że nie ma raka, ale gdyby chciał prze­pro­wa­dzić cie­kawe doświad­cze­nie, niech przez jeden dzień sobie wyobrazi, że jest ina­czej, i zasta­nowi się nad tym, jak nie tylko życie, ale wszyst­kie osoby i rze­czy wokół nas jawią wów­czas w zupeł­nie innym świe­tle. Być może tym wła­ści­wym.

W daw­nych Chi­nach wiele osób trzy­mało w domu trumnę, żeby pamię­tać o nie­uchron­no­ści śmierci; nie­któ­rzy kła­dli się do niej, kiedy musieli pod­jąć jakąś ważną decy­zję, zysku­jąc w ten spo­sób jakby lep­szą per­spek­tywę wobec prze­mi­jal­no­ści wszyst­kiego. Dla­czego nie uda­wać przez chwilę, że jest się cho­rym, że nasze dni są poli­czone – jak prze­cież jest w isto­cie – aby zdać sobie sprawę, jak bar­dzo są one cenne?

Hin­dusi przy­po­mi­nają sobie o tym, przy­ta­cza­jąc histo­rię czło­wieka, który goniony przez tygrysa, sta­cza się w prze­paść. Spa­da­jąc, bie­da­czy­sko chwyta jakiś krzak, ale i ten zaczyna się osu­wać. Nie ma ratunku: nad nim pasz­cza tygrysa, w dole otchłań. W tej samej jed­nak chwili, dokład­nie tam, na wycią­gnię­cie ręki, mię­dzy kamie­niami urwi­ska, męż­czy­zna dostrzega piękną, czer­woną i świeżą poziomkę. Zrywa ją i… ni­gdy żadna poziomka nie wydała mu się tak słodka jak ta ostat­nia.

Gdyby to mnie miała przy­paść rola tego bie­daka, poziomka owych dni, tygo­dni i mie­sięcy spo­koj­nej samot­no­ści w Nowym Jorku była bar­dzo słodka. To nie zna­czy, że pogo­dzi­łem się ze sko­kiem w prze­paść; prze­ciw­nie, szu­ka­łem wszel­kich spo­so­bów, aby sobie pomóc. Tylko jak? Czyż mogłem, siłą umy­słu albo w jaki­kol­wiek inny spo­sób, spo­wo­do­wać, by krzew, któ­rego się uchwy­ci­łem, wytrzy­mał pod napo­rem? A jeśli to ja sam usta­wi­łem moje ciało w tak nie­wy­god­nej pozy­cji, co mogłem zro­bić, żeby je stam­tąd zabrać? Leka­rze, któ­rym mię­dzy jed­nym a dru­gim bada­niem zada­wa­łem to pyta­nie, nie znaj­do­wali na nie odpo­wie­dzi. Nie­któ­rzy z nich wie­dzieli, że nale­ża­łoby go poszu­kać, jed­nak nikt tego nie robił.

Podob­nie jak dzien­ni­ka­rze, rów­nież leka­rze brali pod uwagę wyłącz­nie fakty, a nie owo nie­uchwytne „coś”, co mogło się za nimi ukry­wać, i postrze­gali tak, jak się im jawiły. Ja byłem cia­łem – cho­rym cia­łem, które nale­żało wyle­czyć. Mia­łem też jed­nak coś waż­nego do powie­dze­nia: prze­cież jestem także umy­słem, może rów­nież duszą, a już na pewno zbio­rem nagro­ma­dzo­nych histo­rii, doświad­czeń, uczuć, myśli i emo­cji, które z moją cho­robą miały praw­do­po­dob­nie wiele wspól­nego! Nikt nie zda­wał się chcieć – czy też móc – wziąć tego pod uwagę. Nawet pod­czas tera­pii. Leczano _raka_, cho­robę dobrze opi­saną w pod­ręcz­ni­kach, ze swo­imi sta­ty­sty­kami wystę­po­wa­nia i pro­cen­tami uzdro­wie­nia przy­pad­ków, która może dotknąć każ­dego. Ale nie _mnie_!

Naukowe i racjo­nalne podej­ście do cho­roby powo­do­wało, że mój pro­blem zdro­wotny można było przy­rów­nać do zepsu­tego samo­chodu, który zupeł­nie obo­jętny wobec per­spek­tywy czy to zło­mo­wa­nia, czy naprawy, powie­rzony zostaje mecha­ni­kowi, a nie do stra­pie­nia osoby, która świa­do­mie, siłą całej swo­jej woli, zamie­rza zostać przy­wró­cona do spraw­no­ści.

Ode mnie jako osoby zna­ko­mici leka­rze napra­wia­cze wyma­gali nie­wiele albo zgoła nic. Wystar­czyło, żeby moje ciało sta­wiało się na spo­tka­nia, które oni mu wyzna­czali, aby pod­dać je róż­nym „zabie­gom”.

Czy przy­naj­mniej wia­domo, co powo­duje, że komórka w ciele zaczyna wario­wać? Co każe jej porzu­cić funk­cję życiową i prze­obra­zić się w zagro­że­nie dla życia?

Posze­dłem zapy­tać o to mło­dziut­kiego szefa pionu badaw­czego MSKCC, o któ­rym prze­czy­ta­łem, że nie dość, iż znał odpo­wiedź na moje pyta­nia, to jesz­cze znaj­do­wał się u progu waż­nego odkry­cia: klu­cza do kodu, który niczym prze­łącz­nik powo­duje, że zdrowa komórka staje się chorą i na odwrót.

– Jeste­śmy na dobrej dro­dze, ale osią­gnię­cie celu wydaje się ope­ra­cją bar­dziej skom­pli­ko­waną niż wysła­nie czło­wieka na Księ­życ – wyja­śnił mi.

To, co zdo­ła­łem pojąć, było fascy­nu­jące. Czy­stym zbie­giem oko­licz­no­ści ów młody czło­wiek spe­cja­li­zo­wał się w moim typie scho­rze­nia. Im dłu­żej go słu­cha­łem, tym wyraź­niej jed­nak zda­wa­łem sobie sprawę, że eks­plo­ra­cja tajem­ni­czego świata życia odda­lała szefa pionu badaw­czego MSKCC nie tylko ode mnie jako inte­gral­nej osoby, ale też ode mnie jako ciała.

Drą­żąc i ana­li­zu­jąc naj­drob­niej­sze szcze­góły, dotarł do wnę­trza jed­nego z milio­nów kodów zawar­tych w DNA jed­nej z miliar­dów komó­rek ciała. Ale gdzie w tym wszyst­kim byłem _ja_? Chyba mia­łem jakiś udział w tym, że ten mój prze­łącz­nik źle zadzia­łał?

– Nie. Nie było w tym żad­nego pań­skiego udziału. Wszystko zostało już zawarte w pań­skim kodzie i wkrótce będziemy w sta­nie na nowo zapro­gra­mo­wać tę część, która u pana szwan­kuje – odparł.

Wnio­sek był pocie­sza­jący, choć odcho­dząc, pomy­śla­łem, że on i jego kole­dzy łudzili się: gdyby już zna­leźli klucz do tych drzwi, wnet spo­strze­gliby, że za nimi znaj­dują się kolejne drzwi, a jesz­cze dalej następne i jesz­cze jedne – każde z wła­snym klu­czem. Bo w grun­cie rze­czy tym, do czego sta­rali się dotrzeć moi dro­dzy uczeni, był klucz wszyst­kich klu­czy, kom­bi­na­cja kom­bi­na­cji: „kod Boga”. Jak zatem mogli się spo­dzie­wać, że go odkryją?

Ni­gdy nie stra­ci­łem zaufa­nia do leka­rzy, któ­rym powie­rzy­łem swoje zdro­wie. Wręcz prze­ciw­nie. Ale im lepiej ich pozna­wa­łem, tym wyraź­niej czu­łem, że są niczym skrzypce, któ­rym bra­kuje struny. Sami wpa­dli w pułapkę mecha­ni­cy­zmu w postrze­ga­niu pro­blemu, a zatem także spo­sobu jego roz­wią­zy­wa­nia. Nie­któ­rzy dostrze­gali moją nie­pew­ność i nie­które moje uwagi ich bawiły. Na przy­kład: Dla­czego nie przyj­rzeć się na nowo sto­so­wa­nemu słow­nic­twu? Mogłoby to być poży­teczne – mówi­łem. Język, któ­rym obu­do­wana jest ta cho­roba, to język wojny i ja sam począt­kowo też go uży­wa­łem. Rak jest „wro­giem”, któ­rego należy „poko­nać”; tera­pia to „broń”, a każda faza lecze­nia to „bitwa”.

„Cho­roba” postrze­gana jest zawsze jako coś obcego, co wdziera się do naszego wnę­trza, żeby naro­bić tam kło­po­tów, powinna być zatem znisz­czona, wyeli­mi­no­wana, usu­nięta. Już po kilku tygo­dniach obco­wa­nia z rakiem wizja ta prze­stała mi się podo­bać, prze­stała mi odpo­wia­dać.

Ze względu na koniecz­ność współ­ist­nie­nia czu­łem, że ten wewnętrzny gość stał się czę­ścią mnie samego, tak jak ręce, nogi i głowa, na któ­rej w wyniku che­mio­te­ra­pii nie mia­łem już nawet jed­nego włosa. Bar­dziej niż rzu­cić się na tego raka w jego róż­nych wcie­le­niach, wola­łem z nim poroz­ma­wiać, zaprzy­jaź­nić się; głów­nie dla­tego, że zrozumia­łem, iż tak czy owak on już tam zosta­nie, być może w uśpie­niu, żeby towa­rzy­szyć mi przez całą resztę drogi.

– Kiedy rano wsta­je­cie, uśmiech­nij­cie się do waszego serca, do waszego żołądka, do waszych płuc, do waszej wątroby. Tak naprawdę wiele od nich zależy – usły­sza­łem od Thich Nhat Hanha, słyn­nego wiet­nam­skiego mni­cha bud­dyj­skiego, który przy­je­chał kie­dyś do Delhi, aby mówić o medy­ta­cji. Nie wie­dzia­łem jesz­cze wtedy, jak bar­dzo ta rada mi się przyda. A teraz każdy dzień zaczy­na­łem od uśmie­chu do gościa, któ­rego mia­łem w środku.

Im dłu­żej pozo­sta­wa­łem po stro­nie nauki i roz­sądku, tym sil­niej roz­bu­dzała się we mnie cie­ka­wość wobec magii i sza­leń­stwa metod „alter­na­tyw­nych”, które na samym początku odrzu­ci­łem. Na pewno nie dla­tego, że uzna­łem, iż pomy­li­łem drogę (pod­po­wie­dział­bym wszyst­kim, żeby wzięli ją pod uwagę jako pierw­szą), ale ponie­waż czu­łem, że choć praw­do­po­dob­nie jest naj­lep­sza, ma swoje ogra­ni­cze­nia. Gdzie indziej, podą­ża­jąc innymi szla­kami, mógł­bym zna­leźć coś innego: zapewne nie „alter­na­tyw­nego”, ale być może uzu­peł­nia­ją­cego.

Tak więc kiedy tylko leka­rze napra­wia­cze z Nowego Jorku powie­dzieli mi, że zakoń­czyli swoje „repe­ra­cje” i że przez kolejne trzy mie­siące nie chcą mnie widzieć – trzy mie­siące! zda­wały mi się wiecz­no­ścią – podą­ży­łem w nowym kie­runku.

Po tych wszyst­kich cio­sach, jakie zada­łem mojemu ciału, musia­łem pozwo­lić mu tro­chę ode­tchnąć – oczy­ścić je ze wszyst­kich tru­cizn, jakie mu zaapli­ko­wa­łem w ramach kura­cji, a przede wszyst­kim przy­go­to­wać mój umysł, przy­wy­kły już do samot­no­ści, na ponowny kon­takt ze świa­tem. Naj­bar­dziej oczy­wi­stym spo­so­bem urze­czy­wist­nie­nia tego celu wydało mi się podró­żo­wa­nie. Ruszy­łem więc w drogę z zamia­rem przyj­rze­nia się wszyst­kim innym odmia­nom medy­cyny, kura­cji i cudów, które ewen­tu­al­nie mógł­bym wyko­rzy­stać.

Posta­no­wi­łem naj­pierw wró­cić do Indii, gdzie życie jest zawsze bar­dziej natu­ralne, gdzie spo­łe­czeń­stwo pozo­staje wciąż nie­zwy­kle zróż­ni­co­wane, gdzie czas się wydłuża, gdzie stare egzy­stuje obok nowego, gdzie życie i umie­ra­nie wydają się bar­dziej niż gdzie­kol­wiek indziej na świe­cie pier­wot­nym doświad­cze­niem.

Nie było mnie w Delhi pra­wie rok. Kiedy wsze­dłem do sklepu sta­rego jubi­lera z Sun­dar Nagaru, któ­rego zasta­łem przy nawle­ka­niu na naszyj­nik nie­zwy­kle pach­ną­cych kwia­tów jaśminu, aby ude­ko­ro­wać nim obraz Kryszny, ten zapy­tał, co się ze mną działo.

– Krą­ży­łem po szpi­ta­lach. Mam raka – powie­dzia­łem sam z sie­bie, jak nie uczy­nił­bym wobec nikogo innego.

– Musiał to być naj­bar­dziej boski okres w pań­skim życiu – odparł cał­ko­wi­cie natu­ral­nie.

Istot­nie tak było. Ale skąd on mógł o tym wie­dzieć?

– Nie zna pan histo­rii muzuł­ma­nina, który wyrzu­cony z meczetu, sta­cza się po scho­dach?

– Nie, nie znam.

– Na każ­dym stop­niu, w który ude­rzał, czuł ból; cier­piał i myślał o Bogu. A kiedy w końcu zna­lazł się na samym dole, żało­wał, że nie ma wię­cej schod­ków. Wyobra­żam sobie, że z panem było tak samo.

Czy ist­niał lep­szy spo­sób, aby odku­pić pro­ste trzy­ma­dło do bank­no­tów, jakie zgu­bi­łem w Nowym Jorku? I czy mogłem dostać lep­szy wia­tyk na podróż, którą pod­ją­łem w poszu­ki­wa­niu cze­goś, czego istoty sam dokład­nie nie zna­łem?

Prze­miesz­cza­jąc się z miej­sca na miej­sce, z prze­rwami co trzy mie­siące na wizyty kon­tro­lne w Nowym Jorku, byłem w nie­ustan­nym ruchu, cały czas śle­dząc jakiś wątek, zaspo­ka­ja­jąc cie­ka­wość lub pró­bu­jąc spraw­dzić jakąś zasły­szaną opo­wieść.

Tak więc spę­dzi­łem tydzień na samym krańcu Indii, w sta­rym i pry­mi­tyw­nym ośrodku ajur­we­dyj­skim, kie­ro­wa­nym przez mło­dego leka­rza, który zna na pamięć wszyst­kie święte pisma tra­dy­cyj­nej medy­cyny, jako że nauczył się ich od dziadka, a temu z kolei prze­ka­zał je jego ojciec, i tak dalej. Miej­sce było prze­piękne, pośród pól ryżo­wych, obok bar­dzo sta­rej, dzi­siaj zruj­no­wa­nej świą­tyni. Według legendy została ona wznie­siona przez Ramę, kiedy prze­jeż­dżał tam­tędy w dro­dze do Lanki, aby z pomocą małp odzy­skać porwaną żonę.

Rów­nież w Indiach zro­bi­łem kurs reiki, z któ­rego uzy­ska­łem dyplom. Nato­miast w Taj­lan­dii pości­łem przez sie­dem dni w ośrodku spe­cja­li­zu­ją­cym się w bar­dzo dziś mod­nej meto­dzie lecze­nia: oczysz­cza­niu jelita gru­bego.

Na pół­nocy Fili­pin, w przed­dzień otwar­cia ośrodka, byłem pierw­szym pacjen­tem Pira­midy Azji, zbu­do­wa­nej jako Świa­towe Cen­trum Zdro­wia przez naj­słyn­niej­szego uzdro­wi­ciela, który poprzed­niego wie­czora mnie „ope­ro­wał”.

Wiele dni spę­dzi­łem w małej wio­sce w środ­ko­wych Indiach u „leka­rza-maga”, który przy­go­to­wy­wał dla mnie z wią­zek ziół i gałęzi spe­cjalne, cuch­nące, zie­lone mik­stury. Dużo czasu prze­by­wa­łem też w naj­słyn­niej­szym tra­dy­cyj­nym szpi­talu w Kerali, gdzie – jak wszy­scy pozo­stali pacjenci – nie mogłem zmru­żyć oka, bo na dzie­dzińcu ryczał słoń i roz­brzmie­wały bar­dzo dziwne trąby orkie­stry, która przy­była tam z trupą aktor­ską, żeby od zmroku do świtu cele­bro­wać uro­czy­sto­ści ku czci opie­kuń­czego bóstwa ajur­wedy.

Za mło­dym, byłym chi­rur­giem wło­skim dotar­łem aż do Bostonu, gdzie pro­wa­dził kurs doty­czący „lekarstw mor­skich”. Odkąd został home­opatą, w sta­rej, wyre­mon­to­wa­nej zagro­dzie, zagu­bio­nej pośród nizin­nych tere­nów Emi­lii, pró­buje potwier­dzić naukową wia­ry­god­ność swo­jej prak­tyki, w któ­rej – jak sam przy­znaje – zawiera się ele­ment magii. A ja odczu­łem jej pozy­tywne rezul­taty na wła­snej skó­rze!

Wybra­łem się do Hong­kongu na spo­tka­nie ze sta­rym Chiń­czy­kiem, miliar­de­rem i filan­tro­pem, który, chcąc przed śmier­cią pozo­sta­wić w darze ludz­ko­ści lek na raka, zain­we­sto­wał część swo­jego majątku w bada­nia, a teraz w pro­duk­cję eks­traktu z grzyba, od zawsze uzna­wa­nego przez tra­dy­cję chiń­ską za „cudo­twór­czy”.

W Chiang Mai, na pół­nocy Taj­lan­dii, odna­la­złem sta­rego przy­ja­ciela Dana Reida, znawcę tao­izmu i qigong, i każ­dego ranka, aby „zgro­ma­dzić ener­gię kosmiczną”, wyko­ny­wa­łem pod jego kie­run­kiem stare chiń­skie ćwi­cze­nia, o któ­rych Dan wła­śnie skoń­czył pisać swoją nową książkę. W odizo­lo­wa­nym i wietrz­nym kom­plek­sie sta­rych budyn­ków, zawie­szo­nym nad ska­li­stym wybrze­żem Kali­for­nii, z wido­kiem na ocean, który wypeł­nia duszę poczu­ciem bez­miaru, uczest­ni­czy­łem w semi­na­rium mają­cym na celu wspar­cie cho­rych na raka. Było nas dzie­wię­cioro i o każ­dej z tych osób mam wzru­sza­jące i zabawne wspo­mnie­nia. Zaraz po tym przy­łą­czy­łem się do wiel­kiego mistrza jogi i do pew­nego muzyka – oby­dwaj byli Hin­du­sami – któ­rzy zor­ga­ni­zo­wali bar­dzo spe­cjalny kurs. Jego zasad­ni­cza idea pole­gała na tym, że po przy­ję­ciu róż­nych pozy­cji jogi oraz „otwar­ciu kana­łów” muzyka miała zostać prze­fil­tro­wana do tka­nek i komó­rek ciała, sty­mu­lu­jąc ich funk­cje życiowe. Na pewno zro­biła mi dobrze… jeśli tam dotarła! W każ­dym razie nale­żała do tych, które tra­fiają bez­po­śred­nio do serca.

W Indiach pró­bo­wa­łem się też zoba­czyć z Sai Babą, jed­nym ze świę­tych, któ­remu przy­pi­suje się bar­dzo wiele cudów, ale kiedy dotar­łem do aśramu guru, aku­rat go nie zasta­łem, uzna­łem więc to za znak, że nasze spo­tka­nie nie było konieczne.

Po dro­dze odwie­dza­łem święte miej­sca bud­dy­zmu. Wiele dni spę­dzi­łem w Bena­res, gdzie Hin­dusi jadą umrzeć, żeby unik­nąć koniecz­no­ści ponow­nych naro­dzin.

Ale jak to zawsze bywa, szu­ka­jąc jed­nej rze­czy, znaj­du­jesz inną. I tak do boga­tej już kolek­cji leka­rzy, spe­cja­li­stów i uzdro­wi­cieli dołą­czali stop­niowo różni święci żebracy, stary jezu­ita – psy­cho­log i hip­no­ty­zer, mnich od dzie­ciń­stwa zako­chany w pew­nym posągu oraz inne dziwne i piękne postaci.

Wszę­dzie, cza­sami wypró­bo­wu­jąc rów­nież nie­które z „lekarstw”, które mi pro­po­no­wano, zbie­ra­łem przy­padki „cudow­nych” uzdro­wień, wyle­czeń za sprawą jakiejś mik­stury albo innej dziw­nej metody, ale także wiele histo­rii ludzi, któ­rzy po odrzu­ce­niu nor­mal­nych tera­pii, ofe­ro­wa­nych przez kla­syczną medy­cynę zachod­nią, pod­dali się jakiejś alter­na­tyw­nej kura­cji i umarli.

Jeśli myśla­łem, że aby wyle­czyć się z cho­roby spo­wo­do­wa­nej – moim zda­niem – sty­lem życia, jakie pro­wa­dzi­łem wcze­śniej, powi­nie­nem zerwać z prze­szło­ścią i roz­po­cząć wszystko cał­kiem od nowa, to byłem na dobrej dro­dze: sty­ka­łem się z zupeł­nie innymi ludźmi, mie­rzy­łem się z innymi pro­ble­mami, mia­łem inne myśli. Sam się sta­łem, nie tylko fizycz­nie, inny. W tym momen­cie nie pozo­sta­wało mi nic innego, jak zro­bić następny krok, prze­kro­czyć kolejny próg: rów­nież ten już wyłącz­nie indyj­ski.

Tak więc posta­no­wi­łem spę­dzić trzy mie­siące w aśra­mie, stu­diu­jąc tro­chę san­skryt i roz­my­śla­jąc nad jedy­nym, wiel­kim pyta­niem, jakie czło­wiek zawsze sobie sta­wiał i które sta­nowi samo serce wedanty, koń­co­wej czę­ści _Wed_, sedno filo­zo­ficzne świę­tych pism Indii: Kim jestem? Ponie­waż odpo­wie­dzią na pewno nie było: „Jestem dzien­ni­ka­rzem takiej to a takiej gazety, auto­rem jakiejś książki czy też cho­rym na taką to a taką cho­robę”, spró­bo­wa­łem, rów­nież for­mal­nie, prze­stać być tym, kim byłem wcze­śniej, nie nazy­wać się dłu­żej tak jak dotych­czas, nie mieć żad­nej prze­szło­ści i stać się po pro­stu „Ana­mem”, Bez­i­mien­nym. To imię wydało mi się naj­wła­ściw­sze, aby zakoń­czyć życie stra­wione w cało­ści na pró­bach wyro­bie­nia sobie renomy!

To dziwny eks­pe­ry­ment: prze­stać być tym, do kogo przy­wy­kli­śmy, nie móc odwo­łać się do tego, kim byli­śmy, czego doko­na­li­śmy, do miej­sca, gdzie się uro­dzi­li­śmy, albo do osób, które znamy, aby doko­nać iden­ty­fi­ka­cji, samo­okre­śle­nia i usta­no­wić nowe sto­sunki, nawet naj­bar­dziej pod­sta­wowe, z oso­bami, które spo­ty­kamy na naszej dro­dze. Jest to ćwi­cze­nie, któ­rego warto spró­bo­wać, choćby na waka­cjach!

I tak, krok po kroku, powoli, za każ­dym razem śmie­jąc się z samego sie­bie i uśmie­cha­jąc do tego, co mi się przy­tra­fiało, prze­sze­dłem od lecze­nia mnie jako ciała cho­rego na raka w jed­nym z naj­lep­szych szpi­tali świata do lecze­nia mnie jako ciała plus tego wszyst­kiego, co – jak mi się zda­wało – za tym się kryło, w spar­tań­skich warun­kach aśramu, stu­dio­wa­nia kla­sy­ków hin­du­izmu, śpie­wa­nia hym­nów wedyj­skich i jedze­nia rękami z meta­lo­wej miski. Nie sto­so­wa­łem żad­nej z diet, które tak sta­ran­nie dobrano mi w Nowym Jorku, ale spo­ży­wa­łem to, co aku­rat było, prze­waż­nie goto­waną cie­cie­rzycę.

– A więc roz­ma­wia­łeś z Bogiem? – zapy­tał mnie stary przy­ja­ciel, kiedy odwie­dzi­łem go, prze­jeż­dża­jąc przez Paryż.

– Żeby z nim poroz­ma­wiać, musiał­bym go spo­tkać – odpar­łem… aby unik­nąć odpo­wie­dzi. Praw­do­po­dob­nie rów­nież on myślał, że ze względu na pobyt w Indiach w jakiś spo­sób się zagu­bi­łem. Nic z tych rze­czy. Nie sta­łem się ani hin­du­istą, ani bud­dy­stą, nie jestem wyznawcą żad­nego guru ani nie powró­ci­łem do mojej rodzi­mej reli­gii, choć na nowo odkry­łem przy­jem­ność prze­sia­dy­wa­nia w ciszy w pięk­nym kościele, wypeł­nio­nym dawną wiarą, jak na przy­kład we flo­renc­kim San Miniato al Monte.

Należę do tych, któ­rzy bez spe­cjal­nych uprze­dzeń, bez stra­chu przed nowym czy śmiesz­nym, poszu­kują. Może więc, poszu­kując, zna­la­złem dosko­nałe reme­dium na mojego raka? Na pewno nie, ale teraz przy­naj­mniej jestem pewny, że takie lekar­stwo nie ist­nieje, ponie­waż doni­kąd nie ma drogi na skróty: ani do zdro­wia, ani do szczę­ścia, ani do mądro­ści. Żadna z tych rze­czy nie może być natych­mia­stowa. Każdy musi ich szu­kać na swój spo­sób, przejść wła­sną drogę, gdyż to samo miej­sce może zna­czyć coś innego, zależ­nie od tego, kto tam przy­bywa. To, co może być dla jed­nego lekar­stwem, dla dru­giego niczym albo wręcz tru­ci­zną – szcze­gól­nie, jeśli porzuca się na swój spo­sób spraw­dzone pole nauki i zapusz­cza na gęsto już zalud­nione tereny „metod” alter­na­tyw­nych, pełne kom­bi­na­to­rów, szar­la­ta­nów i sprze­daw­ców wszel­kich komu­na­łów.

Czy po tak dłu­giej podróży wró­ci­łem do punktu wyj­ścia? Do wyłącz­nej wiary w naukę i rozum? Do poglądu, że zachodni spo­sób mie­rze­nia się z pro­ble­mami jest naj­lep­szy? Nic z tych rze­czy. Dzi­siaj bar­dziej niż kie­dy­kol­wiek wie­rzę, że niczego nie należy wyklu­czać z góry i że zawsze można zna­leźć kogoś albo coś cen­nego w najbar­dziej nie­prze­wi­dzia­nych miej­scach i oko­licz­no­ściach. Cuda? Oczy­wi­ście, że ist­nieją, ale uwa­żam, iż każdy powi­nien być sprawcą swo­jego wła­snego cudu. Przede wszyst­kim jestem prze­świad­czony, że nasza zna­jo­mość świata i nas samych pozo­staje wciąż mocno ogra­ni­czona i że za pozo­rami, za fak­tami, ukrywa się prawda, która nam umyka, ponie­waż jest nie­uchwytna dla sieci naszych zmy­słów, dla kry­te­riów naszej wie­dzy i naszego tak zwa­nego rozumu.

Bez wąt­pie­nia Zachód doko­nał wiel­kiego postępu w dzie­dzi­nie pozna­wa­nia ludz­kiego ciała, choć wciąż wpra­wia mnie w zakło­po­ta­nie fakt, że u źró­deł naszej medy­cyny jest ana­to­mia, nauka opie­ra­jąca się na sek­cji zwłok, i zasta­na­wiam się, jak można zro­zu­mieć tajem­nicę życia, wycho­dząc od bada­nia zmar­łych. Jed­nak Zachód nie zro­bił żad­nego kroku naprzód, a wręcz być może się cof­nął, jeśli cho­dzi o zna­jo­mość tego wszyst­kiego, co nie­wi­dzialne, nie­wy­mierne, nie­uchwytne, a co się kryje w ciele i poza nim, co je pod­trzy­muje i łączy ze wszyst­kimi innymi for­mami życia, czy­niąc je czę­ścią przy­rody. Psy­cho­ana­liza i psy­cho­lo­gia wciąż się poru­szają tylko po powierzchni tego nie­wi­dzialnego, jakby czuły się zawsty­dzone w obli­czu wiel­kiej tajem­nicy, któ­rej żadna nauka, wła­śnie ze względu na swój cha­rak­ter, ni­gdy nie będzie mogła sta­wić czoła.

Dla­tego wła­śnie bada­nia medyczne nie mają innego wyboru – muszą się zaj­mo­wać coraz bar­dziej szcze­gó­ło­wymi zagad­nie­niami. Czy jed­nak jakieś inne stu­dia, nie­ko­niecz­nie naukowe, nie powinny pójść w odwrot­nym kie­runku: od szcze­gółu do spraw ogól­nych?

Być może dla­tego, że pod­świa­do­mie chcia­łem ujrzeć mój pro­blem rów­nież w innym wymia­rze – nie tylko jako osza­lałą komórkę – i zna­leźć inne wyja­śnie­nie niż zepsuty prze­łącz­nik w kodzie mojego DNA, tra­fi­łem do poło­żo­nego w Hima­la­jach małego domu z kamie­nia i błota. I tam, z ser­cem lżej­szym niż kie­dy­kol­wiek, bez pra­gnień, bez dążeń, prze­peł­niony wiel­kim spo­ko­jem, ujrza­łem pierw­szy wschód słońca nowego tysiąc­le­cia, jakby to był począ­tek Stwo­rze­nia, pod­czas gdy nie­które z naj­wyż­szych szczy­tów świata wyła­niały się z kosmicz­nej ciem­no­ści, roz­pa­la­jąc się różo­wym świa­tłem, jakby miały przy­wró­cić nadzieję na wiecz­ność w naro­dzi­nach i umie­ra­niu. Ni­gdy wcze­śniej nie czu­łem tak bli­skiej obec­no­ści bogów.

Przez wiele tygo­dni – raz w pro­mie­niach wio­sen­nego słońca, kiedy indziej wśród wyso­kiego na metr śniegu, w oto­cze­niu dębów i rodo­den­dro­nów przy­po­mi­na­ją­cych nie­ru­chome, lodowe olbrzymy – byłem gościem pona­do­siem­dzie­się­cio­let­niego, bar­dzo wykształ­co­nego Hin­dusa. W swoim życiu nie robił on nic innego poza roz­my­śla­niem nad sen­sem egzy­sten­cji, a spo­tkaw­szy w prze­szło­ści wszyst­kich wiel­kich mistrzów swo­ich cza­sów, mieszka teraz sam, prze­ko­nany, że jedy­nym, praw­dzi­wym Mistrzem jest ten, któ­rego każdy z nas ma w sobie. Nocami, kiedy cisza zdaje się aż huczeć w uszach, wstaje, zapala świecę i sie­dzi przed nią przez parę godzin. Po co?

– Żeby spró­bo­wać być sobą – odparł. – Żeby usły­szeć melo­dię.

Cza­sami, po popo­łu­dnio­wym spa­ce­rze po lesie śla­dami lam­parta, który któ­rejś nocy pożarł mu psa obron­nego, wcho­dził do mnie po drew­nia­nych scho­dach, a ja na małej maszynce gazo­wej pod­grze­wa­łem wodę z pobli­skiego źró­dła, żeby przy­go­to­wać dwie fili­żanki chiń­skiej her­baty, którą zawsze ze sobą wożę.

– Wszyst­kie moce, te widzialne i nie­wi­dzialne, te nama­calne i nienama­calne, męskie i żeń­skie, nega­tywne i pozy­tywne, wszyst­kie moce świata zjed­no­czyły się, aby­śmy mogli obaj teraz sie­dzieć przy tym ogniu i pić her­batę – mawiał, wybu­cha­jąc śmie­chem, który sam w sobie był rado­ścią. A potem, cytu­jąc Plo­tyna i Boecju­sza, upa­ni­szady, jakiś wers z _Bha­ga­wad­gity_, z Wil­liama Blake’a albo jakie­goś mistyka sufi, snuł bar­dzo oso­bi­ste teo­rie na temat sztuki i muzyki albo spo­wia­dał się ze swo­jego „grze­chu pier­wo­rod­nego”: tego, że zawsze uwa­żał „być” za coś o wiele waż­niej­szego niż „robić”.

– A melo­dia? – zapy­ta­łem któ­re­goś dnia.

– To nie­ła­twe. Trzeba się przy­go­to­wać i cza­sami ją sły­chać: jest to melo­dia życia wewnętrz­nego, które pod­trzy­muje wszyst­kie inne, gdzie wszystko ma swoje miej­sce i wszystko jest złą­czone: dobro i zło, zdro­wie i cho­roba – życie wewnętrzne, w któ­rym nie ma ani naro­dzin, ani śmierci.

Wraz z upły­wem dni, kon­tem­plu­jąc w samot­no­ści maje­stat gór, wciąż tam pozo­sta­ją­cych, nie­ru­cho­mych, sym­bo­li­zu­ją­cych naj­więk­szą sta­łość, a prze­cież także nie­ustan­nie się zmie­nia­ją­cych i nie­trwa­łych, jak wszystko na tym świe­cie, czu­jąc gdzieś w tle obec­ność tej pięk­nej, sta­rej duszy napo­tka­nej przy­pad­kiem, poczu­łem, że moja długa i kręta podróż, zapo­cząt­ko­wana w szpi­talu w Bolo­nii, dobie­gła końca.

Posta­no­wi­łem to wszystko opo­wie­dzieć, przede wszyst­kim dla­tego, że wiem, jak bar­dzo krze­piące jest doświad­cze­nie osoby, która poko­nała już kawa­łek drogi, dla kogoś, kto ma ją dopiero przed sobą. A także ze względu na to, że jeśli dobrze się zasta­no­wić, po pew­nym cza­sie ta podróż w poszu­ki­wa­niu lekar­stwa na mojego raka prze­kształ­ciła się w poszu­ki­wa­nie leku na cho­robę nas wszyst­kich: nie­uchron­ność śmierci.

Ale czy to naprawdę „cho­roba”? Czy to coś, czego należy się oba­wiać, „zło”, od któ­rego trzeba trzy­mać się z daleka? Chyba nie.

– Pomyśl, jak zatło­czony byłby świat, gdy­by­śmy byli nie­śmier­telni i musieli wciąż po nim krą­żyć, a wraz z nami wszy­scy nasi poprzed­nicy na prze­strzeni wszyst­kich wie­ków! – powie­dział kie­dyś mój stary kom­pan pod­czas wspól­nego spa­ceru po lesie. – Cho­dzi o to, by zro­zu­mieć, że życie i śmierć to dwa aspekty tej samej rze­czy.

Doj­ście do tego wnio­sku to być może jedyny praw­dziwy cel podróży, którą wszy­scy podej­mu­jemy, przy­cho­dząc na świat. Sam o niej nie­wiele wiem, poza tym, że – jestem teraz o tym prze­ko­nany – pro­wa­dzi ona od zewnątrz do wnę­trza i od tego, co małe, coraz bar­dziej ku temu, co wiel­kie.

Kolejne stro­nice są opo­wie­ścią o moich nie­pew­nych kro­kach na tej dro­dze.