Otyłość brzuszna - ebook

Od Autorki

Polska znalazła się w grupie państw europejskich, w których problem otyłości dotyka największej liczby ludności – aż jedna czwarta naszego społeczeństwa zmaga się z tą chorobą! W Europie cierpi na nią przeciętnie jeden na trzech chłopców i jedna na pięć dziewczynek w wieku od sześciu do dziewięciu lat (dane Światowej Organizacji Zdrowia, WHO, ang. World Health Organization). Biorąc pod uwagę tempo wzrostu problemu otyłości, na podstawie opracowanej przez WHO prognozy przewiduje się, że w 2025 roku około 12 milionów dzieci będzie cierpieć na nieprawidłową tolerancję glukozy, 4 miliony zachoruje na cukrzycę typu 2, a 27 milionów zostanie dotkniętych nadciśnieniem tętniczym, z koleiu 38 milionów dojdzie do stłuszczenia wątroby lub nagromadzenia tłuszczu w tym narządzie. Wierzę, że dzięki regularnej i konsekwentnej edukacji żywieniowej, której celem będzie redukcja liczby przypadków osób zmagających się z nadprogramowymi kilogramami i wynikającymi z nich innymi chorobami, kolejne statystyki będą coraz bardziej optymistyczne. Zapobieganie nadwadze i otyłości – szczególnie tzw. trzewnej (zwanej potocznie brzuszną), niebezpiecznej dla zdrowia, a nawet życia – należy zacząć już na etapie dziecięcym i nastoletnim.

Medyczne podejście do walki z otyłością przypomina czasami stosunek rodzica do dziecka: Słuchaj, co mówię i rób, co każę. Mało który specjalista, tak naprawdę, interesuje się motywacją, stanem zdrowia psychicznego, poziomem wiedzy i argumentami danego pacjenta. Zapraszam do lektury niniejszej książki, w której starałam się udzielić przydatnych wskazówek dotyczących zwalczania otyłości. Wyjaśniam istotne aspekty zdrowia, profilaktyki, rozróżniam pojęcie „bycia na diecie” od zmiany stylu życia oraz dzielę się przepisami na smaczne, odżywcze dania. Mam nadzieję, że publikacja ta pozwoli uzupełnić braki w dialogu pacjent–specjalista, a tym, którzy zmagają się z tą cywilizacyjną chorobą, pomoże odnaleźć właściwy kierunek postępowania.

mgr Milena Nosek, dietetyk klinicznyRozdział pierwszy . Co to jest otyłość? Definicje i typy otyłości

Można stwierdzić, że w XXI wieku otyłość osiągnęła skalę globalną, stając się niejako pandemią. Choroba ta rozprzestrzenia się nie tylko w krajach uprzemysłowionych, ale również w państwach, charakteryzujących się niskim lub średnim dochodem narodowym brutto. Przyrost masy ciała, spowodowany przyrostem tkanki tłuszczowej, jest jedną z najważniejszych przyczyn ogólnoświatowego wzrostu częstotliwości zapadania na poważne choroby dietozależne, szczególnie te, dotyczące układu sercowo-naczyniowego.

Mimo że z medycznego punktu widzenia otyłość to choroba, przez społeczeństwa nie zawsze jest ona w ten sposób postrzegana, co zdecydowanie utrudnia jej leczenie. Ludzie otyli spotykają się z niechęcią, nierzadko podobną do tej, okazywanej wobec alkoholików. Podkopuje to ich wiarę w siebie, jednocześnie stają się oni swoimi najsurowszymi sędziami – mają świadomość złego postępowania, jednak często podejmowane, kilkakrotne próby schudnięcia zakończone fiaskiem dodatkowo odbierają motywację i stają się przyczyną nawet depresji. Kwestia ta dotyczy w większym stopniu kobiet – to im bowiem narzuca się niepisany obowiązek pogoni za ideałem wytworzonym przez mass media, a więc proporcjonalną, szczupłą sylwetką, pozbawioną fałd i rozstępów. Wyraźnie zarysowane biodra, lekko wystający brzuch to już niemalże zamach na społeczne poczucie estetyki. Powszechnie uznawane za normatywne tabele „właściwej” masy ciała ustalone zostały z pominięciem indywidualnych predyspozycji oraz budowy ciała, sprowadzając wszystkich ludzi do wspólnego mianownika.

W rzeczywistości należy zwrócić szczególną uwagę na to, aby nadwyżka masy ciała, zwłaszcza w okolicach jamy brzusznej, czyli otyłość wisceralna (nagromadzenie tkanki tłuszczowej wokół narządów), była odpowiednio diagnozowana i leczona – jednak nie z powodu nieprzystawalności do współczesnego kanonu piękna, lecz szkodliwego wpływu na układ krążenia, ruchu czy oddechowy. Jeśli skoncentrujemy się właśnie na diagnozowaniu nadwagi i otyłości przy pomocy norm wyznaczonych przez specjalistów, nie zaś ulotnych trendów proponowanych przez media, okaże się to zbawienne dla naszego zdrowia, a nawet życia.

Otyłość jest złożoną, wieloczynnikową chorobą przewlekłą, która rozwija się w wyniku nieprawidłowej adaptacji organizmu ludzkiego do stylu życia, pracy i cywilizacyjnego rozwoju. W obecnych czasach fizyczną pracę człowieka w dużej mierze zastąpiły maszyny i urządzenia, których użytkowanie nie wymaga często nawet najmniejszej aktywności ruchowej. Choroba ta rozwija się powoli, ale to my sami nad jej rozwojem pracujemy. Tkanka tłuszczowa jest tzw. tkanką żywą: unerwioną, ukrwioną i endokrynną, czyli wydzielającą hormony. Do jej zbudowania, nagromadzenia i utrwalenia – a więc momentu, gdy zaczyna być widoczna – nie dochodzi przecież w ciągu doby czy tygodnia. Warto tu wspomnieć, że w fazie rozwojowej otyłości zwiększa się nie tylko wielkość komórek tłuszczowych, ale także ich ilość. Z kolei w przypadku tzw. otyłości wieku dojrzałego zwiększa się jedynie rozmiar wspomnianych komórek. Nadmierny przyrost adipocytów (komórek tłuszczowych) w dzieciństwie może więc w dużym stopniu przyczyniać się do rozwoju otyłości w wieku dorosłym. Dlaczego? Ponieważ zwiększenie liczby wspomnianych komórek jest nieodwracalne. Niezwykle istotna jest zatem edukacja, profilaktyka i kształtowanie prawidłowych zachowań, zapobiegających występowaniu nadwagi, już od najmłodszych lat życia człowieka.

Jeśli jednak choroba ta już Cię dotyczy, to dzięki informacjom zawartym w książce będziesz mógł pomóc sobie, a następnej kolejności także swojemu otoczeniu.

Istotnymi aspektami w definiowaniu otyłości są odpowiednie wskaźniki i wzory. Warto jednak zauważyć, że każdy, kto próbował przy ich pomocy określić swoją prawidłową wagę (ja wolę używać terminu „masę ciała”) mógł poczuć się zagubiony. „Obliczenia wskazują przecież normę, a ja mam fałd tłuszczu na brzuchu, z którym nie mogę normalnie żyć” – to częste zdanie osób zmagających się z otyłością brzuszną, wyrażające ich dezorientację i frustrację, która wcale jednak nie motywuje do podejmowania jakichkolwiek działań. Co zatem brać pod uwagę: cyferki na wadze łazienkowej, lustro czy po prostu zmierzyć się w pasie za pomocą paska od spodni? Chociaż za pomocą wskaźników możliwe jest wyznaczenie pewnego przedziału prawidłowej masy ciała, należy pamiętać, że ludzie różnią się fizjonomią (cechami charakterystycznymi wyglądu zewnętrznego), składem ciała oraz typem metabolicznym. W celu prawidłowego zdiagnozowania otyłości niezbędne jest więc całkowicie indywidualne podejście!

W diagnostyce otyłości istotną rolę odgrywa określenie masy i lokalizacji tkanki tłuszczowej w organizmie. Do określenia jej zawartości, szczególnie w narządach i wokół nich, znalazły zastosowanie pewne formuły. Często stosowanym sposobem oceny stopnia otyłości, choć już coraz mniej popularnym, jest pomiar grubości fałdu skórnego utworzonego ze skóry oraz tkanki podskórnej, oceniany w połowie długości mięśnia trójgłowego ramienia, nad grzbietem łopatki oraz w okolicy pępka. Wymaga on wykorzystania specjalistycznego sprzętu i precyzji wykonania.

Najbardziej znanym obecnie wskaźnikiem ustalania prawidłowej masy ciała jest BMI (ang. Body Mass Index), który obliczysz według wzoru:

Wskaźnik ten umożliwia ocenę stanu odżywienia i pozwala zauważyć granicę, kiedy pojawia się nadwaga, a kiedy otyłość. Wynik 25–30 kg/m² wskazuje na nadwagę, zaś otyłość diagnozuje się powyżej 30 kg/m². Wraz ze wzrostem wskaźnika BMI, zwiększa się ryzyko powikłań związanych z posiadaniem nadmiernych kilogramów. U osób z wynikiem BMI ≥ 30 kg/m² zauważa się bardzo często większe zagrożenie zawałem mięśnia sercowego, cukrzycą typu 2 czy też udarem mózgu. Jeśli wynik wynosi 40 kg/m² lub więcej, oznacza to otyłość klasy III (według WHO) i stanowi już poważne zagrożenie dla życia.

Kolejna formuła do wyliczania właściwej masy ciała to wzór Lorenza:

P = T – 100 – (T – 150)/4 (dla mężczyzn)

P = T – 100 – (T – 150)/2 (dla kobiet)

gdzie P oznacza prawidłową masę ciała, a T – wzrost.

Najprostszy zaś sposób określania należnej masy ciała to wzór de Broca:

P = T – 100

Najnowszym wskaźnikiem pomocnym w diagnozowaniu otyłości jest z kolei Body Adiposity Index (BAI), który ocenia odsetek tkanki tłuszczowej. Wskaźnik ten, zaproponowany w marcu 2011 roku przez Bergmana i współpracowników, obliczany według wzoru:

BAI stanowi alternatywę w stosunku do używanego od około 1840 roku wskaźnika BMI: dokładniej określa odsetek tkanki tłuszczowej, przez co okazuje się precyzyjniejszym narzędziem do oceny otyłości. Wskaźnik BMI może być bowiem wysoki także wtedy, gdy ktoś ma rozbudowaną tkankę mięśniową, a niekoniecznie tłuszczową. Tymczasem ocena za pomocą BAI jest porównywalna z wynikami uzyskanymi z zastosowaniem „złotego standardu” oceny masy tkanki tłuszczowej, czyli absorpcjometrii promieniowania X o dwóch energiach, tzw. DEXA. Wykonywana jest ona przy użyciu aparatu densytometrycznego. To specjalny stół, pod którym umieszczona zostaje mikrolampka rentgenowska, a powyżej ramię aparatu z czujnikiem promieniowania. Po uprzednim zmierzeniu i zważeniu, pacjent przyjmuje na stole pozycję leżącą lub siedzącą (przy badaniu kości przedramienia). Promieniowanie wysyłane jest przez miniaturową lampę RTG do czujnika, mierzącego jego natężenie po przejściu przez ciało – a tym samym oblicza się gęstość mineralną kości.

Z ciekawostek – wskaźnik BAI wprowadzono w oparciu o badania populacji dorosłych Amerykanów pochodzenia meksykańskiego. Wymaga on dodatkowych analiz dla oceny jego przydatności w innych grupach etnicznych oraz w populacji młodzieży. Autorzy wskaźnika podkreślają łatwość obliczenia BAI przez personel medyczny, który może to zrobić z użyciem kalkulatora lub programu komputerowego. Warto zauważyć, że stosowanie metod antropometrycznych, czyli takich, które posługują się miarami wysokości i obwodu ciała, ma wiele ograniczeń w badaniach populacji najmłodszych – są to metody opatrzone dużym ryzykiem błędu.

Przy tym wszystkim uwzględnić należy również wspomniane różnice etniczne, zaznaczające się zarówno u dorosłych, jak i u najmłodszych. Czy wiesz, że obecnie na świecie nie istnieją zunifikowane normy wskaźników antropometrycznych dla całej populacji w wieku do 18. roku życia? Stąd właśnie duża liczba badań poświęcona została opracowaniu siatek centylowych dla dzieci i młodzieży. Z powodu różnic w poszczególnych grupach etnicznych nie udało się, jak dotąd, jednoznacznie określić wartości granicznych (punktów odcięcia,ang. cut-off points), definiujących nadwagę i otyłość dla całej populacji.

Do dziś nie opracowano także idealnej metody aparaturowej pozwalającej na pełną ocenę masy oraz dokładną lokalizację całej tkanki tłuszczowej. Dostępne badania pomiarowe znajdują zastosowanie głównie do celów naukowych. Powodem są wysokie koszty i utrudniony dostęp do aparatury. Natomiast pomiary antropometryczne zostały rozpowszechnione w codziennej praktyce medycznej na każdym etapie opieki zdrowotnej.

W ocenie osób otyłych – zarówno dorosłych, jak i dzieci czy młodzieży – należy również pamiętać o znaczącej roli wywiadu rodzinnego oraz badań parametrów laboratoryjnych, takich jak poziom cholesterolu i jego frakcji, trójglicerydów, stężenia glukozy itp., jako markerów predyspozycji do rozwoju chorób związanych z otyłością. O tym przeczytasz więcej w rozdziale II.

Opisanych powyżej formuł może użyć każdy, jednak, jak zostało wcześniej wspomniane, żadna z nich nie bierze pod uwagę indywidualnych cech człowieka. Przyjrzyjmy się, jak wygląda zazwyczaj sytuacja ze stawianiem diagnozy dla nadprogramowych kilogramów zgromadzonych w okolicy brzucha.Otyłość brzuszna

Typ otyłości związany z nagromadzeniem się tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej to otyłość inaczej nazywana wisceralną, trzewną, okołonarządową, centralną, androidalną czy też typu „jabłko”. Występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, choć klinicznie zauważa się pewną prawidłowość: mężczyźni znacznie częściej charakteryzują się tym typem otyłości. Ważną rolę odgrywają tutaj czynniki hormonalne: nadprodukcja kortyzolu i jednocześnie niedobór testosteronu. U kobiet, jeśli dysponujemy badaniami krwi prezentującymi parametry wskazujące na tłuszcz trzewny (o tym więcej w rozdziale II), i połączymy ich wyniki z konkretnymi odpowiedziami na pytania diagnozujące, można wyróżnić podtypy i rodzaje otyłości brzusznej, różnicące się rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej:

Rys. 1. Rodzaje otyłości brzusznej.

Jak widać, poszczególne rodzaje otyłości brzusznej rozróżnia się przede wszystkim na podstawie przyczyn ich powstawania.

Wiele osób nie zdaje sobie jednak sprawy nie tylko z tego, jaki rodzaj otyłości ich dotyczy, ale czy w ogóle na nią chorują – utożsamiając otyłość ze „zwisającym brzuchem” czy „uciążliwymi fałdami”. Otyłości brzusznej nie stwierdzamy bowiem na podstawie wyglądu pacjenta – gdy w określonym miejscu jest u niego widoczna tkanka tłuszczowa – ale w potwierdzony naukowo sposób. Odpowiednio zdiagnozowany typ choroby ma niebagatelne znaczenie w leczeniu, ustaleniu programu dietetycznego, postępowań wyprowadzających, a następnie utrwalających osiągnięte efekty i wreszcie prewencyjnych, czyli takich, które uchronią przed powrotem do stanu sprzed terapii.

Dobrym wskaźnikiem do oceny rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, niezbędnym do określenia typu otyłości, jest stosunek talii do bioder (WHR, ang. Waist to Hip Circumference Ratio). Nie bez powodu jednak wskaźnik WHR został określony tutaj tylko jako „dobry” (a nie „doskonały”) – trzeba mieć bowiem świadomość, że wszelkie pomiary – w tym obwodów ciała – obarczone są zawsze pewnym ryzykiem błędu. Dzieje się tak, gdyż, starając się określić przy ich pomocy ilość tkanki podskórnej i wewnątrzbrzusznej, nie jesteśmy w stanie wziąć poprawki na dwa istotne elementy: indywidualną budowę kośćca oraz nagromadzenia gazów jelitowych w momencie dokonywania pomiaru (u osób otyłych, ze względu na popełnianie częstych, typowych błędów żywieniowych, występują liczne zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej).

Mimo że wszystkie omówione wyżej wskaźniki są niedoskonałe, warto podeprzeć się nimi przy stawianiu diagnozy, a następnie ustalić indywidualny program walki z nadprogramowym tłuszczem trzewnym.Jak rozpoznać otyłość brzuszną?

Oblicz WHR:

Jak wykonać prawidłowy pomiar niezbędny do powyższego obliczenia?

1. Pomiar należy wykonać na czczo po przebudzeniu i po załatwieniu potrzeb fizjologicznych. W momencie pomiaru należy normalnie, spokojnie i jednostajnie oddychać.
2. Obwód talii mierzymy w połowie odległości między dolnym brzegiem żeber a górnym brzegiem grzebienia kości biodrowej.
3. Obwód bioder mierzymy na wysokości krętarza większego.
4. O pomiar prosimy drugą osobę – sylwetka musi być ustawiona luźno, nie należy się zginać, wstrzymywać powietrza, ani „wciągać” brzucha.

Rys. 2. Pomiary potrzebne do wyliczenia wskaźnika WHR

Różnicowanie pomiarów i dopasowanie ich do diagnozy jest dokonywane według płci badanego:

- dla kobiet WHR ≥ 0,85
- dla mężczyzn WHR ≥ 1

Najłatwiejszym do wykonania pomiarem, bo niewymagającym obliczeń, zapewniającym jednak mniejszą precyzyjność– opisaną wcześniej przy stosowaniu WHR – jest WC (ang. Waist Circumference), czyli obwód talii, który dodatnio koreluje z zawartością tkanki tłuszczowej wewnątrzbrzusznej. Otyłość brzuszną oznaczają następujące wartości:

- dla kobiet WC ≥ 88
- dla mężczyzn WC ≥ 102

Wartości te wskazują na możliwość wystąpienia znacznych powikłań otyłości (według NCEP-ATP III, ang. National Cholesterol Education Program-Adult Treatment Panel III) w postaci poważnych chorób, o których będzie mowa w następnych rozdziałach. Momentem alarmującym są jednak wyniki:

- dla kobiet WC ≥ 80
- dla mężczyzn WC ≥ 94

Wszystkie badania, także DEXA i BAI, można wykonać w gabinetach specjalistycznych, jednak wiąże się to z pewnymi kosztami. Najczęściej stosowaną metodą okazuje się BAI – najtańsza, nieinwazyjna i prosta w użyciu. Nie sprawdza się ona jednak u chorych ze znacznym stopniem otyłości, a także u tych, u których występują dodatkowo zaburzenia wodno-elektrolitowe widocznenp. w obrzękach stawów.

Opisując rodzaje otyłości brzusznej, trzeba znać jej przyczyny. Przykładem może być dostarczenie organizmowi zbyt dużej ilości tzw. pustych kilokalorii przez spożywanie alkoholu (zwłaszcza piwa), systematycznie przez długi okres czasu. Trunek ten, poza dość wysoką wartością energetyczną (waha się w granicach od 160 do 240 kcal w butelce o pojemności 300–330 ml), powoduje dodatkowo szybki wyrzut produkowanej przez trzustkę insuliny, co obniża stężenie glukozy we krwi, potęgując w nas uczucie głodu. Organizm odczytuje taką informację jako zwiększony apetyt, szczególnie na tłuste, słone i mocno przyprawione potrawy. Ponadto piwo jest gazowane, słodkie i zawiera drożdże, co wzmaga wydzielanie soków żołądkowych. Dlatego u osób je pijących powstaje otyłość brzuszna nazywana żartobliwie „mięśniem piwnym” czy też „brzuchem piwnym”. Gdy spożywanie wysokoprocentowego napoju staje się nałogiem, mówi się również o otyłości alkoholowej.

Wydawać by się mogło, że skoro „brzuch piwny” jest widoczny, diagnoza jest prosta. Niemniej nawet w takim przypadku należy wziąć pod uwagę także inne czynniki, aby móc dobrać odpowiedni rodzaj terapii. Ten sam rodzaj otyłości brzusznej nie oznacza bowiem identycznego sposobu leczenia każdego, kto został nim dotknięty.

Wybór odpowiedniej diagnozy leży po stronie specjalisty, natomiast do pacjenta należy wybór odpowiedniego lekarza. Jak tego dokonać?Wybór specjalistów w walce z otyłością brzuszną

Dietetyk

Terapie odchudzające (posługując się powszechnie używanym terminem), zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami, wchodzą w zakres usług świadczonych przez dietetyka. Do kompetencji tego specjalisty należy bowiem ustalanie kwestii związanych z codziennym trybem żywienia, jak: określenie ilości przyjmowanej energii (pochodzącej z pokarmu), praca nad zmianą nawyków żywieniowych oraz dostosowanie diety do poziomu aktywności fizycznej. W tym przypadku należy zgłosić się do osoby, która ukończyła odpowiednio długie i zawodowe studia wyższe na kierunku Dietetyka – zainteresowany ma prawo wymagać od specjalisty informacji na temat jego przygotowania do zawodu. Kolejnym krokiem jest pierwsza konsultacja, pozwalająca zweryfikować, czy dietetyk znajduje z pacjentem porozumienie – ten etap oceniamy intuicyjnie (musimy poczuć chęć współpracy, ustalenia wspólnych celów i sposobu ich osiągania). Z pewnością łatwiej jest, kiedy dietetyk został nam zarekomendowany przez zaufaną osobę, czy osoby korzystające z jego usług. Należy jednak pamiętać, że efektywność współpracy z jedną osobą nie gwarantuje jej w przypadku innej – każdy jest bowiem inny pod względem tak biologicznym, jak i charakterologicznym, więc niekoniecznie ktoś, kto pomógł przyjacielowi czy rodzicowi, pomoże także Tobie. Oto jaki jest dobry dietetyk:

- wyrozumiały;
- kontaktowy;
- idący na kompromis, ale zasadniczy;
- motywujący;
- konsekwentny;
- wymagający;
- z chęcią udostępniający swoją wiedzę;
- mający na celu przede wszystkim edukację pacjenta, a nie jedynie pozbycie się obecnego problemu;
- posiadający umiejętność łączenia podstawowego zagadnienia, jakim w tym przypadku jest otyłość, z jej przyczynami, dolegliwościami towarzyszącymi, np. z alergiami lub nietolerancjami pokarmowymi;
- biorący pod uwagę status ekonomiczny pacjenta, a także jego historię choroby i obciążenia genetyczne;
- umiejący polecić specjalistów z dziedziny sportu i medycyny, aby wspólnie z nimi tworzyć godny zaufania zespół współpracujący nad danym przypadkiem;
- orientujący się w obecnych trendach żywieniowych, zasobach rynku spożywczego, sugerujący marki konkretnych produktów i wyjaśniający, czym podyktowane są takie wybory;
- umiejący instruować pacjenta, jak przygotować dane posiłki, których produktów używać, aby ugotować potrawę według konkretnego przepisu.

Dobry specjalista nie proponuje podążania za konkretnym jadłospisem z określoną gramaturą, ale przedstawia także inne możliwości terapii dietetycznej. Proces walki z otyłością, jeśli przeprowadzany jest przez właściwego dietetyka, zakłada również przywrócenie pacjentom wiary w siebie, która, nawet gdy wydaje się być na dobrym poziomie, w rzeczywistości może być znacznie niższa. Dietetyk powinien umieć wydobyć chorych z cienia kompleksów, dyskomfortu fizycznego, a jednocześnie psychicznego. Ponadto jest zobligowany etycznie do tego, aby wyjaśnić, jak działa ośrodek głodu i ośrodek sytości, jakie hormony decydują o obu stanach, oraz by zapoznać pacjenta z wiedzą praktyczną, m.in. o komponowaniu posiłków, ich roli i wszystkiego, co jest z nimi powiązane.

Obesitolog

Drugim specjalistą, podejmującym współpracę z osobą otyłą, może być lekarz obesitolog. Termin określający tę specjalizację pochodzi od angielskiego słowa obesity, czyli otyłość. W założeniu ma on szersze przygotowanie do leczenia chorego z otyłością – nie tylko w zakresie żywienia, ale także medycyny ogólnej i chorób wewnętrznych. Oprócz terapii otyłości, nastawionej typowo na redukcję masy ciała, ściśle i intensywnie zajmuje się leczeniem chorób jej towarzyszących. Otyłość brzuszna może być elementem niebezpiecznego zespołu metabolicznego, gdzie występuje nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2 czy choroby serca. Składowe te muszą być wspomagane dietetycznie, ale nierzadko wymagają także interwencji farmakologicznej, a nawet chirurgicznej. W takich przypadkach obesitolog będzie bardziej skuteczny. Lekarze Ci współpracują także z dietetykami.

Psychoterapeuta

Terapia otyłości brzusznej to nie tylko doraźne postępowanie, mające na celu redukcję tkanki tłuszczowej i zmianę parametrów odpowiadających danej chorobie towarzyszącej – to złożony proces, obejmujący także inne, niemedyczne elementy. Otyłość jest problemem interdyscyplinarnym, bardzo często powiązanym z trudnościami natury psychicznej, których nie tyle nie można pominąć, co właśnie od nich warto rozpocząć całą terapię. W tym obszarze leczenia pomoże psychoterapeuta zajmujący się osobami otyłymi. Zarówno rodzaj, jak i zakres pomocy w sferze psychicznej jest wybierany w oparciu o różne czynniki. Należy uwzględnić między innymi czas występowania otyłości, towarzyszące jej choroby, kondycję psychofizyczną pacjenta i jego chęci nawiązania kontaktu z terapeutą. Psycholog okazuje się też wsparciem dla innych członków zespołu leczącego otyłość: pomaga on w opracowaniu strategii leczenia, a także w zrozumieniu psychologicznych aspektów otyłości i budowaniu dobrej relacji z chorym. Jego zaangażowanie jest również bardzo istotne ze względu na fakt, że chorobie tej często towarzyszą zaburzenia odżywiania, będące jednocześnie jedną z przyczyn jej wystąpienia, tj.:

- bulimią,
- syndromem jedzenia nocnego,
- zespołem kompulsywnego objadania się.

Psychoterapia może być prowadzona tylko przez kogoś, kto posiada odpowiednie do tego kwalifikacje. To zastrzeżenie wydaje się oczywiste, ale zdarza się, że pacjenci zamiast do specjalistów trafiają do osób, potrafiących po prostu dobrze się zareklamować, niekoniecznie jednak posiadających właściwe kompetencje.

Terapia realizowana jest w formie grupowej lub indywidualnej, a wybór jej rodzaju należy do pacjenta. Dodatkowym jej elementem są konsultacje polegające na udzielaniu konkretnych wskazówek. Psychoterapia może być realizowana w jednym z przedstawionych niżej nurtów:

- krótkoterminowym (tzw. doraźnym, polegającym na udzieleniu konkretnych porad wspomagających pacjenta w jego działaniach, dając jedynie wskazówki naprawcze);
- poznawczo-behawioralnym (zakładająca, że myśli, emocje i zachowania człowieka wzajemnie na siebie wpływają, tworząc pewne wzorce zachowań, które nie zawsze są właściwe; człowiek, doświadczając życia, pod wpływem emocji utrwala pewne konkretne zachowania w poszczególnych sytuacjach – zadaniem takiej terapii jest wskazanie tych zachowań i naprowadzenie ich na właściwe tory);
- systemowym (skupienie się nie na samym pacjencie, ale na całym jego środowisku, w którym funkcjonuje: pracy, rodzinie, znajomych, okolicznościach działania);
- psychodynamicznym (terapeuta nie zadaje pacjentowi pytań, nie narzuca poruszanej podczas spotkania tematyki – pacjent sam ma mówić o tym, o czym chce mówić, terapeuta zaś słucha uważnie i obserwuje mimikę oraz mowę ciała pacjenta).

Trener personalny

Osobą niezbędną w zespole pracującym z otyłym pacjentem okazuje się czasem również trener personalny. Włączenie aktywności fizycznej jako elementu leczenia otyłości brzusznej jest nieodzowne. Z jednej strony nasze działania skupiają się na redukcji tkanki tłuszczowej i przyspieszeniu metabolizmu, z drugiej – musimy zapewnić pacjentowi trening odpowiednio opracowany przez fizjoterapeutę. Dlaczego? Pacjent z otyłością brzuszną często ma pogłębioną lordozę lędźwiową, ze względu na powiększony brzuch oraz osłabienie i rozciągnięcie mięśni jamy brzusznej. Problemy bólowe mogą pojawiać się także z powodu lordozy szyjnej. Oprócz dolegliwości ze strony kręgosłupa, często obserwuje się deformacje oraz problemy z kończynami dolnymi. Pacjentów otyłych dotyczą również tzw. kolana koślawe lub „iksowate”, powstałe w wyniku nadmiernego obciążenia stawów kolanowych oraz kłopoty ze stopami, powodowane obciążeniem stawów skokowych. Jasnym więc jest, że osoba dotknięta tego typu przypadłościami, potrzebuje treningów o specyficznym charakterze, jak np.:

- trening stabilizacyjny (deski, bosu, piłka),
- wzmocnienie brzucha i pośladków,
- rozluźnienie odcinka lędźwiowego,
- wzmocnienie mięśni grzbietu,
- wzmocnienie mięśni nóg – głównie czworogłowego i dwugłowego,
- ćwiczenia typu „aktywna stopa” (ćwiczenie panowania nad przenoszeniem ciężaru, odszukiwania punktów ciężaru, rozciąganie stopy, aktywowanie poszczególnych jej części).

Jak zatem wybrać właściwego trenera, który będzie w stanie dobrać dla nas odpowiednie ćwiczenia? Oto kilka najważniejszych aspektów, na które musisz zwrócić uwagę:

- ukończony kurs trenera personalnego;
- ukończone dodatkowe kursy, np. trening funkcjonalny, pilates, piłki;
- odpowiednie wykształcenie: fizjoterapia, wychowanie fizyczne;
- trening rozpoczynający się zawsze od przeprowadzenia wywiadu, wykonania pomiarów obwodów, zważenia, wykonania testów sprawnościowych, funkcjonalnych i ustalenia celów treningowych;
- doświadczenie;
- pierwsze treningi są zawsze najprostsze: nie ma tu zbyt dużych obciążeń i zbyt skomplikowanych ćwiczeń;
- życzliwość, otwartość, łatwość nawiązywania kontaktów, kultura osobista.

Zgrany, dobry zespół, mający udział w leczeniu chorego na otyłość brzuszną może mieć znaczący wpływ na życie jego oraz otoczenia. Dostosowanie pomocy, sposobów motywacji czy kontroli postępów do osobowości i charakteru danego pacjenta znacząco wpływa na to, jakie osiągnie on efekty.