Odżywianie dla zdrowia - ebook

Podziękowania

Mam dług wdzięczności wobec wielu przyjaciół i pomocników – za ich wiarę we mnie, że podołam tej pracy, a także wobec moich nauczycieli sztuki uzdrawiania i kultywowania świadomości, których starożytne, lecz ponadczasowe nauki nieustannie mnie inspirują.

Specjalne podziękowania kieruję do: konsultantki z dziedziny żywienia, Suzanne Shaw z Heartwood Institute w Kalifornii, za jej życzliwą pomoc w wielu obszarach tego projektu; do tych, którzy ze mną studiowali, za ich innowacyjnego ducha, który ożywia zawarty w tej książce przekaz wiedzy o uzdrawianiu; do Rebeki Lee, za jej wizję, która pozwoliła ukształtować początkowe wersje tekstu, a szczególnie rozdziały poświęcone przepisom kulinarnym; oraz do Mary Buckley z New Dimensions Radio, za podjęcie zadania niemal ponad siły, polegającego na wydaniu tego tomu.

Dziękuję także mojemu synowi Finneganowi, który pojawił się, jak sam to teraz określa, „jako dar od Boga”, w samym środku pisania tej książki: on wiedział, kiedy potrzebowałem chwili wytchnienia. Największą wdzięczność czuję natomiast dla Nelle Conroy Pitchford, mojej matki, która odeszła w 92 roku swego życia. Jako uosobienie bezinteresownej służby innym, była niezmiennie przykładem miłości.2. Yin–Yang i dalej...

„Wszystko, co tylko stworzone, okryte jest przez Niebiosa i wspierane przez Ziemię”*.

Klasyk medycyny wewnętrznej

Yin i Yang zasadniczo opisują wszystkie zjawiska. Niektórzy ludzie mogą twierdzić, że nie wierzą w filozofię Yin–Yang, lecz terminy te są jedynie opisem łatwo dostrzegalnych procesów – przemiany dnia w noc, młodości w starość, jednej pory roku w drugą.

Teoria Yin i Yang była szeroko wykorzystywana w historii Azji Wschodniej, a w ciągu ostatnich 70 lat jej różne, zmodyfikowane wersje były częstokroć adaptowane przez historyków i psychologów, np. Arnolda Toynbeego i Carla Junga, oraz przywódców politycznych, takich jak Mao Zedong i Karol Marks. Wszystkie te osoby poznawały podstawy filozofii dalekowschodniej, zanim wypracowały swoje własne jej zastosowanie.

Historia pokazuje, że jeśli jakiś plan lub idea (jak na przykład strategia polityczna, reformy ekonomiczne lub system dietetyczny) w swych założeniach opiera się na nieruchomej strukturze, która nie dostosowuje się do zmiennych potrzeb ludzi, to ma małe szanse na przetrwanie. Twórcza i harmonijna zdolność do przystosowania się jest znakiem rozpoznawczym właściwego zastosowania teorii Yin–Yang i z tego właśnie powodu wybraliśmy jej zasady do zilustrowania wielu podstawowych założeń zawartych w tej książce. Definicje Yin i Yang są czymś bardzo podstawowym i łatwym do zrozumienia. Zachęcamy więc do zastosowania ich w celu uświadomienia sobie pewnych indywidualnych czynników niezbędnych do osiągnięcia pełnego zdrowia.

Owa metoda analizy ma tę zaletę, że upraszcza i łączy zrozumienie wszystkich rzeczy. Zasadniczo teoria Yin–Yang utrzymuje, że wszystkie obiekty lub zjawiska we wszechświecie można rozumieć jako nieskończoną ilość połączonych w pary przeciwieństw (Yin i Yang), które wzajemnie na siebie oddziałują zgodnie z następującymi zasadami:

Zródło Yin i Yang, czyli wszystkich możliwych par przeciwieństw, jest tym, co zjednoczone i niezmienne. Pomimo że Yin i Yang wyrażają zmianę i rozdzielenie, ich źródło jest wiecznotrwałe. Według Shao Yung, chińskiego filozofa z XI w.: „Wielka Podstawa pozostaje Niewzruszona”. Biblia wyraża tę koncepcję wersem: „Gdyż ja, Pan, nie odmieniam się” (Malachiasz 3:6)**.

Zasada Yang jest aktywna, a zasada Yin bierna, jednak nic nie jest całkowicie Yin ani całkowicie Yang. Symbol Yin–Yang pokazuje Yin zawarte w Yang jako ciemną kropkę na jasnym polu oraz Yang zawarte w Yin jako białą kropkę na ciemnym polu.

Czy w ciele człowieka można znaleźć Yin i Yang? Prosta mądrość filozofii chińskiej mówi, że aby cokolwiek zrozumieć, najpierw trzeba rozważyć jego przeciwieństwo. Na przykład powierzchnia ciała, włączając w to kończyny, z pewnością jest bardziej aktywna i ruchoma niż wnętrze, które jest relatywnie nieruchome i ciemne. Dlatego powierzchnia ciała jest Yang, a jego wnętrze – Yin (reprezentowane przez czarną kropkę na białym polu). Jednak patrząc do wnętrza, widzimy, że dostarcza ono wiele ciepła i energii (Yang) potrzebnych do podtrzymania procesów skierowanych na zewnątrz, co z kolei jest przykładem Yang w Yin (białej kropki na ciemnym polu). „Yang w Yin” oraz „Yin w Yang” to po prostu dostrzeżenie, że rzeczy na najgłębszym poziomie są często odwrotnością tego, czym wydają się na powierzchni. Ostateczny wynik jakiegoś procesu jest więc często odwrotnością pewnych poszczególnych jego etapów. (Na przykład ludzie, którzy są bardzo konserwatywni, w późniejszych latach swojego życia często stają się bardzo liberalni i vice versa. Miąższ brzoskwini jest miękki i delikatny , lecz w środku ma twardą pestkę ).

W pierwszym skojarzeniu, służącym pomocą w procesie nauczania, Yang tradycyjnie wiązano z ogniem, a Yin z wodą.

Rozważmy kategorie „rozszerzanie” i „kurczenie” (zob. tabela Przykłady przeciwieństw Yin –Yang). Zgodnie z teorią fizyki większość substancji rozszerza się pod wpływem ciepła, a kurczy pod wpływem zimna. Podczas procesu rozprężania potrzebna jest dodatkowa porcja ciepła i energii, z tego powodu rozszerzanie się jest Yang. Kiedy jednak substancja jest już całkowicie rozprężona, wtedy zmniejsza się zagęszczenie jej energii i dlatego staje się bardziej Yin. Większość ludzi zauważa osłabienie smaku warzyw (takich jak cukinia), kiedy osiągają one spore rozmiary. Jednak bardzo wodniste warzywa Yin mogą zrównoważyć osoby, które są nadmiernie Yang. Nasiona, takie jak zboża, to bardzo skondensowane pokarmy, dlatego też w książce tej zaleca się nieco je rozpulchnić poprzez namoczenie, a potem ugotowanie. Dla osób, które są przegrzane (mają zbyt dużo gorąca i suchości) korzystne będzie doprowadzenie nasion zbóż do pełnego wykiełkowania. Zwyczaj jedzenia bardzo dużych – „rozszerzonych” – owoców i warzyw uprawianych z wykorzystaniem chemicznych środków pobudzających ich wzrost może częściowo równoważyć inny skrajny nawyk, polegający na nadmiernym spożyciu bardzo esencjonalnych pokarmów, takich jak mięso czy jajka. Jednak tego rodzaju „równoważenie” skrajności zazwyczaj nie udaje się przez dłuższy czas.

Aby dobrze zrozumieć Yin i Yang, lepiej jest najpierw zobaczyć, czym one są, aniżeli oceniać je jako „dobre” lub „złe”. Poszukiwanie „dobrego” i unikanie „szkodliwego” stanowi podstawę zdrowia, lecz przedwczesne i uproszczone ocenianie właściwości pokarmów, motywacji innych ludzi itp. może zaciemnić faktyczny stan danej sytuacji. Yin i Yang są wyrazem uniwersalnej sprawiedliwości. Wraz z upływem czasu przejawiają się one w doskonałości równowagi, a stopniowa nauka prowadzenia mądrego i spokojnego życia oznacza rozpoznawanie tej doskonałości.

Jeśli albo Yin, albo Yang przeważa, wtedy to, co jest w nadmiarze, zaczyna „wyczerpywać” to drugie. Na przykład nadmiar gorąca w ciele wysusza płyny ustrojowe, wywołując pragnienie, suchość skóry i oczu oraz skłonność do zaparć. Dieta oparta głównie na mięsie w połączeniu z ciężką pracą fizyczną jest najbardziej rozpowszechnionym sposobem wytworzenia nadmiaru gorąca. Nadmiar Yin w ciele, do którego dochodzi z powodu przyjmowania zbyt dużej ilości płynów oraz pokarmów, może przyczynić się do znacznego obniżenia poziomu energii i ciepła w organizmie. Aby strawić nadmiar pożywienia, zwłaszcza takiego, które jest ochładzające, potrzeba dodatkowej porcji energii.

Przykłady przeciwieństw Yin–Yang

Yang

Yin

Aktywny

Bierny

Niebo

Ziemia

Funkcja

Substancja

Na zewnątrz

Wewnątrz

Umysł

Ciało

Męski

Żeński

Światło

Ciemność

Czas

Przestrzeń

Gorąco*

Zimno*

Energia ciała

Krew, płyny ustrojowe, tkanki

Nadmiar*

Niedobór*

Stan ostry

Stan przewlekły

Zewnętrzny* i zaburzenia powierzchowne

Wewnętrzny* i zaburzenia głębokie

Rozszerzanie

Kurczenie

*Pary gorąco/zimno, nadmiar/niedobór oraz zewnętrzny/wewnętrzny można określić jako sześć kategorii Yin i Yang. Są to kategorie, które w medycynie chińskiej mają istotne znaczenie dla wyznaczania terapii. Więcej wyjaśnień w rozdziałach poświęconych Sześciu Kategoriom.

*To klasyczne dzieło medycyny chińskiej, którego pełny tytuł brzmi Żółtego Cesarza klasyk medycyny wewnętrznej (transkrybowany tytuł chiński to Huang di nei jing – przyp. tłum.), już od 3000 lat jest otaczane wielkim szacunkiem przez całe pokolenia chińskich lekarzy.

**Cytat za: Biblia to jest całe Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Warszawa 1979 (przyp. tłum.).

Zasada skrajności

„Skrajne zimno wytwarza wielkie gorąco, a skrajne gorąco wytwarza intensywne zimno”.

Klasyk medycyny wewnętrznej

Kiedy przeważająca zasada osiąga swe maksimum, wtedy krańcowo silne Yin lub Yang przekształca się w swoje przeciwieństwo. Prawo to znane jest jako „Zasada skrajności”. Zasada ta jest łatwa do zaobserwowania u zwierząt ciepłokrwistych, u których w odpowiedzi na wpływ zewnętrznego zimna pojawia się gorączka, a kiedy latem zaatakuje je nadmierne gorąco, występują dreszcze.

Inne przykłady tej zasady to:

1. Nadmierna aktywność, taka jak ciężka praca fizyczna, pociąga za sobą konieczność odpoczynku.

2. Jeśli aktywność jest bardzo gwałtowna, o charakterze Yang (jak np. podczas wojny), w rezultacie pojawia się śmierć (która jest bardzo Yin).

3. Ludzie często dziecinnieją na starość. Oprócz tego w późniejszych latach życia ludzie stopniowo wykazują mniejszą siłę fizyczną, lecz jeśli tylko są zdrowi, większą mądrość. Obrazuje to zmniejszanie się cielesnego przywiązania do Ziemi i zwrócenie większej uwagi na obecność Nieba, co może być przykładem skrajnego Yin, które przekształca się w skrajne Yang.

4. Jeśli wewnętrzne gorąco i ciśnienie krwi wzrastają (Yang), wzrasta ryzyko wystąpienia udaru powodującego paraliż (Yin).

5. Substancje bardzo silnie energetyzujące, jak kokaina, w konsekwencji prowadzą do skrajnego wyczerpania. Środki pobudzające, takie jak kofeina i rafinowany cukier, także w ostatecznym rachunku doprowadzają do osłabienia.

6. Podczas medytacji właściwa koncentracja na pojedynczym obiekcie w końcu doprowadza do stanu uniwersalnej świadomości.

Proces, w którym zjawiska zmieniają się w swoje przeciwieństwo, można przedstawić graficznie za pomocą spirali – wzoru powszechnie występującego w całym wszechświecie. Cykle zmian stają się stopniowo coraz szybsze w fazie kurczenia się, a zwalniają w fazie rozszerzania. Cykle te równoważone są przez cykle przeciwne. Na przykład kiedy gospodarka narodowa zwalnia i pogrąża się w zastoju, coraz bardziej wzmagają się cykle emocjonalnych niepokojów. Inna para spiral obrazuje fakt, że powtórzenie pełnego cyklu wraz z postępującym wiekiem trwa coraz dłużej, a jednocześnie pojawia się coraz większe zapotrzebowanie na substancje odżywcze. Z tego powodu, kiedy starzejemy się, potrzebujemy mniejszej ilości, ale za to coraz bardziej odżywczego i esencjonalnego pokarmu.

Inne przykłady wzajemnego wspierania się Yin i Yang dotyczące diety i aktywności

Dobrze ugotowane jedzenie

Chłodny klimat

Żółte pokarmy

Liściaste zieleniny

Pokarmy słodkie i ostre

(kierują energię w górę)

Pokarmy słone, gorzkie i kwaśne

(kierują energię w dół)

Gorąco w ciele

Wyczerpanie płynów ustrojowych

Intensywna aktywność

Niewymagające ruchu zajęcia i odpoczynek

Dokładniejsze przeżuwanie przyjmowanego pokarmu

Mniejsza ilość pokarmów i głębsze oddychanie

Minerały, witaminy, enzymy, tłuszcze, skrobia, białko oraz inne składniki odżywcze wzajemnie wspierają swoje działanie.

Wzajemne wspieranie i przekształcanie

W stanie zdrowia Yin i Yang harmonijnie się wspierają, a ich istnienie jest od siebie wzajemnie uzależnione. Wspieranie oznacza zrównoważone, wzajemne oddziaływanie Yin i Yang oraz nieustanne przekształcanie się jednego w drugie, a nie tylko po osiągnięciu swojego maksymalnego stanu. Na przykład pokarmy w ciele przekształcają się w energię. I odwrotnie, energia w organizmie, szczególnie w narządach trawiennych, wspiera wchłanianie składników odżywczych, które tworzą substancję ciała.

Przekraczanie Yin i Yang

Każdy przedmiot można w nieskończoność dzielić na coraz mniejsze części, a każdą taką część można rozpatrywać w kategoriach Yin i Yang. Nawet w przypadku prostej marchewki możliwy jest nieskończony jej podział według Yin i Yang. Zielona natka w górnej części marchewki zawiera mniej węglowodanów niż bogaty w skrobię korzeń, ma także inny kształt i kolor. Jeśli usuniemy te zielone pędy, możemy dalej analizować sam korzeń, w którym wyróżnia się część zewnętrzną i wewnętrzną, a także część górną i dolną. Podążając w kierunku wierzchołka, korzeń marchwi staje się coraz węższy, natomiast w części zewnętrznej i dolnej mamy do czynienia z większą koncentracją składników mineralnych. Bez względu na to, w jaki sposób pokroimy marchewkę, ciągle będą uwidaczniać się różnice pod względem dowolnej cechy, włączając w to różnice jakości energii każdej z części. Każdej pojedynczej komórce marchewki możemy przypisać górę i dół, część zewnętrzną i wewnętrzną.

Kontynuując podział (jakiegokolwiek obiektu), docieramy w końcu do poziomu cząstek subatomowych. Na tym poziomie ciągłej aktywności łatwo można zrozumieć zasadę, która mówi, że Yin i Yang znajdują się w procesie nieustannych przemian. Każdy przedmiot, jeśli tylko uważnie się mu przyjrzeć, pokazuje, że wszelkie cząsteczkowe i atomowe modele oddziaływania polegają albo na rozszerzaniu się, albo na kurczeniu, na związku pomiędzy wyższym lub niższym poziomem energetycznym tudzież w jakiś inny sposób ulegają ciągłemu procesowi przemiany. Dlatego mówi się, że:

Yin i Yang znajdują się w procesie ciągłej przemiany. Nic nie jest stałe i nieruchome, nawet przez ułamek sekundy. Stan najwyższego zdrowia pojawia się wtedy, gdy wszelkie przemiany zachodzące z chwili na chwilę w ludzkim ciele i umyśle odbywają się w sposób harmonijny. Choroba jest po prostu stanem, w którym przemiany nie zachodzą w odpowiednim czasie lub we właściwy sposób. Mogą być one zbyt nasilone czy zbyt szybkie albo niewystarczająco intensywne czy zbyt wolne.

Podobno aby być zdolnym do zrozumienia natury wszechobecnych zmian, trzeba doświadczyć nieobecności zmian lub spokoju całkowitego bezruchu. W istocie jest to jeden z celów teorii Yin–Yang. Dzięki uświadomieniu sobie niekończącej się ilości zmian w życiu naszą uwagę zaczynają zwracać ich logiczne wzorce, a potem ich specyficzne uporządkowanie. Kiedy już nabierzemy wprawy w rozumieniu zmian, naturalnie staniemy się świadomi stanów wykraczających poza zmiany, które charakteryzuje cecha niezmienności. Nieuwarunkowane miłość i współczucie mogą być tu przykładem. Pojęcie „pustki” pojawiające się w filozofii Wschodu wskazuje właśnie na doświadczenie niezmienności, zanik wszelkich podziałów oraz zawężonych stanów świadomości, w tym także samego poczucia „ja”.

Pustka, której towarzyszy urzeczywistnienie doskonałości, zasługuje na miano „Wspaniałego Istnienia”, pojęcia zaczerpniętego z tradycji buddyzmu Zen. Bez tego poczucia doskonałości doświadcza się jedynie pustki nieobecności.

Osiągnięcie świadomości przenikniętej „Wspaniałym Istnieniem” wymaga zrównoważonego ciała i umysłu. Do tego celu można dotrzeć po pierwsze poprzez oczyszczenie, a następnie przez kroczenie „środkową ścieżką” moralności, duchowości i właściwego stylu życia. „Środkowa ścieżka” z pewnością nie oznacza „przeciętnego” podejścia do wyżej wymienionych kwestii, ponieważ przeciętny współczesny człowiek wiedzie bardzo stresujące życie, w którym oscyluje między rozmaitymi skrajnościami. Doświadczenia związane z kultywowaniem środkowej ścieżki prowadzą do stanu równowagi albo, inaczej mówiąc, do tego centralnego miejsca u samego źródła wszelkich przemian.

Taką równowagę pomaga osiągnąć właściwa dieta. Doświadczenie bycia ześrodkowanym wynika z wewnętrznej szczerości i rozwiniętej zdolności do wnikania w samą istotę rzeczywistości. Jeśli dieta postrzegana jest jako coś zewnętrznego wobec doświadczania najwyższej prawdy, wtedy już samo takie myślenie oddziela pożywienie od świadomości. Jeśli natomiast odżywianie się i wszelkie inne zjawiska doświadczane są jako sobie równe, wtedy nawet pożywienie staje się tak samo dobrym sposobem rozwoju zjednoczonego umysłu jak inne stosowane w tym celu środki. Liczne rytuały związane z pokarmami mają w zamierzeniu doprowadzić do duchowego doświadczenia. Na przykład dla niektórych chrześcijan podstawowy rytuał polega na traktowaniu zwykłego chleba i wina jako ciała i krwi Chrystusa. Ceremonię tę zapoczątkował sam Jezus, kiedy określił to pożywienie jako swoje ciało i krew, a następnie poprosił swych uczniów, aby kontynuowali tę praktykę.

Takie utożsamienie jest pomocne zarówno na poziomie dosłownym, jak i symbolicznym. W sensie dosłownym jego stwierdzenie oznacza, że pokarm przekształca się w ciało i krew. Na innej płaszczyźnie rozumienia pokarm może być uważany za symbol Ziemi (ponieważ powstaje z gleby, powietrza i wody), co mogłoby oznaczać, że Chrystus stwarza Ziemię i duchowo jej przewodzi. Natomiast na najgłębszym poziomie ten akt, powtarzany niezliczoną ilość razy przez tysiące lat, oznacza, że samą Istotą pokarmu oraz wszystkich innych rzeczy jest świadomość Chrystusa.

Poza Yin i Yang jest Umysł, który dostrzega, że nic nie oddziela pokarmu i spożywającego. Następująca fraza, pochodząca z Chan (chińskiej odmiany buddyzmu Zen), tak opisuje tę jedność: „Wszystko uczynione jest z samego Umysłu”. Bezpośrednie doświadczenie wszechobejmującego Umysłu jest tym, co moglibyśmy określić jako „najwyższe zdrowie”. Większość z nas jednak nie potrafi świadomie doświadczać identyczności pożywienia z samym sobą, ponieważ musimy dopiero odkryć naszą prawdziwą jaźń. Jednak aby stworzyć ku temu podstawę, powinniśmy zatroszczyć się o nasze relatywne i wymierne zdrowie, a to odbywa się w królestwie czasu i przestrzeni, w obrębie Yin i Yang.

Dlatego też trzeba się upewnić, czy właściwie rozumie się Yin i Yang. W przeciwnym bowiem razie możemy mieć trudności z porozumiewaniem się z innymi ludźmi, którzy również zgłębiają teorię Yin i Yang, a także wprowadzić w błąd samych siebie. Ponieważ wszystko, co istnieje, można porównać do czegoś innego i wszystkie rzeczy pozostają we wzajemnych związkach, pojawia się pokusa, żeby jakieś porównania czynić dla samego kaprysu, bez głębokiego zrozumienia porównywanych cech.

Rozpatrując sposób działania poszczególnych pokarmów na organizm człowieka, powszechnie nie uwzględniamy czynnika czasu. Rozważmy jako przykład czerwone mięso. Jeśli porównamy mięso z innymi pokarmami, takimi jak warzywa, zboża czy owoce, stwierdzimy, że zawiera ono dużo białka i tłuszczu, jak również wiele witamin i składników mineralnych. Zgodnie z zasadami medycyny chińskiej, mięso można zastosować w pewnych przypadkach osłabienia, na przykład przy niedoborze (Yin) płynów ustrojowych, krwi i ogólnie substancji ciała. Patrząc ze współczesnego punktu widzenia, mięso, ze względu na swe wysoce odżywcze składniki, jest uważane za budulec tkanek i krwi. Czy nie powinniśmy więc określić mięsa jako Yin? Tak, ten aspekt czerwonego mięsa możemy uznać za Yin. Jednakże mięso jest także wysokokaloryczne, dzięki czemu może przyczynić się do wytworzenia dużej ilości energii i z takiego punktu widzenia jest ono Yang. I w końcu, jeśli weźmiemy pod uwagę wzmożone wytwarzanie śluzu na skutek jedzenia mięsa (w porównaniu na przykład do większości pokarmów roślinnych), jego działanie zakwaszające, które może powodować ogólnoustrojowe reakcje toksyczne, wtedy łatwo zrozumieć, dlaczego większość ludzi uważa obecnie mięso za pokarm długofalowo osłabiający (Yin), zwłaszcza jeśli spożywane jest w dużych ilościach.

Ponieważ każda substancja ma rozmaite właściwości, wynika z tego, że istnieją różne klasyfikacje pokarmów ze względu na Yin i Yang. Spójrzmy na umieszczoną poniżej tabelkę z cechami Yin i Yang pokarmów i zastanówmy się, jak można je wykorzystać na przykład do określenia cech jabłka.

Najczęściej spotykane cechy Yang i Yin pożywienia

Yang

Yin

Ogrzewający

Ochładzający

Słodki, ostry

Słony, gorzki, kwaśny

Wytwarzający energię

Wytwarzający krew i płyny

Kierujący energię w górę

Kierujący energię w dół

Ogólnie mówiąc, jabłka są słodkie, kwaśne i ochładzające. Wzmacniają krew, wytwarzają płyny i energię, a także pobudzają ruch w dół, kierując energię do dolnej części ciała. W pełni dojrzałe jabłka są także bardziej Yang, ponieważ są słodsze. Wyraźnie widać, że skoro jabłka (lub jakikolwiek inny produkt spożywczy) mają tak liczne właściwości, to nie należy klasyfikować ich jako wyłącznie Yin lub Yang. I to właśnie mamy na myśli, kiedy mówimy o potrzebie wielkiej ścisłości w analizach pod kątem Yin–Yang.

Posiadając odrobinę wrażliwości i praktyki, nietrudno jest zyskać świadomość przynajmniej niektórych aspektów spożywanych przez nas produktów. Można zacząć zauważać rozgrzewający lub ochładzający wpływ spożywanych pokarmów, ich zdolność do wytwarzania płynów (kiedy odczuje się zmniejszenie pragnienia i lepsze nawilżenie gardła), ewentualnie pobudzanie wydalania moczu oraz działanie różnych smaków. Można również wewnętrznie doświadczyć cech energii Yin lub Yang – rozszerzania i kurczenia. Świadomość oddziaływania pokarmów z reguły wzmaga się po przynajmniej sześciomiesięcznej diecie, opierającej się głównie na zbożach i warzywach. W tym czasie organizm zazwyczaj już dostraja się do wzorca energetycznego przyjmowanych pokarmów. Jeśli nie występują jakieś choroby, większa część diety powinna składać się z produktów, które nie mają żadnych skrajnych właściwości, lecz cechują się raczej subtelnymi sposobami oddziaływania i łagodnymi smakami.

Analizę pod względem kategorii Yin–Yang można przeprowadzić, biorąc pod uwagę także różne osobowości i typy ciała (zob. tabela Yin i Yang w odniesieniu do typu osobowości i budowy ciała). Może być ona bardzo przydatna podczas ustalania ogólnego obrazu diagnostycznego nas samych, jak i innych ludzi.

Harmonia powinna być celem tych wszystkich, którzy poszukują zdrowia, ponieważ jeśli jest się za bardzo Yin lub za bardzo Yang, bez możliwości powrotu do stanu równowagi, dochodzi do pojawienia się stanu choroby. Współczesny człowiek często jest równocześnie zbyt Yin i zbyt Yang. Dzieje się tak, ponieważ Yin i Yang nie są ze sobą odpowiednio połączone, najczęściej z powodu stylu życia, który obejmuje takie skrajności, jakich jednostka nie jest w stanie zintegrować. Kiedy znajdujemy się w stanie równowagi, wtedy w odpowiedzi na wymagania chwili możliwe jest stanie się zarówno bardzo Yin, jak i bardzo Yang, bez ryzyka utknięcia w nadmiarze Yin lub Yang, co zawsze bywa stresujące. Zrównoważona osoba potrafi łatwo rozprzestrzeniać swe działanie i energię na zewnątrz, jak i powracać do siebie oraz ograniczać swe działanie, być bardziej aktywna albo pasywna, a jednocześnie pozostać zakorzeniona w ciszy i spokoju (pustce przenikniętej przez „Wspaniałe Istnienie”), czyli miejscu, gdzie Yin i Yang stapiają się w jedną rzeczywistość.

„W ruchu się oddzielają, w bezruchu się łączą”.

Starożytna zasada tai-chi

Większość ludzi jednak żyje w pułapce nieświadomego i niekontrolowanego wahania Yin i Yang. Ludzie ci, pozbawieni zakorzenienia w stanie równowagi, mogą oscylować pomiędzy osobowością ekstrawertyczną a introwertyczną, gniewem a lękiem, słabością a siłą lub innymi skrajnościami. W takim przypadku pomocne mogą się okazać następujące zalecenia:

- Już samo lepsze uświadomienie sobie panującej nierównowagi jest pierwszym krokiem w stronę zrównoważenia. Kiedy rozpoznasz zaburzenie równowagi, skoncentruj się na właściwościach stanu równowagi: łagodności, niezawodności, cierpliwości, odwadze i odpowiednim zachowaniu, które w konsekwencji doprowadzą do stanu harmonii.

- Praktykuj dyscypliny, które kładą nacisk na kultywowanie Esencji, harmonii i spokoju, takie jak modlitwa, medytacja, joga i tai-chi.

- Zalecenia dietetyczne: unikaj dużych ilości pożywienia o skrajnych właściwościach, jak m.in. mięso, jajka, mocno przyprawione lub nadmiernie oczyszczone produkty oraz produkty zanieczyszczone substancjami chemicznymi; zrezygnuj z wszelkich środków odurzających – nie tylko z tego powodu, że charakteryzuje je bardzo silne oddziaływanie, lecz także dlatego, że ich regularne stosowanie niweczy nadzieje na dokonanie realnej oceny własnego stanu. Ogólnie mówiąc, wszelkie zalecenia dietetyczne w tej książce promują podążanie „drogą środka”, czyli jak najbardziej zrównoważone podejście do sposobu odżywiania.

Yin i Yang w odniesieniu do typu osobowości i budowy ciała

Yang

Yin

Cieplejsze ciało i osobowość

Chłodniejsze ciało i osobowość

Sucha skóra i mniej płynów ciała

Wilgotna skóra i więcej płynów ciała

Ekstrawertyk

Introwertyk

Aktywny

Bierny

Męski

Żeński

Pozytywny

Negatywny

Skupiony

Spokojny

Intelektualista

Marzyciel

Agresywny

Nieśmiały

Gniewny, niecierpliwy

Lękliwy, niepewny

Głośny głos

Cichy głos

Gwałtowny

Spowolniały

Logiczny

Intuicyjny

Szybki

Wolny

Pełen pragnień

Zadowolony z tego, co ma

Silne, dobrze napięte tkanki i mięśnie

Wiotkie i słabe tkanki i mięśnie

Zaczerwieniona skóra twarzy

Twarz blada3. Siła życiowa Qi

Główną koncepcją funkcjonalną tradycyjnej medycyny chińskiej jest koncepcja Qi (wymawiane: czi). Qi odpowiada znaczeniem indyjskiemu terminowi prana (siła życiowa) oraz japońskiemu ki. Jako esencja witalna, która obecna jest we wszystkich rzeczach, Qi posiada aspekt zarówno materii, jak i energii. W naszych rozważaniach będziemy odnosić się przede wszystkim do energetycznego aspektu Qi, pamiętając jednakże, że energia i materia mogą się nawzajem w siebie przekształcać. Teorie współczesnej fizyki ukazujące materię i energię jako alternatywne opisy jednej rzeczywistości, są w wielkim stopniu zgodne z koncepcją Qi oraz innymi aspektami filozofii Wschodu.

Koncepcja Qi służy jako miara witalności danej osoby, przedmiotu czy sytuacji. Jeśli Qi jakiegoś pokarmu jest dobrej jakości, wtedy będzie on smakował lepiej i dostarczy więcej Qi osobie, która go spożywa. U człowieka dobra Qi wyraża się jako zdolność do realizowania postawionych celów, brak zablokowań w ciele, lepsze funkcjonowanie narządów wewnętrznych itd. Lepszemu zrozumieniu Qi, która przejawia w sobie cechy Yang, pomaga zrozumienie jej odpowiednika o charakterze Yin, czyli krwi. Krew ma cechy Yin oraz jest „matką Qi”, ponieważ składniki odżywcze zawarte w krwi wspierają i odżywiają Qi. Równocześnie Qi kieruje i porusza krew. Poza tym aby krew mogła być wytwarzana i wprawiana w ruch, potrzebna jest wystarczająca ilość Qi trawiennej oraz Qi podtrzymującej krążenie.

Każda cecha danej osoby znajduje swój wyraz dzięki odpowiedniemu rodzajowi lub stanowi Qi. Na przykład ktoś, kto jest pełen wdzięku, posiada harmonijną Qi; słabym ludziom brakuje Qi; osoby silne mają obfitość Qi; osoby z czystym, bystrym umysłem mają bardzo „przejrzystą” Qi, która stanowi przeciwieństwo „mętnej” Qi. Tak więc Qi jest nie tyle energią kryjącą się za tymi stanami istnienia, ile nieodłączną i wrodzoną energią/substancją tych stanów. Zatem koncepcja Qi dostarcza nam metody, dzięki której możemy opisać każdy aspekt życia.

Z terapeutycznego punktu widzenia istnieje kilka funkcjonalnych aspektów Qi. Ma ona zdolność ogrzewania oraz stanowi źródło wszelkiego ruchu; chroni ciało, płynie przez kanały akupunkturowe oraz podtrzymuje czynności układów i narządów ciała. W organizmie znajdujemy trzy źródła Qi: 1) z pożywienia, 2) z powietrza, którym oddychamy, oraz 3) z esencji nerek, która po części jest nam wrodzona.

To, jak dobrze potrafimy wykorzystać Qi pochodzącą z tych źródeł, zależy od naszego stylu życia oraz od nastawienia naszego umysłu. Qi jest ponadto przekazywana pomiędzy ludźmi podczas wszelkiego rodzaju wzajemnych kontaktów. Qi kucharza przenika wszystkie przygotowywane przez niego potrawy. Ćwiczenia fizyczne, receptury ziołowe, akupunktura oraz praktyki rozwijania świadomości, takie jak medytacja, są tradycyjnymi sposobami usuwania zablokowań i zwiększenia przepływu Qi.

Qi, która ulega zastojowi, doprowadza do powstania nagromadzeń przejawiających się jako otyłość, guzy, cysty, nowotwory oraz liczne choroby o podłożu wirusowym lub grzybiczym, które są zmorą ludzi prowadzących siedzący tryb życia oraz stosujących wysokokaloryczną, pełną rafinowanych produktów dietę.

Qi całego ciała może zostać dokładnie zmierzona i wyregulowana za pomocą licznych metod diagnostycznych i leczniczych medycyny chińskiej. W dietetyce terapeutycznej podstawowym zadaniem jest wzmocnienie „trawiennej” Qi śledziony-trzustki, co zostanie przedstawione w rozdziale Element Ziemi. W pozostałych rozdziałach będziemy omawiać Qi „ochronną” jako aspekt układu odpornościowego, niedobory Qi różnych narządów, zastój Qi wątroby oraz praktyki, które wzmacniają lub uszkadzają Qi zawartą w pokarmach i organizmie.

Sześć Kategorii Yin i Yang

Ponieważ pojęcia Yin i Yang są niezwykle szerokie, w medycynie chińskiej już od wieków istnieje precyzyjniejszy system diagnozowania. Niezwykle rzadko można jakiekolwiek zaburzenie u danej osoby zdefiniować jako wyłącznie Yin lub Yang. System „Sześciu Kategorii” został rozwinięty w celu umożliwienia lepszego wyjaśnienia wzorców, które leżą u podstaw dynamicznej natury oraz często sprzecznych objawów zaburzeń. Kiedy sześć podanych dalej wzorców (trzy pary przeciwieństw) wykorzystuje się do opisu objawów o charakterze Yin i Yang, wtedy noszą one miano „Sześciu Kategorii Yin i Yang”.

Osiem przewodnich zasad

Yin

Yang

Sześć Kategorii

Zimno

Gorąco

Wewnętrzny

Zewnętrzny

Niedobór

Nadmiar

Na podstawie tego zestawienia widać wyraźnie, że określenie, na ile dany stan można opisać jako Yang, jest uzależnione od tego, jak dalece dany stan charakteryzuje gorąco, nadmiar i zewnętrzna lokalizacja. Analogicznie stan Yin można określić na podstawie intensywności zimna, niedoboru i lokalizacji wewnętrznej. Kiedy natomiast Yin i Yang stanowią podsumowanie tych Sześciu Kategorii, całość określa się jako „Osiem Zasad”.

Chociaż nazwy Sześciu Kategorii są proste i mają powszechnie znane znaczenia, ich definicje w chińskich sztukach leczniczych są ściśle określone i wiążą się z dosyć specyficznym znaczeniem. Z tego powodu zawsze kiedy będziemy używać owych terminów w tym szczególnym kontekście, będą one zaznaczane kursywą. Większość z tych definicji pozostaje jednak zgodna z potocznym rozumieniem ich nazw. Tak więc definicja gorąca jako chińskiej koncepcji medycznej obejmuje na przykład informacje, w jaki sposób człowiek będzie doświadczał ciepła w swoim ciele (subiektywne odczucie gorąca i suchości, chęć picia zimnych płynów itd.).

Niezależnie od tego, czy dane zaburzenie da się precyzyjnie zdiagnozować za pomocą współczesnej medycyny, system Sześciu Kategorii opisuje istotne parametry każdego stanu: głębokość poziomu, na którym występuje (wewnętrzny/zewnętrzny), jego naturę termiczną (gorąco/zimno) oraz jego siłę (niedobór/nadmiar). Posiadając te informacje, możemy ustalić podstawowe zalecenia dotyczące diety i stylu życia.4. Ciepło/zimno: Termiczna natura pokarmów i ludzi

W tradycyjnej medycynie chińskiej dwie najważniejsze cechy pożywienia stosowanego w celach leczniczych to ciepło i zimno. Chociaż określenia te nie prezentują się zbyt okazale w porównaniu do wyszukanych terminów medycznych, są jednak wynikiem obserwacji trwających przez wiele pokoleń, a w ich prostocie tkwi wielka wartość diagnostyczna, której brakuje złożonym opisom mechanizmów patologii.

Ciepło i zimno to fundamentalne właściwości, charakteryzujące środowisko naturalne, a także człowieka i wszelkie inne rzeczy. Kiedy jakiś nieożywiony przedmiot – na przykład skała – zostanie poddany działaniu „zimna”, stanie się zimny; w obecności „gorąca” stanie się gorący. Z kolei rośliny i zwierzęta przeciwnie – w gorącym otoczeniu reagują na wpływ gorąca poprzez uruchomienie mechanizmów chłodzenia, jakim jest na przykład pocenie, natomiast na zimne otoczenie reagują przesyłaniem ogrzanej krwi i/lub płynów ustrojowych z naczyń obwodowych w kończynach do wnętrza ciała. Ewolucja wyposażyła organizmy w mechanizm „termostatu”, będący łącznikiem i regulatorem związku pomiędzy organizmem a jego otoczeniem, do którego u ludzi zaliczyć można ubrania, domostwa oraz pożywienie. Wpływ czynników zimna i ciepła na człowieka jest na Zachodzie przeważnie znany, dziwi jednak pominięcie w tym kontekście wpływu pożywienia. Kaloryczność produktów – jeden z wielu sposobów, w jaki dieta może zmieniać temperaturę ciała – może być obliczona przy użyciu metod naukowych. Kiedy jednak robią to zwykli ludzie, „liczenie kalorii” nie wydaje się służyć niczemu innemu, jak tylko wykonywaniu ezoterycznych pomiarów, które mają zapewnić poczucie praktykowania „naukowej” dietetyki.

Ogrzewające i ochładzające właściwości pokarmów zależą od wielu różnych cech. Oddziaływanie termiczne zmienia się w zależności od części rośliny lub ciała zwierzęcia, które zastosowano do przygotowania posiłku, w zależności od sposobu przyrządzania potraw, a nawet od tego, jak i gdzie roślina była uprawiana i zbierana.

Ponadto duża ilość roślin wydaje się obdarzona pewnego rodzaju inteligencją, gdyż wykazuje odmienne jakości termiczne w różnych okolicznościach. Na przykład żeń-szeń syberyjski potrafi obniżać nadmierne ciśnienie krwi lub podnosić ciśnienie zbyt niskie; stroiczka (lobelia) pomaga wydalić martwy płód lub utrzymać ciążę, jeśli płód jest żywy; niektóre rośliny z dużą zawartością skrobi (takie jak mniszek lekarski) potrafią obniżać poziom cukru we krwi, gdy ten jest za wysoki, lub też podnosić go, gdy jest zbyt niski. Wiele rodzajów pokarmów również pomaga regulować temperaturę ciała, podwyższając ją lub obniżając w pewnym zakresie.

Kwestią pierwszorzędnej wagi jest również to, w jaki sposób ogrzewający lub ochładzający wpływ pokarmów roślinnych czy zwierzęcych zmienia się wraz z upływem czasu. Na przykład sól jest początkowo ochładzająca, lecz jest także ważną substancją pokarmową w bardzo wietrznym i niezwykle zimnym klimacie. Szerpowie, którzy pomagają dźwigać bagaże turystom uprawiającym wspinaczkę górską w Himalajach, często przez większą część drogi idą boso. Oprócz bagaży niosą oni także swoje własne jedzenie – ziarna, sól i być może trochę warzyw. Nawet w większości obszarów klimatycznych Stanów Zjednoczonych ludzie nabierają ochoty na bardziej treściwe i słone potrawy w chłodniejszych porach roku. Inne właściwości soli omówiono dalej w rozdziale zatytułowanym Sól.

Fizjologia pokarmów rozgrzewających i ochładzających

Kiedy spożywa się pokarmy o naturze ochładzającej, energia oraz płyny ustrojowe kierowane są do wewnątrz i w dół (Yin), dlatego zewnętrzna i górna część ciała zostają ochłodzone w pierwszej kolejności. Proces ten dobrze obrazuje spływanie w dół do korzeni soków drzew w chłodnych porach roku.

I na odwrót, pokarmy rozgrzewające wypychają energię i krew do góry i ku zewnętrznym częściom ciała. Najbardziej gorące produkty, takie jak pieprz kajeński, wywołują ekstremalną reakcję: po ich spożyciu na początku czujemy się przez chwilę rozgrzani, lecz niedługo potem, gdy ciepło ujdzie już na zewnątrz, czujemy się ochłodzeni. Taki krótkotrwały efekt nie jest odpowiedni dla kogoś, kto jest głęboko i przewlekle wyziębiony. Alkohol rozgrzewa w bardzo podobny sposób. Jednakże większość rozgrzewających produktów, takich jak suszony korzeń imbiru, owies, pasternak, masło i sardele (anchois), wywołują bardziej długotrwały efekt rozgrzania. Różne smaki i dynamika pożywienia, dostrajającego organizm człowieka do poszczególnych pór roku, zostały wymienione w rozdziale zatytułowanym Pięć Elementów.

Wiele różnych teorii opisuje ogrzewające i ochładzające właściwości produktów. Niektóre z najszerzej uznawanych dowodzą, że:

1. Rośliny, które rosną dłużej (marchew, brukiew, pasternak, kapusta oraz żeń-szeń, potrzebujący aż sześciu lat wegetacji), są bardziej ogrzewające niż te, które rosną szybko (sałata, kabaczek, rzodkiewka i ogórek).

2. Chemicznie nawożone rośliny, które są pobudzane do szybkiego wzrostu, są często bardziej ochładzające. Dotyczy to większości przemysłowo uprawianych warzyw i owoców.

3. Surowe pokarmy są bardziej ochładzające niż ugotowane.

4. Potrawy spożywane na zimno są bardziej wychładzające.

5. Produkty, które mają barwę zieloną, niebieską lub liliową, są zazwyczaj bardziej ochładzające niż podobne produkty, które są czerwone, pomarańczowe lub żółte (na przykład zielone jabłka są bardziej ochładzające niż czerwone).

6. Sposób przygotowania posiłku, który polega na wydłużeniu czasu gotowania, stosowaniu wyższej temperatury, większego ciśnienia i który odbywa się na sucho lub wymaga przepływu powietrza (jak na przykład w piekarniku z zamkniętym obiegiem gorącego powietrza), wzmacnia rozgrzewającą jakość produktów. Czas i temperatura łączą się w następujący sposób: gotowanie przez dłuższy czas na małym ogniu sprawia, że pokarm jest bardziej rozgrzewający, niż gdy jest gotowany przez krótki czas na dużym ogniu. W zależności od wysokości temperatury i zastosowanego ciśnienia kolejność metod od najbardziej do najmniej ogrzewającej jest następująca: smażenie w głębokim tłuszczu lub tempura, pieczenie, prażenie lub smażenie, gotowanie ciśnieniowe, gotowanie na wolnym ogniu, gotowanie na parze oraz blanszowanie (przetrzymywanie w parze nad gorącą wodą poniżej temperatury wrzenia). Spośród „zimnych” metod przerabiania i przyrządzania pokarmów w kolejności od najcieplejszej do najchłodniejszej wymienić można: fermentowanie, marynowanie i kiełkowanie.

7. Austriacki filozof Rudolf Steiner, a także i inni, twierdzili, że ilość i jakość dostępnej z pożywienia energii zależy częściowo od rodzaju opału używanego podczas gotowania. Różne rodzaje opału ułożone w porządku od dającego najlepszą jakość energii do najniższej to: słoma, drewno, węgiel, gaz i elektryczność. Gotowanie na kuchenkach elektrycznych nie jest zalecane, szczególnie dla ludzi osłabionych. Zarówno z powodów subiektywnych, jak i czysto naukowych, możemy potwierdzić słuszność teorii Steinera, szczególnie w odniesieniu do wpływu elektryczności.

Gotowanie w kuchenkach mikrofalowych, czyli „postęp”, jaki uczyniliśmy od czasów Steinera, wydaje się niszczyć molekularną integralność produktów w nich przyrządzanych, co osłabia ich subtelną Qi. Eksperymenty, o których donoszono w prestiżowym brytyjskim czasopiśmie medycznym „The Lancet” (09.12.1989), wykazały, że gotowanie w kuchenkach mikrofalowych tak bardzo degenerująco wpływa na budowę cząsteczkową produktów, że po ich zjedzeniu mogą występować „zmiany strukturalne, funkcjonalne oraz immunologiczne” w organizmie. Raport stwierdza następnie, że kuchenki mikrofalowe przekształcają aminokwas L-prolinę w D-prolinę, czyli toksynę, której szkodliwość dla układu nerwowego, wątroby i nerek już dawno została dowiedziona.

8. Przerabianie produktów spożywczych w różny sposób – np. drobne krojenie, rozcieranie i ubijanie (jak podczas przygotowywania mochi), mielenie, miażdżenie (jak przy przyrządzaniu sałatek) oraz mieszanie – rozpoczyna proces rozkładania pokarmu na mniejsze cząstki i dostarcza organizmowi więcej energii i ciepła. Co więcej, niektóre doświadczenia pokazały, że drobniejsze krojenie produktów przyczynia się do podniesienia poziomu cukru we krwi, co z kolei silnie wpływa na nasz sposób myślenia.

9. Dokładniejsze przeżuwanie pokarmów wytwarza ciepło. Nawet pokarmy, które są spożywane na zimno, będą cieplejsze, jeśli zostaną dokładnie przeżute. Przeżuwanie nie tylko rozdrabnia pokarmy, ale w przypadku węglowodanów działanie śliny inicjuje także wydzielanie enzymów trawiennych, ułatwiając w ten sposób wchłanianie składników odżywczych i wytwarzanie ciepła. Złożone węglowodany, takie jak zboża, rośliny strączkowe i warzywa, powinny być przeżuwane tak długo, aż nabiorą płynnej konsystencji, aby zapewnić najlepsze ich wchłanianie i wytwarzanie największej ilości ciepła.

10. W większości obszarów świata pożywienie, które zapewnia pożądane w danym klimacie działanie ogrzewające lub ochładzające, jest tam w naturalny sposób dostępne w postaci produktów roślinnych lub zwierzęcych.

* * *

Ze wszystkich sposobów obróbki pokarmów, najważniejszy wpływ ma gotowanie. Podstawową sprawą jest więc zrozumienie, w jaki sposób gotowanie wzmaga ogrzewające właściwości pożywienia. Ogrzewanie pomaga rozłożyć strukturę pokarmów na mniejsze cząstki, dzięki czemu zwiększa się dostęp do składników odżywczych. Przy stosowaniu umiarkowanych metod gotowania, stosunkowo niewiele składników zostaje utraconych, natomiast te, które pozostają, są łatwiej przyswajalne. Organizm nie musi wtedy zużywać tak dużo energii do procesu trawienia, więc może być ona wykorzystana w inny sposób, na przykład do osiągnięcia wyższych stanów świadomości lub na potrzeby działalności twórczej. Ponadto uzyskany wraz z poprawieniem trawienia większy dostęp do składników odżywczych umożliwia lepsze podtrzymywanie ciepła ciała i innych funkcji organizmu. Większość medytujących w Azji Wschodniej uważa, że surowe pokarmy są bardziej pobudzające. Z tego powodu, aby wesprzeć dążenia do osiągnięcia bardziej oczyszczonej świadomości, zaleca się spożywanie krótko gotowanych potraw.

Oto cytat z nauk tradycyjnej dietetyki chińskiej:

„Dla osób, które mają zbyt dużo ciepła, zaleca się ochładzające pokarmy i takież sposoby ich przygotowania; dla osób zbytnio wychłodzonych – pokarmy ogrzewające i takież sposoby przygotowania”.

Aby wywołać żądane rozgrzewające lub ochładzające działanie, należy dobierać odpowiednie pod względem termicznym produkty. Już po dokonaniu wyboru składników w dalszym ciągu można w znacznym stopniu wpływać na ich jakość termiczną, dostosowując ją do swoich potrzeb. Nawet przy ograniczonej liczbie produktów zręczny kucharz potrafi z pożywienia uzyskać szeroki wachlarz możliwych efektów leczniczych, wykorzystując w tym celu rozmaite ochładzające lub rozgrzewające metody przygotowania.

Kiedy po raz pierwszy zapoznajemy się z leczeniem za pomocą diety, możemy nie rozpoznać właściwie wielkiej siły ogrzewania czy ochładzania, jaka wiąże się z zastosowaniem pewnych pokarmów czy metod przyrządzania. W rezultacie możemy stosować nadmierne ich ilości w celu zrównoważenia nawet nieznacznego zaburzenia. Kiedy żywność ogrzewająca czy ochładzająca zostanie zastosowana w bardzo dużych ilościach, może przynieść skutek odwrotny do zamierzonego.

Ważne jest, aby znając przyczyny zaburzeń równowagi termicznej w organizmie, starać się im zapobiec.

Wzorce gorąca oraz ich przyczyny

Patologiczny nadmiar ciepła, czyli gorąco w organizmie może być spowodowany przez: spożycie za dużej ilości pokarmów rozgrzewających lub za małej ilości ochładzających; zbyt dużą ilość aktywności fizycznej lub pracy; narażenie na wpływ gorąca lub innych ekstremalnych warunków pogodowych (nawet zimny klimat może być przyczyną nadmiaru gorąca); lub zablokowanie krążenia w narządach wewnętrznych. Gorąco może dotyczyć całego ciała albo jakiejś jego części.

Jak dotąd, gorąco w ciele określaliśmy na podstawie tego, jak ktoś subiektywnie odczuwa je w sobie. Jednak występują także inne objawy, chociaż nie wszystkie na raz muszą być obecne, aby stwierdzić istnienie stanu gorąca. Można stworzyć obraz diagnostyczny gorąca, opierając się na ilości oraz intensywności istniejących objawów. (W taki sam sposób tworzy się diagnostyczny obraz zimna oraz pozostałych spośród Sześciu Kategorii).

Przedstawione poniżej objawy opisują działanie gorąca w różnych częściach ciała. Według fizjologii medycyny chińskiej, gorąco mocno wpływa na serce, umysł i układ naczyniowy – z tego powodu większość przytoczonych dalej objawów dotyczy właśnie tych obszarów.

Objawy gorąca

- Główna charakterystyka: gorąco wznosi się oraz wysusza płyny.

- Główne objawy: osoba czuje się bardzo rozgrzana, nie lubi gorąca lub czuje przed nim obawę, pragnie się ochłodzić.

- Głowa (gorąco się wznosi): jasnoczerwony język, żółty nalot na języku, zaczerwieniona twarz i oczy, krwawienia z nosa, zgorzelinowe owrzodzenia, „zgniły” zapach z ust.

- Serce, umysł i tkanki ciała: wysokie ciśnienie krwi, krwotoki, niespokojna lub splątana mowa, drgawki, delirium, szybki i pełny puls na tętnicy promieniowej (powyżej sześciu uderzeń na pełny cykl oddechowy, czyli wdech i wydech), nasilone gorąco odczuwane w całym ciele (gorączka). Objawy, które mogą świadczyć o obecności gorąca, jeśli towarzyszy im zaczerwienienie lub odczucie gorąca: miejscowe stany zapalne, obrzmienia, wysypki skórne, wypryski i owrzodzenia.

- Trawienie i wydalanie (gorąco wysusza płyny): zaparcia, suchy i cuchnący stolec, ciemnożółty lub czerwony mocz, obecność krwi w stolcu lub moczu, pragnienie dużej ilości zimnych napojów, nagłe i silne parcie na wydalanie (moczu, stolca, śluzu), śluz i plwocina są gęste oraz żółte lub zielone.

Zalecenia dla stanu przewlekłego gorąca

Postaraj się nauczyć słuchania innych i utrzymywania mniej agresywnego nastawienia. Jeśli to się uda, często łatwiej jest zmniejszyć pragnienie spożywania mięsa oraz innych wzmagających agresję rodzajów pożywienia.

Ważne jest także jadanie pokarmów w mniejszej ilości i dbanie o odpowiednią ilość przyjmowanych napojów. Szczególnie należy unikać czerwonego mięsa, kurczaków, alkoholu, kawy i papierosów. Jeśli pojawi się potrzeba zastosowania produktów zwierzęcych, zalecane jest kozie mleko. Inne produkty zwierzęce, posiadające naturę neutralną (n) lub ochładzającą (o), jak jogurt (o), nabiał z mleka krowiego (n), jajka (n) oraz małże (o) i kraby (o), powinny być używane z ostrożnością, ponieważ mogą doprowadzić do zablokowania, które nasila objawy gorąca. Niewielka ilość migdałów, sezamu lub świeżo łuskanych pestek słonecznika może być wskazana, choć nie są to produkty o naturze ochładzającej, ale za to dostarczają cennych składników odżywczych, jak na przykład wapnia potrzebnego dla naczyń krwionośnych.

„Jeśli choroba z gorąca wykazuje lekką poprawę, a zacznie się jeść mięso, nastąpi nawrót choroby.

Jeśli je się za dużo pożywienia, przynosi to długotrwałe skutki”.

Klasyk medycyny wewnętrznej

Metody gotowania: unikać gotowania ciśnieniowego, pieczenia oraz smażenia w głębokim tłuszczu. Można gotować na parze, dusić na małym ogniu, a także zwiększyć liczbę produktów surowych. Należy też ograniczyć produkty wytwarzające w ciele gorąco (zob. tutaj), natomiast stosować więcej rozmaitych produktów ochładzających.

Uwaga: Następujące produkty, które posiadają neutralną energię, także można spożywać przy stanach gorąca, ponieważ nie powodują one dalszego rozgrzania: ryż, żyto, kukurydza, groszek, soczewica oraz wszystkie fasole oprócz soi, fasolki mung (wymienionych w tabeli) oraz czarnej fasoli (która jest rozgrzewająca). Kilka powszechnie dostępnych warzyw i owoców o właściwościach rozgrzewających przedstawiono tutaj. Większość warzyw i owoców jest albo ochładzająca (patrz tabelka), albo neutralna. (Omówienie ich właściwości można znaleźć w części poświęconej przepisom w rozdziałach Owoce i Warzywa).