Obowiązki finansowo-księgowe w jednostce sektora finansów publicznych - ebook

Publikacja w sposób przystępny i kompleksowy przedstawia spektrum zagadnień dotyczących obowiązków i czynności finansowo-księgowych w jednostce sektora finansów publicznych w roku budżetowym oraz zasad odpowiedzialności za ich wykonanie. Ponadto zawiera gotowe rozwiązania problemów, które faktycznie wystąpiły w bieżącej działalności jednostek sektora fi nansów publicznych.

Opracowanie łączy wszystkie elementy składające się na zagadnienia charakteru i zakresu odpowiedzialności osób zajmujących się fi nansami w sektorze publicznym oraz osób za nie odpowiedzialnych. Dodatkowym atutem książki są przykłady nieprawidłowości w działalności podmiotów sektora finansów publicznych będących często przedmiotem postępowania kontrolnego i nadzorczego właściwych organów.

Publikacja przeznaczona jest przede wszystkim dla osób kierujących jednostkami sektora finansów publicznych (wójtów, burmistrzów, prezydentów miast), a także dla skarbników, głównych księgowych i księgowych sektora finansów publicznych oraz pracowników komórek finansowych. Będzie również pomocna dla wszystkich osób,
które chcą pogłębić wiedzę z zakresu prezentowanej tematyki.

Wykaz skrótów 19
Rozdział I Sektor finansów publicznych - analiza prawna 21 1. Sektor finansów publicznych 21 2. Jednostki sektora finansów publicznych 22 3. Procesy zachodzące w sektorze finansów publicznych 23 4. Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych 24 5. Środki publiczne 24 5.1. Przychody 24 5.2. Dochody publiczne 25 5.3. Pozostałe dochody 29 5.4. Środki unijne i zagraniczne 29 6. Wydatkowanie środków publicznych 31 6.1. Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa i jednostek sektora finansów publicznych 31 6.2. Zadania Ministra Finansów w zakresie zarządzania długiem publicznym 31 6.3. Depozyty Ministra Finansów 32 6.4. Skarbowe papiery wartościowe 34 6.5. Kredyty i pożyczki 34 Co to jest kredyt bankowy? 35 Kredyt w praktyce działania jednostki samorządu terytorialnego 36 Pożyczka 37 6.6. Lokaty i inne operacje finansowe 40 7. Odstępstwa od zasad ogólnych w zakresie pozyskiwania środków publicznych 43 8. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne 45 8.1. Co to są procedury ostrożnościowe i sanacyjne? 45 8.2. Procedury sanacyjne w jednostkach samorządu terytorialnego - program naprawczy 46 9. Depozyty w jednostkach samorządu terytorialnego 53 10. Pozostałe zasady zaciągania zobowiązań 56 11. Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne 58 11.1. Rola regionalnych izb obrachunkowych w kształtowaniu limitów zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego 58 11.2. Działalność nadzorcza 60 12. Zapewnienie finansowania przez Ministra Finansów 62 13. Środki europejskie i inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi 63 13.1. Szczegółowe warunki dofinansowania projektu 64 13.2. Postępowanie w przypadku nadużyć przy wykorzystywaniu środków zagranicznych 66 13.3. Okres wykluczenia 67 13.4. Wspólna Polityka Rolna 69 13.5. Rejestr podmiotów wykluczonych 70 14. Deficyt sektora finansów publicznych 70 15. Deficyt a dług sektora finansów publicznych 71 16. Rodzaje jednostek sektora finansów publicznych 72 17. Odrębności organizacyjne jednostek sektora finansów publicznych 72 17.1. Jednostki budżetowe 72 17.2. Zakład budżetowy 78 18. Zasady prowadzenia gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych 90 19. Sposób prowadzenia gospodarki finansowej jednostek budżetowych, w tym sposób i tryb sporządzania planów finansowych 91 20. Informacje o środkach europejskich 100 21. Informacje przekazywane kierownikom jednostek 101 22. Weryfikacja projektów planów finansowych 102 23. Plany finansowe państwowych jednostek budżetowych 103 24. Projekty planów dochodów jednostek prowadzących działalność określoną w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty 104 25. Sposób dokonywania zmian w planach finansowych jednostek budżetowych oraz zatwierdzania tych zmian 105 25.1. Zakres zmian dokonywanych przez kierowników podległych państwowych jednostek budżetowych 105 25.2. Zakres zmian dokonywanych przez kierowników samorządowych jednostek budżetowych 106 26. Odprowadzenie środków finansowych do budżetu i zasady pobierania dochodów i dokonywania wydatków państwowych jednostek budżetowych 107 27. Ewidencja wydatków 108 28. Zasady dokonywania wydatków 108 29. Nadpłaty i kwoty nienależnie pobrane 109 30. Zwroty wydatków 112 31. Tworzenie planu finansowego samorządowego zakładu budżetowego 114 32. Dotacje dla zakładów budżetowych, ewidencja kosztów i plan finansowy zakładu 115 33. Zmiany planu finansowego 126 34. Sposób ustalania nadwyżki środków obrotowych w samorządowych zakładach budżetowych 137 35. Agencja wykonawcza 139 35.1. Nadwyżka finansowa agencji wykonawczej 141 36. Instytucja gospodarki budżetowej 142 36.1. Plan finansowy instytucji gospodarki budżetowej 143 36.2. Likwidacja instytucji gospodarki budżetowej 144 36.3. Statut, regulamin organizacyjny, dyrektor instytucji gospodarki budżetowej 144 36.4. Gospodarowanie mieniem 145 37. Państwowy fundusz celowy 146 37.1. Roczny plan finansowy państwowego funduszu celowego 146 38. Państwowe i samorządowe osoby prawne 147
Rozdział II Zasady polityki finansowej jednostek sektora finansów publicznych 149 1. Zasady gospodarki środkami publicznymi 149 1.1. Jawność i przejrzystość finansów publicznych 149 1.2. Klauzule umowne dotyczące wyłączenia jawności ze względu na tajemnicę przedsiębiorstwa w umowach zawieranych przez jednostki sektora finansów publicznych 151 1.3. Klasyfikacja budżetowa środków publicznych 152 2. Zasady prowadzenia rachunkowości przez jednostki sektora finansów publicznych 154 2.1. Plany kont dla jednostek sektora finansów publicznych 155 2.2. Szczególne zasady rachunkowości dla budżetu i jednostek sektora finansów publicznych 155 2.3. Zasada kasowa 156 2.4. Ustalenie nadwyżki lub deficytu 157 2.5. Wycena środków trwałych 157 2.6. Jednorazowa amortyzacja 158 2.7. Pozostałe zasady rachunkowe 158 2.8. Aktualizacja należności 159 2.9. Szczególne zasady rachunkowości dla placówek 160 3. Plany kont 160 4. Sprawozdawczość finansowa i technika sporządzania sprawozdań finansowych 162 4.1. Rok obrotowy 163 4.2. Łączne sprawozdania finansowe 163 4.3. Bilans skonsolidowany 164 4.4. Terminy i wymogi formalne dla sprawozdania finansowego i bilansu 165 4.5. Sprawozdawczość jednostek sektora finansów publicznych 166 5. Zasady gospodarowania środkami publicznymi 168 5.1. Związanie wydatków publicznych z celami określonymi w planach finansowych 169 5.2. Pozostałe zasady działania jednostek sektora finansów publicznych 169 6. Lokowanie wolnych środków 170 7. Legislacja a skutki finansowe aktów prawnych 172 8. Ustawy skutkujące zmianą maksymalnych limitów wydatków jednostek sektora finansów publicznych 173 9. Wytyczne Ministra Finansów 174 10. Charakter prawny planowanych dochodów i wydatków budżetu państwa 174
Rozdział III Czynności prawne i odpowiedzialność w sektorze finansów publicznych 176 1. Główny księgowy 177 2. Czynności głównego księgowego 178 3. Prawa głównego księgowego 179 4. Odpowiednie stosowanie przepisów o głównym księgowym 179
Rozdział IV Należności cywilnoprawne i niepodatkowe należności budżetowe 180 1. Postępowanie w zakresie umarzania należności cywilnoprawnych 180 2. Niepodatkowe należności budżetowe 182 3. Właściwość podmiotów umarzających należności 183 4. Ulgi udzielane na wniosek zobowiązanego 186 5. Odpowiedzialność i egzekucja należności 187
Rozdział V Ogólne zasady odpowiedzialności za finanse jednostek sektora finansów publicznych i podmioty odpowiedzialne za finanse tych jednostek 188 1. Kontrola zarządcza oraz koordynacja kontroli zarządczej w jednostkach sektora finansów publicznych 188 2. Poziomy funkcjonowania kontroli zarządczej w sektorze finansów publicznych 190 3. Międzynarodowe standardy wykorzystywane przy opracowywaniu standardów kontroli zarządczej 191 4. Standardy kontroli zarządczej 192 4.1. Środowisko wewnętrzne 192 4.2. Cele i zarządzanie ryzykiem 193 4.3. Zarządzanie przez cele. Określenie misji działalności jednostki 193 4.4. Identyfikacja i analiza ryzyka oraz reakcja na ryzyko 194 4.5. Mechanizmy kontroli 194 4.6. Dokumentowanie systemu kontroli zarządczej, pozostałe elementy i cechy systemu 195 4.7. Szczegółowe mechanizmy kontroli dotyczące operacji finansowych i gospodarczych 195 4.8. Informacja i komunikacja 196
Rozdział VI Odpowiedzialność za finanse w jednostce sektora finansów publicznych 197 1. Generalna zasada odpowiedzialności za finanse jednostek sektora finansów publicznych 197 2. Odpowiedzialność głównego księgowego 198 3. Wymogi formalne dla pełnienia funkcji głównego księgowego 198 4. Czynności dokonywane przez głównego księgowego 199 5. Polecenie realizacji zakwestionowanej operacji 200 6. Prawa głównego księgowego 200 7. Podstawy przekazania czynności i kompetencji w zakresie spraw finansowych 201 7.1. Kierownik jednostki 201 7.2. Decyzja kierownika jednostki o przeniesieniu odpowiedzialności 201 7.3. Upoważnienie/pełnomocnictwo 202 7.4. Regulamin 205 8. Osoba, której powierzono wykonywanie określonych obowiązków 205
Rozdział VII Typy odpowiedzialności za politykę finansową jednostek sektora finansów publicznych 207 1. Odpowiedzialność karna osób zajmujących się finansami w jednostkach sektora finansów publicznych 207 1.1. Ogólne zasady odpowiedzialności karnej na podstawie przepisów ustawy - Kodeks karny 208 1.2. Okoliczności, które powodują, że sprawca może uniknąć odpowiedzialności karnej 211 Znikoma społeczna szkodliwość czynu 211 Brak winy sprawcy 212 Zmiana ustawy na korzyść sprawcy 212 1.3. Czas i miejsce działania sprawcy 213 1.4. Rodzaje przestępstw 215 1.5. Karalność jako element polityki osobowej 216 1.6. Prawomocność wyroku 217 1.7. Skazanie wójta 218 1.8. Skazanie pracownika samorządowego 218 1.9. Nieposzlakowana opinia 219 1.10. Odpowiedzialność karna skarbnika 220 1.11. Umyślność i nieumyślność działania sprawcy 221 1.12. Zamiar sprawcy 221 2. Czyny, za które odpowiedzialność na podstawie kodeksu karnego może ponosić osoba odpowiedzialna za finanse jednostek sektora publicznego 222 2.1. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji 222 Naruszenie tajemnicy zawodowej, służbowej (art. 266 k.k.) 222 Uzyskanie dostępu do informacji bez uprawnienia (art. 268 k.k.) 222 Naruszenie integralności zapisu informacji, jej kompletności i poprawności (art. 268a k.k.) 223 2.2. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów 223 Przerobienie lub podrobienie dokumentu (art. 270 k.k.) 223 Poświadczenie nieprawdy przez funkcjonariusza publicznego lub inną osobę upoważnioną do wystawienia dokumentu (art. 271 k.k.) 224 Użycie podrobionego lub przerobionego dokumentu (art. 273 k.k.) 225 2.3. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu 226 Nadużycie uprawnień, niedopełnienie obowiązków (art. 296 k.k.) 226 Posługiwanie się podrobionym, przerobionym, poświadczającym nieprawdę albo nierzetelnym dokumentem lub nierzetelnym pisemnym oświadczeniem (art. 297 k.k.) 227 Udaremnianie lub utrudnianie przetargu publicznego (art. 305 k.k.) 228
Rozdział VIII Zasady postępowania karnego mające zastosowanie do osób odpowiedzialnych za finanse w jednostkach sektora finansów publicznych 230 1. Podstawowe zasady postępowania karnego 230 1.1. Domniemanie niewinności i prawo do obrony, zasady wyrokowania, prawa stron 230 1.2. Obowiązek sygnalizacji uchybień 231 2. Organy, strony i uczestnicy postępowania 232 2.1. Sąd 232 Właściwość rzeczowa sądu 232 Skład sądu 233 Właściwość miejscowa sądu 233 2.2. Oskarżyciel publiczny 233 2.3. Pokrzywdzony 234 2.4. Oskarżyciel posiłkowy 234 2.5. Oskarżyciel prywatny 235 2.6. Oskarżony/podejrzany v235 3. Prawa oskarżonego 236 4. Obowiązki oskarżonego 236 5. Obowiązek ustanowienia obrońcy 237
Rozdział IX Czynności procesowe 240 1. Orzeczenie - wyrok, postanowienie 240 1.1. Ogłaszanie orzeczeń 241 1.2. Tryb wydawania orzeczeń 242 2. Postępowanie odwoławcze 243 3. Apelacja 243 4. Interes prawny w zaskarżeniu 243 5. Regulacje szczególne 243 6. Elementy i forma środka zaskarżenia 244 7. Zakres zaskarżenia 244 8. Zakres rozpoznania środka odwoławczego przez sąd drugiej instancji 245 9. Zakaz orzekania na niekorzyść 246
Rozdział X Postępowanie i prawo karne skarbowe w zakresie odpowiedzialności osób zajmujących się finansami jednostek sektora finansów publicznych 247 1. Czyny, za które odpowiedzialność może ponieść osoba zajmująca się finansami w jednostce sektora finansów publicznych 248 2. Podział na wykroczenia i przestępstwa karne skarbowe 248 2.1. Nierzetelne i wadliwe prowadzenie ksiąg rachunkowych (art. 61 § 1-3 k.k.s.) 249 2.2. Narażenie na nienależny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej (art. 76 § 1-3 k.k.s.) 249 2.3. Niewpłacenie w terminie należnego podatku (art. 77 § 1-5 k.k.s.) 250 Odpowiedzialność podatnika i inkasenta 250 Odpowiedzialność płatnika (art. 78 § 1-3 k.k.s.) 253 Inne przypadki odpowiedzialności płatnika 254 2.4. Niewyznaczenie przez płatnika lub inkasenta osoby odpowiedzialnej (art. 79 § 1-2 k.k.s.) 255 2.5. Nieprzekazanie w terminie sprawozdania finansowego (art. 80b k.k.s.) 256 2.6. Nienależna wypłata, pobranie lub niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie dotacji lub subwencji (art. 82 § 1-2 k.k.s.) 257 2.7. Utrudnianie kontroli (art. 83 § 1-2 k.k.s.) 259 3. Postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe 260 3.1. Właściwość organów 260 3.2. Organy prowadzące postępowanie 261 3.3. Podmioty postępowania karnego skarbowego 261 3.4. Prawo do obrony 262 3.5. Etapy postępowania 262 3.6. Postępowanie przygotowawcze 262 3.7. Postępowanie mandatowe 263 3.8. Uchylenie mandatu karnego 265 4. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (DPO) 266 4.1. Przebieg negocjacji 266 4.2. Zezwolenie przez sąd na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności 270 5. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji 270 6. Pozostałe regulacje 271
Rozdział XI Odpowiedzialność z tytułu naruszenia dyscypliny finansów publicznych w jednostkach sektora finansów publicznych 272 1. Zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 272 2. Zasady odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 273 2.1. Przesłanki odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 274 2.2. Wyłączenie odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 278 3. Instytucje finansów publicznych w orzecznictwie dotyczącym naruszenia dyscypliny finansów publicznych 279 3.1. Dotacja 280 3.2. Zobowiązanie w rozumieniu ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 280 3.3. Wydatek w rozumieniu ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 280 4. Organy orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych 281 5. Oskarżyciel 282 6. Zasady postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych 282 7. Strony postępowania i ich prawa 282 8. Obwiniony 283 9. Postępowanie w zakresie naruszenia dyscypliny finansów publicznych 285 10. Wniosek o ukaranie 286 11. Postępowanie przed komisją orzekającą 287 12. Zażalenia i odwołania 288 13. Rozstrzyganie zażaleń na postanowienia wydane przez rzeczników dyscypliny 289 14. Kary przewidziane za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 290 14.1. Kara pieniężna 290 14.2. Kara zakazu pełnienia funkcji 291 14.3. Zasady wymiaru kary 292 14.4. Wskazania co do orzekania poszczególnych kar za naruszenie dyscypliny finansów publicznych 292 14.5. Przypadki zasługujące na szczególne uwzględnienie i okoliczności łagodzące 293 14.6. Wyjątki od złagodzenia kary 294
Rozdział XII Dyscyplina finansów publicznych - zagadnienia praktyczne 295
Rozdział XIII Praktyczne przykłady naruszenia przepisów w zakresie finansów jednostek sektora finansów publicznych 314 1. Uchwały budżetowe 314 1.1. Naruszenie przepisu art. 238 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych w uchwale budżetowej 314 1.2. Naruszenie przepisu art. 35 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o izbach rolniczych 315 1.3. Naruszenie przepisu art. 212 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 316 1.4. Naruszenie przepisu art. 212 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 317 1.5. Naruszenie przepisu art. 222 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych oraz art. 26 ust. 4 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym 318 1.6. Naruszenie przepisu art. 7 ust. 1 i art. 217 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych oraz art. 26 ust. 4 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym 319 1.7. Naruszenie przepisu art. 242 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 320 1.8. Naruszenie przepisu art. 182 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi 322 1.9. Naruszenie przepisu art. 94 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 324 2. Uchwały dotyczące trybu prac nad projektem uchwały budżetowej 325 2.1. Naruszenie przepisów art. 234 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 325 2.2. Naruszenie przepisu art. 236 ust. 3 pkt 1 i art. 234 pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 326 3. Uchwały dotyczące informacji o przebiegu wykonania budżetu jednostki za pierwsze półrocze roku budżetowego 326 3.1. Naruszenie przepisu art. 266 ust. 2 w zw. z art. 266 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 326 3.2. Naruszenie przepisu art. 266 ust. 2 w zw. z art. 266 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 327 4. Uchwały absolutoryjne 328 4.1. Naruszenie przepisu art. 28a ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym 328 4.2. Naruszenie art. 271 ust. 1 w zw. z art. 270 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 329 4.3. Naruszenie przepisów art. 271 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 330 4.4. Naruszenie przepisów art. 28a ust. 1 w zw. z art. 73a ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym 331 4.5. Naruszenie art. 28a ust. 1 w zw. z art. 73a ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym oraz art. 271 ust. 1 w zw. z art. 270 ust. 4 i art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 332 5. Uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej (WPF) 334 5.1. Naruszenie art. 226 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych poprzez nieujęcie wszystkich kwot zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek 334 6. Uchwały dotyczące udzielenia kredytów i pożyczek 335 6.1. Naruszenie art. 91 ust. 1 i art. 212 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych poprzez przekroczenie limitu zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek określonych w uchwale budżetowej 335 7. Uchwały dotyczące udzielenia pomocy finansowej i rzeczowej 337 7.1. Naruszenie art. 216 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych poprzez nieujęcie kwoty pomocy finansowej w uchwale budżetowej 337 8. Pozostałe nieprawidłowości 338 8.1. Naruszenie przepisu art. 242 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych poprzez zawyżenie kwoty wydatków bieżących w budżecie gminy 338 8.2. Naruszenie art. 231 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych poprzez wkroczenie w kompetencje organu stanowiącego przez organ wykonawczy w procedurze zmian uchwały budżetowej w trakcie roku 340 8.3. Naruszenie przepisów art. 211 i art. 217 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych - finansowanie deficytu budżetowego dochodami z części oświatowej subwencji ogólnej 341
Wykaz aktów prawnych 345
Bibliografia 349