Organizacyjne uczenie się w organizacjach publicznych - ebook

WSTĘP

Współczesne organizacje publiczne stają wobec coraz bardziej znaczących wyzwań, które wynikają z demokratyzacji życia publicznego, presji ze strony wielorakich interesariuszy, konieczności efektywnego działania, transparentności, otwartości, powszechnej dostępności oraz profesjonalizacji zarządzania. Wymaga się, aby organizacje publiczne się uczyły, natomiast organizacyjne uczenie się wyznacza się jako priorytet, paradygmat oraz warunek sine qua non skutecznego zarządzania. Ponadto podkreśla się konieczność włączania społeczności lokalnych w podejmowane przez organizacje publiczne działania: „dzisiaj, gdy obywatele odgrywają coraz aktywniejszą rolę w określaniu podstawowego koszyka potrzebnych usług, istnieje możliwość odejścia od usług transakcyjnych i przyjęcia podejścia bardziej »holistycznego« – z obywatelem w centrum. Rząd często mówi o tym, że najważniejszy jest obywatel, ale idzie za tym niewiele konkretów. (…) faktyczne nastawienie na obywatela musi wiązać się z przeformułowaniem samej definicji świadczenia usług (…) i zmianą polegającą na tym, że uwaga skupiać się będzie nie na procesie (…), ale na realnych efektach (…). Oznaczałoby to także traktowanie obywatela jako aktywnego uczestnika, a nie biernego odbiorcę, który niewiele wnosi od siebie”.

W odniesieniu do zasygnalizowanych wymagań i oczekiwań, organizacje publiczne zmuszone są do redefinicji sposobu i logiki działania, w szczególności zmierzania w kierunku zmian organizacyjnych, uzyskania dostępu do unikatowych, zewnętrznych zasobów niematerialnych, zwiększenia zdolności adaptacyjnych, podejmowania wyprzedzającego i proaktywnego działania, przejrzystości, odpowiedzialności, otwartości oraz włączenia w kształtowanie i ulepszanie procesów strategicznych organizacji jak największej liczby zainteresowanych osób. Innymi słowy, organizacje powinny stopniowo przekształcać się w organizacje promujące organizacyjne uczenie się, elastyczność, efektywność, adaptatywność, proaktywność, otwartość na nowe idee oraz podejmowanie działań wyprzedzających. W praktyce stawia to przed decydentami nowe wyzwania, które prowadzą do potrzeby poszukiwania rozwiązań umożliwiających realizację powyższych celów. Możliwości spełnienia tych oczekiwań i wyzwań, stawianych organizacjom publicznym, upatruje się w crowdsourcingu.

Crowdsourcing jest pojęciem stosunkowo nowym, lecz wzbudzającym coraz większe zainteresowanie zagadnieniem w naukach o zarządzaniu i jakości. Stwierdza się, że crowdsourcing stanowi ekscytujący kierunek badań. Wynika to z faktu, że wiedza na temat crowdsourcingu jest jak „igła w stogu siana, jednak miejsce jej pojawienia się nie jest znane” i „z teoretycznego punktu widzenia nadal pozostaje wiele do zrobienia, jeśli chodzi o teorię o crowdsourcingu. (...) Jest dużo miejsca, aby dodać wartość do tego bardzo aktualnego tematu”. Poza tym, stwierdza się bowiem, że organizacje ignorujące crowdsourcing i niedoceniające siłę społeczności wirtualnych ryzykują utratę szans na przetrwanie.

Sam mechanizm crowdsourcingu nie jest nowy, ponieważ pierwsze wzmianki o jego wykorzystaniu pojawiły się już ponad 300 lat temu. Jednak dopiero publikacja z 2006 roku autorstwa J. Howe’a, redaktora magazynu „Wired”, przyczyniła się do popularyzacji crowdsourcingu. J. Howe uznał go wówczas za „outsourcing na sterydach” i „akt w działalności firmy lub instytucji, polegający na wydzieleniu pewnych funkcji, wykonywanych tradycyjnie przez pracowników, i ich outsourcing do bliżej niezdefiniowanej, zazwyczaj dużej grupy osób, w formie otwartego zaproszenia, co może przybierać postać produkcji partnerskiej, gdy praca wykonywana jest wspólnie przez grupę ludzi, lub być podejmowany indywidualnie”. W opracowaniu tym crowdsourcing rozumie się jako działanie organizacji, polegające na włączeniu społeczności wirtualnych, w formie otwartego zaproszenia za pomocą platformy internetowej, w rozwiązywanie problemów, wdrażanie innowacji czy kreowanie pomysłów bądź innych zadań dotychczas realizowanych wyłącznie przez pracowników organizacji.

Od momentu pracy J. Howe’a crowdsourcing jest łączony z możliwością innowacyjnego rozwiązywania problemów, zapewnieniem przejrzystości i otwartości organizacji, doskonaleniem procesów biznesowych, tworzeniem otwartych innowacji oraz osiąganiem i utrzymaniem przewagi konkurencyjnej. Z czasem uznano, że crowdsourcing, bazując na wspólnych przedsięwzięciach, współpracy, masowej komunikacji i wchodzeniu organizacji w interakcje ze społecznościami wirtualnymi za pomocą dedykowanych platform internetowych, może stanowić tańszą alternatywę dla tradycyjnych sposobów dotarcia do rzadkich i cennych zasobów.

Stosunkowo od niedawna, bo od 2014 roku, crowdsourcing jest łączony z dostępem organizacji do cennych zasobów wiedzy. Uznaje się, że jest on nową strategiczną możliwością uzupełnienia wewnętrznych kompetencji organizacji, która niweluje ograniczenia związane z samodzielnym pozyskiwaniem i modyfikowaniem zasobów niematerialnych, a tym samym usprawnia i przyspiesza przepływ różnorodnych, cennych, rzadkich zasobów wiedzy z rozproszonych na całym świecie społeczności wirtualnych do organizacji. Badacze sugerują, aby przyszłe badania koncentrowały się na identyfikacji związku rozwiązań opartych na technologii Web 2.0 z organizacyjnym uczeniem się. Mimo że crowdsourcing można uznać za rozwiązanie oparte na technologii Web 2.0, to nie można jednoznacznie stwierdzić, że dotychczasowe badania nad związkiem Web 2.0 z organizacyjnym uczeniem się są wyczerpujące, wystarczające oraz zamykają kwestię związku crowdsourcingu z organizacyjnym uczeniem się. Owszem, w definicjach crowdsourcingu pojawiają się stwierdzenia, że może być zestawiany z koncepcją Web 2.0, jednak jest czymś więcej niż rozwiązania Web 2.0 typu blogi, media społecznościowe, kanały RSS czy zaawansowane wyszukiwarki.

Nieliczni autorzy wskazują na powiązania crowdsourcingu z organizacyjnym uczeniem się. Jednak badania nad związkiem crowdsourcingu z organizacyjnym uczeniem były prowadzone jedynie w środowisku organizacji dojrzałych i innowacyjnych w skandynawskich realiach. Dodatkowo badacze nie uwzględniali w swoich rozważaniach zmiennych regulujących i pośredniczących. Jest to o tyle istotne, że zarówno crowdsourcing, jak i organizacyjne uczenie się zależą od różnorodnych warunków i procesów kształtujących i wywołujących. Ponadto, najnowsza literatura postuluje koncentrację badawczą nad problematyką mechanizmów zarządzania i koordynacji crowdsourcingiem oraz zachowań organizacyjnych usprawniających jego wdrożenie. Sprowadza się to do określenia zestawu podstawowych i określonych wymagań czy też ramowych wytycznych i zdiagnozowania bieżącego stanu dojrzałości oraz określenie pożądanego ich stanu docelowego. Dojrzałość ta zmierza do posiadania przez organizację określonych cech organizacyjnych, indywidualnych oraz technicznych, które umożliwiają pełne jej przygotowanie do jego implementacji i osiągania zamierzonych z tego tytułu korzyści. A zatem stopień dojrzałości crowdsourcingowej może stanowić wyznacznik crowdsourcingu. W tym ujęciu dojrzałość crowdsourcingowa to stopień, w jakim zasoby organizacji w obszarach organizacyjnym, indywidualnym i technologicznym umożliwiają wdrożenie crowdsourcingu i osiągnięcie założonych korzyści z tego tytułu.

Crowdsourcing w kontekście organizacji publicznych uznawany jest za narzędzie wpisujące się we współczesne trendy zarządzania organizacjami publicznymi, w szczególności nowe zarządzanie, digitalizację, otwarty rząd, wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz współzarządzanie. Ma on znaczenie dla rozwiązywania problemów organizacyjnych, kształtowania polityk publicznych, generowania lepszej jakości usług publicznych przy niższych kosztach. O ile problematyka znaczenia Web 2.0 dla organizacyjnego uczenia się coraz częściej jest podejmowana przez akademików w ostatnich latach, także w kontekście organizacji publicznych – to problematyka crowdsourcingu w kontekście organizacyjnego uczenia się organizacji publicznych jest analizowana rzadko.

Postrzeganie zależności crowdsourcingu z organizacyjnym uczenie się organizacji publicznych otwiera nowe drogi wzbogacenia teorii zarządzania strategicznego oraz zarządzania publicznego. Co stanowi odpowiedź na to, że „(…) skomplikowane więzi technologiczne ery cyfryzacji, poziom innowacyjności przedsiębiorstw, uczestnictwo w szerzej zakrojonych procesach społecznej komunikacji, tworzenia nowej cywilizacji rynkowej każą postrzegać dzisiejszych uczestników organizacji biznesowej inaczej – znacznie głębiej niż chociażby w perspektywie tradycyjnej, wciąż bliskiej także zarządzaniu strategicznemu teorii interesariuszy”.

Dotychczasowe badania dotyczące crowdsourcingu w organizacjach publicznych były prowadzone w ministerstwach, rządach i agencjach rządowych oraz służbie zdrowia. W literaturze podkreśla się jednak, że badania powinny być prowadzone w miastach, gdyż crowdsourcing jest wpisany w ich strategie. Mając na uwadze powyższe rozważania oraz dotychczasowe badania, za wysoce uzasadnione należy uznać podjęcie badań nad związkiem dojrzałości crowdsourcingowej i organizacyjnego uczenia się urzędów miast. W pracy przyjęto, że jednym z rodzajów organizacji publicznych są urzędy miast. Słuszne jest stwierdzenie B. Kożuch, która uważa, że organizacja publiczna ma cechy „charakterystyczne dla wszystkich organizacji, a wyróżniającym ją elementem jest specyficzny system celów i wartości, a w konsekwencji właściwym jej charakterem relacji wewnątrzorganizacyjnych oraz ze środowiskiem zewnętrznym”.

Wybór urzędów miast w Polsce jako obiektu badań wydaje się istotny z czterech powodów: (1) we wrześniu 2018 roku Polska została przekwalifikowana z kraju rozwijającego się na kraj rozwinięty. W literaturze rekomenduje się, że to właśnie takie kraje powinny sięgać po crowdsourcing; (2) coraz częściej urzędy miast w Polsce dostrzegają konieczność zwiększenia wydajności, skuteczności, transparentności działania, satysfakcji obywateli oraz podwyższania jakości usług publicznych – co stanowi odzwierciedlenie w implementacji instrumentów partycypacji społecznej; (3) crowdsourcing coraz częściej staje się częścią strategii krajowych oraz lokalnych (przykładowo: „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju”, „Strategia Rozwoju Kraju 2020 – Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo”, „Strategia Sprawne Państwo 2020”, „Państwo 2.0. Nowy start dla e-administracji” oraz „Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa”); (4) urzędy miast w Polsce coraz częściej zaczynają używać lub rozważają wykorzystanie crowdsourcing jako narzędzie do zbierania informacji, pomysłów ulepszania usług publicznych lub zaangażowania opinii publicznej. Crowdsourcing staje się w Polsce dla urzędów miast swoistego rodzaju strategią czy też strategicznym modelem. Jednak jak pokazuje praktyka dla niektórych z nich podjęte próby wdrożenia i wykorzystywania crowdsourcingu kończą się niepowodzeniem całego przedsięwzięcia, które wymaga sporych nakładów finansowych.

Opisany stan przeobrażeń w otoczeniu organizacji i zachowaniach członków społeczeństwa sugeruje jednoznacznie, że problematyka crowdsourcingu ma teoretyczne i praktyczne uzasadnienie dla teorii i zarządzania organizacjami, także publicznych. Czego przejawem są powstające w prestiżowych wydawnictwach monografie (przykładowo: D.C. Brabham, Crowdsourcing in the Public Sector, Georgetown University Press, Georgetown 2015; Ch.L. Tucci, A. Afuah, G. Viscusi (ed.), Creating & Capturing Value Through Crowdsourcing, Oxford University Press, New York 2018) czy też międzynarodowe konferencje naukowe poświęcone tej problematyce (przykładowo cykliczna konferencja World Open Innovation Conference).

Na podstawie przeglądu literatury zidentyfikowano niedostatki w zakresie crowdsourcingu, które określono jako luki poznawcze w dyscyplinie nauk o zarządzaniu. Stanowią one kluczowe uzasadnienie podjęcia tematu badawczego:

– luka teoretyczna wynika ze słabego rozpoznania i chaosu terminologicznego w zakresie crowdsourcingu (wielości sposobów definiowania, klasyfikowania oraz obszarów). Dostrzega się brak podstaw kształtowania dojrzałości crowdsourcingowej (z uwzględnieniem obszaru organizacyjnego, indywidualnego oraz technologicznego) oraz jej związku z organizacyjnym uczeniem się urzędów miast w warunkach istnienia zmiennych mediujących i moderujących tę zależność.

– luka metodyczna wyraża się niedostatkiem rozwiązań w zakresie operacjonalizacji i zasad pomiaru, a także narzędzi pozwalających na ocenę poziomu dojrzałości crowdsourcingowej urzędów miast. Odnosi się także do braku modeli kształtowania organizacyjnego uczenia się przy wykorzystaniu dojrzałości crowdsourcingowej;

– luka empiryczna odnosi się do niewystarczającej wiedzy na temat oceny poziomu dojrzałości crowdsourcingowej i poziomu organizacyjnego uczenia się urzędów miast, znaczenia dojrzałości crowdsourcingowej dla kształtowania organizacyjnego uczenia się przy uwzględnieniu zmiennych mediujących i moderujących tę zależność oraz przebiegu organizacyjnego uczenia się przy wykorzystaniu dojrzałości crowdsourcingowej;

– luka praktyczna dotyczy niedostatków w zakresie rekomendacji dla urzędów miast o potencjalnych sposobach, pozwalających kształtować organizacyjne uczenie się przy wykorzystaniu dojrzałości crowdsourcingowej.

Zidentyfikowane luki poznawcze doprowadziły do postawienia problemu badawczego ujętego w postaci trzech pytań badawczych:

P1. Jaki jest mechanizm osiągania dojrzałości crowdsourcingowej urzędu miasta?

P2. Jak dojrzałość crowdsourcingowa przyczynia się do organizacyjnego uczenia się urzędów miast?

P3. Jak przebiega organizacyjne uczenie się przy wykorzystaniu dojrzałości crowdsourcingowej?

Przy tak postawionych pytaniach badawczych celem głównym pracy jest teoretyczne i empiryczne sprawdzenie występowania związku dojrzałości crowdsourcingowej z organizacyjnym uczeniem się w urzędach miast. Jego realizacji służą sformułowane cele szczegółowe pracy:

1. Cele teoriopoznawcze:

– zintegrowanie dorobku nauk o zarządzaniu i jakości w zakresie definiowania i klasyfikowania crowdsourcingu i opracowanie własnej jego konceptualizacji;

– zintegrowanie dorobku nauk o zarządzaniu i jakości w zakresie organizacyjnego uczenia się urzędów miast;

– zidentyfikowanie mediatorów i moderatorów zależności między dojrzałością crowdsourcingową a organizacyjnym uczeniem się urzędów miast;

– identyfikacja czynników i mechanizmów kształtujących dojrzałość crowdsourcingową (z uwzględnieniem obszarów organizacyjnego, indywidualnego oraz technologicznego) i ich związku z organizacyjnym uczeniem się urzędów miast;

– określenie podstaw koncepcyjnych związku dojrzałości crowdsourcingowej z organizacyjnym uczeniem się w warunkach istnienia zmiennych mediujących (proaktywnym przywództwem, strategią wiedzy, kompetencjami innowacyjnymi) i moderujących (liczbą mieszkańców i badaniami satysfakcji klienta) tę zależność.

2. Cele metodologiczne:

– ustalenie podejścia empirycznego adekwatnego dla oceny zarówno poziomu dojrzałości crowdsourcingowej i organizacyjnego uczenia się, jak i związku pomiędzy dojrzałością crowdsourcingową a organizacyjnym uczeniem się urzędów miast;

– zbudowanie modelu kształtowania organizacyjnego uczenia się przy wykorzystaniu dojrzałości crowdsourcingowej;

– opracowanie autorskiego narzędzia pomiaru dojrzałości crowdsourcingowej.

3. Cele empiryczne:

– ocena poziomu dojrzałości crowdsourcingowej i poziomu organizacyjnego uczenia się urzędów miast;

– sprawdzenie istnienia związku dojrzałości crowdsourcingowej z organizacyjnym uczeniem się urzędów miast przy uwzględnieniu proaktywnego przywództwa, strategii wiedzy, kompetencji innowacyjnych, liczby mieszkańców oraz badań satysfakcji klienta;

– ustalenie przebiegu organizacyjnego uczenia się przy wykorzystaniu dojrzałości crowdsourcingowej;

4. Cel praktyczny:

– sformułowanie określonych rekomendacji dla urzędów miast o potencjalnych sposobach, pozwalających kształtować organizacyjne uczenie się przy wykorzystaniu dojrzałości crowdsourcingowej.

W obliczu postawionych celów pracy sformułowano następujące hipotezy badawcze:

H1. Istnieje dodatnia zależność między dojrzałością crowdsourcingową a organizacyjnym uczeniem się.

H1a. Istnieje dodatnia zależność między dojrzałością crowdsourcingową w obszarze organizacyjnym a organizacyjnym uczeniem się.

H1b. Istnieje dodatnia zależność między dojrzałością crowdsourcingową w obszarze indywidualnym a organizacyjnym uczeniem się.

H1c. Istnieje dodatnia zależność między dojrzałością crowdsourcingową w obszarze technologicznym a organizacyjnym uczeniem się.

H2. Proaktywne przywództwo mediuje zależność pomiędzy dojrzałością crowdsourcingową a organizacyjnym uczeniem się.

H3. Strategia wiedzy mediuje zależność pomiędzy dojrzałością crowdsourcingową a organizacyjnym uczeniem się.

H4. Kompetencje innowacyjne mediują zależność pomiędzy dojrzałością crowdsourcingową a organizacyjnym uczeniem się.

H5. Liczba mieszkańców moderuje zależność pomiędzy dojrzałością crowdsourcingową a organizacyjnym uczeniem się.

H6. Badania satysfakcji klienta moderują zależność pomiędzy dojrzałością crowdsourcingową a organizacyjnym uczeniem się.

Obiektywem do badania crowdsourcingu i organizacyjnego uczenia się będzie podejście oparte na wiedzy (ang. knowledge based-view). Podstawowym jego założeniem jest to, że wiedza ma charakter dynamiczny, subiektywny, jest ciągle reinterpretowana, modyfikowana oraz związana z uczeniem się. Tworzona jest dzięki interakcjom społecznym zachodzącym w organizacji i poza nią. Przejawia się w różnych formach, znajduje się w umysłach jednostek, rutynach i procesach organizacyjnych. Podstawą jest tu komunikacja, współpraca i zaufanie.

W pracy przyjęto perspektywę konstruktywizmu społecznego, która wpisuje się w paradygmat interpretatywno-symboliczny, zgodnie z którym zjawiska w organizacji nie dzieją się automatycznie, obiektywnie, lecz są kształtowane przez uczestników w ramach wchodzenia w interakcje, natomiast organizacje złożone są z symbolicznych działań, form ludzkiej ekspresji, kreatywności. Dla zapewnienia wysokiego poziomu obiektywizmu, rzetelności i trafności wnioskowania, zachowania relatywizmu badawczego w pracy wykorzystano podejście metateoretyczne, tj. kombinację podejścia idiograficznego i nomotetycznego. Stanowi ono odpowiedź na formułowane przez Ł. Sułkowskiego stwierdzenie, że „w literaturze w zakresu współczesnego zarządzania akcentuje się konieczność stosowania wielu metod poznania i kształtowania organizacji”.

Należy podkreślić, że niniejsze opracowanie w sprawdzeniu występowania związku dojrzałości crowdsourcingowej z organizacyjnym uczeniem się skupia się na perspektywie wewnątrzorganizacyjnej. Autorka ma świadomość, że przyjęcie takiej perspektywy ogranicza rolę społeczności wirtualnej w przedstawionym przedsięwzięciu badawczym. Wynika to jednak z chęci zaprezentowania crowdsourcingu z punktu widzenia organizacji oraz możliwych do osiągnięcia przez nią korzyści z tytułu jego implementacji. Pomijany jest tym samym aspekt rodzaju społeczności wirtualnych i ich motywacji do działania. W literaturze przedmiotu coraz częściej podkreśla się konieczność podejmowania przez organizacje działań zmierzających do zarządzania i koordynacji crowdsourcingu. Sprowadza się to między innymi do tworzenia skalowalnych struktur i powtarzalnych mechanizmów zarządzania, strukturalizacji ról i obowiązków, tworzenia formalnych i nieformalnych zasad, standardów i regulacji. Dzięki temu organizacja może mieć pewność uzyskania dostępu do cennej wiedzy, znajdującej się w posiadaniu członków społeczności wirtualnej. Jak wskazują przykłady, bazowanie tylko na motywowaniu społeczności wirtualnej jest niewystarczające, aby organizacja mogła osiągnąć korzyści z sięgania po crowdsourcing. Źle zarządzany crowdsourcing może spowodować niezadowolenie społeczności wirtualnej z samego udziału w nim, co może przyczynić się do zniechęcenia i niezadowolenia oraz negatywnego postrzegania organizacji inicjującej crowdsourcing. Może to przynieść wiele negatywnych skutków dla organizacji, chociażby związanych z generowaniem nadmiernych kosztów czy drenażu zasobów organizacji.

Praca ma charakter teoriopoznawczy i empiryczny. Dla zapewnienia większej wierzytelności danych, obiektywizmu, rzetelności i trafności późniejszego wnioskowania wykorzystano triangulację danych oraz metodologiczną. Triangulacja danych polegała na pozyskaniu, wykorzystaniu i porównaniu danych z różnych źródeł. Tym samym, aby zrealizować cele na płaszczyznach teoriopoznawczej i metodologicznej, przeprowadzono studia literatury polskiej i anglojęzycznej w zakresie crowdsourcingu i organizacyjnego uczenia się. Wykorzystano przy tym metodykę systematycznego przeglądu literatury oraz pogłębioną jej analizę. Dodatkowo przeanalizowano akty prawne, dane udostępniane przez Główny Urząd Statystyczny i badane urzędy miast oraz zasoby Internetu.

W przypadku triangulacji metodologicznej zastosowano metody badań ilościowych i jakościowych, co z kolei wymagało podejścia hipotetyczno-dedukcyjnego oraz intepretatywnego. Dla zapewnienia wysokiego poziomu obiektywizmu, rzetelności i trafności wnioskowania, zachowania relatywizmu badawczego w pracy wykorzystano podejście metateoretyczne, tj. kombinację podejścia idiograficznego i nomotetycznego. Badania empiryczne koncentrują się na realizacji funkcjach opisowej, wyjaśniającej oraz praktycznej. O wyborze podejścia ilościowo-jakościowego zdecydowały wyniki systematycznego przeglądu literatury oraz rekomendacje D.C. Brabhama, który uważa, że podejście ilościowo-jakościowe pozwoli na poszerzenie wiedzy o crowdsourcingu.

W pierwszej kolejności, w ramach badań empirycznych zrealizowano badania pilotażowe na próbie czterech urzędów miast. Ich celem była weryfikacja treści kwestionariusza ankiety. Następnie przeprowadzono badania ankietowe, których celem była weryfikacja hipotez. W badaniach zastosowano dobór próby losowy prosty bez zwracania. Należy podkreślić, że kryterium doboru do próby nie była konieczność wykorzystywania crowdsourcingu. Jednak aby sprawdzić, jaki procent urzędów miast wykorzystuje crowdsourcing i czy faktycznie dojrzałość crowdsourcingowa przyczynia się do organizacyjnego uczenia się urzędów miast w porównaniu do tych, które go nie wykorzystują, zastosowano w kwestionariuszu ankiety pytanie filtrujące, umożliwiające oddzielenie urzędów miast wykorzystujących crowdsourcing od tych, które tego nie robią. Głównym motywem sięgnięcia po taki dobór próby była chęć uzyskania możliwie najbardziej reprezentatywnych elementów populacji. Łącznie w badaniu wzięło udział 501 urzędów miast, w tym 205 wykorzystujących crowdsourcing. Wśród metod ilościowych, umożliwiających sprawdzanie hipotez, wykorzystano metodę badań ankietowych na próbie urzędów miast w Polsce. Techniką badań naukowych była ankieta, natomiast narzędziem badawczym kwestionariusz ankiety w wersji elektronicznej, przygotowanym w internetowym systemie Webankieta.

Uzupełnieniem oraz wsparciem badań ilościowych były badania jakościowe. Zasadniczym celem tego etapu badań było uszczegółowienie odpowiedzi na postawione w pracy pytania badawcze oraz ustalenie przebiegu organizacyjnego uczenia się przy użyciu dojrzałości crowdsourcingowej. Na tym etapie prace badawcze podzielono na dwie części. W pierwszej badania zostały prowadzone z wykorzystaniem wywiadu swobodnego częściowo ukierunkowanego z dyspozycjami do wywiadu, które są zestawem problemów do omówienia (załącznik nr 2). Łącznie składało się na nie 5 pytań otwartych o charakterze ogólnym, dotyczących definiowania crowdsourcingu, zaangażowania i podejmowania decyzji respondenta w procesie jego wdrażania, przebieg implementacji crowdsourcingu w organizacji. Uzupełnienie informacji uzyskanych w ramach wywiadu swobodnego częściowo ustrukturyzowanego stanowił wywiad standaryzowany przy wykorzystaniu arkuszy kontrolnych (załącznik nr 3). Łącznie, w ramach badań jakościowych, przeprowadzono 18 wywiadów w 8 wybranych celowo urzędach miast wykorzystujących 4 rodzaje, zgodnie z typologią J. Howe’a, crowdsourcingu. Czas trwania wszystkich wywiadów wynosił ponad 15 godzin.

Dane zgromadzone za pomocą kwestionariusza ankiety poddano analizie ilościowej, wykorzystującej miary: położenia (średnią arytmetyczną i medianę), rozproszenia (minimum i maksimum) oraz zróżnicowania (odchylenie standardowe). Za narzędzie sprawdzenia hipotez odnośnie istnienia zależności pomiędzy rozważanymi w pracy zmiennymi – przyjęto test istotności korelacji rang Spearmana. Z kolei do analizy efektów mediacji i moderacji posłużono się makro Process Hayesa. Zastosowano również analizę regresji z wykorzystaniem techniki bootstrappingu. Natomiast dane zgromadzone do studiowania przypadków poddano analizie narracji. Dokonano także oceny poziomu dojrzałości crowdsourcingowej oraz organizacyjnego uczenia się przy wykorzystaniu arkuszy kontrolnych.

Praca składa się ze wstępu, siedmiu rozdziałów, zakończenia oraz sześciu załączników. Rozdział pierwszy ma charakter wprowadzający i stanowi swoistego rodzaju tło do rozważań o dojrzałości crowdsourcingowej organizacji publicznych – wskazuje bowiem osadzenie crowdsourcingu w kontekście współczesnych trendów w zarządzaniu organizacjami publicznymi. W rozdziale tym podjęto próbę integracji współczesnych trendów w zarządzaniu organizacjami publicznymi. W pierwszej kolejności zaprezentowano w nim ewolucję podejścia do zarządzania organizacjami publicznymi oraz postrzegania i traktowania klientów tych organizacji. W dalszej kolejności zaprezentowano współczesne trendy zarządzania organizacjami publicznymi, a dokładniej: współzarządzanie, wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnej, udostępnianie informacji oraz otwarty rząd. Do identyfikacji współczesnych trendów zarządzania organizacjami publicznymi wykorzystano najważniejsze raporty im poświęcone.

W rozdziale drugim przedstawiono istotę crowdsourcingu, w tym jego genezę. Pokazano różnice i podobieństwa pomiędzy crowdsourcingiem a jego synonimami. W dalszych rozważaniach wskazano na obszary i typologie crowdsourcingu, elementy zidentyfikowane przez innych autorów. Dwa ostatnie punkty poświęcono dotychczasowym badaniom nad crowdsourcingiem w zarządzaniu organizacjami publicznymi oraz dojrzałości crowdsourcingowej organizacji publicznych. Rozdział ten jest wynikiem przeprowadzonego przez autorkę systematycznego przeglądu 140 artykułów dotyczących crowdsourcingu, opublikowanych w latach 2006–2018 w czasopismach naukowych dostępnych w międzynarodowych bazach danych: Ebsco, Elsevier, Emerald, Proquest, Web of Science, Scopus oraz Wiley.

W rozdziale trzecim przedstawiono pojęcie organizacyjnego uczenia się w naukach o zarządzaniu i jakości oraz wyjaśniono jego specyfikę w kontekście organizacji publicznych. Zaprezentowano różne podejścia do definiowania organizacyjnego uczenia się oraz problemy związane z jego konceptualizacją. Przeanalizowano dotychczasowe typologie, procesy i poziomy oraz modele organizacyjnego uczenia się. W dalszej części rozdziału przedstawiono stan wiedzy w zakresie organizacyjnego uczenia się organizacji publicznych, opisano stosowane przez badaczy miary, do których odnoszą się w badaniach, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia tej pracy. Rozdział kończy się rozważaniami na temat identyfikacji związku crowdsourcingu z organizacyjnym uczeniem się w dotychczasowych badaniach empirycznych. W celu zidentyfikowania metod pomiaru oraz badań empirycznych, poświęconych organizacyjnemu uczeniu się w organizacjach publicznych, dokonano przeglądu 41 wyselekcjonowanych w ramach systematycznego przeglądu literatury artykułów, opublikowanych w latach 2002–2018 w czasopismach naukowych, dostępnych w międzynarodowych bazach danych: Ebsco, Elsevier, Emerald, Proquest, Web of Science, Scopus oraz Wiley.

Rozdział czwarty poświęcono zmiennym mediującym i moderującym w kontekście badania związku dojrzałości crowdsourcingowej z organizacyjnym uczeniem się organizacji publicznych. W pierwszej kolejności omówiono pojęcie, istotę i znaczenie tych zmiennych w naukach o zarządzaniu. Następnie zaproponowano konceptualny model związku dojrzałości crowdsourcingowej z organizacyjnym uczeniem się przy uwzględnieniu zmiennych mediujących i moderujących. W dalszej kolejności, z uwagi na zakres merytoryczny prowadzonych badań, omówiono zmienne mediujące, takie jak: proaktywne przywództwo, strategie wiedzy i kompetencje innowacyjne. Scharakteryzowano również zmienne moderujące, jak: liczba mieszkańców oraz badanie satysfakcji klienta. Zarówno zmienne mediujące, jak i moderujące zidentyfikowano na podstawie przeglądu literatury.

W rozdziale piątym zaprezentowano przebieg procesu projektowania badań. Zamieszczono w nim założenia metodologiczne, sformułowane hipotezy badawcze oraz zbudowano model badawczy. Na podstawie dokonanych studiów literaturowych zaprezentowano przyjętą w badaniach operacjonalizację. Ponadto szczegółowo omówiono metodykę badań ankietowych oraz metodykę studiowania przypadków. Treść rozdziału powstała na podstawie wyników systematycznego przeglądu literatury, analizy i krytyki piśmiennictwa oraz zaprojektowanego i omówionego w rozdziale czwartym modelu konceptualnego. Podstawą teoretycznych rozważań jest literatura polska i anglojęzyczna z zakresu organizacji i zarządzania oraz zarządzania publicznego.

W rozdziale szóstym zamieszczono wyniki przeprowadzonych badań ankietowych w grupie 501 urzędów miast. W szczególności przedstawiono ocenę poziomu dojrzałości crowdsourcingowej i poziomu organizacyjnego uczenia się oraz weryfikację związku dojrzałości crowdsourcingowej z organizacyjnym uczeniem się. Następnie przeanalizowano obszary dojrzałości crowdsourcingowej (organizacyjny, indywidualny oraz technologiczny) i jej związek z organizacyjnym uczeniem się (z uwzględnieniem poziomów i procesów). Sprawdzono również empiryczne zależności przedstawione w modelu zaproponowanym w rozdziale piątym. W rozdziale tym zamieszczono także rekomendacje dla urzędów miast o potencjalnych sposobach, pozwalających kształtować organizacyjne uczenie się przy wykorzystaniu dojrzałości crowdsourcingowej – przyjęły one postać map drogowych. Przedstawiono także wyniki analizy efektów mediacji i moderacji na podstawie wprowadzonych do modelu zmiennych mediujących (proaktywne przywództwo, strategie wiedzy oraz kompetencje innowacyjne) oraz zmiennych moderujących (liczba mieszkańców oraz badania satysfakcji klienta). Łącznie przeanalizowano dwadzieścia jeden modeli analizy mediacji. Zamieszczono rezultaty analizy dwudziestu jeden modeli analizy mediacji przeprowadzonej za pomocą makro Process Hayesa. Wykorzystano przy tym metodę bootstrappingu, opierając się na 5000 losowań.

W rozdziale siódmym zaprezentowano wyniki badań empirycznych, uzyskane w ramach studiowania przypadków. Koncentrują się one na prezentacji i opisie przebiegu organizacyjnego uczenia się przy wykorzystaniu dojrzałości crowdsourcingowej ośmiu celowo wybranych urzędów miast wykorzystujących crowdsourcing. Omawiane miasta podzielono zgodnie z propozycją J. Howe’a na te, które sięgają po cztery rodzaje crowdsourcingu, takie jak: collective intelligence (Urząd Miasta Lublina i Urząd Miasta Krosna), crowdcreation (Urząd Miasta Stołecznego Warszawy i Urząd Miasta Poznania), crowdvoting (Urząd Miejski w Wałbrzychu i Urząd Miejski w Dąbrowie Górniczej) oraz crowdfunding (Urząd Miasta Krakowa i Urząd Miasta Zakopanego). Dane uzyskane w wyniku badań zaprezentowano z uwzględnieniem następującej struktury: charakterystyka urzędu miasta (podstawowe dane, rankingi, struktura organizacyjna, strategia, wizja, misja), opis posiadanej platformy crowdsourcingowej (rozumienie crowdsourcingu przez respondentów, powody jego wdrożenia, przyjęte założenia i oczekiwania), ocena poziomu dojrzałości crowdsourcingowej przy wykorzystaniu autorskiego arkusza kontrolnego, ocena poziomu organizacyjnego uczenia się przy wykorzystaniu kwestionariusza Strategic Learning Assessment Map autorstwa N. Bontisa, M.M. Crossana i A. Hullanda (zgodnie z wynikami badań pilotażowych został rozszerzony o klimat zaufania) oraz przebieg organizacyjnego uczenia się przy wykorzystaniu dojrzałości crowdsourcingowej.

W zakończeniu opracowania dokonano syntezy i podsumowano rezultaty przeprowadzonych badań empirycznych ankietowych i studiowania przypadków. Zweryfikowano także realizację postawionych celów oraz hipotez badawczych. Wskazano implikacje dla teorii i praktyki zarządzania, ograniczenia przeprowadzonych badań oraz zaproponowano przesłanki do ich dalszych kierunków badań.

Integralną częścią opracowania stanowią załączniki. Zamieszczono w nich wykorzystane w badaniach ankietowych sposoby operacjonalizacji, dyspozycje do wywiadu swobodnego częściowo ustrukturyzowanego i arkusze kontrolne zastosowane podczas badań prowadzonych w formie studiów przypadku. Ujęto także szczegółowe zestawienie uzyskanych wyników w zakresie crowdsourcingu urzędów miast badanych w ramach studiów przypadku oraz szczegółowe wyniki z badań prowadzonych przy wykorzystaniu arkuszy kontrolnych.

Podziękowania

Pragnę złożyć serdeczne podziękowania wszystkim Osobom, które okazały mi pomoc i wsparcie w czasie pisania tej książki. W szczególności dziękuję recenzentom rozprawy, Pani Profesor Aldonie Frączkiewicz-Wronce oraz Pani Profesor Katarzynie Piórkowskiej. Szczegółowe, wnikliwe oraz rzeczowe uwagi pozwoliły mi dopracować ostateczną wersję pracy.

Bardzo dziękuję Panu Profesorowi Wojciechowi Czakonowi, promotorowi mojej pracy doktorskiej, za wsparcie merytoryczne podczas naukowych rozterek oraz wiarę w moje naukowe możliwości, co stanowi dla mnie nieocenioną wartość.

Wyrazy wdzięczności chciałabym skierować do Pani Profesor Barbary Kożuch za możliwość rozpoczęcia rozwoju naukowego w Uniwersytecie Jagiellońskim.

Bardzo dziękuję Pani Profesor Ewie Bogacz-Wojtanowskiej, Dyrektorowi Instytutu Spraw Publicznych, za nieustanną motywację, wsparcie oraz zrozumienie problemów związanych z procesem badawczym i wydawniczym.

Bardzo dziękuję Panu Profesorowi Łukaszowi Sułkowskiemu, Kierownikowi Katedry Zarządzania Instytucjami Szkolnictwa Wyższego, za pomoc i wsparcie w rozwoju naukowym.

Bardzo dziękuję Panu Profesorowi Piotrowi Jedynakowi, Dziekanowi Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, za stworzenie warunków do pracy naukowej.

Dziękuję także pracownikom administracyjnym Uczelni za pomoc oraz wyrozumiałość – w szczególności Dziekanatu Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Instytutu Spraw Publicznych.