O przyjemności. Od starożytnej hedone po oświeceniowy libertynizm i utylitaryzm - ebook
O przyjemności. Od starożytnej hedone po oświeceniowy libertynizm i utylitaryzm - ebook
Monografia O przyjemności pomyślana jest nie tylko jako historyczne ujęcie kategorii „przyjemność”, ale także wynika z założenia, że dla zrozumienia pewnych zjawisk trzeba badać ewolucję ich pojęć od źródeł poczynając. Ponadto ma służyć zrozumieniu fenomenu, który rządzi współczesnym zachodnim społeczeństwem konsumpcyjnym, w którym kluczową rolę odgrywa konieczność zaspokojenia potrzeby doznawania przyjemności. Aby to osiągnąć należało przyjrzeć się pojęciu i teoriom przyjemności w dziejach filozofii i kultury europejskiej. Najistotniejsza i najbardziej pogłębiona dyskusja filozoficzna na temat przyjemności toczyła się na gruncie filozofii starożytnej, w szczególności greckiej. Zawartość problemowa monografii sprowadza się do następujących zagadnień: starożytna hedone; przyjemność w chrześcijańskim średniowieczu; renesans przyjemności?; przyjemność jako przedmiot filozoficznego namysłu w filozofii XVII w.; różnorodność barw przyjemności we francuskim oświeceniu, brytyjska oświeceniowa filozofia moralności. Każde z wymienionych zagadnień posiada bogatą strukturę wewnętrzną, informującą o bardziej szczegółowych treściach tam przedstawianych i analizowanych. Przesłaniem monografii jest m.in. wskazanie, że bezkrytyczna absolutyzacja przyjemności nie powinna być celem działania i, jak się wydaje, zasadniczo nie była. Wyjątkiem od tej zasady był oświeceniowy libertynizm francuski ze skrajnym w kulturze hedonizmu stanowiskiem Markiza de Sade. Lesław Hostyński jest znany z prac nad wartościami utylitarnymi i wartościami świata konsumpcji; można powiedzieć, że jest aksjologiem współczesnej kultury konsumpcyjnej. Dla zrozumienia przyjemności jako centralnej wartości tej kultury sięga do historycznych korzeni ludzkiego doświadczenia przyjemności i towarzyszącego temu namysłu nad jego naturą i wartością, zawartą w tekstach filozoficznych i literackich. […] Książka Lesława Hostyńskiego jest dziełem oryginalnym, po raz pierwszy w polskojęzycznej literaturze zbierającym w uporządkowaną całość historycznie ukształtowane pojęcia, teorie i oceny przyjemności. Oparta jest na źródłach filozoficznych, etycznych, teologicznych, literackich, opisach obyczajowego traktowania fenomenu przyjemności w ludzkim życiu. Dominuje w niej perspektywa historyczna doprowadzona do epoki oświecenia, w której hedonizm antropologiczny mimo prób ujęcia go w ramy libertynizmu związano z etycznymi wymaganiami utylitaryzmu. Książka cieszy swoją różnorodnością ujęć, bogactwem opisów radzenia sobie z wyzwaniem płynącym z doświadczenia atrakcyjności przyjemności, z prób jego zrozumienia, nazwania, oddzielenia rodzajowego, a wreszcie z dróg namysłu nad intuicją przyjemności, namysłu nadającego stosunkowi do przyjemności status wartości pośród innych wartości. Wymienione walory książki spełniają w znacznej mierze postulat Władysława Tatarkiewicza, by wielkie idee opisywać od korzeni historycznych, ukazywać ich historyczną ewolucję. Sądzę, że popularność dzieła […] może w jakiejś mierze zrównać się z popularnością traktatu O szczęściu. Książka zainteresuje badaczy fenomenu przyjemności, historyków, psychologów, etyków, teologów, studentów, młodzież licealną i w ogóle czytelników literatury humanistycznej. dr hab. Ryszard Wiśniewski, prof. UJD (z recenzji)
| Kategoria: | Socjologia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-01-22256-7 |
| Rozmiar pliku: | 1,5 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
_Jeżeli są ludzie, którzy nie wybierają przyjemności,_
_to jest to możliwe – wyjaśniają cyrenaicy – wskutek tego,_
_że ich władze umysłowe są nie w porządku_
DIOGENES LAERTIOS
Gdybyśmy chcieli najbardziej lapidarnie ująć istotę współczesnego świata – świata, w którym przychodzi nam żyć – zapewne trzeba byłoby powiedzieć, że jest to świat, w którym nade wszystko dominuje absolutyzacja przyjemności, najczęściej utożsamiana ze szczęściem i dobrem, oraz niemal powszechna ucieczka przed odpowiedzialnością moralną. W konstytuowaniu świata konsumpcji i przede wszystkim _homo consumens_ główną rolę odgrywa dążenie do przyjemności, do tego, co sprawia przyjemność. Jedno i drugie stanowi intencjonalny cel naszych dążeń (potrzeb). Chociaż przyjemność jest jednym z najważniejszych fundamentów tworzących ów świat i jego obywateli, nie oznacza to, że bez reszty zawładnęła dopiero współczesnym człowiekiem kultury hedonistycznej, w której wszystko ma być podporządkowane przyjemności i szczęściu.
Czy niemal powszechny imperatyw przeżywania przyjemności prowadzącej między innymi do szczęścia to tylko wymysł świata konsumpcji, czy też w historii ludzkości chęć doznawania przyjemności jest czymś oczywistym i obecnym niejako „od zawsze”, czymś, co w wysokim stopniu determinuje postawy i działania człowieka? Aby zatem w pełni zrozumieć fenomen rządzący współczesnym społeczeństwem konsumpcyjnym, trzeba się przyjrzeć, w jaki sposób przyjemność była obecna zarówno w myśli, jak i praktyce życia codziennego człowieka na przestrzeni dziejów. Co było elementem dominującym: zasada rzeczywistości czy zasada przyjemności – że posłużę się kategoriami wprowadzonymi przez Zygmunta Freuda? Czy zasada rzeczywistości rządząca naszym _ego_ narzuca ograniczenia zasadzie przyjemności zawiadującej _id_? Czy górę biorą rozum i rozwaga, czy namiętności? Przez wieki obie te zasady pozostawały w ostrym konflikcie i dopiero w społeczeństwie konsumpcyjnym – jak zauważa Zygmunt Bauman – doszło między nimi do niebywałego sojuszu, którego efektem jest to, że przyjemność przeobraziła się w filar rzeczywistości, a poszukiwanie przyjemności stało się głównym i jednocześnie wystarczającym narzędziem wzorców. „Na tym właśnie polega społeczeństwo konsumpcyjne: zatrudnienie «zasady przyjemności» na służbę «zasady rzeczywistości»; zaprzęgnięcie kapryśnych, delikatnych i wrażliwych pragnień do rydwanu ładu społecznego przy użyciu kruchej spontaniczności jako budulca trwałych i stałych, odpornych na wstrząsy fundamentów porządku. Społeczeństwo konsumpcyjne dokonało uprzednio niewyobrażalnego wyczynu: pogodziło zasadę przyjemności z zasadą rzeczywistości, każąc, by tak rzec, złodziejowi pilnować skarbca. Zamiast zwalczać drażniące i krnąbrne, lecz bodaj nieprzetarte irracjonalne ludzkie życzenia, przekształciła je wiernych i pewnych (wynajętych) strażników porządku racjonalnego”.
Poza zasadą rzeczywistości i zasadą przyjemności cała sfera przyjemności była regulowana – a niektórzy pragną, aby była nadal, zasadą pozostającą poza rozumem, rozsądkiem i emocjami, zasadą zrodzoną w sferze religii, zasadą wyjątkowo wrogą przyjemności – zasadą religii. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że przestrzeń, w której realizowana jest przyjemność, zamyka się w granicach, które z jednej strony określają cyrenaicy, a z drugiej św. Grzegorz Wielki. Granicę cyrenajską dookreślają słowa: „Jeżeli są ludzie, którzy nie wybierają przyjemności, to jest to możliwe wskutek tego, że ich władze umysłowe są nie w porządku”, a granicę znaczącej części myślicieli chrześcijańskich wyznacza św. Grzegorz w słowach niepozostawiających złudzeń: „Człowiek bowiem żyjący w zniszczalnym ciele ma wyryte na sobie nieczystości pokus, ponieważ bierze je ze swego pochodzenia. Samo bowiem jego poczęcie, z powodu rozkoszy cielesnej, jest nieczystością”.
Chcąc w sposób przekonujący odpowiedzieć na sformułowane wyżej pytania, należy sięgnąć do wiedzy przede wszystkim z zakresu historii filozofii, a niekiedy także historii literatury. Prezentowana monografia jest w moim zamyśle próbą odpowiedzi. Próba ta jest zaplanowana jako składająca się z dwóch stanowiących jedną całość publikacji. Taki podział wynika z przesłanek bardziej praktycznych niż merytorycznych. Ogrom materiału źródłowego wymusza podział przedsięwzięcia na dwa tomy. Ów zamysł spowodował, że w pełni świadomie zrezygnowałem z zakończenia, gdyż takie będzie stanowiło zwieńczenie drugiej części monografii.
To dwuczęściowe przedsięwzięcie zatytułowane _O przyjemności_ jest naturalnym dopełnieniem moich przemyśleń zawartych w monografiach _Wartości w świecie konsumpcji_ (2006) i _Karnawał czy post? O moralnych zagrożeniach w świecie konsumpcji_ (2015), których celem była diagnoza roli jednostki we współczesnym świecie konsumpcji, którego jednym z najbardziej walentnych wyróżników jest przeżywanie przyjemności. Czy przyjemność płynąca z konsumpcji wszelkich dóbr słusznie wyznacza wskaźnik sensu i sukcesu życia? W społeczności konsumpcyjnej mamy _de facto_ do czynienia z absolutyzowaną redukcją świata wartości do dóbr konsumpcyjnych stanowiących podstawowe źródło przyjemności.
Pozostaje mi mieć nadzieję, że ta pierwsza część historycznego ujęcia zagadnienia przyjemności pozwoli czytelnikowi pełniej zrozumieć źródła współczesnego konsumpcyjnego uwielbienia _hedone_.PRZYPISY
Z. Bauman, _Społeczeństwo w stanie oblężenia_, Warszawa 2006, s. 216.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, Warszawa 1982, II, 86–87.
Sextus Empiryk, _Zarysy pirrońskie_, Warszawa 1998, I, 215.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., II, 89.
Lukrecjusz, _O rzeczywistości_, Warszawa 2003, IV, 1037–1057.
A. Krokiewicz, _Etyka Demokryta i hedonizm Arystypa_, Warszawa 1960, s. 139–140.
Tamże, s. 140.
Tamże.
Tamże, s. 142.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., II, 91.
A. Krokiewicz, _Etyka Demokryta i hedonizm Arystypa_, wyd. cyt., s. 143.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., II, 94.
Tamże, II, 95.
A. Krokiewicz, _Etyka Demokryta i hedonizm Arystypa_, wyd. cyt., s. 189–190.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., II, 94.
Por. Cyceron, _Rozmowy tuskulańskie i inne pisma_, Warszawa 2010, I, 34.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., II, 96–97.
Platon, _Państwo_, Warszawa 2010, IX, 584 A.
Platon, _Fileb_, Kęty 2002, s. 54 C.
Platon, _Państwo_, wyd. cyt.
Tamże.
Tamże, 585 d.
Tamże, 586 b.
Arystoteles, _Metaetyka_, Warszawa 1983, IX, 1048 b.
Arystoteles, _Etyka nikomachejska_, Warszawa 1982, X, 4, 1174 a.
Tamże, X, 4, 1174 b.
Tamże.
Tamże, X, 4, 1175 a.
G. Reale, _Historia filozofii starożytnej_, t. II, Lublin 1996, s. 501–502.
Arystoteles, _Etyka nikomachejska_, X, 4, 1175 a.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., X, 136.
Tamże, X, 132.
Epikur, _Listy, maksymy i sentencje_, Warszawa 2003, s. 89.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., X, 142.
Tamże, X, 143.
Tamże, X, 80.
Tamże, X, 116.
D. Pesce, _Saggio su Epicuro_, Bari 1974.
Cyceron, _Wybór pism naukowych_, Warszawa 2002, s. 128.
Seneka, _Listy moralne do Lucyliusza_, Warszawa 2010, CXXI, 14.
G. Reale, _Historia filozofii starożytnej_, t. III, Lublin 1999, s. 397.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., IX, 51.
Platon, _Teajtet_, Kęty 2002, 152 ab.
Platon, _Protagoras_, Warszawa 2004, 351 c.
Tamże, 351 d.
Tamże, 354 a.
Tamże, 354 c–d.
G. Reale, _Historia filozofii starożytnej_, t. I, Lublin 1993, s. 284.
Platon, _Gorgiasz_, Warszawa 1958, 491 e – 492 c.
Arystoteles, _Etyka nikomachejska_, wyd. cyt., 1172 b 10 – 1172 b 16.
Tamże, 1172 b 17 – 1172 b 19.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., II, 8, 75.
Tamże, II, 66.
A. Krokiewicz, _Etyka Demokryta i hedonizm Arystypa_, wyd. cyt., s. 110.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., II, 8, 90.
Tamże, II, 87.
Tamże, II, 88.
Ksenofont, _Wspomnienia o Sokratesie_, w: tenże, _Pisma sokratyczne. Obrona Sokratesa. Wspomnienia o Sokratesie. Uczta_, Warszawa 1967, II, 1, 19–20.
Tamże, II, 1, 13.
Platon, _Uczta_, Warszawa 1982, IX, C–D.
Tamże.
Platon, _Fileb_, __ wyd. cyt., __ III, 12 B.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., II, 8, 74.
A. Krokiewicz, _Etyka Demokryta i hedonizm Arystypa_, wyd. cyt., s. 113.
Platon, _Fileb_, __ wyd. cyt., XXVII, 45 E.
Arystoteles, _Etyka nikomachejska_, 1153 b 5–10.
Platon, _Fileb_, __ wyd. cyt., XLII, 67 B.
A. Krokiewicz, _Hedonizm Epikura_, Warszawa 1961, s. 213–214.
Lukrecjusz, _O rzeczywistości_, wyd. cyt., III, 1053.
A. Krokiewicz, _Hedonizm Epikura_, wyd. cyt., s. 219.
Cyceron, _Rozmowy tuskulańskie_, wyd. cyt., III, 41–42.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., X, 128.
Tamże, X, 117.
A. Krokiewicz, _Hedonizm Epikura_, wyd. cyt., s. 239.
Cyceron, _O najwyższym dobru i złu_, w: tenże, _Pisma filozoficzne_, t. III, _Księgi akademickie. O najwyższym dobru i złu. Paradoksy stoickie. Rozmowy tuskulańskie_, tłum. W. Kornatowski, J. Śmigaj, Z. Cierniakowa, Warszawa 1961, II, 6.
G. Neumann, _Epikureizm_, Olsztyn 2003, s. 10.
Por. tamże, s. 10–11.
Cyceron, _O najwyższym dobru i złu_, wyd. cyt., II, 5.
G. Neumann, _Epikureizm_, wyd. cyt., s. 17.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., X, 6.
Tamże.
Diogenes Laertios, _Żywoty i poglądy słynnych filozofów_, wyd. cyt., X, 139.
Epikur, _Listy, maksymy i sentencje_, wyd. cyt., s. 108.
Cyceron, _Rozmowy tuskulańskie_, wyd. cyt., V, 38.
Cyceron, _O najwyższym dobru i złu_, wyd. cyt., I, 10.
Tamże.
Cyceron, _Rozmowy tuskulańskie_, wyd. cyt., III, 18.
Tamże, V, 33.
Plutarch, _Nauka Epikura (nawet) nie umożliwia przyjemnego życia_, w: tenże, _Moralia_, t. II, Warszawa 1988.
G. Neumann, _Epikureizm_, wyd. cyt., s. 34.
Plutarch, _Nauka Epikura (nawet) nie umożliwia przyjemnego życia_, wyd. cyt_._
Cyceron, _O najwyższym dobru i złu_, wyd. cyt., II, 8.
Plutarch, _Moralia_, _Nauka Epikura (nawet) nie umożliwia przyjemnego życia_, wyd. cyt.
