NIKSY - ebook

W Śrawasti żył król, który zwrócił się do pewnego męża z prośbą, by zebrał wszystkich mieszkańców miasta niewidomych od urodzenia. Gdy człek ów spełnił życzenie króla, ten poprosił go, by pokazał niewidomym słonia. Niektórym ślepcom przedstawił głowę zwierzęcia, niektórym ucho, innym zaś cios, trąbę, tułów, stopę, zadek, ogon lub kępkę włosów na końcu ogona. Każdemu z nich rzekł: „Oto jest słoń”.

Gdy doniósł królowi, co uczynił, monarcha podszedł do niewidomych i rozkazał im:

– Powiedzcie mi, ślepcy, do czego porównalibyście słonia.

Odparli ci, którym pokazano głowę zwierza:

– Słoń, Wasza Wysokość, jest jak dzban na wodę.

Ci zaś, którym pokazano ucho:

– Jest jak wyplatany kosz.

Ci z kolei, którym pokazano cios:

– Jest jak lemiesz.

Ci natomiast, którym pokazano trąbę:

– Jest jak grządziel pługa.

A ci, którym pokazano tułów, rzekli:

– Słoń przypomina spiżarnię.

I wszyscy pozostali również opisali zwierzę na podstawie tej części, którą im pokazano.

A potem, krzycząc: „Słoń jest taki a taki, słoń nie jest taki a taki!”, rzucili się na siebie z pięściami.

Król zaś nie posiadał się ze szczęścia.

Natchnione opowieści BuddyPROLOG

Późne lato 1988 roku

Gdyby Samuel wiedział, że jego matka odchodzi, bardziej zwracałby na nią uwagę. Możliwe, że pilniej by słuchał, baczniej patrzył, zarejestrowałby kilka istotnych szczegółów. Może inaczej by się zachowywał, co innego by mówił, byłby kimś innym.

Może mógłby być dzieckiem, dla którego warto byłoby zostać.

Ale Samuel nie wiedział, że matka odchodzi. Nie wiedział, że to odchodzenie postępuje już od wielu miesięcy – ukradkiem, po kawałku. Jeden po drugim wynosiła z domu różne przedmioty. A to sukienkę z szafy. A to pojedyncze zdjęcie z albumu, widelec z szuflady ze sztućcami, narzutę spod łóżka. Każdego tygodnia zabierała coś nowego. Sweter. Parę butów. Bożonarodzeniową ozdobę. Książkę. Jej obecność w domu powoli się zacierała.

Ten proceder trwał już prawie rok, gdy Samuel i jego ojciec zaczęli coś wyczuwać, pewną niestabilność, tajemnicze, niepokojące i czasem nawet złowieszcze wrażenie ogołocenia. Przenikało ich znienacka od czasu do czasu. Spoglądali na regał z książkami i zadawali sobie w myślach pytanie: „Czy my nie mamy więcej książek?”. Mijali etażerkę i byli pewni, że czegoś w niej brakuje. Ale czego? Nie umieli tego nazwać – tego poczucia, że życiowe detale ulegają przemieszczeniu. Nie zdawali sobie sprawy, że nie jadają potraw z wolnowaru, bo urządzenia nie ma już w domu. Jeśli półki wydawały się przerzedzone, to dlatego że matka wyłuskała z nich wszystkie tomiki z poezją. Jeśli etażerka wydawała się niepełna, to dlatego że z kolekcji podebrała dwa talerzyki, dwie miseczki i dzbanek do herbaty.

Rabunek w ślimaczym tempie.

– Na tej ścianie nie wisiało więcej zdjęć? – dziwił się ojciec Samuela, stojąc na dole schodów i mrużąc oczy. – Nie mieliśmy tu fotografii Wielkiego Kanionu?

– Nie – rzuciła matka Samuela. – Schowaliśmy to zdjęcie.

– Tak? Nie pamiętam.

– To była twoja decyzja.

– Naprawdę? – spytał skonsternowany. Myślał, że popada w obłęd.

Kilka lat później na lekcji biologii w liceum Samuel usłyszał o pewnym gatunku afrykańskich żółwi, które przepływają ocean, żeby złożyć jaja w Ameryce Południowej. Naukowcy nie potrafili tego wytłumaczyć. Dlaczego żółwie pokonują tak olbrzymie odległości? Czołowa teoria głosiła, że zaczęły to robić tysiące lat wcześniej, gdy Ameryka Południowa i Afryka były wciąż jednym lądem. W tamtych zamierzchłych czasach oddzielała je może jedynie rzeka i żółwie składały jaja na jej drugim brzegu. Potem jednak kontynenty zaczęły się od siebie oddalać, rzeka poszerzała się o parę centymetrów rocznie, co dla żółwi było niezauważalną zmianą. Płynęły więc do tego samego miejsca, na drugi brzeg rzeki, i każde kolejne pokolenie pokonywało nieco większą odległość, i gdy w ciągu stu milionów lat rzeka zamieniła się w ocean, żółwie tego nie zauważyły.

Taka właśnie, doszedł do wniosku Samuel, była natura odejścia matki. W ten sposób się od nich oddalała – niepostrzeżenie, powoli, krok po kroku. Stopniowo redukowała swoje istnienie, aż jedyną rzeczą do wywiezienia pozostała ona sama.

W dniu, w którym zniknęła, wyszła z jedną walizką.1

Ten nagłówek pojawia się pewnego popołudnia niemal jednocześnie w kilku informacyjnych portalach internetowych: ATAK NA GUBERNATORA PACKERA!

Kilka chwil później telewizja podchwytuje temat, podany w programie jako pilna wiadomość z ostatniej chwili, gdy prowadzący spogląda z poważną miną do kamery i informuje:

– Dowiadujemy się od naszych korespondentów w Chicago, że zaatakowano gubernatora Sheldona Packera.

Chwilowo wiadomo tylko tyle – że został zaatakowany. I przez kilka oszałamiających minut każdy zadaje te same dwa pytania: Czy gubernator żyje? Oraz: Czy ktoś to nagrał?

Pierwsze relacje pochodzą od reporterów z miejsca zdarzenia, którzy dodzwaniają się ze swoich komórek i wchodzą na antenę na żywo. Mówią, że Packer pełnił rolę gospodarza na bankiecie w chicagowskim Hiltonie, gdzie wygłosił przemówienie. Po uroczystości, gdy razem ze swoją obstawą przechodził przez Grant Park, ściskając dłonie, rozdając całusy dzieciom, wykonując wszystkie typowe kampanijne gesty, nagle jakaś osoba lub grupa osób z tłumu przystąpiła do ataku.

– Co rozumiemy przez „atak”? – pyta prowadzący. Siedzi w studiu o lśniących czarnych podłogach, z oświetleniem w kolorach czerwonym, białym i niebieskim. Twarz ma gładką jak lukrowany tort. Za nim widać pracujących przy biurkach ludzi. Zadaje pytanie: – Jak możesz opisać ten atak?

– Na tę chwilę wiem tylko – mówi reporter – że czymś w niego rzucono.

– Ale czym?

– Na razie nie jest to jasne.

– Czy gubernator został trafiony? Coś mu się stało?

– Wydaje mi się, że został trafiony, tak.

– Widziałeś napastników? Było ich wielu? Tych, którzy zaatakowali gubernatora?

– Powstało wielkie zamieszanie. Słychać było krzyki.

– Te przedmioty, którymi go obrzucono, były duże czy małe?

– Przypuszczalnie na tyle małe, by można było nimi rzucać.

– Większe od piłki baseballowej?

– Nie, mniejsze.

– Więc rozmiaru piłki golfowej?

– Może to bardziej precyzyjne określenie.

– Ostre? Ciężkie?

– Wszystko działo się tak szybko.

– Działanie z premedytacją? Spisek?

– Pada tutaj wiele tego typu pytań.

Powstaje specjalny napis: „Akt terroru w Chicago”. Przelatuje ze świstem do miejsca przy uchu prowadzącego i powiewa jak flaga na wietrze. Na gigantycznym ekranie dotykowym wyświetlona zostaje mapa Grant Parku, co w nowoczesnej telewizji informacyjnej jest na porządku dziennym: oto postać na ekranie komunikuje się poprzez inny ekran, stoi przed monitorem i steruje obrazem o najwyższej rozdzielczości, powiększając go i zmniejszając nieznacznymi ruchami dłoni. To wszystko wygląda naprawdę cool.

W oczekiwaniu na nadejście nowych informacji omawia się kwestię, jak ów incydent wpłynie na szanse wyborcze gubernatora. Rozmówcy dochodzą do wniosku, że korzystnie, rozpoznawalność jego nazwiska jest bowiem dość niska poza żelaznym elektoratem z kręgów konserwatywno-chrześcijańskich, czyli ludźmi, którym po prostu podoba się to, czego dokonał w czasie swojej gubernatorskiej kadencji w Wyoming, gdzie natychmiast wprowadził zakaz aborcji i obowiązek porannego recytowania dziesięciu przykazań w szkołach przez dzieci i nauczycieli, przed przysięgą na wierność sztandarowi, angielski uczynił oficjalnym i jedynym językiem w sądach oraz zakazał posiadania nieruchomości osobom, które nie posługują się płynnie angielszczyzną. Poza tym zezwolił na używanie broni palnej w każdym stanowym rezerwacie przyrody. Wydał także dekret, na mocy którego prawo stanowe zyskało pierwszeństwo przed prawem federalnym we wszystkich dziedzinach, posunięcie, które zdaniem konstytucjonalistów było równoznaczne z faktycznym odłączeniem się Wyoming od Stanów Zjednoczonych. Nosił kowbojki. Konferencje prasowe organizował na swoim ranczo, chodził z prawdziwą, najprawdziwszą bronią, rewolwerem bujającym się w skórzanej kaburze na biodrze.

Pod koniec pierwszej kadencji gubernatorskiej ogłosił, że nie ubiega się o reelekcję, ażeby się skupić na sprawach ogólnokrajowych, i oczywiście media zinterpretowały te słowa jako chęć udziału w wyborach prezydenckich. Opanował do perfekcji sposób bycia kaznodziei ukośnik kowboja i antyelitarystyczny populizm, znajdując odzew zwłaszcza wśród białych konserwatywnych robotników, których obecna recesja skazała na bezrobocie. Porównywał imigrantów odbierających pracę Amerykanom do kojotów zabijających zwierzęta hodowlane, a gdy to robił, wymawiał „odbierajom” zamiast „odbierają”. Przekręcał nazwy, przeciągał samogłoski, zamiast „zmęczony” mówił „wypluty”, a zamiast „wziąć” – „wziąść”.

Jego zwolennicy twierdzili, że tak właśnie mówią normalni, zwyczajni ludzie z Wyoming.

Jego krytycy za to zwracali uwagę, że w sytuacji kiedy sądy odrzuciły wszystkie inicjatywy legislacyjne gubernatora w Wyoming, jego dokonania na tym polu praktycznie równają się zeru. Najwyraźniej nie przeszkadzało to tym, którzy nadal płacili po pięćset dolarów za udział w kolacjach dla sponsorów (on sam, nawiasem mówiąc, nazywał je „wyżerką za darmochę”), po dziesięć tysięcy honorarium za wykład i po trzydzieści dolarów za książkę w twardej oprawie pod tytułem _Serce prawdziwego Amerykanina_, zasilając jego – jak to lubili określać dziennikarze – „skarbiec wojenny”, fundusz na „przyszłą, być może, kampanię prezydencką”.

A teraz gubernator został zaatakowany, choć nikt najwyraźniej nie wiedział, w jaki sposób, czym i przez kogo ani czy polityk ucierpiał jakoś w wyniku tej napaści. Prezenterzy wiadomości snują spekulacje o potencjalnych obrażeniach, jakie mogą powstać przy trafieniu prosto w oko rozpędzonym łożyskiem kulkowym lub szklaną kulką. Rozprawiają o tym przez dobrych dziesięć minut, przedstawiając na grafikach, w jaki sposób drobny przedmiot lecący z prędkością blisko stu kilometrów na godzinę może przebić gałkę oczną. Gdy temat ten się wyczerpuje, przerywają program na reklamy. Przypominają o zbliżającej się premierze filmu dokumentalnego w dziesiątą rocznicę ataku z jedenastego września: _Dzień strachu, dekada wojny_. Czekają.

A potem coś wyrywa program z impasu, w którym zaczął grzęznąć: prowadzący pojawia się znowu i donosi, że przypadkowy świadek utrwalił całe spektakularne zajście na filmie opublikowanym właśnie w internecie.

Zaprezentowane zostaje więc nagranie, które w kolejnych dniach będzie pokazane w telewizji tysiące razy, które nabije miliony odsłon i stanie się trzecim najczęściej oglądanym filmem w sieci tuż za nowym teledyskiem nastoletniej gwiazdki muzyki pop Molly Miller do singla _Akcja reprezentacja_ i rodzinnym wideo z brzdącem, który przewraca się ze śmiechu. Oto, co zostało zarejestrowane:

Film zaczyna się w bieli i świstach wiatru owiewającego odsłonięty mikrofon, przy którym po chwili manipulują czyjeś palce, wywołując muszelkowe szumy, gdy kamera dostosowuje przesłonę do jasnego dnia i biel przechodzi w błękit nieba, nieokreśloną, rozmazaną zieleń, przypuszczalnie trawy, a potem rozlega się, zbyt blisko mikrofonu, donośny męski głos:

– Nagrywa się? Nie wiem, nagrywa się już czy nie?

Obraz nabiera ostrości w chwili, gdy mężczyzna mierzy kamerą we własne stopy. Mówi poirytowanym i zdesperowanym głosem:

– Czy coś się w ogóle nagrywa? Skąd mam wiedzieć?

A potem kobiecy głos, spokojniejszy i melodyjny, pyta:

– Co jest w tle? Co ci się wyświetla w tle?

Wtedy jej mąż, chłopak, w każdym razie mężczyzna, który nie potrafi ustabilizować obrazu, odburkuje: „Może byś mi tak pomogła?” agresywno-oszczerczym tonem, który ma zakomunikować, że jeśli biedak ma jakiekolwiek problemy z obsługą kamery, odpowiedzialna za nie jest ona. Film przez cały ten czas składa się ze skaczących, przyprawiających o zawroty głowy zbliżeń jego butów. Pękatych, białych, sięgających kostek. Nadzwyczajnie białych i wyglądających na nowe. Stoi chyba na blacie parkowego stołu.

– Co widać w tle? – pyta kobieta.

– Gdzie?

– W tle ekranu.

– To akurat wiem – obrusza się. – Gdzie dokładnie?

– W dolnym prawym rogu – informuje z niewzruszonym spokojem kobieta. – Co się wyświetla?

– Pisze „R”.

– To znaczy, że się nagrywa. Zacząłeś nagrywać.

– Jakie to głupie – stwierdza mężczyzna. – Powinno być „N”.

Obraz przeskakuje chwiejnie z jego butów na coś, co wygląda na grupę ludzi na dalszym planie.

– Jest! Patrz! To on! Jest! – wykrzykuje mężczyzna.

Nakierowuje kamerę przed siebie i gdy w końcu przestaje nią potrząsać, w kadrze ukazuje się Sheldon Packer, w odległości około trzydziestu metrów, w otoczeniu organizatorów i ochroniarzy. Jest trochę ludzi. Ci z przodu nagle sobie uświadamiają, że coś się dzieje, że w pobliżu znajduje się ktoś znany.

Kamerzysta wywrzaskuje teraz:

– Gu-ber-na-tor! Gu-ber-na-tor! Gu-ber-na-tor! Gu-ber-na-tor! Gu-ber-na-tor! Gu-ber-na-tor! Gu-ber-na-tor!

Obraz znów zaczyna się trząść, przypuszczalnie dlatego, że mężczyzna macha, podskakuje albo jedno i drugie.

– Jak się w tym cholerstwie zoomuje? – pyta.

– Wciskasz „ZOOM” – podpowiada kobieta.

Obraz zaczyna się przybliżać, co wywołuje jeszcze więcej problemów z ostrością i naświetleniem. Właściwie cały ten materiał nadaje się do telewizji tylko dzięki temu, że mężczyzna w końcu podaje kamerę swojej partnerce ze słowami: „Masz, zabierz to ode mnie”. I biegnie, żeby uścisnąć gubernatorowi dłoń.

Później ta paplanina zostanie wycięta, toteż fragment powtarzany setki razy w telewizji będzie zaczynał się w tym miejscu, a potem znieruchomieje, by realizatorzy wiadomości mogli wziąć w czerwone kółeczko kobietę siedzącą na parkowej ławce po prawej stronie ekranu. „Oto najprawdopodobniej sprawczyni incydentu”, informuje prezenter. Jest siwowłosa, ma około sześćdziesięciu lat, siedzi na ławce i czyta książkę, w żaden sposób się nie wyróżniając, jest jak statystka w filmie, która wypełnia kadr. Ma na sobie T-shirt, na nim lekką niebieską koszulę, czarne elastyczne legginsy jak do jogi. Jej krótkie włosy są zmierzwione i na czoło pada kilka wystrzępionych kosmyków. Ma w sobie atletyczną zwartość – jest szczupła, lecz także muskularna. Zauważa, co się wokół niej dzieje. Widzi nadchodzącego gubernatora, zamyka książkę, wstaje i obserwuje. Jest na skraju kadru i najwyraźniej usiłuje podjąć decyzję, co zrobić. Opiera dłonie na biodrach. Przygryza od wewnątrz usta. Wygląda, jakby rozważała, jakie ma możliwości. Jej poza zdaje się pytać: „Powinnam czy nie?”.

Zaczyna iść szybkim krokiem, zbliża się do gubernatora. Odrzuciła książkę na ławkę i idzie, sadząc wielkie kroki jak mieszkańcy przedmieść w trakcie swoich rund po galeriach handlowych. Z tym że ramiona pozostają wyciągnięte wzdłuż boków, a dłonie zaciskają się w pięści. Podchodzi do gubernatora blisko, na odległość rzutu, i w tym momencie, przypadkowo, tłum się rozstępuje, toteż z perspektywy naszej kamerzystki nic nie zasłania kobiety i polityka. Kobieta stoi na żwirowej ścieżce, spogląda w dół, przyklęka, zgarnia garść kamyków. Uzbrojona w ten sposób woła – co akurat słychać bardzo wyraźnie, jako że dokładnie w tym momencie zamiera wiatr i tłum się ucisza, prawie jakby wszyscy wiedzieli, co ma się za chwilę wydarzyć, robią więc, co w ich mocy, żeby cały incydent można było z powodzeniem zarejestrować – a więc woła: „Ty świnio!”. Po czym ciska kamykami.

Na początku powstaje tylko zamieszanie, gdy ludzie odwracają głowy, sprawdzając, skąd dobiegł krzyk, albo krzywią się lub wzdrygają trafieni. Potem napastniczka zgarnia kolejną garść żwiru i ciska nim, zgarnia i ciska, zgarnia i ciska, jak dziecko w czasie szalonej bitwy na śnieżki. Tłumek uchyla się przed atakiem, matki zasłaniają dzieciom twarze, a gubernator zgina się wpół i łapie za prawe oko. Kobieta nie przestaje miotać żwirem, dopóki nie przypadają do niej ochroniarze gubernatora. Właściwie nie tyle przypadają, ile opasują ramionami i powalają na ziemię niczym wyczerpani zapaśnicy.

I tyle. Cały filmik trwa niespełna minutę. Po emisji w niedługim czasie wyłania się kilka faktów. Upublicznione zostaje nazwisko kobiety: Faye Andresen-Anderson, co wszyscy w wiadomościach przekręcają na „Anderson-Anderson”, nawiązując do innych niesławnych podwójnych imion, w szczególności Sirhan Sirhan. Szybko wychodzi na jaw, że uczy w pobliskiej szkole podstawowej, co jest wodą na młyn części telewizyjnych ekspertów, których zdaniem świadczy to tylko o tym, jak bardzo liberalne idee rozpanoszyły się w państwowych szkołach. Nagłówki zostają przeredagowane na: NAUCZYCIELKA ATAKUJE GUB. PACKERA!, ale po jakiejś godzinie ktoś odnajduje zdjęcie rzekomo ukazujące Faye w czasie demonstracji w tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym ósmym. Siedzi na polu z tysiącem innych, w olbrzymiej, anonimowej ludzkiej masie, gdzie wielu trzyma domowej roboty transparenty, a jedna osoba powiewa amerykańską flagą. Kobieta spogląda sennie w stronę obiektywu zza wielkich okrągłych okularów. Pochyla się na prawo, jak gdyby oparta o kogoś, kto się nie zmieścił w kadrze – widać tylko czyjś bark. Na lewo od niej, znad srebrnych lotniczych okularów przeciwsłonecznych, spogląda groźnie długowłosa kobieta w wojskowej kurtce.

Nagłówek przechodzi w: HIPISOWSKA EKSTREMISTKA ATAKUJE GUB. PACKERA!

I jak gdyby ta historia nie była jeszcze dość smakowita, pod koniec dnia pracy następują dwa wydarzenia, które katapultują ją do stratosfery z siłą wodotrysku. Najpierw pojawia się informacja, że gubernator Packer przechodzi pilną operację oka. A potem ktoś odgrzebuje policyjne zdjęcie, które świadczy o tym, że jego gnębicielka w sześćdziesiątym ósmym została aresztowana – choć nigdy oficjalnie nie postawiono jej zarzutów ani nie skazano – za prostytucję.

Tego jest już za wiele. Jak w jednym nagłówku można pomieścić tyle rozmaitych szczegółów? HIPISKA EKSTREMISTKA NAUCZYCIELKA EKSPROSTYTUTKA OŚLEPIA GUB. PACKERA W BRUTALNYM ATAKU!

Realizatorzy wiadomości ciągle odtwarzają ten fragment nagrania, w którym gubernator zostaje ugodzony. Pragnąc koniecznie pokazać wszystkim ten moment, kiedy ostry kawałek żwiru wbija się w rogówkę prawego oka, powiększają obraz do tego stopnia, że staje się spikselowany i ziarnisty. Eksperci spierają się co do znaczenia tej napaści i czy stanowi ona zagrożenie dla demokracji. Niektórzy nazywają kobietę terrorystką, inni wskazują na to, jak nisko upadł dyskurs polityczny, jeszcze inni twierdzą, że gubernator właściwie sam się o to prosił, prowadząc tak lekkomyślną kampanię na rzecz prawa do posiadania broni. Dokonuje się porównań z ruchem Weather Underground i Czarnymi Panterami. Narodowe Stowarzyszenie Strzeleckie wydaje oświadczenie, utrzymując, że do ataku nigdy by nie doszło, gdyby gubernator miał przy sobie swój rewolwer. Tymczasem ludzie przy biurkach w tle za prezenterem wiadomości nie sprawiają wrażenia, by w tym momencie pracowali bardziej lub mniej intensywnie niż wcześniej tego dnia.

Jakiemuś bystremu copywriterowi zajmuje około trzech kwadransów wymyślenie rymowanego hasła „zmora gubernatora”, podchwyconego z miejsca przez wszystkie kanały telewizyjne i wprowadzonego do specjalnych napisów, którymi reklamują swoje relacje.

Sama kobieta przebywa w miejskim areszcie i czeka na postawienie zarzutów, nie udzielając żadnych komentarzy. Bez jej wyjaśnień narracja tego dnia powstaje tak jak zawsze, gdy opinie mieszają się z domysłami i garstką faktów, tworząc protowersję, która tężeje w ludzkich umysłach: napastniczka jest dawną hipiską, obecnie zaś radykalną liberałką, która nienawidzi gubernatora tak bardzo, że przyczaiła się na niego i brutalnie go zaatakowała.

Tylko że w tej teorii zieje jedna logiczna dziura, mianowicie wyjście gubernatora do parku było czymś zupełnie spontanicznym, o czym nie wiedziała wcześniej nawet jego obstawa. A zatem napastniczka nie mogła wiedzieć o nadejściu Packera i nie mogła się na niego zaczaić. Ta niekonsekwencja ginie jednak pośród bardziej sensacyjnych doniesień i nigdy nie zostaje w pełni naświetlona.2

Samuel Anderson siedzi w mroku swego małego uniwersyteckiego gabinetu z poszarzałą w poświacie komputerowego monitora twarzą. Rolety w oknach są opuszczone. Szparę pod drzwiami zasłania ręcznik. Kosz na śmieci wystawił na korytarz, inaczej przeszkodziłaby mu sprzątaczka z nocnej zmiany. Na uszach ma słuchawki, żeby nikt nie słyszał, co robi.

Loguje się. Dociera do intro gry ze znajomymi wizerunkami orków i elfów w bitewnych piruetach. Słyszy muzykę w wykonaniu głównie instrumentów dętych, triumfalną, zagrzewającą do boju. Wpisuje hasło bardziej skomplikowane i zawiłe niż to do konta bankowego. I gdy wkracza do _Elflandii_, wkracza nie jako wykładowca literatury angielskiej, lecz jako Spryciarz, elficki rzezimieszek, i uczucie, które go w tym momencie ogarnia, to wrażenie powrotu do domu. Powrotu po długim dniu do kogoś, kto się cieszy na twój widok – odczucie to sprawia, że loguje się i gra ponad czterdzieści godzin tygodniowo, przygotowując się do akcji takiej jak teraz, gdy zbiera się ze swymi anonimowymi przyjaciółmi z sieci i razem wyruszają zabić coś dużego i śmiertelnie groźnego.

Dzisiejszej nocy tym czymś jest smok.

Logują się z suteren, biur, słabo oświetlonych pokoi, z boksów i stacji roboczych, z bibliotek publicznych, akademików, gościnnych sypialni, z laptopów na kuchennych blatach, z komputerów, które wydmuchują gorące powietrze, stukają i trzeszczą, jak gdyby gdzieś w ich plastikowych obudowach smażono coś do jedzenia. Nakładają słuchawki, logują się i materializują w świecie gry, i znów są razem, jak w każdy środowy, piątkowy i sobotni wieczór w ciągu minionych kilku tygodni. Niemal wszyscy mieszkają w Chicago albo bardzo blisko miasta. Serwer, na którym grają – jeden z tysięcy na całym świecie – mieści się w dawnej przetwórni mięsa w dzielnicy South Side. I żeby uniknąć problemów z synchronizacją i opóźnieniami, _Elflandia_ zawsze przypisuje graczy do najbliższego serwera. Tak więc wszyscy są praktycznie sąsiadami, choć w prawdziwym życiu nigdy się nie spotkali.

– Siema, Spryciarz! – Samuel słyszy po zalogowaniu czyjeś pozdrowienie.

Odpisuje „siema”. Nigdy tutaj z nikim nie rozmawia. Myślą, że nie ma mikrofonu i to dlatego. Prawda jest taka, że Samuel ma mikrofon, ale martwi się, że jeśli w czasie akcji zacznie się odzywać, może go usłyszeć przechodzący korytarzem kolega po fachu, gdy wygaduje coś o smokach. Tak więc członkowie gildii nie wiedzą o nim tak naprawdę nic oprócz tego, że nigdy nie przegapi akcji i że ma skłonność do zapisywania całych słów zamiast przyjętych w sieci skrótów. Gracze nie są pewni, dlaczego upiera się przy tych anachronizmach. Wydaje im się, że nick Spryciarz ma coś wspólnego z jakimś serialem kryminalnym, ale w rzeczywistości jest to nawiązanie do Dickensa. To, że nikt tego odniesienia nie rozwikłał, sprawia, że Samuel czuje się mądry i lepszy od innych, a musi się tak czuć, żeby zagłuszyć poczucie wstydu wywołane tym, że poświęca tyle czasu grze, w którą grają też dwunastolatkowie.

Samuel próbuje się pocieszać, że to samo robią miliony ludzi. Na każdym kontynencie. Dwadzieścia cztery godziny na dobę. W każdej dowolnej chwili liczba graczy w _Elflandię_ jest zbliżona do liczby ludności Paryża, przypomina sobie czasem, gdy czuje wewnętrzne rozdarcie na myśl o tym, że tak oto wygląda teraz jego życie.

W realu nikomu nie mówi, że gra w _Elflandię_, bo jeszcze ktoś mógłby go zapytać, jaki jest cel tej gry. I cóż mógłby wtedy odpowiedzieć? Że chodzi o zabijanie smoków i mordowanie orków?

Można też grać jako ork, a wtedy twoim celem jest uśmiercanie smoków i elfów.

Ale taka właśnie jest istota tej gry, jej fundamentalna przesłanka, podstawowe yin i yang.

Zaczynał jako elf na poziomie pierwszym i dobrnął do poziomu dziewięćdziesiątego, co zajęło mu w przybliżeniu dziesięć miesięcy. Po drodze przeżył wiele przygód. Podróżował po różnych kontynentach. Poznawał ludzi. Znajdował skarby. Wypełniał misje. I potem, na poziomie dziewięćdziesiątym, wstąpił do gildii i razem ze swymi towarzyszami zabijał smoki i demony, zwłaszcza zaś orków. Tych ostatnich zabił zatrzęsienie. I gdy wbija ostrze w jeden z wrażliwych punktów na ciele orka, takich jak szyja, głowa lub serce, wyświetla się napis: ŚMIERTELNY CIOS!, i rozlega się cichy dźwięk, orkowy okrzyk trwogi. Z czasem pokochał ten odgłos. Napawa się nim. Jego postać należy do klasy rzezimieszków, co znaczy, że do jego szczególnych umiejętności należą kradzież kieszonkowa, produkcja bomb oraz niewidzialność, szczególnie więc lubi zakradać się na terytorium zaludnione przez orków i podkładać dynamit na uczęszczanych przez nie szlakach, od czego giną. Potem okrada ciała swoich wrogów, zabiera broń, pieniądze i ubrania i zostawia ich nagich, pokonanych i martwych.

Dlaczego stało się to tak wciągające, właściwie nie jest pewien.

Tego wieczoru jest ich dwudziestu uzbrojonych i opancerzonych przeciwko jednemu smokowi, bo ten jest bardzo groźny. O zębiskach ostrych jak brzytwa. Poza tym zieje ogniem. No i pokryty jest łuskami grubości blachy, co mogą zobaczyć, jeśli mają odpowiednio dobrą kartę graficzną. Smok wydaje się pogrążony we śnie. Leży zwinięty jak kot w swoim ogrzewanym magmą legowisku umiejscowionym rzecz jasna w wydrążonym wulkanie. Sklepienie tej kryjówki jest na tyle wysokie, by mu umożliwić długotrwały lot, bowiem podczas drugiej fazy starcia smok wzbije się w powietrze i będzie krążył nad ich głowami, rażąc ich ognistymi kulami. To będzie ich czwarta próba pokonania smoka; nigdy nie przekroczyli fazy drugiej. Chcą go zabić, bo smok w głębi legowiska strzeże góry skarbów, broni i zbroi i zdobycie ich bardzo by im pomogło w wojnie, którą prowadzą z orkami. Tuż pod skalistą powierzchnią ziemi świecą żyłki jasnoczerwonej magmy. W trzeciej i ostatniej fazie starcia – fazie, której jeszcze nie doświadczyli, bo po prostu nie mogą opanować sztuki uchylania się przed ognistymi kulami – z tych szczelin będzie tryskać lawa.

– Wszyscy obejrzeli wideo, które wam wysłałem? – pyta dowódca akcji, elficki wojownik o nicku Pwnage. Kilka awatarów kiwa głowami. Przesłał im mailem filmowy instruktaż przedstawiający, jak pokonać smoka. Pwnage chciał teraz, żeby się skupili na przejściu fazy drugiej – sekret polega na tym, że cały czas trzeba pozostawać w ruchu i unikać zbijania się w grupy.

„LECIMY!!!” – pisze Topornik, którego awatar symulował właśnie stosunek seksualny ze skałą. Kilku elfów tańczy w miejscu, gdy Pwnage wyjaśnia im ponownie szczegóły starcia.

Samuel gra w _Elflandię_ na swoim służbowym komputerze ze względu na szybsze łącze internetowe, które może aż o dwa procent zwiększyć jego niszczycielski potencjał w tego typu starciach, chyba że występują problemy z przepustowością, na przykład w czasie gdy studenci rejestrują się na zajęcia. Wykłada literaturę na małym uniwersytecie na północno-zachodnich przedmieściach Chicago, gdzie wszystkie wielkie autostrady rozszczepiają się i wiodą do gigantycznych centrów handlowych, korporacyjnych kompleksów biurowych i trójpasmówek zapchanych samochodami prowadzonymi przez rodziców, którzy posyłają swoje dzieci na uczelnię Samuela.

Dzieci w rodzaju Laury Pottsdam – jasnowłosej, lekko piegowatej, ubranej byle jak w T-shirty z jakimś logo i bawełniane szorty z różnymi napisami na tyłku, która jako specjalizację wybrała marketing i komunikację w biznesie i która tego właśnie dnia zjawiła się na zajęciach ze wstępu do literatury, wręczyła mu przepisaną skądś pracę i zaraz spytała, czy może wyjść.

– Jeśli będziemy mieć jakiś sprawdzian – powiedziała – to zostanę. Ale jeśli nie, to naprawdę muszę wyjść.

– Jakaś pilna sprawa? – spytał Samuel.

– Nie. Po prostu nie chcę stracić punktów. Robimy dzisiaj coś na punkty?

– Omawiamy lekturę. Rzeczy, które chyba powinna pani wiedzieć.

– Ale czy będą za to jakieś punkty?

– Raczej nie.

– Dobrze, w takim razie muszę wyjść.

Czytali _Hamleta_ i Samuel z doświadczenia wiedział, że te zajęcia będą orką na ugorze. Już sam język Shakespeare’a potrafił wycieńczyć studentów, wyssać z nich całą energię. Praca, którą zadał, polegała na znalezieniu błędów logicznych w rozumowaniu Hamleta, co – Samuel musiał przyznać – było dość beznadziejnym ćwiczeniem. Będą pytać, dlaczego muszą to robić, czytać tę archaiczną sztukę. Będą pytać: „Czy ta wiedza kiedykolwiek nam się przyda w prawdziwym życiu?”.

Czekał na te zajęcia jak na ścięcie.

W takich chwilach Samuel wraca myślami do tego, jak wspaniale kiedyś rokował. Gdy miał dwadzieścia cztery lata, jedno z czasopism opublikowało jego opowiadanie. I to nie jakieś tam byle czasopismo, tylko to czasopismo. Przygotowali wydanie specjalne poświęcone młodym pisarzom. „Pięcioro przed dwudziestką piątką”, tak brzmiało hasło przewodnie. „Następne pokolenie wielkich amerykańskich autorów”. I on znalazł się w tej piątce. Była to pierwsza rzecz, którą w ogóle opublikował. Jak się okazało – jedyna. Zamieszczono jego zdjęcie, biogram i tytuły ulubionych książek. Następnego dnia miał jakieś pięćdziesiąt telefonów od grubych ryb świata wydawniczego. Chcieli nowych tekstów. On nie miał nowych tekstów. Nie przejmowali się tym. Podpisał umowę i dostał pokaźną zaliczkę za książkę, której jeszcze nawet nie napisał. To było dziesięć lat temu, przed bieżącą finansową mizerią, zanim kryzys na rynku nieruchomości i w bankowości zachwiał na dobrą sprawę całą światową gospodarką. Czasem przychodzi Samuelowi do głowy, że jego kariera przebiega z grubsza po tej samej trajektorii co stan światowych finansów. Lato roku 2001 to dobre czasy, które teraz, z bieżącej perspektywy, wydają się rozkosznym, niefrasobliwym snem.

„LECIMYYYYYY!!!” – pisze znowu Topornik. Przestał posuwać ścianę groty i teraz podskakuje w miejscu. Samuel myśli sobie: „Pierwsza klasa liceum, tragicznie pryszczaty, nadpobudliwy, prawdopodobnie kiedyś wyląduje na moich zajęciach ze wstępu do literatury”.

– Jak wam się podobał _Hamlet_? – spytał dzisiaj grupę po wyjściu Laury.

Jęki. Grymasy niezadowolenia. Chłopak z tyłu podniósł obie dłonie, zwracając do dołu swoje grube, przypominające rzeźnicze haki kciuki.

– Porażka – oznajmił.

– Nie da rady nic zrozumieć – podchwycił ktoś inny.

– Za długi – dodał ktoś.

– _Masakrycznie_ długi.

Samuel zadawał swoim studentom pytania w nadziei, że zapoczątkują one jakąś wymianę zdań: Myślicie, że duch był prawdziwy czy Hamlet miał halucynacje? Dlaczego waszym zdaniem Gertruda tak szybko ponownie wyszła za mąż? Uważacie Klaudiusza za czarny charakter czy Hamlet był po prostu rozgoryczony? I tak dalej. Nic. Zero reakcji. Wbijali obojętne spojrzenia w okolice swoich nóg lub w ekrany komputerów. Zawsze wpatrują się w komputery. Samuel nie ma kontroli nad tymi urządzeniami, nie może ich wyłączyć. Wyposażona jest w nie każda sala, stoją na każdym stanowisku, czym uczelnia chwali się we wszystkich materiałach promocyjnych rozsyłanych do rodziców: „Skomputeryzowany kampus! Przygotowujemy studentów do życia w dwudziestym pierwszym wieku!”. Samuelowi wydaje się jednak, że uczelnia przygotowuje ich jedynie do tego, by siedzieli cicho i udawali, że pracują. By symulowali koncentrację, gdy w rzeczywistości sprawdzają wyniki sportowe, skrzynkę mailową, oglądają klipy lub myślą o niebieskich migdałach. I jeśli się nad tym zastanowić, może jest to najważniejsza lekcja, jaką szkoła może im wpoić, na temat amerykańskiego środowiska pracy: jak siedzieć spokojnie przy biurku, surfować po internecie i nie zwariować.

– Ilu z was przeczytało całą sztukę? – spytał Samuel i spośród dwudziestu pięciu osób w grupie ręce podniosły tylko cztery. I podniosły je powoli, nieśmiało, jakby zawstydzone tym, że wykonały zadaną pracę. Pozostali zdawali się mieć do niego pretensje – świadczyły o tym ich pogardliwe spojrzenia i niedbałe pozy sygnalizujące potworne znudzenie. Zupełnie jakby to jego winili za swoją bezczynność. Gdyby nie zadał im czegoś tak głupiego, nie byliby zmuszeni tego nie robić.

– Pulluję! – woła Pwnage, który teraz pędzi w stronę smoka z olbrzymim toporem w dłoni. Reszta grupy idzie w jego ślady i wydaje z siebie dzikie okrzyki, naśladując sceny z obejrzanych filmów o średniowiecznych wojnach.

Pwnage, trzeba przyznać, jest elflandiowym geniuszem. Ekspertem od gier wideo. Spośród dwudziestu postaci elfów w dzisiejszej akcji sześć jest kontrolowanych przez niego. Ma ich całą wioskę tworzącą niezależny mikroekonomiczny twór – dobiera je i grupuje w zależności od akcji, grając wieloma z nich jednocześnie dzięki niesamowicie zaawansowanej technice zwanej multiboxingiem, która wymaga podłączenia kilku komputerów do centralnego mózgu dowodzenia kontrolowanego przez niego za pomocą zaprogramowanych na klawiaturze manewrów i specjalnej myszy z piętnastoma przyciskami. Pwnage wie o tej grze wszystko, czego tylko można się dowiedzieć. Przyswoił sobie tajniki _Elflandii_ jak drzewo, które po latach splata się z ogrodzeniem, przy którym rośnie. Unicestwia orków, często zadając śmiertelny cios przy wtórze swego charakterystycznego powiedzenia: „Spwnowałem ci gębę, noobie!!!”.

W pierwszej fazie walki muszą uważać głównie na ogon smoka, którym ten wymachuje i uderza o skalne podłoże. Tak więc wszyscy próbują atakować smoka, unikając jego smagnięć przez tych kilka minut, których trzeba, żeby jego pasek zdrowia skurczył się do sześćdziesięciu procent, bo wtedy smok wzbija się w powietrze.

– Faza druga – informuje Pwnage spokojnym głosem, który transmitowany przez internet brzmi mechanicznie. – Przygotować się na ogień. Nie dajcie się trafić.

Uczestników akcji zaczynają razić kule ognia i gdy dla wielu graczy unikanie tego ostrzału przy jednoczesnym kontynuowaniu czynności związanych z prowadzeniem walki jest sporym wyzwaniem, postaci Pwnage’a dokonują tego bez wysiłku, cała szóstka, odskakując kilka stuknięć myszką w prawo lub lewo, toteż kule chybiają zaledwie o kilka pikseli.

Samuel stara się uchylać przed ognistymi kulami, ale w tym momencie myśli przede wszystkim o sprawdzianie, który zrobił tego dnia na swoich zajęciach. Po wyjściu Laury, gdy stało się jasne, że grupa nie przeczytała zadanego tekstu, wpadł w mściwy nastrój. Kazał studentom napisać streszczenie pierwszego aktu _Hamleta_. Rozległ się zbiorowy jęk. Nie planował robić żadnych sprawdzianów, ale coś w zachowaniu Laury wyzwoliło w nim pasywną agresję. Były to zajęcia ze wstępu do literatury, tymczasem jej na literaturze zależało mniej niż na punktach. Nie miał dla niej znaczenia przedmiot kursu; liczyła się tylko waluta. Przyszedł mu na myśl makler z Wall Street, który pewnego dnia może kupić kontrakty terminowe na kawę, a drugiego – papiery wartościowe zabezpieczone hipoteką. Mniej ważne jest to, czym się handluje, bardziej – ile można zyskać. Laura też myślała w ten sposób, myślała tylko o wyniku końcowym, o swojej ocenie, jedynej rzeczy, która się liczyła.

Samuel kiedyś skrupulatnie komentował ich prace pisemne, używając nawet czerwonego atramentu. Uczył ich różnicy między „zabrać się za coś” i „zabrać się do czegoś”, kiedy używać „dwojga”, nie „dwóch”, i w jaki sposób „afekt” różni się od „afektacji”, a „emporium” od „imperium”. Tego typu rzeczy. I oto pewnego dnia w pobliżu kampusu tankował na stacji benzynowej o nazwie Bęzynka Express, spojrzał na szyld i pomyślał: „A po jaką cholerę?”.

No bo naprawdę, szczerze, do czego im się przyda znajomość _Hamleta_?

Zrobił sprawdzian i skończył zajęcia pół godziny przed czasem. Był zmęczony. Stał przed zobojętniałą gromadą młodych ludzi i zaczął się czuć jak Hamlet w swoim pierwszym monologu: zbędny. Chciał zniknąć. Chciał, żeby jego ciało wtopiło się w rosę. Ostatnio często mu się to zdarzało: czuł się mniejszy niż własne ciało, jak gdyby kurczył się w nim duch, wiecznie ten, który rezygnuje z podłokietników w samolotach, wiecznie ten, który na chodniku schodzi z drogi innym.

A że owo uczucie zbiegło się z ostatnim przeglądem w sieci zdjęć Bethany – cóż, rzecz zbyt oczywista, by jej nie zauważyć. Jego myśli zawsze się ku niej zwracają, gdy robi coś, co wzbudza w nim wyrzuty sumienia, czyli ostatnio praktycznie bez przerwy, całe jego życie bowiem porastają jak pąkle warstwy nieprzeniknionego poczucia winy. Bethany – jego największa miłość, jego największa porażka – która wciąż, z tego co się orientuje, mieszka w Nowym Jorku. Skrzypaczka występująca w najwspanialszych salach koncertowych, nagrywająca albumy solowe, odbywająca światowe trasy. Wygooglowanie jej to jak odkręcenie w swoim wnętrzu gigantycznego kranu. Nie wie, dlaczego raz na jakiś czas tak się dręczy, do późnej nocy przeglądając zdjęcia Bethany, pięknej w wieczorowych kreacjach, z instrumentem w ręku, z ogromnymi bukietami róż, w wianuszku pełnych uwielbienia fanów w Paryżu, Melbourne, Moskwie, Londynie.

Co by o tym pomyślała? Byłaby oczywiście rozczarowana. Pomyślałaby, że Samuel w ogóle nie dorósł – wciąż jest chłopcem grającym po ciemku w gry wideo. Wciąż jest takim samym dzieciakiem, jakim był, gdy się poznali. Samuel myśli o Bethany w taki sposób, w jaki inni ludzie być może myślą o Bogu. Jak wtedy, gdy zadają pytanie: „Jak osądza mnie Bóg?”. Samuel odczuwa ten sam impuls, choć zastąpił Boga inną wielką nieobecnością: Bethany. I czasem, jeśli myśli o tym za dużo, wpada w swoisty stan, jak gdyby doświadczał swego życia z dystansu, jak gdyby nie przeżywał swego życia, lecz oceniał, analizował egzystencję, która w jakiś dziwny sposób, niestety, należy do niego.

Przekleństwa kumpli z gildii przenoszą go z powrotem do gry. Elfy giną w zastraszającym tempie. Smok ryczy z góry, gdy bojownicy bombardują go swoją najlepszą dalekosiężną amunicją – strzałami, ogniem z muszkietów, nożami i pociskami elektrycznymi, które wyglądają jak błyskawice, a wylatują wprost z gołych rąk walczących.

– Spryciarz, uważaj – ostrzega go Pwnage i Samuel zdaje sobie sprawę, że zaraz zostanie trafiony. Robi unik. Ognista kula ląduje obok. Jego pasek zdrowia opróżnia się niemal do zera.

„Dzięki” – pisze Samuel.

Rozlegają się wiwaty, gdy smok ląduje i rozpoczyna się faza trzecia. Z pierwotnej dwudziestki zostało tylko kilku napastników: jest Samuel i Topornik, uzdrawiacz grupy i cztery z sześciu postaci Pwnage’a. Jeszcze nigdy nie zaszli tak daleko. To jak dotąd ich najlepsze starcie z tym smokiem.

Faza trzecia w znacznej mierze przypomina fazę pierwszą, z tym że smok miota się jak oszalały, uwalniając spod ziemi strumienie lawy i strącając ze sklepienia jaskini olbrzymie śmiercionośne stalaktyty. Większość walk z bossem w _Elflandii_ kończy się tutaj. Są nie tyle próbą umiejętności, ile testem na zapamiętywanie schematów i wielozadaniowość: Czy potrafisz umknąć przed lawą tryskającą spod ziemi, uchylać się przed skałami spadającymi z góry, obserwować smoczy ogon, żeby nim nie oberwać, i ścigać smoka po jego jamie, zadając mu ciosy nożem, stosując bardzo konkretny i skomplikowany manewr składający się z dziesięciu ruchów, który pozwala zadać najwięcej obrażeń na sekundę, aby doprowadzić punkty życia smoka do zera, zanim włączy się jego dziesięciominutowy wewnętrzny czasomierz i smok dostanie tak zwanego wścieku, kiedy to wpada w szał i zabija wszystkich dookoła?

W ferworze gry Samuel zwykle emocjonuje się jej przebiegiem. Lecz tuż po jej zakończeniu, nawet jeśli wygrywają starcie, zawsze spada na niego to samo przytłaczające poczucie zawodu, ponieważ skarb, który zdobyli, to skarb na niby, po prostu szereg cyfrowych danych, a cała zrabowana broń i pancerze nie przydadzą im się na długo, bo gdy tylko więcej graczy zacznie pokonywać smoka, autorzy gry wprowadzą nową istotę, której zabicie będzie jeszcze trudniejsze i która będzie strzec jeszcze wspanialszego skarbu – cykl, który powtarza się w nieskończoność. Tak naprawdę wygrać nie można. Nie widać końca. I czasami bezsens tej gry objawia mu się znienacka, tak jak teraz, gdy patrzy, jak uzdrawiacz usiłuje utrzymać Pwnage’a przy życiu, pasek zdrowia smoka powoli zbliża się do zera, Pwnage wrzeszczy: „Jazda, jazda, jazda!”, i są już na skraju spektakularnego zwycięstwa, nawet w tym momencie Samuel myśli sobie, że jedyne, co się teraz dzieje, to kilku samotnych ludzi stuka po ciemku w klawiaturę, przesyłając sygnały elektryczne do serwera komputerowego w okolicach Chicago, który odsyła im małe porcje danych. Wszystko inne – smok i jego jama, tryskająca lawa, elfy, ich miecze i czary – to tylko pozory, fasada.

„Co ja tutaj robię?” – zastanawia się w chwili, gdy zostaje zmiażdżony przez ogon smoka, Topornik nadziewa się na spadający stalaktyt, a uzdrawiacz spala się na popiół w szczelinie z magmą, toteż jedynym pozostałym w akcji elfem jest Pwnage i wygrana jest możliwa tylko pod warunkiem, że utrzyma się przy życiu, gildia dopinguje go więc okrzykami do mikrofonów, gdy pasek zdrowia smoka topnieje do czterech, trzech, dwóch procent…

Samuel zastanawia się, nawet teraz, gdy zwycięstwo jest tak blisko: „Jaki to ma sens?”.

„Co ja wyprawiam?”

„Co pomyślałaby sobie Bethany?”PODZIĘKOWANIA

Wydarzenia tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego ósmego roku opisane w niniejszej powieści to wynik połączenia faktów historycznych, relacji naocznych świadków, a także wyobraźni, niewiedzy i fantazji autora. Dla przykładu: Allen Ginsberg brał udział w chicagowskim proteście, ale nie wykładał w Chicago Circle. Uczelnia ta nie miała w roku sześćdziesiątym ósmym domów studenckich. Natomiast budynek nauk behawioralnych otwarto dopiero w sześćdziesiątym dziewiątym. Mój opis manifestacji w Grant Parku także nie odpowiada dokładnie chronologicznemu porządkowi zdarzeń. I tak dalej. Dla zgłębienia historycznie rzetelniejszych opisów protestów sześćdziesiątego ósmego roku polecałbym następujące tytuły, które były dla mnie nieocenioną pomocą w trakcie powstawania tej powieści: _Chicago ’68_ Davida Farbera, _The Whole World Is Watching_ Todda Gitlina, _Battleground Chicago_ Franka Kuscha, _Miami and the Siege of Chicago_ Normana Mailera, film _Chicago 10_ w reżyserii Bretta Morgena, _Telling It Like It Was: The Chicago Riots_ pod redakcją Waltera Schneira oraz _No One Was Killed_ Johna Schultza.

Poniższe książki pomogły mi, za co jestem wdzięczny, sportretować ten okres w przekonujący (mam nadzieję) sposób: _Make Love, Not War_ Davida Allyna, _Young, White, and Miserable_ Wini Breines, _Culture Against Man_ Julesa Henry’ego, _1968_ Marka Kurlansky’ego, _Dream Time_ Geoffreya O’Briena oraz _Shards of God_ Eda Sandersa.

Niektóre słowa przypisane w tej książce Allenowi Ginsbergowi zostały przez niego spisane w esejach i listach zebranych w _Deliberate Prose: Selected Essays 1952_–_1995_ pod redakcją Billa Morgana i w _Journals: Early Fifties Early Sixties_ pod redakcją Gordona Balla.

Za wspaniałe norweskie opowieści o duchach jestem wdzięczny _Folktales of Norway_ pod redakcją Reidara Christiansena, w tłumaczeniu Pat Shaw Iversen. Niksy to istoty z mitologii germańskiej, które w Norwegii nazywane są _nøkk_.

Wiedzę o napadach paniki zaczerpnąłem z _Dying of Embarrassment_ Barbary G. Markway i in. oraz z _Fearing Others_ Ariela Stravynskiego. Celne spostrzeżenia dotyczące pożądania i frustracji znalazłem w _Missing Out: In Praise of the Unlived Life_ Adama Phillipsa.

Za badania dotyczące psychologii i zachowań graczy w MMORPG jestem zobowiązany Nickowi Yee i jego projektowi Daedalus. W rozwinięciu koncepcji o czterech rodzajach wyzwań w grach wideo pomogła mi książka _Level Design for Games_ Phila Co. Różne zaburzenia umysłowe Pwnage’a zostały zainspirowane przez blog Nicholasa Carra _Rough Type_ i artykuł _Microstructure Abnormalities in Adolescents with Internet Addiction Disorder_ Kai Yuana i in. opublikowany w „PLoS ONE”, czerwiec 2011.

Reklamy produktów higienicznych dla kobiet z pracowni zajęć gospodarstwa domowego w szkole Faye pochodzą ze strony internetowej Found in Mom’s Basement: pzrservices.typepad.com/vintage advertising. Pewne szczegóły związane z Laurą Pottsdam zostały zaczerpnięte z kilku niesamowitych rozmów Dana Savage’a na stronie _Savage Lovecast_. Mój opis teledysku Molly Miller wiele zawdzięcza _Visual Digital Culture_ Andrew Darleya. Część informacji na temat brutalistycznej architektury Chicago Circle pochodzi z pracy magisterskiej Andrew Beana na Wesleyan University _The Unloved Campus: Evolution of Perceptions at the University of Illinois at Chicago_. Pomysł bojkotu rozrodczego został wyjęty z artykułu w „Ain’t I a Woman” 1972, nr 1. Fragmenty listu do redakcji, który Faye czyta w „Chicago Free Voice”, zostały przytoczone z nie opublikowanego listu do „Chicago Seed” przekazanego Muzeum Historii Chicago. Informacje Sebastiana dotyczące _maarr_ pochodzą z artykułu _The Meaning of the Steps Is in Between: Dancing and the Curse of Compliments_ opublikowanego w „The Australian Journal of Anthropology”, sierpień 2000. Opowieść Allena Ginsberga „Jedzcie mango!” pochodzi z _Ewangelii Śri Ramakryszny_.

Dziękuję pracownikom Muzeum Historii Chicago za okazane mi wsparcie. Za pomocniczą korektę tej powieści ogromne podziękowania należą się Minnesota State Arts Board i University of St. Thomas.

Podziękowania dla mojego redaktora Tima O’Connella za nadzwyczajną pomoc w ukształtowaniu tej historii, nie wspominając o jego entuzjazmie i zapale godnych Periwinkle’a. Podziękowania dla wszystkich wspaniałych pracowników wydawnictwa Knopf: Toma Polda, Andrew Ridkera, Paula Bogaardsa, Robin Desser, Gabrielle Brooks, Jennifer Kurdyla, LuAnn Walther, Olivera Mundaya, Kathy Hourigan, Ellen Feldman, Cameron Ackroyd, Karli Eoff i Sonny’ego Mehty.

Dziękuję mojej agentce Emily Forland za jej mądrość, cierpliwość i słowa otuchy. Dziękuję Marianne Meroli i wszystkim cudownym ludziom z ekipy Brandt & Hochman.

Podziękowania dla mojej rodziny, przyjaciół i nauczycieli za ich miłość, dobroć, wspaniałomyślność i wsparcie. Dziękuję Molly Dorozenski za rady po lekturze długich fragmentów pierwszych wersji tekstu.

I na koniec dziękuję Jenni Groyon, mojej pierwszej czytelniczce, za wskazywanie mi drogi przez dziesięć lat pracy nad tą książką.