Obowiązki informacyjne w prawie - ebook

WSTĘP

Przekazywanie informacji na temat obowiązującego prawa odbywa się różnymi kanałami komunikacyjnymi. Podanie do publicznej wiadomości treści aktu prawnego mającego moc powszechnego obowiązywania jest wymogiem wejścia takiego aktu w życie i warunkiem przyjęcia domniemania jego znajomości przez adresatów. Niektóre treści prawa ustawodawca traktuje w sposób szczególny, formułując obowiązek ich dodatkowego zakomunikowania. Obowiązek ten nakładany jest na różne podmioty, zasadniczo jednak są to podmioty mające silniejszą pozycję w obrocie prawnym z powodu dysponowania władztwem państwowym lub fachowego przygotowania prawnego. Realizacja powyższego obowiązku powinna się sprowadzać do przekazania jasnej i kompletnej informacji. Nie tyle chodzi tu o przytoczenie treści przepisu, ile o oddanie jego istoty w sposób zrozumiały dla adresata. Ważne jest przy tym, żeby przekaz nie stracił na powadze ani na prawnym znaczeniu.

Niniejsza publikacja podejmuje próbę przedstawienia skutecznych sposobów zaznajamiania obywateli z treścią obowiązującego prawa. Jej celem jest analiza obowiązków informacyjnych w wybranych sferach prawnej regulacji oraz sformułowanie propozycji ich uproszczonego komunikowania. Do prezentacji rzeczonych zagadnień wybrano różne obszary prawa publicznego i prywatnego, ukazując perspektywę zarówno nadawcy, jak i odbiorcy komunikatu. Obowiązek przekazywania informacji omówiony został w odniesieniu do przedsiębiorcy, organów administracji skarbowej, organów prowadzących postępowania karne i w sprawach o wykroczenia, organów działających w sferze ubezpieczeń i pomocy społecznej, administracji wyborczej oraz szeroko rozumianej ochrony zdrowia. Odbiorcą informacji jest przede wszystkim obywatel występujący w roli konsumenta, podatnika, świadczeniobiorcy, pacjenta, wyborcy oraz sprawcy czynu zabronionego.

Publikacja jest wynikiem współpracy zespołu prawników, projektantów i specjalistów od komunikacji skupionych wokół idei skutecznego przekazywania informacji prawnych. Poszczególne rozdziały zawierają analizę teoretycznoprawną wybranych obowiązków informacyjnych, podają przykłady ich realizacji oraz formułują rekomendacje dla organów administracji publicznej. Ich zwieńczeniem są projekty graficzne wybranych zagadnień omawianych w danej części pracy. Odzwierciedlają one koncepcję legal design, a więc konstruowania aktów prawnych i innych dokumentów w taki sposób, by były zrozumiałe dla każdego i służyły realnym potrzebom. W projektowym podejściu ważne jest rozumienie potrzeb różnych podmiotów wchodzących w interakcje z prawem oraz wykorzystanie interdyscyplinarnej wiedzy. W tym duchu powstały wizualizacje różnych obowiązków informacyjnych, które zabrano w niniejszym tomie. Ich tworzeniu przyświecały trzy główne założenia: zachowanie prawnego rygoryzmu (przede wszystkim oddanie istoty przepisów), uproszczenie języka i obrazowe wzmocnienie przekazu. Odwołanie się do idei legal design pozwoliło również zwrócić uwagę na sytuację odbiorcy komunikatu, w tym przede wszystkim adresata pouczeń, którego zdolności percepcyjne przy redagowaniu urzędowych dokumentów są często pomijane. Dostrzegając ten problem, Autorzy zaproponowali rozwiązania tekstowe i graficzne podnoszące użyteczność pouczeń. Jej miarą jest nie tylko zrozumienie tekstu przez odbiorcę, ale i podjęcie przez niego świadomej decyzji w zakresie wykorzystania informacji zawartych w pouczeniu.

Iwona SierpowskaROZDZIAŁ 1.
IWONA SIERPOWSKA
O ISTOCIE INFORMACJI I OBOWIĄZKU INFORMACYJNEGO W PRAWIE. WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI

Informacja jest współcześnie jednym z kluczowych elementów funkcjonowania państwa i społeczeństwa. Jest zasobem kreującym rozwój społeczny i gospodarczy, istotnym czynnikiem procesów decyzyjnych. Pojęcie informacji łączone jest z przekazywaniem komunikatu, opisywaniem, wyjaśnianiem, poznawaniem, kształtowaniem wyobrażenia, pouczaniem i instruowaniem. Informacja jest przedmiotem ochrony prawnej i jednym z fundamentów obrotu prawnego.

Pojęcie „informacji” na gruncie prawa może być rozważane w różnych kontekstach. W każdej gałęzi prawa można odnaleźć przepisy, a nawet całe akty poświęcone informacjom, zamieszczone są one w źródłach różnej rangi, poczynając od Konstytucji RP, a kończąc na aktach wewnętrznych. Przykładowo art. 51 Konstytucji przewiduje poddanie materii ustawowej problematyki gromadzenia informacji na temat obywatela. Artykuł 61 tego aktu ustanawia prawo obywatela do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, a art. 74 określa prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. W prawie administracyjnym szczególne miejsce zajmują przepisy definiujące pojęcie informacji publicznej i określające zasady dostępu do tych informacji, a także regulacje poświęcone ochronie danych osobowych i informacji niejawnych. W szeroko rozumianym prawie cywilnym można wskazać na konstrukcję informacji handlowej i reklamy (art. 71 Kodeksu cywilnego traktuje ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, jako zaproszenie do zawarcia umowy) oraz na obowiązki informacyjne przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem. Z kolei w prawie karnym wyodrębniono grupę czynów określanych mianem przestępstw przeciwko ochronie informacji (rozdział 33 Kodeksu karnego), do których zalicza się między innymi ujawnienie tajemnicy państwowej oraz przestępstwa przeciwko systemom informatycznym. Warto zwrócić uwagę, że ustawodawca wyraża zainteresowanie „informacją” również z perspektywy funkcjonowania mediów i podmiotów zajmujących się zawodowo informowaniem opinii publicznej. Przejawem tego jest utworzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji stojącej na straży wolności słowa i prawa do informacji, a także prawo obywatela do udzielania informacji prasie oraz prawo dziennikarza do uzyskiwania informacji (art. 5 oraz rozdz. 2 Prawa prasowego).

Powyższe przykłady ukazują różne rodzaje informacji, które są przedmiotem regulacji prawa publicznego i prywatnego. Niemniej informacja na gruncie prawa może mieć jeszcze inne konotacje. Może być analizowana w kategoriach technicznych (informacją jest przepis, a nawet pojedynczy znak) i teoretycznoprawnych. W doktrynie wyróżnia się pojęcie „informacji o prawie” i „informacji w prawie”. Pierwsza kategoria znaczeniowa odnoszona jest sensu stricto do tekstu obowiązującego prawa, w szerszym również do zjawisk go otaczających, związanych z jego tworzeniem, stosowaniem, przestrzeganiem i egzekwowaniem. Jest to przede wszystkim informacja o treści przepisów prawa oraz poglądach nauki i judykatury wyrażanych na ich temat. W jeszcze szerszym ujęciu zalicza się tu również informację obejmującą proces tworzenia prawa (np. uzasadnienia ustaw) i jego egzekwowania oraz publicystykę odnoszącą się do pomocy prawnej i wiedzy o problemach przestrzegania prawa. Źródłem informacji o prawie są zatem nie tylko akty prawa, ale również podręczniki, komentarze, artykuły, sprawozdania, recenzje, glosy, opinie, uzasadnienia i poradniki. Nietrudno zauważyć, że informacja o prawie może stanowić dokładne odzwierciedlenie treści przepisu, jak również może być komunikatem przetwarzającym tę treść. Celem modyfikacji może być skomentowanie, wyjaśnienie lub ocenienie określonych unormowań. W zależności od źródła pochodzenia informację o prawie można określić jako oficjalną lub nieoficjalną, urzędową lub pozaurzędową, wiążącą lub niewiążącą.

Informacją w prawie, zdaniem Jacka Petzela, jest „informacja, której pozyskanie, udostępnianie, przekazywanie, czy też inne przetwarzanie poddane jest regulacji prawnej oraz której przekazanie, komunikowanie, doręczenie czy też inne przetworzenie rodzi skutki prawne w postaci powstania, ustania lub zmiany stosunku prawnego”. Egzemplifikacją takich informacji są dane osobowe, oświadczenia woli, informacje publiczne, dane handlowe, kryminalne, gospodarcze i statystyczne. Informacje te wykorzystywane są w obrocie prawnym, odgrywają one istotną rolę w tworzeniu i funkcjonowaniu różnego rodzaju systemów elektronicznych, w tym rejestrów zawierających nie tylko informacje w prawie, ale i o prawie.

Informacja może być rozumiana również jako przedmiot obowiązku informacyjnego wyrażonego w prawie. Ciąży on na różnych podmiotach, w szczególności na organach władzy i administracji publicznej. Realizacja obowiązku musi uwzględniać aspekt dostępności informacji i jej przystępności. Obecnie dotarcie do informacji prawnych, wyłączając dane i tajemnice ustawowo chronione, jest stosunkowo łatwe, znacznie więcej problemów nastręcza ich zrozumienie. Trudności poznawcze powoduje prawdziwy zalew informacji prawnych wynikający z ogromnej dynamiki działań legislacyjnych. Skutkuje to licznymi zmianami prawa oraz regulowaniem coraz to nowych obszarów życia publicznego i prywatnego. Problemy poznawcze wynikają również z dużego stopnia skomplikowania przepisów, hermetyczności języka prawnego, tworzenia prawa powielaczowego. Zrozumieniu tekstu prawnego nie sprzyja jego forma graficzna i sposób redagowania. Problemy te są dostrzegalne w przestrzeni publicznej i debacie naukowej, odpowiedzią na nie jest tworzenie interdyscyplinarnych zespołów złożonych z lingwistów, psychologów i prawników pracujących nad poprawą przystępności tekstów, a także wykorzystanie nowoczesnych technologii w procesie tworzenia prawa i jego rozpowszechniania. Choć podważa się możliwość pisania aktów prawnych językiem zrozumiałym dla przeciętnego obywatela, to nie rezygnuje się z działań na rzecz propagowania upraszczania tekstu prawnego. Rację ma Irena Lipowicz, twierdząc, że „możliwe jest używanie języka, którym można skutecznie informować o prawie nawet osoby niepełnosprawne umysłowo”.

Analizując kwestie dostępności i użyteczności informacji prawnej od strony normatywnej, warto zwrócić uwagę na kilka kwestii będących przedmiotem zainteresowania ustawodawcy. Należy do nich określenie zasad ogłaszania i publikowania przepisów prawa oraz stworzenie możliwości, w tym narzędzi, ułatwiających zapoznanie się z ich treścią. Realizując powyższe założenia, ustawodawca kieruje się uniwersalnymi prawami i zasadami, do których można zaliczyć prawo do informacji oraz zasadę powszechnej znajomości prawa. Prawo do informacji należy do kategorii praw człowieka, łączone jest z wolnością wypowiedzi, bowiem „swoboda wypowiedzi nie może zaistnieć bez uprzedniego pozyskania informacji”. Wywodzone jest z art. 10 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, z którego wynika, że każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Jest to rodzaj prawa politycznego, powszechnego, niezależnego od obywatelstwa. W literaturze zauważa się, że mimo związku z prawem do wypowiedzi prawo dostępu do informacji zyskuje współcześnie rangę prawa samoistnego, które staje się egzekwowalne i przybiera postać roszczenia adresowanego do władz publicznych. Ich obowiązkiem jest zapewnienie warunków do realizacji tego prawa.

Obowiązek stworzenia dostępu do informacji prawnej związany jest również z zasadą powszechnej znajomości prawa. Zakłada ona, że treści prawa powszechnie obowiązującego są znane jego adresatom. Warunkiem przyjęcia takiego założenia jest właściwe ogłoszenie tego, co powinno być znane, a tym samym umożliwienie adresatowi aktu zapoznania się z jego zawartością. Powyższą zasadę dopełniają paremie: ignorantia iuris nocet oraz ignorantia iuris non excusat. Nie jest przesadne twierdzenie, że znajomość prawa zależy od jego dostępności. Formalnie zapewnia się ją poprzez publikowanie aktów w oficjalnych organach promulgacyjnych, takich jak Dziennik Ustaw czy wojewódzki dziennik urzędowy. Ich wydawanie należy do kompetencji odpowiednio Prezesa Rady Ministrów i wojewodów, i stanowi przykład realizacji obowiązku informacyjnego w prawie. Innym przykładem jest ogłaszanie aktów prawa miejscowego w sposób zwyczajowo przyjęty, np. poprzez rozplakatowanie lub ogłoszenia w środkach masowego przekazu. Skuteczność tych działań w praktyce zależy jednak od podejmowania dodatkowych czynności, które spowodują, że informacje o treści prawa faktycznie dotrą do ich odbiorców. Obecnie wyrazem faktycznej dostępności prawa jest publikowanie aktów normatywnych w formie elektronicznej. Warto odnotować pozytywny wpływ na kształtowanie świadomości prawnej komercyjnych publikatorów oferujących teksty prawne w formie elektronicznej, wizualnie przetworzone, opatrzone komentarzami, opiniami i orzecznictwem. Jak zauważa Paweł Chmielnicki, mimo że nie mają one waloru publikacji urzędowej, to „zaufanie do informacji o stanie prawa, kolportowanych takimi kanałami, jest bardzo duże”. Przyczyniają się one do zwiększenia powszechnej znajomości prawa, niemniej nie są one wyrazem realizacji obowiązku informacyjnego. Działaniami, które można by przypisać takim obowiązkom, jest natomiast rozpowszechnianie informacji przez oficjalne publikatory, takie jak Biuletyn Informacji Publicznej, zbiory orzeczeń sądowych i publicznie dostępne rejestry prowadzone przez organy administracji. Nie służą one ogłaszaniu aktów prawnych, ale mają swój udział w kształtowaniu wiedzy na temat prawa.

Zgodnie z zasadą powszechnej znajomości prawa przyjmuje się, że akty podane do publicznej wiadomości, należycie ogłoszone, są znane. Oznacza to, że nikt nie może się powołać na nieznajomość prawa, próbując uchylić się od odpowiedzialności. Przyjęcie odmiennych założeń prowadziłoby do negacji spójności i pewności prawa oraz do nieprzewidywalnych skutków w praktyce orzeczniczej. Omawiana zasada jest fikcją, niezbędną dla bezpieczeństwa obrotu prawnego i pewności prawa, ale wciąż fikcją. Nie chodzi tylko o to, że nikt nie zna całej treści obowiązującego prawa, ale również o to, że znajomość tekstu przepisu nie zawsze oznacza jego zrozumienie. Implikacją tego stanu rzeczy powinna być refleksja nad granicami obowiązywania zasady ignorantia iuris nocet oraz pojmowania jej w sposób bezwarunkowy. W historii obowiązywania tej zasady stosowano różne jej złagodzenia, kierując się potrzebą ochrony grup narażonych na wykorzystanie, życiowo niedoświadczonych czy wykonujących zawody „niesprzyjające wysiłkowi intelektualnemu”. Jeżeli dodatkowo uwzględni się rozległość i złożoność regulacji prawnej oraz stopień jej sformalizowania, to konieczne wydaje się dopuszczenie odstępstw od kategorycznego zastosowania rzeczonej zasady. Prawo przewiduje tego rodzaju wyjątki, czego przykładem jest art. 33 k.k., w myśl którego nie popełnia przestępstwa ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności.

Innym rozwiązaniem łagodzącym skutki ignorantia iuris nocet są obowiązki informacyjne nałożone na różne podmioty, które w określonych sytuacjach mają przekazywać komunikaty na temat obowiązującego prawa jego adresatom. Nie zastępują one ogłaszania prawa, ale wzmacniają przekaz o nim. W ten sposób uczestnicy obrotu prawnego otrzymują informacje, które rozszerzają ich wiedzę, wzmagają uważność i staranność działania. Treść takich komunikatów jest redagowana na podstawie obowiązujących przepisów bądź stanowi ich dokładne odwzorowanie. Obowiązki informacyjne realizują przede wszystkim sądy i organy administracji publicznej, jak również podmioty prawa prywatnego. Rozwiązaniom tym przyświeca idea informowania słabszej strony stosunku prawnego o jej uprawnieniach i obowiązkach, tak by nie poniosła ona szkody ze względu na brak wystarczającej wiedzy oraz by mogła podejmować świadome wybory i przewidywać ich następstwa. Mają one nie tylko uchronić jednostkę przed sankcjami za niestosowanie się do norm prawnych, ale również zapobiec sytuacjom, w których jednostka zostanie pozbawiona korzyści z powodu nieznajomości prawa. Informacje te przede wszystkim przyjmują postać ustnych i pisemnych pouczeń udzielanych uczestnikom postępowań. Stanowią o tym wprost przepisy najważniejszych ustaw z zakresu prawa procesowego, w tym art. 5 k.p.c., zgodnie z którym w razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych; art. 16 § 2 k.p.k, stanowiący, że organ prowadzący postępowanie powinien ponadto w miarę potrzeby udzielać uczestnikom postępowania informacji o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach także w wypadkach, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie stanowi oraz art. 9 k.p.a., w myśl którego organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

Pouczenia są też nieodłącznym elementem różnego rodzaju druków i formularzy oraz innych pism urzędowych, decyzji i wyroków. Ich rola w stosowaniu prawa jest trudna do przecenienia. Warunkują one prawidłowość postępowań i skuteczność rozstrzygnięć, chronią pozycję uczestników postępowań, mają istotny wpływ na korzystanie z prawa do obrony oraz prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji. Użyteczność pouczeń zależy w dużej mierze od tego, czy zawierają one przystępne dla odbiorcy informacje. W wyroku z 23.02.2021 r., I OSK 2739/20, LEX nr 3195601, NSA stwierdził, że pouczenie zawarte w decyzji powinno być sformułowane w sposób przejrzysty, zrozumiały i niebudzący obiektywnie jakichkolwiek wątpliwości. Pouczenie organu pierwszej instancji o przysługujących środkach odwoławczych sformułowane w sposób nieczyniący zadość tym wymogom może unicestwić prawo strony do ponownego rozpoznania jej sprawy przez organ drugiej instancji. Podstawowym problemem redagowania pouczeń jest to, że stanowią one często dokładne odzwierciedlenie treści przepisów. Organy nie tylko nie zadają sobie trudu przełożenia pouczenia na język przystępny dla odbiorcy, ale również nie podejmują nawet próby przełożenia tekstu prawnego na język prawniczy. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest obawa o zniekształcenie przepisu, a co za tym idzie o nienależyte wykonanie obowiązku prawnego. Kwestią drugorzędną pozostaje natomiast to, czy prawidłowym wykonaniem obowiązku jest przekazanie informacji, których odbiorca nie rozumie. W piśmiennictwie formułuje się rekomendacje dotyczące dbałości o komunikatywność pouczeń, Karolina Gmerek zalicza do nich:

–uwzględnienie perspektywy adresata i jego możliwości percepcyjnych (rozważenie dylematu związanego z jednej strony ze zbyt małą ilością informacji, a z drugiej z ryzykiem przeciążenia informacyjnego);

–przekazywanie informacji w porządku chronologicznym w przypadku, gdy pouczenie dotyczy zdarzeń występujących po sobie (np. nieprawomocność orzeczenia, możliwość zaskarżenia orzeczenia, sposób zaskarżenia orzeczenia, skutki (nie)zaskarżenia orzeczenia);

–uwzględnienie zasady stosowalności informacji (minimalizowanie konieczności posługiwania się dodatkową wiedzą do skorzystania z pouczenia), w tym używanie zdań w stronie czynnej oraz nazw jednostkowych zamiast ogólnych (np. zamiast „strona ma prawo złożyć apelację”, „ma Pani prawo złożyć apelację”), a także unikanie określeń ukrywających osobę (np. nieosobowe formy czasowników) lub czynność (typu „niedoręczenie”, „niezastosowanie się”);

–dobranie odpowiedniej terminologii, włącznie z ograniczeniem stosowania terminów prawnych i prawniczych do sytuacji, w których jest to konieczne do uzyskania odpowiedniej precyzji przekazu.

Wysoki stopień sformalizowania języka prawnego, brak możliwości pomijania określonych terminów lub zastępowania ich synonimami rodzi trudności w upraszczaniu pouczeń. Niemniej wśród tych ograniczeń istota przekazu musi być traktowana jako principium. Pouczenie spełni bowiem swój cel dopiero wtedy, gdy adresat zrozumie jego treść. Nie powinno się ono zatem sprowadzać do zacytowania przepisu, co niestety jest częstą praktyką, a do przełożenia treści prawa na język zrozumiały dla adresata. Skuteczne realizowanie obowiązku informacyjnego wymaga zatem poszukiwania kompromisu między zasadami rządzącymi językiem prawnym i techniką prawodawczą a komunikatywnością przekazu. Jednym z kierunków takich poszukiwań są współcześnie idee legal design.

Bibliografia:

Balynska O., Skovronska I., Holovach T., Information in law as a functional characteristic of the modern social discourse, Knowledge, Education, Law, Management, 2021, 4(40).

Chmielnicki P., Podejmowanie decyzji w warunkach prawnego i prawniczego potopu informacyjnego, Roczniki Administracji i Prawa, 2012, 12.

Czerniak D., Granice obowiązywania zasady ignorantia iuris nocet w polskim procesie karnym, Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis, 2015, 4(1).

Gładych Sz.W., Postrzeganie zasady ignorantia iuris nocet w orzecznictwie polskich sądów i doktrynie oraz jej źródło w rodzimej kulturze prawnej, Prokuratura i Prawo, 2023, 10.

Gmerek K., Udzielanie pouczeń nieprofesjonalnym uczestnikom rozprawy sądowej. Problem komunikatywności, Krytyka Prawa, 2022, 4.

Helios J., Jedlecka W., Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa dla ekonomistów, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2015.

Janowski J., Informatyka prawa. Zadania i znaczenie w związku z kształtowaniem się elektronicznego obrotu prawnego, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011.

Kolendowska-Matejczuk M., Mrowicki M., Prawo do informacji o własnych prawach w postępowaniu karnym jako jeden z wymiarów edukacji praw człowieka, Krakowskie Studia Międzynarodowe, 2019, 4.

Petzel J., System wyszukiwania informacji prawnej, rozdz. II, pkt 2, LEX/el., Warszawa 2017.

Szpor G., Kurek J., Sprawozdanie z konferencji „Poprawa dostępu do informacji o prawie”, Warszawa, 2–3.12.2013 r., Kwartalnik Prawa Publicznego, 2014, 1−2.

Wierczyński G., Udostępnianie informacji o prawie jako warunek skutecznej działalności prawotwórczej, wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2015.

Wołodkiewicz W., Nieznajomość prawa szkodzi. U źródeł zasady ignorantia iuris nocet W. Wołodkiewicz, J. Krzynówek (red.), Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, wydawnictwo Liber, Warszawa 2001.

Wronkowska S., Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, wydawnictwo Ars Boni et Aequi, Poznań 2002.

Zeidler K., O fikcji powszechnej znajomości prawa i nadziei na społeczną znajomość zasad prawa, Gdańskie Studia Prawnicze, 2014, 31.

Żyła Ł., Cyfrowy dostęp do informacji i danych o funkcjonowaniu państwa a prawo do informacji jako prawo człowieka M. Bernaczyk (red.), Otwarte dane i ich ponowne wykorzystywanie w prawie polskim, wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2021.ROZDZIAŁ 2.
AGNIESZKA SKORUPKA
OBOWIĄZEK INFORMACYJNY ZAPEWNIENIA ZGODNOŚCI TOWARU Z UMOWĄ W ŚWIETLE DYREKTYWY TOWAROWEJ

Information obligation to ensure the conformity of goods with the contract in light of the goods directive

Summary

The text discusses the trader’s information obligation towards the consumer with respect to ensuring the conformity of the goods with the contract. The author explains the essence of the information obligation, analyzes the material aspect of the obligation to ensure the conformity of goods with the contract, focusing on the subjective and objective elements of the conformity, among other aspects. The author also describes the consumer’s remedies for non-conformity of goods with the contract and discusses the consequences of fulfilling the obligation to ensure the conformity of goods with the contract. The information obligation is analyzed on the basis of consumer law in light of Directive (EU) 2019/771. The author posits that in order to fulfill this obligation properly, the trader should not only inform the consumer in a clear and understandable manner about the responsibility for ensuring that the performance conforms to the contract, but also indicate what exactly this conformity of the goods with the contract entails and what rights the consumer has in the event that the goods do not conform to the contract. The author emphasizes the role of legal design in the proper fulfillment of the obligation to ensure the conformity of goods with the contract.

1. O obowiązku informacyjnym przedsiębiorcy wobec konsumenta

Ustawa o prawach konsumenta nakłada na przedsiębiorcę szereg obowiązków informacyjnych w związku z zawieraniem umów z konsumentem. Dotyczą one wszelkich umów, także tych zwieranych w e-commerce, do których należy zaliczyć umowę na odległość oraz poza lokalem przedsiębiorstwa definiowane przez ustawę o prawach konsumenta. Obowiązki informacyjne polegają na tym, aby przedsiębiorca przekazał konsumentowi daną informację określoną ustawowo w odpowiedniej formie, we właściwym czasie i w należyty sposób przed zawarciem umowy. W ustawie o prawach konsumenta znajduje się rozdział 3 poświęcony obowiązkom przedsiębiorcy w umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość oraz rozdział 2, który dotyczy pozostałych umów, czyli tych zawieranych w lokalu przedsiębiorstwa w obecności stron lub ich reprezentantów. Zarówno w przypadku umów zawieranych na odległość, jak i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa przedsiębiorca jest zobowiązany przekazywać informacje w sposób jasny i zrozumiały, na co wprost wskazują przepisy prawne. Ustawa o prawach konsumenta reguluje wiele obowiązków informacyjnych, szczegółowo określonych w art. 8 u.p.k. oraz 12 u.p.k. Część z nich ma charakter normatywny, czyli określa przyszły stosunek prawny stron umowy, a część ma znaczenie informacyjne. Z uwagi na wprowadzenie do polskiego porządku prawnego Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów w ustawie o prawach konsumenta pojawiły się nowe obowiązki informacyjne lub do istniejących już obowiązków zostały wprowadzone zmiany. Dyrektywa towarowa ma zastosowanie do umów sprzedaży towarów pomiędzy konsumentem (kupującym) a przedsiębiorcą (sprzedawcą).PRZYPISY

Dr hab. Iwona Sierpowska – radca prawny, profesor w Katedrze Prawa na Wydziale Prawa i Komunikacji Społecznej w filii Uniwersytetu SWPS we Wrocławiu; ORCID 0000-0002-7514-795.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 902 z późn. zm.); ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1781 z późn. zm.); ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 756 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1610, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r., poz. 17).

Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r., poz. 1914, z późn. zm.).

G. Wierczyński, Udostępnianie informacji o prawie jako warunek skutecznej działalności prawotwórczej, Gdańsk 2015, s. 16.

J. Janowski, Informatyka prawa. Zadania i znaczenie w związku z kształtowaniem się elektronicznego obrotu prawnego, Lublin 2011, s. 242–243.

J. Petzel, System wyszukiwania informacji prawnej, rozdz. II, pkt 2, LEX/el., Warszawa 2017.

J. Petzel, System…, rozdz. II, pkt 3. W innej koncepcji „informacja w prawie” ujmowana jest jako społeczno-filozoficzne uzasadnienie funkcjonalności prawa, zob. O. Balynska, I. Skovronska, T. Holovach, Information in law as a functional characteristic of the modern social discourse, Knowledge, Education, Law, Management, 2021, 4(40), s. 187–188.

Zob. J. Helios, W. Jedlecka, Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa dla ekonomistów, Wrocław 2015, s. 54–55.

G. Szpor, J. Kurek, Sprawozdanie z konferencji „Poprawa dostępu do informacji o prawie”, Warszawa, 2–3.12.2013 r., Kwartalnik Prawa Publicznego, 2014, 1−2, s. 96−97.

Ł. Żyła, Cyfrowy dostęp do informacji i danych o funkcjonowaniu państwa a prawo do informacji jako prawo człowieka M. Bernaczyk (red.), Otwarte dane i ich ponowne wykorzystywanie w prawie polskim, Wrocław 2021, s. 47.

Ł. Żyła, Cyfrowy…, s. 48.

K. Zeidler, O fikcji powszechnej znajomości prawa i nadziei na społeczną znajomość zasad prawa, Gdańskie Studia Prawnicze, 2014, 31, s. 720.

Zasady ogłaszania określa Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r., poz. 1461).

P. Chmielnicki, Podejmowanie decyzji w warunkach prawnego i prawniczego potopu informacyjnego, Roczniki Administracji i Prawa, 2012, 12, s. 18.

Wyrok TK z 12.11.2001 r., P 2/01, OTK 2001, nr 8, poz. 249; wyrok TK z 24.11.2009 r., SK 36/07, Legalis nr 178166.

W. Wołodkiewicz, Nieznajomość prawa szkodzi. U źródeł zasady ignorantia iuris nocet W. Wołodkiewicz, J. Krzynówek (red.), Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, Warszawa 2001, s. 109.

S. Wronkowska, Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, Poznań 2002, s. 138–139.

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1550, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r., poz. 37).

Należy dodać, że art. 16 § 1 k.p.k. stanowi, że jeżeli organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, to brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy. Jeżeli natomiast uczestnikiem postępowania jest osoba, która nie ukończyła 18 lat, lub osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, sposób pouczenia powinien być dostosowany do jej wieku, stanu zdrowia i stanu rozwoju umysłowego (§1); W piśmiennictwie zagadnienia te poruszają: D. Czerniak, Granice obowiązywania zasady ignorantia iuris nocet w polskim procesie karnym, Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis, 2015, 4(1), s. 201−218; Sz. W. Gładych, Postrzeganie zasady ignorantia iuris nocet w orzecznictwie polskich sądów i doktrynie oraz jej źródło w rodzimej kulturze prawnej, Prokuratura i Prawo, 2023, 10, s. 119–139.

Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 775, z późn. zm.).

M. Kolendowska-Matejczuk, M. Mrowicki, Prawo do informacji o własnych prawach w postępowaniu karnym jako jeden z wymiarów edukacji praw człowieka, Krakowskie Studia Międzynarodowe, 2019, 4, s. 104.

K. Gmerek, Udzielanie pouczeń nieprofesjonalnym uczestnikom rozprawy sądowej. Problem komunikatywności, Krytyka Prawa, 2022, 4, s. 87–88. Badania prowadzone przez autorkę dotyczyły pouczeń ustnych, niemniej znajdują one również zastosowanie do informacji przekazywanych na piśmie.

Dr Agnieszka Skorupka – adwokat, adiunkt w Katedrze Prawa na Wydziale Prawa i Komunikacji Społecznej w filii Uniwersytetu SWPS we Wrocławiu; ORCID 0000-0002-2696-4022.

Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 2759), dalej jako: u.p.k.

Umowa na odległość to umowa zawarta z konsumentem w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie (art. 2 pkt 1 u.p.k.). Umowa zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa to m.in. umowa z konsumentem zawarta przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy (art. 2 pkt 2 lit. a u.p.k.). Może to być również umowa zawarta podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę (art. 2 pkt 2 lit. d u.p.k.) oraz podczas pokazu zorganizowanego przez przedsiębiorcę (art. 2 pkt 2 lit. e u.p.k.).

T. Czech, Prawa konsumenta. Komentarz, komentarz do art. 12 u.p.k. pkt 1, LEX/el 2020.

Zob. pierwsze zdanie przepisu art. 8 u.p.k.: „Najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta, o ile informacje te nie wynikają już z okoliczności, w sposób jasny i zrozumiały o: (…)” oraz art. 12 ust. 1 u.p.k.: „Najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o: (…)”.

Szerzej: T. Czech, Prawa konsumenta. Komentarz, komentarz do art. 8 u.p.k. pkt 25 i 26, LEX/el 2020.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniająca rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE i uchylająca dyrektywę 1999/44/WE (Dz. Urz. UE L 136 z dnia 22 maja 2019 r., s. 28), dalej jako: dyrektywa towarowa.