Ostatni nielegał - ebook

OD AUTORA

_Tłem roz­gry­wa­jącej się w 2019 roku ak­cji jest mało zna­na szer­szej pu­blicz­no­ści dzia­łal­no­ść pio­nu wy­wia­du nie­le­gal­ne­go De­par­ta­men­tu Pierw­sze­go Mi­ni­ster­stwa Spraw We­wnętrz­nych PRL (cy­wil­nej słu­żby wy­wia­dow­czej Pol­ski Lu­do­wej). Moim za­mie­rze­niem było mo­żli­wie wier­ne przed­sta­wie­nie tej naj­trud­niej­szej for­my zdo­by­wa­nia taj­nych in­for­ma­cji na te­re­nie kra­ju ob­ce­go. Kon­stru­ując in­try­gę, wpro­wa­dzi­łem jed­nak dwa ele­men­ty fik­cyj­ne: „sys­tem po­dwój­nych na­zwisk le­ga­li­za­cyj­nych” oraz „tecz­kę le­ga­li­za­cyj­ną”. W rze­czy­wi­sto­ści ofi­ce­ro­wie Słu­żby Bez­pie­cze­ństwa po­słu­gi­wa­li się za­zwy­czaj jed­ny­mi, sta­ły­mi alia­sa­mi, zaś pro­ce­du­ra ewi­den­cjo­no­wa­nia do­ku­men­tów per­so­nal­nych ró­żni­ła się od za­pre­zen­to­wa­nej w ksi­ążce. Be­le­try­stycz­na kon­wen­cja na­ka­za­ła mi ta­kże od­stąpie­nie od uży­wa­nia w te­kście ofi­cjal­nej (biu­ro­kra­tycz­nej) no­men­kla­tu­ry od­no­szącej się do spo­so­bu pro­wa­dze­nia i do­ku­men­to­wa­nia dzia­łań SB._

_Znaw­ców pro­ble­ma­ty­ki mi­ędzy­na­ro­do­wej oraz kra­jo­wej, a ta­kże hi­sto­rii pro­szę o wy­ro­zu­mia­ło­ść. Uprosz­cze­nia, któ­re za­pew­ne Pa­ństwo od­kry­ją, zo­sta­ły za­sto­so­wa­ne ce­lo­wo. Chcia­łem w ten spo­sób uzy­skać przy­stęp­no­ść skom­pli­ko­wa­nej ma­te­rii po­li­ty­ki. Mam na­dzie­ję, że za­chęci to wie­lu Czy­tel­ni­ków do po­głębie­nia zna­jo­mo­ści za­rów­no spraw wspó­łcze­snych, jak i prze­szłych._

_ _

_ _

_Lo­so­wo­ść jest udzia­łem ka­żde­go ży­cia, jed­nak ani pech, ani łut szczęścia, ani tym bar­dziej neu­tral­ny przy­pa­dek nie wy­ni­ka­ją z wie­dzy albo nie­wie­dzy. Wie­dza po­zwa­la je wła­ści­wie wy­ko­rzy­stać, zaś nie­wie­dza zmar­no­tra­wić._KRAKÓW,
14 STYCZ­NIA 1945 ROKU

Zmierzch ogar­niał mia­sto po­wo­li i nie­ustępli­wie, choć le­żący gdzie­nie­gdzie na uli­cach śnieg pró­bo­wał oca­lić za­ni­ka­jące świa­tło dnia. Uno­sząca się w po­wie­trzu de­li­kat­na mgie­łka stwa­rza­ła wra­że­nie spo­ko­ju. Ci­sza była jed­nak po­zor­na. Z od­da­li sły­chać było po­je­dyn­cze, jesz­cze nie­mra­we, ale co­raz licz­niej­sze od­gło­sy oznaj­mia­jące zbli­ża­nie się wo­jen­ne­go fron­tu. Dwa dni wcze­śniej od­dzia­ły Ar­mii Czer­wo­nej, znaj­du­jące się oko­ło stu dwu­dzie­stu ki­lo­me­trów od Kra­ko­wa, roz­po­częły ofen­sy­wę. Hi­tle­row­skie woj­ska co­fa­ły się. Nie wy­trzy­my­wa­ły so­wiec­kie­go na­po­ru, tak jak sta­re, spróch­nia­łe drze­wo nie jest w sta­nie po­do­łać sile hu­ra­ga­nu.

Ma­syw­ny bu­dy­nek szpi­ta­la, no­szące­go przed woj­ną imię pre­zy­den­ta Ga­brie­la Na­ru­to­wi­cza, gó­ro­wał nad oko­li­cą. Swo­ją bry­łą oraz po­ło­że­niem zda­wał się mil­cząco wska­zy­wać dro­gę do cen­trum hi­sto­rycz­ne­go mia­sta. Niem­cy, któ­rzy przez cały okres oku­pa­cji eks­plo­ato­wa­li pla­ców­kę, opu­ści­li ją kil­ka ty­go­dni temu, po­zwa­la­jąc schro­nić się w niej ucie­ki­nie­rom z War­sza­wy: by­łym po­wsta­ńcom i lud­no­ści cy­wil­nej. Nie­licz­ny per­so­nel me­dycz­ny pró­bo­wał wy­pe­łniać przy­si­ęgę Hi­po­kra­te­sa, choć było to pra­wie nie­mo­żli­we. Bra­ko­wa­ło wszyst­kie­go – le­ków, po­ście­li, żyw­no­ści, opa­łu.

Pa­nu­jący spo­kój prze­rwał od­głos sil­ni­ka spa­li­no­we­go i za­raz po­tem na szpi­tal­nym pod­je­ździe po­ja­wił się mo­to­cykl z bocz­nym wóz­kiem. Wi­dok był nie­co­dzien­ny. Po­jaz­dem kie­ro­wał ofi­cer We­hr­mach­tu, zaś w przy­czep­ce sie­dział ksi­ądz, któ­ry do­ci­skał ręką do swo­jej gło­wy bi­ret z cha­rak­te­ry­stycz­nym pom­po­nem, by nie zwiał go pęd po­wie­trza wy­wo­ła­ny jaz­dą.

Za­trzy­ma­li się u we­jścia do gma­chu. Nie­miec wy­łączył sil­nik. Zde­cy­do­wa­nym ru­chem ręki na­ka­zał du­chow­ne­mu wy­si­ąść i iść za sobą. Ten, otu­lo­ny w gru­by we­łnia­ny płaszcz, spod któ­re­go wy­sta­wa­ła czar­na su­tan­na, po­drep­tał za ofi­ce­rem. We­szli do szpi­ta­la. Idąc ko­ry­ta­rzem ku le­we­mu skrzy­dłu bu­dyn­ku, mi­ja­li pa­cjen­tów, któ­rzy nie­mal au­to­ma­tycz­nie kur­czy­li się na wi­dok mężczy­zny w mun­du­rze. Ten wy­chwy­ty­wał ich spoj­rze­nia. Były tak nie­na­wist­ne, że mi­mo­wol­nie po­ło­żył dłoń na ka­bu­rze z pi­sto­le­tem. Jed­nak obec­no­ść ka­pła­na roz­ła­do­wy­wa­ła na­pi­ęcie.

Sta­nęli przed szpi­tal­ną izo­lat­ką. Ofi­cer zdjął z gło­wy czap­kę, roz­pi­ął pod szy­ją płaszcz, po czym otwo­rzył drzwi. Ksi­ądz wsze­dł do dość ob­szer­nej izby. Pierw­szym wra­że­niem było cie­pło – po­miesz­cze­nie ogrze­wał pry­mi­tyw­ny bla­sza­ny pie­cyk, od któ­re­go od­cho­dzi­ła ko­mi­no­wa rura od­pro­wa­dza­jąca dym po­przez za­im­pro­wi­zo­wa­ny luk w pro­sto­kąt­nym oknie. Głów­nym sprzętem w po­ko­ju było sta­lo­we, miej­sca­mi szka­rad­nie odra­pa­ne, szpi­tal­ne łó­żko. Le­ża­ła na nim mło­da ko­bie­ta szczel­nie przy­kry­ta ko­łdrą. Wpa­try­wa­ła się w po­stać kle­ry­ka, a ten od­nió­sł wra­że­nie, że z jej oczu ema­nu­je ra­do­ść po­mie­sza­na z na­dzie­ją. Przyj­rzał się jej uwa­żniej. Skó­ra na jej twa­rzy była zie­mi­sta, zaś gry­mas ust wy­ra­żał cier­pie­nie. Ofi­cer pod­sze­dł do niej, po­chy­lił się, ujął ją za rękę i prze­mó­wił po nie­miec­ku. Choć ksi­ądz ni­cze­go nie zro­zu­miał, z tonu do­my­ślił się, że mu­sia­ło to być coś czu­łe­go i mi­łe­go. Miał ra­cję. Cho­ra uśmiech­nęła się i po­gła­ska­ła mężczy­znę po twa­rzy. Ten po chwi­li wy­pro­sto­wał się i ro­zej­rzał po izo­lat­ce. Jego wzrok padł na jed­no z dwóch krze­seł sto­jących pod ścia­ną. Wzi­ął je, po­sta­wił u we­zgło­wia łó­żka, po czym wy­co­fał się i usia­dł na dru­gim.

– Niech ksi­ądz spo­cznie obok mnie – ode­zwa­ła się ko­bie­ta po pol­sku. – Pro­szę jed­no­cze­śnie wy­ba­czyć mo­je­mu na­rze­czo­ne­mu spo­sób, w jaki za­pro­sił wie­leb­ną oso­bę do zło­że­nia mi wi­zy­ty.

Ob­li­cze du­chow­ne­go zda­wa­ło się wy­ra­żać zdzi­wie­nie. Nie był jesz­cze w tak doj­rza­łym wie­ku, by kto­kol­wiek zwra­cał się do nie­go per „wie­leb­na oso­ba”. Uży­cie tego zwro­tu, in­to­na­cja gło­su oraz do­kład­no­ść w wy­po­wia­da­niu zgło­sek uświa­do­mi­ły mu, że ma do czy­nie­nia z kimś wy­kszta­łco­nym, tak­tow­nym i kul­tu­ral­nym.

– Pani jest Po­lką? – spy­tał, choć wy­da­wa­ło się to oczy­wi­ste.

– Tak – od­po­wie­dzia­ła ci­cho.

Za­raz też za­py­ta­ła:

– Czy ksi­ędza gor­szy fakt, iż mój na­rze­czo­ny jest ofi­ce­rem We­hr­mach­tu? Je­śli tak…

– Nie mam pra­wa tego oce­niać. Zresz­tą Pan Bóg nie wi­dzi w nas Po­la­ków czy Niem­ców, a tyl­ko do­brych i złych lu­dzi.

Cho­ra, usły­szaw­szy te sło­wa, ode­tchnęła z ulgą. Dusz­pa­sterz za­pra­gnął, by jego roz­mów­czy­ni po­czu­ła się bez­piecz­nie i do­god­nie.

– Jak tra­fi­ła pani do tego szpi­ta­la? – To py­ta­nie wy­da­ło mu się neu­tral­ne, lecz chwi­lę pó­źniej mu­siał uznać, że jest mar­nym dy­plo­ma­tą.

– Na­rze­czo­ny przy­wió­zł mnie tu dzi­siaj w nocy, gdyż… – ko­bie­ta zro­bi­ła dłu­ższą pau­zę, po czym na­bra­ła głębo­ko po­wie­trza, za­mknęła oczy i pra­wie szep­tem, jak­by wsty­dzi­ła się tego, co za­mie­rza­ła po­wie­dzieć, wy­zna­ła: – …je­stem w ci­ąży, pro­szę ksi­ędza.

Ka­płan mi­mo­wol­nie skie­ro­wał wzrok na śro­dek łó­żka i do­pie­ro te­raz za­uwa­żył, że ko­łdra ufor­mo­wa­ła tam cha­rak­te­ry­stycz­ny wzgó­rek. Ujął de­li­kat­nie dłoń ci­ężar­nej, a gdy ta spoj­rza­ła na nie­go, uśmiech­nął się i od­rze­kł:

– To wspa­nia­ła no­wi­na, bar­dzo się cie­szę. I pani rów­nież po­win­na się cie­szyć.

Przy­szła mat­ka ode­tchnęła jesz­cze głębiej, z jesz­cze wi­ęk­szą ulgą, i po­wie­dzia­ła:

– Szcze­rze mó­wi­ąc, ba­łam się, że wie­leb­ny mnie po­tępi.

– Dla­cze­go pani tak sądzi­ła?

– Jak to dla­cze­go? Prze­cież je­stem pan­ną, a na do­da­tek oj­cem dziec­ka jest Nie­miec.

– Och, gdy­by­śmy wszy­scy w tej chwi­li mie­li tyl­ko ta­kie pro­ble­my, by­li­by­śmy na­praw­dę szczęśli­wi. Ale nie od­po­wie­dzia­ła mi pani na moje py­ta­nie: jak tra­fi­li­ście do tej wła­śnie lecz­ni­cy? Tu­taj prze­cież nie ma wła­ści­wych wa­run­ków do po­ro­du.

– Ten szpi­tal znaj­do­wał się naj­bli­żej miej­sca, w któ­rym prze­by­wa­łam. Wczo­raj po­czu­łam się bar­dzo źle. Uzna­łam, że nad­cho­dzi mo­ment roz­wi­ąza­nia, więc na­rze­czo­ny, nie na­my­śla­jąc się, przy­wió­zł mnie wła­śnie tu­taj. Oka­za­ło się jed­nak, że na­stąpi­ły kom­pli­ka­cje. Le­ka­rze i pie­lęgniar­ki, nie zwa­ża­jąc na trud­no­ści, za­opie­ko­wa­li się mną. Spe­cjal­nie dla mnie przy­go­to­wa­li tę izo­lat­kę. To jed­no z czte­rech ogrze­wa­nych po­miesz­czeń w ca­łym bu­dyn­ku, a ja je­stem tu je­dy­ną ko­bie­tą w ci­ąży. My­ślę więc, że nie jest naj­go­rzej.

– Wi­dzę, że jest pani opty­mist­ką. To do­brze, to bar­dzo po­ma­ga w ci­ężkich ter­mi­nach – od­rze­kł du­chow­ny. – Do­my­ślam się, że jako ka­to­licz­ka chcia­ła­by pani wy­spo­wia­dać się przed po­ro­dem – po­sta­no­wił do­wie­dzieć się, z ja­kie­go po­wo­du zo­stał tu przy­wie­zio­ny.

– To ta­kże – pa­dła od­po­wie­dź. – Przede wszyst­kim jed­nak chcę pro­sić, by ksi­ądz udzie­lił nam ślu­bu. I to jesz­cze dziś.

Pro­śba wpra­wi­ła ka­pła­na w osłu­pie­nie.

– Jak to so­bie pani wy­obra­ża? Nie wiem, czy mó­głbym w tych oko­licz­no­ściach…

– Oko­licz­no­ści są szcze­gól­ne. – Głos ko­bie­ty za­brzmiał nie­ustępli­wie. – Moja ci­ąża jest za­gro­żo­na. Nie wia­do­mo, czy dziec­ko prze­ży­je po­ród, nie wia­do­mo, czy ja go prze­ży­ję, zaś mój na­rze­czo­ny, zgod­nie z roz­ka­za­mi, ju­tro opusz­cza Kra­ków i uda­je się na front. Nie wia­do­mo, czy kie­dy­kol­wiek się jesz­cze zo­ba­czy­my.

Ka­płan za­sta­na­wiał się przez chwi­lę, po czym wol­no, cie­płym gło­sem po­wie­dział:

– Trze­ba mieć uf­no­ść w Bogu, że wszyst­ko za­ko­ńczy się szczęśli­wie. Sa­kra­ment ma­łże­ństwa po­wi­nien być przy­jęty w po­ko­rze i spo­ko­ju.

– Z po­ko­rą i spo­ko­jem przyj­mu­ję to, co Bóg robi z moim ży­ciem – od­po­wie­dzia­ła ci­cho. – A co do oko­licz­no­ści… W tym szpi­ta­lu są po­wsta­ńcy war­szaw­scy. Pro­szę z nimi po­roz­ma­wiać. Na pew­no opo­wie­dzą o jesz­cze gor­szych oko­licz­no­ściach za­mążpó­jścia. Ale to aku­rat nie jest naj­wa­żniej­sze.

– Co chce pani przez to po­wie­dzieć?

– Ko­cha­my się i będzie­my za sobą tęsk­nić. Ko­cha­my się i wie­rzy­my, że prze­trwa­my. A będzie nam ła­twiej tęsk­nić i prze­trwać, gdy będzie­my ma­łże­ństwem. Niech ksi­ądz to zro­zu­mie i nie od­ma­wia!

Dusz­pa­sterz po­pa­trzył na ko­bie­tę. Po dłu­ższej chwi­li po­ki­wał gło­wą na znak zgo­dy. Ona zaś jesz­cze do­pro­si­ła:

– Je­śli po­ród się po­wie­dzie, to bar­dzo pro­szę, by wie­leb­ny ochrzcił na­sze dziec­ko. ■KRAKÓW, ROK 2019.
1.

Pod­ko­mi­sarz Zyg­munt Ve­se­ly roz­glądał się uwa­żnie po miesz­ka­niu. Miał nie­od­par­te wra­że­nie, że znaj­du­je się w wiel­kiej ukła­dan­ce z kloc­ków lego. Wszyst­ko w ja­kiś nie­okre­ślo­ny spo­sób do sie­bie pa­so­wa­ło. Wszędzie pa­no­wał ide­al­ny po­rządek. Zaj­rzał do jed­nej z szaf. Ko­lum­ny per­fek­cyj­nie po­skła­da­nych swe­trów, ko­szul, pod­ko­szul­ków i spodni rów­na­ły do kra­wędzi pó­łek ni­czym żo­łnie­rze na kar­nej musz­trze. W szu­fla­dach zaś zo­ba­czył geo­me­trycz­nie do­sko­na­łe sto­si­ki maj­tek, skar­pet, chu­s­te­czek, a na­wet męskich raj­tuz i ka­le­so­nów. Stwier­dził ta­kże nie­obec­no­ść ku­rzu. Po­li­cjant był prze­ko­na­ny, że przed chwi­lą ktoś mu­siał tu po­sprzątać, wy­ko­rzy­stu­jąc naj­no­wo­cze­śniej­szy od­ku­rzacz świa­ta. Za­czął na­wet za­glądać do ty­po­wych miejsc, gdzie po­wi­nien od­na­le­źć cho­ćby mi­kro­śla­dy bru­du. I nic.

Udał się do kuch­ni. Na podło­dze le­ża­ło cia­ło. Pa­trząc na nie, po­my­ślał, że nie pa­su­je ono do tego miesz­ka­nia. Było nie­upo­rząd­ko­wa­ne. Nie­ży­jący mężczy­zna miał cha­otycz­nie roz­rzu­co­ne na boki ra­mio­na i tu­łów dziw­nie prze­kręco­ny w sto­sun­ku do złączo­nych i zgi­ętych w ko­la­nach nóg. Wy­gląda­ło to tak, jak­by chciał upa­ść do przo­du, na brzuch, ale mu się nie uda­ło. Prze­pro­wa­dza­jący oględzi­ny le­karz zwró­cił się do Ve­se­le­go:

– Nie ma co fi­lo­zo­fo­wać. To nie­szczęśli­wy wy­pa­dek. Przy­czy­ną śmier­ci był gaz. Nie będzie pan tu miał dużo ro­bo­ty. Za­raz przy­je­dzie pro­ku­ra­tor, zro­bi się pa­pie­ry i po spra­wie.

– Może to sa­mo­bój­stwo?

– Nie­mo­żli­we – od­pa­rł me­dyk. – To na pew­no wy­pa­dek. Gość go­to­wał pie­ro­gi, woda wy­ki­pia­ła z garn­ka, za­ga­si­ła pło­mień pal­ni­ka, a gaz się da­lej ulat­niał. Ga­zów­ka w tej kuch­ni jest za­pew­ne tak sta­ra jak to całe miesz­ka­nie i nie po­sia­da no­wo­cze­snych za­bez­pie­czeń. Zresz­tą tak po­wie­dział pra­cow­nik po­go­to­wia ga­zo­we­go, któ­ry prze­pro­wa­dził in­spek­cję.

– A gdzie jest te­raz ten ga­zow­nik?

– Sie­dzi w sa­mo­cho­dzie za­par­ko­wa­nym przed do­mem. Stwier­dził, że nie może prze­by­wać w miej­scu, w któ­rym znaj­du­je się trup.

Pod­ko­mi­sarz wy­sze­dł z ka­mie­ni­cy i od razu spo­strze­gł po­jazd fir­my ga­zow­ni­czej. Pra­cow­nik był przy­gnębio­ny. Oka­za­ło się, że ni­g­dy wcze­śniej nie wi­dział śmier­ci w ta­kich jak dzi­siaj oko­licz­no­ściach. Po­twier­dził fakt za­la­nia pal­ni­ka:

– Ku­chen­ka, na któ­rej go­to­wa­ły się te nie­szczęsne pie­ro­gi, ma chy­ba ze czter­dzie­ści lat, zresz­tą cała in­sta­la­cja wy­ma­ga tam grun­tow­ne­go re­mon­tu.

– To cud, że nie do­szło do eks­plo­zji – za­uwa­żył po­li­cjant.

– Chy­ba nie było ta­kie­go za­gro­że­nia. Żeby po­wsta­ła od­po­wied­nia mie­szan­ka wy­bu­cho­wa, to uwzględ­nia­jąc ku­ba­tu­rę miesz­ka­nia i wiel­ko­ść za­la­ne­go pal­ni­ka, gaz mu­sia­łby ulat­niać się przez kil­ka­na­ście go­dzin.

– A w pana oce­nie jak dłu­go to mo­gło trwać?

– Nie by­łem w sta­nie zmie­rzyć stęże­nia gazu w po­wie­trzu, by ob­li­czyć czas wy­pły­wu. Ta pani, co od­na­la­zła zwło­ki, od razu po­otwie­ra­ła wszyst­kie okna, więc jak przy­sze­dłem, miesz­ka­nie było już wy­wie­trzo­ne.

Ve­se­ly za­sta­no­wił się. Coś mu nie pa­so­wa­ło. Za­py­tał:

– A dla­cze­go wie­trzy­ła miesz­ka­nie? Prze­cież, o ile mi wia­do­mo, gaz ziem­ny jest bez­won­ny.

– Pan za­pew­ne w swo­im domu uży­wa ku­chen­ki elek­trycz­nej? – Ga­zow­nik uśmiech­nął się pod no­sem.

– A co to ma do rze­czy?

– Spa­la­jący się gaz nie wy­dzie­la żad­ne­go za­pa­chu, zaś ulat­nia­jący się śmier­dzi, gdyż spe­cjal­nie na­wa­nia się go sub­stan­cją o na­zwie te­tra­hy­dro­tio­fen. Dzi­ęki niej po­wsta­je fe­tor, któ­ry ma za za­da­nie ostrze­gać wła­śnie przed nie­bez­pie­cze­ństwem – wy­ja­śnił spec.

– Czy­li w przy­pad­ku za­la­nia pal­ni­ka de­nat po­wi­nien był po­czuć ulat­nia­jący się gaz – stwier­dził pod­ko­mi­sarz.

– Za­sad­ni­czo tak.

– To dla­cze­go w ta­kim ra­zie zma­rł? – Ve­se­ly in­tu­icyj­nie zi­den­ty­fi­ko­wał za­gad­kę, a że był mło­dym czło­wie­kiem, lu­bił, jak spra­wy się kom­pli­ko­wa­ły. To chro­ni­ło go przed nudą w po­li­cyj­nej ro­bo­cie.

– Moim zda­niem ten mężczy­zna za­sła­bł i dla­te­go nie za­re­ago­wał, jak woda za­częła ki­pieć – od­rze­kł ga­zow­nik. – Zda­je się, że to był bar­dzo sta­ry czło­wiek – do­dał.

Pod­ko­mi­sarz wró­cił do miesz­ka­nia. Mu­siał od­na­le­źć do­ku­men­ty iden­ty­fi­ku­jące zma­rłe­go. W naj­mniej­szym z trzech po­koi sta­ło nie­wiel­kie biur­ko. Od nie­go za­czął. Na­tych­miast rzu­ci­ła mu się w oczy nie­zbyt duża sa­szet­ka w jed­nej z szu­flad. W środ­ku od­na­la­zł do­wód oso­bi­sty, kar­tę kre­dy­to­wą, le­gi­ty­ma­cję eme­ryc­ką oraz pie­ni­ądze, nie­co po­nad ty­si­ąc zło­tych. Nie­ży­jący mężczy­zna na­zy­wał się Ma­rian Stry­pu­la, miał osiem­dzie­si­ąt dwa lata. Ve­se­ly sfo­to­gra­fo­wał do­ku­ment to­żsa­mo­ści, by mieć do dys­po­zy­cji dane oso­bo­we. Na biur­ku le­żał ta­kże pro­sty te­le­fon ko­mór­ko­wy, je­den z tych, ja­kie ope­ra­to­rzy ofe­ru­ją pod ha­słem „dla se­nio­rów”. Był włączo­ny, bez blo­ka­dy. Po­li­cjant spraw­dził po­łącze­nia. Dzi­siaj nikt do de­na­ta nie dzwo­nił, on ta­kże do ni­ko­go nie te­le­fo­no­wał.

Po­sze­dł zno­wu do kuch­ni. Le­karz sie­dział przy nie­wiel­kim sto­le i wy­pi­sy­wał do­ku­men­ty. Cia­ło było przy­kry­te. Cze­ka­no już na przy­by­cie pro­ku­ra­to­ra.

– Pra­cow­nik ga­zow­ni twier­dzi, że de­nat za­sła­bł przed śmier­cią, gdyż w prze­ciw­nym wy­pad­ku po­czu­łby ulat­nia­jący się gaz – po­wie­dział po­li­cjant.

– To bar­dzo mo­żli­we – od­rze­kł me­dyk. – Ale po szcze­gó­ły będzie mu­siał się pan udać do za­kła­du me­dy­cy­ny sądo­wej. Jak zro­bią sek­cję, to może coś usta­lą. Ja w tej chwi­li nie je­stem w sta­nie nic po­wie­dzieć na ten te­mat.

– A ja­kie przy­pusz­czal­nie mo­gły być przy­czy­ny omdle­nia?

– No cóż, de­nat był w bar­dzo za­awan­so­wa­nym wie­ku. Chcia­łem wie­dzieć, czy przyj­mo­wał ja­kieś leki, więc po­mysz­ko­wa­łem tu tro­chę. W kre­den­sie zna­la­złem glu­ko­metr oraz pen do pod­skór­ne­go wstrzy­ki­wa­nia in­su­li­ny. To ozna­cza, że fa­cet miał cu­krzy­cę typu pierw­sze­go. Cza­sa­mi tej cho­ro­bie to­wa­rzy­szy hi­po­to­nia, czy­li nie­do­ci­śnie­nie. Bar­dzo często lu­dzie na­wet nie zda­ją so­bie spra­wy, że coś ta­kie­go im do­le­ga. Jed­nak w przy­pad­ku gwa­łtow­ne­go spad­ku ci­śnie­nia krwi mo­gło do­jść do utra­ty przy­tom­no­ści.

Ve­se­ly my­ślał nad czy­mś in­ten­syw­nie. Przy­po­mniał so­bie o ko­bie­cie, któ­ra zna­la­zła zwło­ki. Za­py­tał o nią.

– Za­po­mnia­łem panu po­wie­dzieć, że jak tyl­ko przy­je­cha­łem na miej­sce, to na­tych­miast ka­za­łem ra­tow­ni­kom me­dycz­nym od­wie­źć ją do szpi­ta­la – od­po­wie­dział me­dyk. – Była na gra­ni­cy utra­ty świa­do­mo­ści, mia­ła symp­to­my ata­ku ser­ca. Naj­pew­niej nie wy­trzy­ma­ła emo­cjo­nal­nie – wy­ja­śnił.

– Ale kim ona była? – pod­ko­mi­sarz chciał kon­kre­tów.

– Nie mam po­jęcia. Chy­ba kimś z ro­dzi­ny.

– A jak we­szli­ście do miesz­ka­nia, sko­ro ona nie kon­tak­to­wa­ła? – za­in­te­re­so­wał się po­li­cjant.

– Wpu­ścił nas pra­cow­nik po­go­to­wia ga­zo­we­go.

Ve­se­ly po­sta­no­wił po­roz­ma­wiać z in­ny­mi miesz­ka­ńca­mi ka­mie­ni­cy. Za­czął od pi­ętra, na któ­rym się znaj­do­wał. Były tam jesz­cze dwa miesz­ka­nia. W pierw­szym, do któ­re­go za­stu­kał, ni­ko­go nie za­stał. Był po­nie­dzia­łek, dzień ro­bo­czy, więc wła­ści­cie­le mo­gli jesz­cze nie wró­cić z pra­cy. Za to drzwi od dru­gie­go otwo­rzył nie­zbyt już mło­dy, nie­ogo­lo­ny, nie­chluj­nie wy­gląda­jący mężczy­zna. Od nie­go do­wie­dział się, że ko­bie­ta, któ­ra od­na­la­zła zwło­ki, to sio­stra „sąsia­da Stry­pu­li”. Na py­ta­nie, czy za­uwa­żył coś istot­ne­go w dniu obec­nym oraz w mi­nio­ny week­end, od­po­wie­dział prze­cząco: pa­no­wał ogól­ny spo­kój, nie wi­dział, żeby kto­kol­wiek od­wie­dzał zma­rłe­go. Lo­ka­to­rzy z in­nych pi­ęter ta­kże nie mie­li nic do po­wie­dze­nia, nie wie­dzie­li na­wet, że do­szło do wy­pad­ku z ga­zem.

Na ko­niec przy­był pro­ku­ra­tor. Wy­słu­chał re­la­cji Zyg­mun­ta na te­mat sta­nu miej­sca zda­rze­nia. Nic nie wzbu­dzi­ło jego wąt­pli­wo­ści ani po­dej­rzeń. Za­raz po­tem za­czął kon­fe­ro­wać z le­ka­rzem. Do­wie­dziaw­szy się, że ten nie od­krył żad­nych śla­dów na cie­le ofia­ry zna­mio­nu­jących czyn prze­stęp­czy, przy­stąpił do pro­ce­du­ral­ne­go fi­na­li­zo­wa­nia oględzin.

***

Szpi­tal­ny Od­dział Ra­tun­ko­wy to­nął w obrzy­dli­wym, zim­nym ja­rze­nio­wym oświe­tle­niu. Wra­że­nie chło­du po­tęgo­wa­ły pu­ste ścia­ny z wy­so­ki­mi lam­pe­ria­mi o mdłym ko­lo­rze. Pod­ko­mi­sarz do­ta­rł do re­cep­cji w izbie przy­jęć. Za­stał tam dłu­gą ko­lej­kę lu­dzi ocze­ku­jących na re­je­stra­cję. Po­sta­no­wił za­py­tać, gdzie może od­na­le­źć sio­strę mężczy­zny za­tru­te­go ga­zem, ale gdy tyl­ko zro­bił kil­ka kro­ków w stro­nę okien­ka, od razu zo­stał zbesz­ta­ny przez ko­lej­ko­wi­czów. Wy­ci­ągnął za­tem le­gi­ty­ma­cję słu­żbo­wą, któ­rej wi­dok uci­ął pro­te­sty. Oka­za­ło się, że „oso­ba z ob­ja­wa­mi sil­ne­go wstrząsu emo­cjo­nal­ne­go” znaj­du­je się na ob­ser­wa­cji w po­bli­skim am­bu­la­to­rium. Z ko­lei dy­żur­ny in­ter­ni­sta za­ko­mu­ni­ko­wał, że „pani Ma­ria zo­sta­ła grun­tow­nie prze­ba­da­na i do­cho­dzi do sie­bie. Nie stwier­dza się obec­nie ja­kie­go­kol­wiek za­gro­że­nia dla jej zdro­wia. Za nie­ca­łą go­dzi­nę będzie mo­gła opu­ścić SOR”.

Ve­se­ly wsze­dł do ga­bi­ne­tu le­kar­skie­go. Star­sza pani spo­czy­wa­ła na ko­zet­ce, wy­gląda­ła, jak­by spa­ła. Chciał się wy­co­fać, lecz ona otwo­rzy­ła oczy i za­częła mu się przy­pa­try­wać. Oznaj­mił, że jest z po­li­cji i chce za­dać kil­ka py­tań w zwi­ąz­ku ze śmier­cią Ma­ria­na Stry­pu­li. Le­żąca na po­wrót za­mknęła oczy, spod po­wiek za­częły wy­pły­wać łzy. Pod­ko­mi­sarz po­czuł się nie­swo­jo. Nie wie­dział, jak ma się za­cho­wać. W ko­ńcu pod­sze­dł do ko­bie­ty i w ge­ście po­cie­sze­nia po­ło­żył swo­ją dłoń na jej ręce. Spoj­rza­ła na nie­go. Zyg­munt miał nie­spe­łna dwa­dzie­ścia osiem lat, do­pie­ro rok temu zdał po­my­śl­nie eg­za­min ofi­cer­ski i obce było mu jesz­cze po­li­cyj­ne wy­ra­cho­wa­nie. Em­pa­tia nie po­zwo­li­ła mu ot tak, od razu, prze­słu­chać tej ko­bie­ty. Za­pro­po­no­wał:

– Le­karz po­wie­dział, że nie­dłu­go będzie pani mo­gła opu­ścić szpi­tal. Po­cze­kam i od­wio­zę pa­nią do domu.

***

W sa­mo­cho­dzie obo­je mil­cze­li. Ve­se­ly sku­pił się na pro­wa­dze­niu po­jaz­du i za­sta­na­wiał się, od cze­go za­cząć za­sad­ni­czą roz­mo­wę. W ko­ńcu ode­zwał się:

– Gdzie do­kład­nie pani miesz­ka? Szcze­rze mó­wi­ąc, nie wiem, któ­rędy mam je­chać.

Ko­bie­ta nie od­po­wie­dzia­ła od razu. My­śla­ła o czy­mś. Pod­ko­mi­sarz do­sze­dł do wnio­sku, że jego pa­sa­żer­ka nie zwró­ci­ła uwa­gi na za­da­ne py­ta­nie, i już miał je po­wtó­rzyć, lecz ona od­rze­kła:

– Naj­le­piej będzie, jak po­je­dzie­my do miesz­ka­nia mo­je­go bra­ta. Trze­ba prze­cież wszyst­ko za­bez­pie­czyć, sko­ro tam te­raz ni­ko­go nie będzie.

– W ja­kim sen­sie za­bez­pie­czyć?

– Na­le­ży za­kręcić gaz i wodę, za­ry­glo­wać do­brze okna, wy­rzu­cić śmie­ci, żeby nie było odo­ru. No i za­mknąć do­brze drzwi, żeby nie wsze­dł nikt obcy.

Po­li­cjant po­ki­wał gło­wą. Na naj­bli­ższym skrzy­żo­wa­niu za­wró­cił i skie­ro­wał sa­mo­chód do domu, gdzie wy­da­rzy­ła się tra­ge­dia.

– Czy… Czy… – Głos star­szej pani za­drżał z emo­cji.

– Cia­ło pani bra­ta zo­sta­ło już za­bra­ne. – Zyg­munt do­my­ślił się, jaka oba­wa za­go­ści­ła w umy­śle ko­bie­ty. – W miesz­ka­niu ra­czej już ni­ko­go nie za­sta­nie­my. Jak stam­tąd wy­cho­dzi­łem, to pro­ku­ra­tor i le­karz ko­ńczy­li swo­je czyn­no­ści. Czy ma pani klu­cze?

– Tak, mam dru­gi kom­plet. Po­ma­ga­łam bra­tu, często u nie­go by­wa­łam.

– Pani, zda­je się, jest od nie­go młod­sza?

– O osiem lat. Brat miał osiem­dzie­si­ąt dwa, ja zaś sie­dem­dzie­si­ąt czte­ry.

– Le­karz, któ­ry był na miej­scu wy­pad­ku, zna­la­zł w kuch­ni apa­rat do po­da­wa­nia in­su­li­ny. Czy zma­rły cho­ro­wał na cu­krzy­cę?

– Tak, miał ta­kże pro­ble­my z nad­ci­śnie­niem oraz z ser­cem. W ta­kim wie­ku, pro­szę pana, cho­ro­by to coś nor­mal­ne­go.

– Miał nad­ci­śnie­nie czy nie­do­ci­śnie­nie? – Ve­se­ly przy­po­mniał so­bie roz­mo­wę z me­dy­kiem.

– Nad­ci­śnie­nie, pro­szę pana.

Do­je­cha­li na miej­sce. Zyg­munt po­mó­gł wy­si­ąść pani Ma­rii z sa­mo­cho­du, po czym uda­li się do miesz­ka­nia.

***

Sie­dzie­li w fo­te­lach w po­ko­ju z te­le­wi­zo­rem. Pili her­ba­tę. Mil­cze­li. Pod­ko­mi­sarz chciał, by ko­bie­ta oswo­iła się z sy­tu­acją. W pew­nym mo­men­cie star­sza pani oświad­czy­ła:

– Nie mogę uwie­rzyć w ten wy­pa­dek.

Do Ve­se­le­go nie do­ta­rł sens tej wy­po­wie­dzi.

– Za­zwy­czaj nie mo­żna uwie­rzyć w śmie­rć, któ­ra była skut­kiem zrządze­nia losu albo zwy­kłej nie­uwa­gi – od­rze­kł.

– Pan mnie nie zro­zu­miał. Nie wie­rzę w to, by po­wo­dem śmier­ci mo­je­go bra­ta był zwy­kły przy­pa­dek.

Pod­ko­mi­sarz spoj­rzał na ko­bie­tę ze zdzi­wie­niem. Jej twarz była jed­nak po­wa­żna i na swój spo­sób szcze­ra.

– Chce pani po­wie­dzieć, że ktoś go za­mor­do­wał?

– Nie wiem, ale wszyst­ko to jest dziw­ne.

– Co na przy­kład? – Zyg­munt, chcąc nie chcąc, po­czuł się za­in­try­go­wa­ny.

– Pro­szę mnie do­kład­nie wy­słu­chać. Ma­rian był nie­zwy­kle upo­rząd­ko­wa­nym czło­wie­kiem, wręcz pe­dan­tem…

– To się zga­dza – prze­rwał mło­dy po­li­cjant. – Gdy ogląda­łem miesz­ka­nie, od­nio­słem wra­że­nie, że wszyst­ko jest per­fek­cyj­nie po­ukła­da­ne i po­sprząta­ne.

– Wła­śnie. Brat był nie­wy­obra­żal­nym czy­ścio­chem. Ta­kże jego ży­cie było wzo­ro­wo zor­ga­ni­zo­wa­ne. Wszyst­kie co­dzien­ne czyn­no­ści za­wsze szcze­gó­ło­wo pla­no­wał i sta­ran­nie wy­ko­ny­wał. Cza­sa­mi od­no­si­łam wręcz wra­że­nie, że jest to ułom­no­ść, a na­wet pew­ne­go ro­dza­ju cho­ro­ba psy­chicz­na.

– No do­brze, ale to nie zna­czy, że nie mógł ulec wy­pad­ko­wi. Prze­pro­wa­dzi­łem oględzi­ny miej­sca zda­rze­nia, roz­ma­wia­łem z le­ka­rzem, pra­cow­ni­kiem po­go­to­wia ga­zo­we­go oraz z sąsia­da­mi. Je­stem prze­ko­na­ny, że pani scho­ro­wa­ny brat naj­praw­do­po­dob­niej za­sła­bł i stra­cił przy­tom­no­ść. Dla­te­go nie za­re­ago­wał, jak woda z go­tu­jący­mi się pie­ro­ga­mi za­częła ki­pieć i za­ga­si­ła pło­mień pal­ni­ka. A że ku­chen­ka jest bar­dzo sta­ra i nie po­sia­da od­po­wied­nich za­bez­pie­czeń, to gaz za­czął się ulat­niać, co osta­tecz­nie do­pro­wa­dzi­ło do za­tru­cia. – Ve­se­le­mu spra­wa wy­da­wa­ła się oczy­wi­sta.

– Pro­szę mnie nie brać za dzi­wacz­kę, ale wła­śnie owe pie­ro­gi upew­nia­ją mnie, że to nie był wy­pa­dek – ko­bie­ta wy­ra­źnie za­ak­cen­to­wa­ła dru­gą część zda­nia.

– Pani wy­ba­czy, ale nie ro­zu­miem. – Twarz po­li­cjan­ta wy­ra­ża­ła za­kło­po­ta­nie.

– Jesz­cze raz zwra­cam uwa­gę na to, że mój brat był bar­dzo zor­ga­ni­zo­wa­nym czło­wie­kiem. Funk­cjo­no­wał w opar­ciu o sta­łe sche­ma­ty. Na przy­kład po­si­łki spo­ży­wał za­wsze w tych sa­mych go­dzi­nach.

– Ale co ma do tego go­to­wa­nie pie­ro­gów?

– Bar­dzo wie­le, pro­szę pana. Ma­rian za­wsze jadł śnia­da­nie o go­dzi­nie ósmej. Ka­żde­go ran­ka zja­dał krom­kę chle­ba z ma­słem i mio­dem oraz wy­pi­jał szklan­kę her­ba­ty.

– Tyl­ko chleb z mio­dem?! – Zyg­munt nie do­wie­rzał.

– Ro­bił tak od wie­lu lat, pro­szę pana. Po­tem o je­de­na­stej za­wsze go­to­wał so­bie jaj­ko na mi­ęk­ko, któ­re zja­dał bez pie­czy­wa. Obiad zaś jadł co­dzien­nie o go­dzi­nie czter­na­stej.

– No do­brze, ale py­tam jesz­cze raz: ja­kie zna­cze­nie mają w tym wszyst­kim pie­ro­gi? – Po­li­cjant był zdez­o­rien­to­wa­ny.

– Jesz­cze pan nie ro­zu­mie? – Pani Ma­ria wy­gląda­ła na obu­rzo­ną nie­do­my­śl­no­ścią swo­je­go roz­mów­cy. – Ja dzi­siaj przy­szłam do miesz­ka­nia kil­ka mi­nut przed trzy­na­stą. Brat już nie żył, więc bio­rąc pod uwa­gę jego przy­zwy­cza­je­nia, nie mógł go­to­wać pie­ro­gów przed śmier­cią!

– Aha­aa. – Pod­ko­mi­sarz do­pie­ro te­raz uświa­do­mił so­bie, jak do­nio­sła jest opo­wie­ść sio­stry de­na­ta. – Czy­li twier­dzi pani, że ki­pi­ąca woda nie mo­gła być przy­czy­ną za­ga­sze­nia pal­ni­ka?

– Tak twier­dzę, to było po pro­stu nie­mo­żli­we.

Ve­se­ly ze­rwał się z fo­te­la i po­sze­dł do kuch­ni. Otwo­rzył szaf­kę pod zle­wo­zmy­wa­kiem, gdzie za­zwy­czaj umiesz­cza­no kosz na śmie­ci. Zna­la­zł go tam. Zaj­rzał do środ­ka. Nie był za­pe­łnio­ny na­wet do po­ło­wy. Wło­żył rękę do ko­sza i de­li­kat­nie po­grze­bał w od­pad­kach. Zi­den­ty­fi­ko­wał sko­rup­ki po dwóch jaj­kach. Prze­mył ręce nad zle­wem, wró­cił do pani Ma­rii i za­py­tał:

– Jak często były wy­rzu­ca­ne śmie­ci?

– Trzy razy w ty­go­dniu.

– A kie­dy to było ostat­nim ra­zem?

– Przed week­en­dem, w pi­ątek po po­łud­niu. Je­stem tego pew­na, gdyż sama to zro­bi­łam.

– Czy­li dzi­siaj do ko­sza po­win­ny tra­fić sko­rup­ki po jaj­ku?

– Ro­zu­miem, że ich tam nie ma. – Star­sza pani nie ukry­wa­ła za­do­wo­le­nia, że jej teo­ria się po­twier­dza.

– Są je­dy­nie po dwóch jaj­kach.

– To by się zga­dza­ło – po­wie­dzia­ła ko­bie­ta. – Ma­rian na pew­no zja­dł jaj­ko w so­bo­tę oraz w nie­dzie­lę. Bra­ku­je dzi­siej­szej sko­rup­ki. Sam pan wi­dzi, że coś tu nie jest w po­rząd­ku.

– Ale czy na pew­no pani brat ja­dał co­dzien­nie jaj­ko na mi­ęk­ko? – za­py­tał po­li­cjant. – We­dług mnie sie­dem ja­jek ty­go­dnio­wo to chy­ba zbyt dużo.

– Jaj­ko to ży­cie, pro­szę pana – od­rze­kła star­sza pani. – Ja rów­nież spo­ży­wam je co­dzien­nie.

– Wra­ca­jąc do pie­ro­gów – pod­ko­mi­sarz po­sta­no­wił nie dys­ku­to­wać wi­ęcej o upodo­ba­niach ku­li­nar­nych – czy pani brat często je go­to­wał?

– Uwiel­biał pie­ro­gi, ale jako cho­ry na cu­krzy­cę mu­siał ogra­ni­czać po­tra­wy mącz­ne. Raz na ja­kiś czas ku­po­wa­łam mu nie­du­żą por­cję.

– A te, któ­re były przy­czy­ną wy­pad­ku?

– Ku­pi­łam je w pi­ątek. – Pani Ma­ria spu­ści­ła gło­wę, jak­by ogar­nęło ją po­czu­cie winy.

Zyg­munt, wi­dząc to, po­my­ślał, że je­śli fak­tycz­nie ma do czy­nie­nia z mor­der­stwem, to w za­sa­dzie po­wi­nien nadać sio­strze de­na­ta sta­tus po­dej­rza­nej. Wy­da­ło mu się to, co praw­da, ab­sur­dal­ne, ale nie mógł nie za­dać kil­ku py­tań we­ry­fi­ku­jących ta­kie za­ło­że­nie.

– Czy brat był za­mo­żnym czło­wie­kiem? – roz­po­czął.

– Nie. Je­dy­nym ma­jąt­kiem, jaki po­sia­dał, było to miesz­ka­nie. Utrzy­my­wał się wy­łącz­nie z eme­ry­tu­ry, któ­rą po­bie­rał od pra­wie dwu­dzie­stu lat – ak­tu­al­nie w wy­so­ko­ści dwóch ty­si­ęcy ośmiu­set dwu­dzie­stu sze­ściu zło­tych. Kie­dyś miał sa­mo­chód, ale go sprze­dał.

– Może miał ja­kieś oszczęd­no­ści?

– Tak. Na kon­cie w ban­ku, oko­ło stu trzy­dzie­stu ty­si­ęcy.

– A czy był ubez­pie­czo­ny na ży­cie?

– Gdy­by był, to praw­do­po­dob­nie bym o tym wie­dzia­ła.

Ve­se­ly spo­strze­gł, jak kąci­ki ust star­szej pani lek­ko się unio­sły.

– Dla­cze­go się pani uśmie­cha? – za­re­ago­wał.

– Mło­dy czło­wie­ku, od­no­szę wra­że­nie, że spraw­dza pan, czy to nie ja mia­łam po­wód do po­zba­wie­nia ży­cia wła­sne­go bra­ta. Za­ręczam, że jest to błęd­ny kie­ru­nek ro­zu­mo­wa­nia.

Po­li­cjant po­czuł, jak pąso­wie­je na twa­rzy.

– Bar­dzo prze­pra­szam, nie chcia­łem, żeby pani od­nio­sła ta­kie wra­że­nie. To są stan­dar­do­we py­ta­nia, ja­kie za­da­je się w ta­kich oko­licz­no­ściach – ra­to­wał się.

– Pa­nie pod­ko­mi­sa­rzu! – Głos ko­bie­ty za­brzmiał pro­tek­cjo­nal­nie. – Je­stem, co praw­da, w za­awan­so­wa­nym wie­ku, ale umy­sł mam bar­dzo spraw­ny.

– Wró­ćmy za­tem do py­tań. – Zyg­munt po­sta­no­wił prze­jąć ini­cja­ty­wę. – A men­tor­ski ton pro­szę za­cho­wać dla krew­nych albo sąsia­dów – od­ci­ął się ob­ce­so­wo. – Pro­szę mi po­wie­dzieć, kim brat był z za­wo­du.

Ko­bie­ta wy­pro­sto­wa­ła się na krze­śle. Ve­se­ly do­my­ślił się, że po­ru­szył nie­wy­god­ny te­mat. Od­po­wie­dzia­ła:

– Na eme­ry­tu­rę prze­sze­dł jako pra­cow­nik fir­my ochro­niar­skiej.

– A ja­kie miał wy­kszta­łce­nie?

– Wy­ższe, praw­ni­cze.

– I pra­co­wał w ochro­nie? – Ve­se­ly spoj­rzał ba­daw­czo na star­szą pa­nią. – Pani Ma­rio, cze­go pani nie chce mi po­wie­dzieć?

Tym ra­zem to jej twarz ob­la­ła się pur­pu­rą. Za­ci­śni­ęte usta świad­czy­ły, że prze­ła­mu­je się we­wnętrz­nie. W ko­ńcu od­rze­kła:

– W PRL-u Ma­rian był funk­cjo­na­riu­szem Słu­żby Bez­pie­cze­ństwa.

– Nie ro­zu­miem, dla­cze­go chcia­ła to pani przede mną ukryć.

– Chy­ba zda­je pan so­bie spra­wę, pod­ko­mi­sa­rzu, że w obec­nych cza­sach, a zwłasz­cza bio­rąc pod uwa­gę wła­dzę, jaka rządzi tym kra­jem, fakt słu­żby w SB nie jest po­wo­dem do chwa­ły!

– Ale prze­cież nie cho­dzi tu o pani oso­bę.

– Nie­je­den raz sły­sza­łam, że je­stem sio­strą ube­ka i dla­te­go nie po­win­nam mieć żad­nych praw w tym kra­ju.

Zyg­munt za­my­ślił się. Czy­żby śmie­rć Stry­pu­li była w ja­kiś spo­sób po­wi­ąza­na z jego za­wo­do­wą prze­szło­ścią?

– W ja­kim okre­sie brat pra­co­wał w Słu­żbie Bez­pie­cze­ństwa? – za­py­tał.

– Od po­ło­wy lat sze­śćdzie­si­ątych do jej roz­wi­ąza­nia. Ma­rian nie pod­dał się we­ry­fi­ka­cji w dzie­wi­ęćdzie­si­ątym roku1). Zre­zy­gno­wał ze słu­żby i pod­jął pra­cę w fir­mie ochro­niar­skiej na sta­no­wi­sku spe­cja­li­sty do spraw ochro­ny mie­nia.

------------------------------------------------------------------------

1) Weryfikacja funkcjonariuszy SB – proces kwalifikowania funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa PRL do pracy w utworzonym w 1990 roku Urzędzie Ochrony Państwa, a także w Policji oraz Ministerstwie Spraw Wewnętrznych RP.

– A co było po­wo­dem tego, że nie chciał pod­dać się we­ry­fi­ka­cji? Może ist­nia­ły ja­kieś oko­licz­no­ści, któ­re z góry prze­sądza­ły o jej ne­ga­tyw­nym wy­ni­ku?

– Tego nie wiem. Ale sądzę, że mój brat po pro­stu wie­rzył w so­cja­li­stycz­ną Pol­skę. Do tego uwa­żał się za ko­mu­ni­stę. Ni­g­dy się tego nie wsty­dził. Swo­ją lu­do­wą oj­czy­znę oraz uko­cha­ną par­tię2) po­strze­gał ide­ali­stycz­nie. Za­wsze, na­wet w no­wym ustro­ju, roz­pie­ra­ła go duma, że był ofi­ce­rem Słu­żby Bez­pie­cze­ństwa. Zmia­nę sys­te­mu, prze­jście do de­mo­kra­cji i ka­pi­ta­li­zmu trak­to­wał jak wła­sną prze­gra­ną. Py­ta­łam go wte­dy o po­wo­dy tej de­cy­zji. Od­po­wia­dał, że zo­stał wy­rzu­co­ny na śmiet­nik hi­sto­rii i musi się z tym po­go­dzić. – Wzrok star­szej pani świad­czył o tym, że spo­gląda w prze­szło­ść. Po chwi­li jed­nak wró­ci­ła do te­ra­źniej­szo­ści. – A nie­daw­no oka­za­ło się, że do­brze zro­bił, nie pod­cho­dząc do we­ry­fi­ka­cji. Usta­wa dez­u­be­ki­za­cyj­na nie ob­jęła go tyl­ko dla­te­go, że pod­le­gał pod ZUS3) – do­da­ła.

------------------------------------------------------------------------

2) Chodzi o Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR), partię komunistyczną sprawującą monopolistyczne, totalitarne rządy w PRL w latach 1948 – 1989.

3) Ustawa „dezubekizacyjna” uchwalona 16 grudnia 2016 roku wprowadziła obniżenie świadczeń emerytalnych każdemu, kto chociaż jeden dzień przepracował w organach bezpieczeństwa PRL i pobierał świadczenie z Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA. Ustawa nie objęła tych osób, które m.in. nie poddały się weryfikacji w 1990 roku i pobierały świadczenie z ZUS.

– Czy w zwi­ąz­ku z tym, że słu­żył w SB, mógł obec­nie mieć ja­ki­chś wro­gów? Czy ktoś mia­łby po­wo­dy, na przy­kład, do ze­msty? – pod­ko­mi­sarz prze­sze­dł do sed­na.

– Nie sądzę. W ko­ńcu mi­nęło pra­wie trzy­dzie­ści lat od li­kwi­da­cji bez­pie­ki. Je­śli ktoś chcia­łby się za coś mścić, to chy­ba zro­bi­łby to już daw­no temu.

– A czym brat zaj­mo­wał się w SB?

– Na­le­żał do ści­słe­go kra­kow­skie­go kie­row­nic­twa. Ni­g­dy jed­nak mi nie mó­wił, na czym po­le­ga­ła jego pra­ca. – Ko­bie­ta wzru­szy­ła ra­mio­na­mi.

– Prze­cież to nie­mo­żli­we, żeby pani jako sio­stra nie mia­ła ta­kiej wie­dzy. – Po­li­cjant zno­wu miał wra­że­nie, że jego roz­mów­czy­ni nie jest szcze­ra.

– Mó­wię praw­dę, pro­szę pana. Ma­rian uwa­żał się za wy­so­kiej kla­sy pro­fe­sjo­na­li­stę. Ta­jem­ni­ca słu­żbo­wa i pa­ństwo­wa były dla nie­go świ­ęte. Ni­g­dy nie roz­ma­wiał ze mną na te­mat swo­ich obo­wi­ąz­ków za­wo­do­wych. Na­wet jego nie­ży­jąca żona nie­wie­le wie­dzia­ła. Te­mat pra­cy, jaką wy­ko­ny­wał, ni­g­dy nie ist­niał w jego re­la­cjach z oso­ba­mi spo­za słu­żby.

– Nic pani nie opo­wia­dał? Prze­cież mi­nęło tyle lat! – Ve­se­ly zdzi­wił się. – Nie chciał się ni­czym po­chwa­lić, nic po­wspo­mi­nać?

– Nie.

Pod­ko­mi­sarz mil­czał przez chwi­lę. Ja­koś nie mógł uwie­rzyć w za­pew­nie­nia ko­bie­ty.

– Po­wie­dzia­ła pani, że na­le­żał do ści­słe­go kie­row­nic­twa. Jaką za­tem do­kład­nie pe­łnił funk­cję? To chy­ba po­win­na pani wie­dzieć?

– Był sze­fem In­spek­to­ra­tu Słu­żby Bez­pie­cze­ństwa w Kra­ko­wie.

Zyg­mun­to­wi nic to nie mó­wi­ło. Py­tał da­lej:

– Wspo­mnia­ła pani o żo­nie bra­ta. Co się dzie­je z po­zo­sta­ły­mi człon­ka­mi wa­szej ro­dzi­ny?

– Jest jesz­cze Je­rzy, syn Ma­ria­na, ale on miesz­ka w Ka­na­dzie. Nie utrzy­my­wa­li ze sobą kon­tak­tu.

– Byli skon­flik­to­wa­ni?

– Tak, i to bar­dzo. Ju­rek za­an­ga­żo­wał się w cza­sie stu­diów, pod ko­niec lat osiem­dzie­si­ątych, w dzia­łal­no­ść opo­zy­cyj­ną. Na­le­żał do Nie­za­le­żne­go Zrze­sze­nia Stu­den­tów. Ma­rian nie był w sta­nie tego za­ak­cep­to­wać. Zda­je się, że miał na­wet ja­kieś kło­po­ty w pra­cy z tego po­wo­du. W ko­ńcu obaj strasz­li­wie się po­kłó­ci­li, brat wy­rzu­cił syna z domu i prze­stał go fi­nan­so­wać. Je­rzy wy­je­chał do pra­cy na Za­chód. Ja­kiś czas po­tem otrzy­mał wizę do Ka­na­dy.

– A inni krew­ni?

– Oprócz mnie nie miał ni­ko­go. Wszy­scy po­umie­ra­li wcze­śniej.

Mło­dy po­li­cjant za­mil­kł. Za­sta­na­wiał się, o co jesz­cze po­wi­nien spy­tać. Z jed­nej stro­ny, spra­wa nie wy­gląda­ła już tak jed­no­znacz­nie, jak jesz­cze kil­ka go­dzin temu, zaś z dru­giej była dość dziw­na, a na­wet za­baw­na. No bo kto po­wa­żnie od­nie­sie się do kon­cep­cji mor­der­stwa, opar­tej na tym, że ofia­ra go­to­wa­ła o nie­wła­ści­wej po­rze pie­ro­gi?

– Czy może pani po­wie­dzieć coś o zna­jo­mych zma­rłe­go? – wró­cił do za­da­wa­nia py­tań.

– W ostat­nich la­tach utrzy­my­wał kon­tak­ty to­wa­rzy­skie je­dy­nie z dwo­ma ko­le­ga­mi z SB. O ile mo­żna to w ogó­le tak na­zwać.

– Dla­cze­go?

– Je­den jest z Kra­ko­wa, ale kil­ka mie­si­ęcy temu prze­sze­dł udar mó­zgu i leży w tej chwi­li ca­łko­wi­cie spa­ra­li­żo­wa­ny w ho­spi­cjum. Na­wet nie mówi, a kar­mić go trze­ba przez rur­kę. Dru­gi zaś miesz­ka w War­sza­wie, więc je­dy­nie dzwo­ni­li do sie­bie raz w ty­go­dniu. Mie­li na­wet usta­lo­ny sta­ły ter­min, za­wsze w śro­dy o sie­dem­na­stej. Za­zwy­czaj na­rze­ka­li na wspó­łcze­sną Pol­skę, opo­wia­da­li so­bie o swo­ich cho­ro­bach, a ta­kże re­la­cjo­no­wa­li, co ro­bi­li ka­żde­go dnia, któ­re upły­nęły od cza­su ostat­niej roz­mo­wy. Ro­zu­mie więc pan te­raz, dla­cze­go trud­no to uznać za kon­tak­ty to­wa­rzy­skie – pani Ma­ria za­ko­ńczy­ła sar­ka­stycz­nie.

– Tak, ma pani ra­cję. – Zyg­munt mu­siał zgo­dzić się z taką oce­ną. – A czy ktoś może ostat­nio od­wie­dzał bra­ta?

– Szcze­rze mó­wi­ąc, nie przy­po­mi­nam so­bie żad­nych od­wie­dzin – od­rze­kła ko­bie­ta.

– Nie cho­dzi mi o wi­zy­ty to­wa­rzy­skie. Może ktoś ofe­ro­wał sprze­daż ja­kie­jś usłu­gi albo pro­duk­tu?

– Ma­rian ni­g­dy nie wpusz­czał do miesz­ka­nia do­mo­krążców, ja zresz­tą ta­kże ich nie po­wa­żam. – Twarz pani Ma­rii wy­ra­ża­ła au­ten­tycz­ną wzgar­dę.

– A może ktoś przy­cho­dził w spra­wach na­tu­ry urzędo­wej? – Ve­se­ly nie da­wał za wy­gra­ną.

– Też so­bie ko­goś ta­kie­go nie przy­po­mi­nam… Cho­ciaż… Ale to było ja­kieś pó­łto­ra, może dwa mie­si­ące temu… – Star­sza pani mach­nęła ręką, uzna­jąc to, o czym po­my­śla­ła, za nie­istot­ne.

– Coś jed­nak się wy­da­rzy­ło – stwier­dził z za­do­wo­le­niem pod­ko­mi­sarz. – Pro­szę mó­wić!

Pani Ma­ria szu­ka­ła cze­goś w pa­mi­ęci, po czym ode­zwa­ła się:

– Moim zda­niem ostat­nią obcą oso­bą, któ­ra go od­wie­dzi­ła, był taki mło­dy hi­sto­ryk z uni­wer­sy­te­tu. Chciał ko­niecz­nie po­roz­ma­wiać. Ma­rian po­cząt­ko­wo nie wy­ra­żał zgo­dy, ale ten na­uko­wiec tak bar­dzo pro­sił, że w ko­ńcu do­szło do spo­tka­nia. Po­tem brat tego bar­dzo ża­ło­wał. Ale jak już mó­wi­łam, to było ja­kieś pó­łto­ra mie­si­ąca temu, więc na pew­no nie ma to żad­ne­go zna­cze­nia.

– A dla­cze­go ża­ło­wał, że roz­ma­wiał z tym hi­sto­ry­kiem? – za­cie­ka­wił się Zyg­munt.

– Ja nie uczest­ni­czy­łam w tym spo­tka­niu. Pa­mi­ętam jed­nak, że Ma­rian był po nim zi­ry­to­wa­ny, a na­wet sil­nie wzbu­rzo­ny.

– Po­wie­dział pani, o co cho­dzi­ło? – Pod­ko­mi­sarz zwie­trzył ko­lej­ną z za­ga­dek, któ­re tak uwiel­biał.

– O ile mnie pa­mi­ęć nie myli, to wspo­mniał tyl­ko, że ten mło­dy na­uko­wiec od­krył coś wa­żne­go, cze­go nikt nie po­wi­nien był od­kryć.

– „Od­krył coś wa­żne­go, cze­go nikt nie po­wi­nien był od­kryć” – po­wtó­rzył po­li­cjant. – Nie sądzi pani, że to ogrom­nie in­te­re­su­jące?

– Pew­nie, że in­te­re­su­jące – od­pa­rła. – My­śli pan, że to może mieć zwi­ązek ze śmier­cią bra­ta?

– Nie mam po­jęcia. Mu­sia­łbym po­roz­ma­wiać z tym czło­wie­kiem. Czy pa­mi­ęta pani jego na­zwi­sko?

Sio­stra zma­rłe­go za­du­ma­ła się.

– Nie­ste­ty, nie – rze­kła po chwi­li. – Ma­rian za­wsze o nim mó­wił „ten mło­dy hi­sto­ryk”.

– Czy to zna­czy, że znał go dłu­żej niż dwa mie­si­ące? – pod­ko­mi­sarz zi­den­ty­fi­ko­wał nie­ści­sło­ść w wy­po­wie­dzi roz­mów­czy­ni.

– Tak, tak – od­pa­rła, ki­wa­jąc przy tym po­ta­ku­jąco gło­wą. – Po­znał go ja­kieś pó­łto­ra roku temu. Ten na­uko­wiec pi­sał wte­dy pra­cę dok­tor­ską o kra­kow­skiej Słu­żbie Bez­pie­cze­ństwa i na­mó­wił bra­ta na spo­tka­nie.

– A prze­cież ja­kiś czas temu po­wie­dzia­ła pani, że ni­ko­mu nie opo­wia­dał o swo­jej pra­cy. Pani Ma­rio! Mam wra­że­nie, że nie jest pani ze mną szcze­ra. – Głos po­li­cjan­ta za­brzmiał bar­dzo su­ro­wo.

– Z całą od­po­wie­dzial­no­ścią pod­trzy­mu­ję to, co po­wie­dzia­łam wcześ­niej – oświad­czy­ła nie­mal ofi­cjal­nym to­nem sio­stra zma­rłe­go. – Hi­sto­ryk był bar­dzo nie­za­do­wo­lo­ny z tej roz­mo­wy, gdyż na zde­cy­do­wa­ną wi­ęk­szo­ść py­tań Ma­rian nie udzie­lił mu od­po­wie­dzi, za­sła­nia­jąc się ta­jem­ni­cą słu­żbo­wą, któ­ra w jego mnie­ma­niu wci­ąż go obo­wi­ązy­wa­ła.

– Po tylu la­tach od roz­wi­ąza­nia SB?

– Mó­wi­łam prze­cież, że na te­mat swo­jej pra­cy mil­czał jak grób. Taki już po pro­stu był.

– Z tego, co pani do tej pory po­wie­dzia­ła o tym na­ukow­cu, wy­ni­ka, że on i pani brat spo­tka­li się w su­mie dwa razy? – Po­li­cjant chciał uści­ślić in­for­ma­cje na te­mat tej zna­jo­mo­ści.

Pani Ma­ria już mia­ła przy­tak­nąć, ale za­wa­ha­ła się.

– Trzy razy, pro­szę pana – spro­sto­wa­ła, po czym ra­do­śnie oświad­czy­ła: – Już wiem, skąd we­źmie­my jego na­zwi­sko!

– Skąd? – za­re­ago­wał Ve­se­ly.

– Z jego ksi­ążki – od­rze­kła. – Musi pan bo­wiem wie­dzieć, że ja­kiś rok po pierw­szym spo­tka­niu ten mło­dy hi­sto­ryk od­wie­dził Ma­ria­na, by po­da­ro­wać mu pra­cę na­uko­wą swo­je­go au­tor­stwa. Cho­dźmy do po­ko­ju, gdzie znaj­du­je się bi­blio­tecz­ka – za­ko­men­de­ro­wa­ła.

We­szli do ma­łe­go po­ko­iku, w któ­rym sta­ło biur­ko, a obok nie­go nie­wiel­ki re­gał. W kil­ka mi­nut Ve­se­ly przej­rzał wszyst­kie ty­tu­ły, lecz nie zna­la­zł żad­ne­go, któ­ry mo­żna by sko­ja­rzyć z pu­bli­ka­cją na­ukow­ca.

– Dziw­ne – sko­men­to­wa­ła ten fakt pani Ma­ria. – Ja nie bra­łam ksi­ążki, a prze­cież brat nie mógł jej ni­ko­mu po­ży­czyć.

– Jest pani prze­ko­na­na, że ona w ogó­le tu była? – po­wąt­pie­wał pod­ko­mi­sarz.

– Była na pew­no, pro­szę pana. Jak Boga ko­cham!

Ve­se­ly po­kręcił z nie­do­wie­rza­niem gło­wą. „Je­śli ko­bie­ta się nie myli, to być może fak­tycz­nie coś dziw­ne­go się tu­taj dzia­ło” – po­my­ślał. Przez mo­ment za­sta­na­wiał się, jak usta­lić na­zwi­sko mło­de­go na­ukow­ca.

– A może cho­ciaż pani wie, z ja­kie­go uni­wer­sy­te­tu był ten hi­sto­ryk? – W gło­sie Zyg­mun­ta za­dźwi­ęcza­ła ni­kła na­dzie­ja.

– No chy­ba z na­sze­go, kra­kow­skie­go – usły­szał od­po­wie­dź.

– Pani Ma­rio! W Kra­ko­wie są przy­naj­mniej trzy uczel­nie, gdzie mo­żna stu­dio­wać hi­sto­rię, a nie da się wy­klu­czyć, że ten czło­wiek był z in­ne­go mia­sta.

– No nie­ste­ty, tego to ja już nie wiem. – Ko­bie­ta była au­ten­tycz­nie zmar­twio­na i zre­zy­gno­wa­na. – Przy­kro mi, że nie mogę po­móc – do­da­ła prze­pra­sza­jąco.

Ve­se­ly po­sta­no­wił za­ko­ńczyć roz­mo­wę. Za­mknął swój no­tat­nik i już miał wy­po­wie­dzieć for­mu­łkę po­dzi­ęko­wa­nia za wspó­łpra­cę z po­li­cją, gdy star­sza pani na­gle wy­krzyk­nęła:

– Pa­nie pod­ko­mi­sa­rzu! Ale prze­cież ten hi­sto­ryk zo­sta­wił bra­tu wi­zy­tów­kę!

– Jest pani pew­na?

– Pa­mi­ętam do­sko­na­le, jak po trze­ciej wi­zy­cie tego mło­de­go czło­wie­ka, któ­ra tak zde­ner­wo­wa­ła Ma­ria­na, brat cho­wał ją do kla­se­ra, któ­ry znaj­du­je się w biur­ku.

Po­szli do naj­mniej­sze­go po­ko­ju. Z jed­nej z szu­flad pani Ma­ria wy­ci­ągnęła spe­cjal­ny or­ga­ni­zer na wi­zy­tów­ki. Ve­se­ly za­czął je prze­glądać. Od razu spo­strze­gł, że są po­ukła­da­ne w po­rząd­ku al­fa­be­tycz­nym. W zde­cy­do­wa­nej wi­ęk­szo­ści były bar­dzo sta­re, z cza­sów PRL. Przed ocza­mi prze­wi­ja­ły mu się na­zwi­ska opa­trzo­ne stop­nia­mi ofi­cer­ski­mi, za­pew­ne funk­cjo­na­riu­szy SB, oraz na­zwy struk­tur Mi­li­cji Oby­wa­tel­skiej i Pol­skiej Zjed­no­czo­nej Par­tii Ro­bot­ni­czej. Na­gle za­trzy­mał się. Coś mu nie pa­so­wa­ło. Cof­nął wzrok na wcze­śniej­sze kar­to­ni­ki. Przez jego cia­ło prze­bie­gł dreszcz. Spo­strze­gł, że po­mi­ędzy wi­zy­tów­ka­mi z na­zwi­ska­mi na li­te­rę „K” znaj­do­wa­ła się jed­na z na­zwi­skiem za­czy­na­jącym się na „Z”. Nie po­wie­dział jed­nak o swo­im od­kry­ciu go­spo­dy­ni. Przej­rzał do ko­ńca po­zo­sta­łe, ale tej od hi­sto­ry­ka nie od­na­la­zł.

– Może pani brat był wte­dy tak zły, że wy­rzu­cił wi­zy­tów­kę do śmie­ci?

– To nie­mo­żli­we, pro­szę pana. Pa­mi­ętam do­kład­nie, jak ją wkła­dał do kla­se­ra – za­pew­ni­ła ko­bie­ta. – De­ner­wo­wał się przy tym okrop­nie, gdyż chciał ją umie­ścić w od­po­wied­nim miej­scu, zgod­nie z po­rząd­kiem al­fa­be­tycz­nym, a to ozna­cza­ło prze­kła­da­nie kil­ku­dzie­si­ęciu in­nych wi­zy­tó­wek.

– No to co się z nią, do cho­le­ry, sta­ło? Wy­pa­ro­wa­ła? – Zyg­munt nie wy­trzy­mał. – Wszyst­ko jest w tym miesz­ka­niu po­ukła­da­ne ni­czym kloc­ki lego, a jak trze­ba coś od­na­le­źć, to oka­zu­je się to nie­mo­żli­we.

– Te­raz chy­ba pan wresz­cie ro­zu­mie, dla­cze­go uwa­żam, że śmie­rć mo­je­go bra­ta to nie wy­pa­dek. – Z gło­su star­szej pani ema­no­wa­ło prze­ko­na­nie, że się nie myli. ■