Opiekun medyczny w praktyce - ebook

Od Autora

„Współczucie nadaje naszemu życiu sens. Jest źródłem trwałego szczęścia, radości i fundamentem dobrego serca – serca, które pobudza do niesienia pomocy innym. Poprzez dobroć, czułość, szczerość, uczciwość i sprawiedliwość wobec innych przysparzamy szczęścia sobie samym. Nie wynika to z jakiejś skomplikowanej teorii. To kwestia zdrowego rozsądku. Nie da się zaprzeczyć, że troska o innych jest wartością samą w sobie... Możemy odrzucić wszystko: religię, ideologię, nabytą mądrość. Nie możemy uciec przed tym, co niezbędne: miłością i współczuciem. Kiedy mówię o najważniejszym uczuciu ludzkim, nie mam na myśli czegoś przelotnego czy nieokreślonego. Mówię o właściwej nam wszystkim zdolności empatii. Termin ten oznacza niemożność zniesienia widoku cudzego cierpienia, ponieważ pozwala nam do pewnego stopnia uczestniczyć w bólu innych, jest to jedna z naszych najważniejszych cech. Oprócz naturalnej zdolności do empatii jest w nas również potrzeba zaznawania dobroci, która nie opuszcza nas przez całe życie. Dotyczy to zwłaszcza dzieciństwa i starości”^(*).

Poważny uraz, choroba przewlekła czy zniedołężnienie towarzyszące sędziwej starości mogą spowodować, że człowiek traci sprawność i doświadcza egzystencjalnej zależności od innych. Ten przymusowy stan wpływa zarówno na życie opiekunów, jak i życie osób objętych opieką, im większa niesamodzielność, tym większe u nich poczucie zniewolenia. Zwykła ludzka dobroć połączona z profesjonalnym pomaganiem jest tu niezbędna, jest szansą na utrzymanie życia i zmniejszenie cierpienia tych osób.

Ciężar odpowiedzialności, jaki na nas – fachowcach od pomagania – spoczywa, jest ogromny. Musimy więc posiadać kompetencje do podejmowania decyzji właściwych, tj. poprawnych merytorycznie i etycznie (moralnie). Chcąc przekazać treści najistotniejsze, mające zasadnicze znaczenie w praktyce zawodowej, przy pisaniu podręcznika zasięgałam opinii osób, których profesjonalizm znam i cenię: etyka i terapeuty zajęciowego, pielęgniarki, fizjoterapeutów, opiekuna medycznego oraz znawców środków pomocniczych i sprzętu wspomagającego, kompensującego utraconą sprawność. Taki dobór fachowców odzwierciedla moje podejście do udzielania pomocy – troska, pielęgnacja, usprawnianie i kompensowanie muszą być jednoczesne oraz adekwatne do potrzeb.

Dziękuję wszystkim, którzy mieli udział w napisaniu tego podręcznika i uzupełnieniu jego treści licznymi ilustracjami ułatwiającymi nabywanie wiedzy i umiejętności.

Elżbieta Szwałkiewicz1 . Wprowadzenie

Słowniczek pojęć

Kompetencje zawodowe to wiedza, umiejętności oraz zakresy uprawnień zawodowych połączonych z odpowiedzialnością, pozwalające na samodzielne wykonywanie zadań zawodowych.

Kwalifikacje zawodowe to zestaw wiedzy i umiejętności wymaganych do realizacji zadań zawodowych, nabytych w toku kształcenia i potwierdzonych formalnym dokumentem, czyli dyplomem, certyfikatem, zaświadczeniem.

1.1. Co zawiera podręcznik zawodowy?

„Opiekun medyczny w praktyce” jest podręcznikiem do kształcenia zawodowego osób, które chcą wykonywać zawód opiekuna medycznego. Jest to II wydanie, poprawione i uzupełnione odpowiednio do nowej podstawy programowej kształcenia w zawodzie opiekun medyczny zatwierdzonej w 2019 r.¹. Podręcznik zawiera niezbędną wiedzę fachową, opisy wykonania czynności pielęgnacyjnych, charakterystykę narzędzi pracy, a także objaśnienie profesjonalnych pojęć. Szczegółowe instrukcje, jak wykonać czynności pielęgnacyjne, pomogą w przygotowaniu się do praktycznej części egzaminu zawodowego. Podręcznik opisuje cały proces pielęgnacyjny, aż po kończący wszystkie jego etapy proces segregacji odpadów i właściwego korzystania z brudownika. Osoba ucząca się zawodu powinna być w pełni świadoma wpływu, jaki będzie miała na funkcjonowanie niesamodzielnych chorych osób i ich rodzin. Z tego powodu w podręczniku dużo uwagi poświęcono kształtowaniu kontaktów i utrzymaniu prawidłowych relacji z pacjentem i innymi osobami zaangażowanymi w proces opieki. Podręcznik przedstawia teoretyczną podbudowę zawodu, ukazując wyobrażenie opiekuna idealnego: opiekuna kompetentnego i troskliwego oraz godnego zaufania członka zespołu terapeutycznego.

Podręcznik dużo uwagi poświęca warunkom i technikom pracy, zwracając uwagę na te uwarunkowania wykonywania zawodu, które bezpośrednio decydują o efekcie pracy, bezpieczeństwie pacjenta, a także o bezpieczeństwie opiekuna. Działania opiekuna powinny być dokumentowane, stąd książka zawiera także propozycje arkuszy dokumentacji opiekuńczej i pielęgnacyjnej, oparte na elementach niemieckiej koncepcji dokumentowania procesu opieki.

Treść podręcznika została dodatkowo uzupełniona zdjęciami, które mają pomóc w zrozumieniu i przyswajaniu wiedzy o technikach pracy z wykorzystaniem nowoczesnych technologii i sprzętu wspomagającego wykonanie czynności pielęgnacyjnych i opiekuńczych.

Efektywność zawodowa zależy nie tylko od warunków pracy oraz stosowanych narzędzi i technik, lecz także od postawy opiekuna. Kompetencje etyczne są niezbędne w pielęgnowaniu pacjentów „trudnych”. Czytelnik znajdzie tu opis wzoru osobowego, celów etycznych zawodu, norm postępowania w praktyce i typowych dylematów etycznych, które mogą się pojawić w praktyce zawodowej. Takie ujęcie tych tematów ma być silnym sygnałem dla uczących się zawodu, że postawa moralna kadry opiekuńczej jest równie ważna jak jej kwalifikacje zawodowe i umiejętność wykonania czynności pielęgnacyjnych.

Podręcznik ukazuje istotę etosu zawodowego opiekuna medycznego opartego na profesjonalnej empatii i trosce o człowieka niesamodzielnego. Jest to ważna wiedza dla opiekuna, który pomagając, ingeruje w sferę intymną pacjenta. Szczególnie, że od opiekuna oczekuje się wysokiej kultury pracy, polegającej między innymi na podmiotowym traktowaniu pacjenta i przestrzeganiu jego praw, zwłaszcza prawa do intymności, tajemnicy, samostanowienia i dobrej jakości pielęgnacji.

Żeby ułatwić zrozumienie pojęć i posługiwanie się profesjonalnym językiem każdy dział tematyczny zaczyna się słowniczkiem zawierającym objaśnienia fachowych terminów oraz kończy zadaniami sprawdzającymi, które pomogą w utrwaleniu informacji kluczowych dla poprawnego wykonania czynności zawodowych.

1.2. Opiekun medyczny – charakterystyka zawodu

Zawód opiekun medyczny² został zakwalifikowany do grupy pracowników opieki osobistej w ochronie zdrowia i pokrewnych jako pomocniczy personel medyczny i w klasyfikacji zawodów otrzymał symbol cyfrowy zawodu 532102^(s) – opiekun medyczny.

Literka „s” przy symbolu cyfrowym oznacza, że kwalifikacje opiekuna medycznego zdobywa się w ramach systemu oświaty, a podstawę programową nauczania w tym zawodzie zatwierdza minister zdrowia. Jest to zawód z jedną wyodrębnioną kwalifikacją – świadczenie usług pielęgnacyjno-opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej³.

Uzyskane kwalifikacje potwierdza dyplom zawodowy, który uprawnia także do podjęcia pracy w tym zawodzie na terenie Unii Europejskiej. Warunkiem otrzymania dyplomu zawodowego jest pozytywny wynik egzaminu przeprowadzonego przez zewnętrzną komisję egzaminacyjną⁴.

Kształcenie zawodowe trwa rok w szkole policealnej (dla osób posiadających średnie wykształcenie). Osoby dorosłe mogą zdobyć kwalifikacje w zawodzie opiekun medyczny także w formie kwalifikacyjnego kursu zawodowego. Ta forma kształcenia jest dostępna zarówno dla osób ze średnim wykształceniem, jak i dla tych, które nie mają ukończonej szkoły średniej.

W szpitalach, zakładach opiekuńczych oferujących opiekę długoterminową (opiekuńczo-leczniczych, tzw. ZOL, pielęgnacyjno-opiekuńczych, tzw. ZPO), hospicjach i innych zakładach realizujących działalność leczniczą opiekun medyczny zalicza się do pracowników działalności podstawowej. Wymagane kwalifikacje u pracowników zatrudnianych na stanowisku opiekuna medycznego przedstawiono w tab. 1.1.

Absolwent szkoły prowadzącej kształcenie w zawodzie opiekun medyczny powinien być przygotowany do wykonywania zadań zawodowych w zakresie kwalifikacji świadczenie usług pielęgnacyjno-opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej.

Kwalifikacja ta obejmuje dwa główne obszary aktywności zawodowej opiekuna medycznego:

- • rozpoznawanie problemów funkcjonalnych oraz potrzeb biologicznych i psychospołecznych osoby chorej i niesamodzielnej w różnym stopniu zaawansowania choroby i w różnym wieku,
- • świadczenie usług pielęgnacyjnych i opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej w różnym stopniu zaawansowania choroby i w różnym wieku.
- - ⬛ Tabela 1.1. Wymagane kwalifikacje opiekuna medycznego zatrudnionego w zakładzie realizującym działalność leczniczą⁵

Osoba wykonująca zawód opiekuna obok kwalifikacji potwierdzonych dyplomem powinna posiadać odpowiednie kompetencje do wykonywania tych zadań i rozwiązywania związanych z tym problemów zawodowych.

Kwalifikacje zawodowe opiekuna medycznego to zestaw wiedzy i umiejętności wymaganych do realizacji zadań zawodowych. Posiadanie kwalifikacji stwierdza się w formie egzaminu złożonego przed państwową Okręgową Komisją Egzaminacyjną. Uzyskanie pozytywnego wyniku potwierdza Dyplom Opiekuna Medycznego, który jest swoistą gwarancją, że legitymujący się nim człowiek ma odpowiednie kwalifikacje.

Kompetencje zawodowe opiekuna medycznego to wiedza, umiejętności zawodowe i zakres uprawnień powiązanych z odpowiedzialnością, pozwalające na samodzielne wykonywanie zadań zawodowych. Do najważniejszych kompetencji w pracy opiekuna należą: wiedza, doświadczenie i praktyczne umiejętności, empatia, etyczność w postępowaniu, odpowiedzialność, asertywność, zdyscyplinowanie, umiejętność efektywnej komunikacji i współpracy, kultura osobista i kultura pracy.

Podstawę prawną kwalifikacji i kompetencji zawodowych stanowi Podstawa Programowa Kształcenia w Zawodzie, w której opisywane są oczekiwane efekty kształcenia⁶.

Kompetentny opiekun to osoba, która posiada odpowiednie przygotowanie do określonych działań zawodowych.

1.3. Kompetencje zawodowe

Wykonywanie zawodu opiekuna medycznego polega na świadczeniu usług pielęgnacyjno-opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej, co wymaga odpowiedniej wiedzy, umiejętności i kompetencji. Kompetencje te są efektem kształcenia zawodowego, a także zdobytego doświadczenia zawodowego, wychowania i przyswojonych wzorców kulturowych. Opiekun jest obowiązany znać swoje kompetencje, gdyż wytyczają one zakres jego uprawnień i odpowiedzialności zawodowej.

Chodzi tu szczególnie o kompetencje dotyczące postępowania z osobą chorą i niesamodzielną, a dotyczące:

- • bezpieczeństwa i higieny pracy,
- • podstaw opieki,
- • rozpoznawania problemów opiekuńczych,
- • planowania czynności higienicznych i pielęgnacyjnych,
- • organizowania i wykonywania czynności higienicznych i pielęgnacyjnych,
- • planowania, organizowania i wykonywania czynności opiekuńczych,
- • kompetencji personalnych i społecznych,
- • organizacji pracy małych zespołów.

Kompetencje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oznaczają znajomość i umiejętność rozróżniania pojęć związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy oraz z ochroną przeciwpożarową, ochroną środowiska i ergonomią. Pozwalają one na ocenę warunków pracy oraz organizację pracy, a także stosowanie środków ochrony indywidualnej i zbiorowej, zapewniających wymagany poziom bezpieczeństwa przy wykonywaniu zadań zawodowych. Kompetencje te obejmują także znajomość obowiązków instytucji oraz służb działających w zakresie ochrony pracy i ochrony środowiska w Polsce. Kompetentny opiekun zna swoje prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosuje się do obowiązujących przepisów prawa i regulaminów wewnątrzzakładowych. Niezbędna jest tu także znajomość obowiązków pracodawcy w zakresie ochrony pracownika przed zagrożeniami związanymi ze świadczoną pracą.

Kompetencje w zakresie podstaw opieki nad osobą chorą i niesamodzielną oznaczają znajomość przepisów prawa i zasad etycznego postępowania wobec osoby chorej i niesamodzielnej, jej rodziny oraz współpracowników, które muszą być przestrzegane przy wykonywaniu zawodu. Kompetentny opiekun wie, jaki zakres wsparcia może oferować osobie niesamodzielnej w ramach systemu ochrony zdrowia i pomocy społecznej. Kompetencje te oznaczają także ogólną znajomość budowy i funkcjonowania organizmu człowieka, zmian patologicznych oraz pojęć i procesów dotyczących niepełnosprawności i niesamodzielności. Zgodnie z posiadanymi kompetencjami opiekun określa poziom wsparcia, sposoby i zakres działań zawodowych w zależności od stopnia niesamodzielności, a także rozpoznaje stany zagrożenia zdrowia i życia oraz udziela pierwszej pomocy. W pracy stosuje się do obowiązujących norm i procedur, także w zakresie dokumentowania wykonanej pracy.

Kompetencje w zakresie rozpoznawania problemów opiekuńczych w opiece nad osobą chorą i niesamodzielną oznaczają umiejętność współpracowania w procesie diagnozowania, a także samodzielnego rozpoznania problemów funkcjonalnych oraz potrzeb biologicznych i psychospołecznych człowieka w poszczególnych fazach życia i stanach zdrowia. Kompetentny opiekun zna skutki niesamodzielności w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i stosuje metody efektywnego komunikowania się z osobą chorą i niesamodzielną oraz jej rodziną w celu podjęcia właściwej interwencji opiekuńczej.

Kompetencje w zakresie planowania czynności higienicznych i pielęgnacyjnych osobie chorej i niesamodzielnej oznaczają umiejętność planowania czynności higienicznych i pielęgnacyjnych adekwatnie do rozpoznanych problemów funkcjonalnych oraz potrzeb biologicznych i psychospołecznych osoby chorej i niesamodzielnej. Obejmują także współpracę z innymi osobami zaangażowanymi w proces opieki i modyfikowanie działań w zależności od zmieniających się problemów i potrzeb osoby chorej i niesamodzielnej.

Kompetencje w zakresie organizowania oraz wykonywania czynności higienicznych i pielęgnacyjnych osobie chorej i niesamodzielnej oznaczają umiejętność przygotowania warunków do wykonania zadań zawodowych odpowiednio do stanu osoby chorej i niesamodzielnej. Oznacza to także umiejętność określenia ryzyka związanego z wykonywaniem czynności oraz dobieranie materiałów i produktów medycznych, środków oraz sprzętu do wykonywania czynności higienicznych i pielęgnacyjnych odpowiednio do stanu zdrowia i sprawności osoby chorej i niesamodzielnej.

Opiekun zna podstawowe zasady aseptyki i antyseptyki i wie, jak ich przestrzegać podczas wykonywania zabiegów higienicznych i pielęgnacyjnych. Kompetencje te obejmują także wykonywanie określonych zabiegów/czynności na zlecenie i pod nadzorem pielęgniarki lub lekarza oraz edukację pacjenta w zakresie wykonywania czynności higienicznych i pielęgnacyjnych adekwatnie do jego stanu zdrowia i sprawności.

Kompetencje w zakresie planowania, organizowania i wykonywania czynności opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej oznaczają umiejętność zaplanowania, zorganizowania i realizacji działań ukierunkowanych na bezpieczne funkcjonowanie osoby chorej i niesamodzielnej. Dotyczy to takich czynności, jak zapewnienie odpowiedniej odzieży, utrzymanie porządku wokół pacjenta, eliminowanie barier architektonicznych, pomoc w doborze i stosowaniu sprzętu wspomagającego, pomoc w sytuacjach trudnych. Kompetencje te obejmują także współpracę z zespołem terapeutycznym i opiekuńczym oraz rodziną pacjenta w zakresie jego aktywizowania i usprawniania ruchowego.

Kompetencje personalne i społeczne odnoszą się do postaw ludzkich i oznaczają kulturalne oraz etyczne zachowywanie się w sytuacjach prywatnych i zawodowych. Kompetentny opiekun dba nie tylko o swój wizerunek, lecz także o prestiż i wizerunek zawodu oraz przewiduje skutki podejmowanych działań i czuje się odpowiedzialny za podejmowane działania. Do cech pożądanych w zawodzie opiekuna zalicza się empatię, umiejętność współpracy, otwartość na zmiany, kreatywność, optymizm, radzenie sobie ze stresem, konsekwencję w realizacji zadań zawodowych, umiejętność stosowania zasad komunikacji interpersonalnej i negocjowania warunków porozumień, dyskrecję, potrzebę aktualizacji wiedzy i doskonalenia umiejętności zawodowych.

Opiekuna w środowisku pracy cechuje profesjonalizm: zachowuje spokój, ma pogodny wyraz twarzy, a swoją postawą manifestuje znajomość zasad postępowania i gotowość niesienia pomocy.

Kompetencje w zakresie organizacji pracy małych zespołów oznaczają umiejętność planowania pracy zespołu w celu wykonania przydzielonych zadań, w tym dobierania osoby do wykonania przydzielonych zadań i kierowania wykonaniem przydzielonych zadań. Kompetencje te dotyczą także wprowadzania rozwiązań technicznych i organizacyjnych wpływających na poprawę warunków i jakość pracy.

Zadania sprawdzające

1. 1. Omów, co według ciebie oznacza pojęcie „kompetentny opiekun”.
2. 2. Wymień podstawowe kompetencje zawodowe opiekuna medycznego.
3. 3. Wyjaśnij termin „profesjonalizm”.Przypisy

Od Autora

* Dalajlama: Etyka na nowe tysiąclecie. Politeja, Warszawa 2000.

1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych umiejętności zawodowych w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2019 r. poz. 991 – Załącznik nr 20 pkt 3) opiekun medyczny.

2 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (tekst jednolity Dz.U. z 2018 r. poz. 227).

3 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych umiejętności zawodowych w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2019 r. poz. 991 – Załącznik nr 20).

4 Centralna Komisja Egzaminacyjna została powołana z dniem 1 stycznia 1999 r. przez Sejm RP na mocy ustawy z dnia 25 lipca 1998 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty (Dz.U. z 1999 r. Nr 117 poz. 759). Do zadań Centralnej Komisji Egzaminacyjnej należy m.in.: przygotowywanie i ustalanie materiałów egzaminacyjnych, w szczególności zadań i arkuszy egzaminacyjnych do przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie. Centralna Komisja Egzaminacyjna nadzoruje okręgowe komisje egzaminacyjne (jest ich 8), które odpowiadają m.in. za przygotowywanie i organizowanie egzaminu zawodowego, ich zadania także określa ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz.U. z 2018 r. poz. 1457 ze zm.).

5 Załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami (Dz.U. z 2011 r. Nr 151, poz. 896).

6 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych umiejętności zawodowych w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2019 r. poz. 991 – Załącznik nr 20).

7 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy; tekst jednolity Dz.U. z 2018 r. poz. 917, 1000, 1076 (www.kodekspracy.pl, dostęp: 5.09.2018).

8 Podstawowe znaczenie poza Kodeksem pracy ma rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.).

9 https://sciaga.pl/tekst/73346-74-nadzor_panstwowy_i_zwiazkowy_nad_przestrzeganiem_zasad_bhp (dostęp: 4.09.2018).

10 Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jednolity Dz.U. z 2018 r. poz. 623 ze zm.).

11 Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jednolity Dz.U. z 2019 r. poz. 59).

12 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jednolity Dz.U. z 2018 r. poz. 1313 ze zm.).

13 Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (tekst jednolity Dz.U. z 2018 r. poz. 1351 ze zm.).

14 Ustawa z dnia 28 stycznia 2016 r. – Prawo o prokuraturze (tekst jednolity Dz.U. z 2017 r. poz. 1767 ze zm.).

15 Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jednolity Dz.U. z 2019 r. poz. 263).

16 https://porady.pracuj.pl/zycie-zawodowe/10-zasad-bezpieczenstwa-i-higieny-pracy/ (dostęp: 4.09.2018).

17 Na podstawie: Praca zbiorowa: Arjo. Przewodnik dla architektów i projektantów ośrodków opieki nad osobami w podeszłym wieku. Arjo Hospital Equipment AB, Eslöv, Szwecja 2005.

18 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych pracach związanych z wysiłkiem fizycznym (Dz.U. 2000 Nr 26, poz. 313), z dniem 1 maja 2017 r. weszły w życie zmiany do ww. rozporządzenia wprowadzone rozporządzeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 25 kwietnia 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 854). Zmiany te dotyczą głównie wprowadzenia nowych dopuszczalnych norm dotyczących obciążenia fizycznego, w tym związanego z ręcznym transportem ciężarów, dla kobiet niebędących w ciąży lub w okresie karmienia piersią. Prawo polskie jest zgodne z zaleceniami szczegółowej dyrektywy 90/269/EWG (obecnie Unii Europejskiej) z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów kręgosłupa pracowników.

19 Szwałkiewicz E. (red.): Zasady podnoszenia i przemieszczania pacjentów. Przewodnik dla pielęgniarek. Urban & Partner, Wrocław 2000.

20 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U. Nr 26, poz. 313 ze zm.).