Otyłość u dzieci i młodzieży - ebook

DEFINICJA OTYŁOŚCI EWA MAŁECKA-TENDERA, ARTUR MAZUR

Co rozumiemy przez „otyłość”?

Otyłość ze względu na swoje konsekwencje zdrowotne budziła wielkie zainteresowanie od dawna. Wiadomo, że świadczy ona o zaburzeniu równowagi energetycznej w organizmie, którego skutkiem jest powiększenie się masy tkanki tłuszczowej. Definicja ta jest jednak niekompletna, gdyż nie określa progu, powyżej którego ilość tkanki tłuszczowej pozwala zaliczyć daną osobę do otyłych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO – World Health Organization) otyłość jest definiowana jako nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tłuszczu w tkance tłuszczowej prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia. W prowadzonych na dużą skalę badaniach populacyjnych i klinicznych do określenia otyłości używa się wskaźników wagowo-wzrostowych. Najszersze zastosowanie uzyskał wskaźnik Queteleta II, znany też jako wskaźnik masy ciała (BMI – Body Mass Index), który obliczamy, dzieląc masę ciała w kilogramach przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu. W praktyce otyłość w wieku dorosłym definiowana jest jako BMI większe od 30, a nadwaga jako BMI większe od 25. BMI powyżej 40 wskazuje na otyłość z bezpośrednim zagrożeniem życia, charakteryzującą się podwyższonym ryzykiem zgonu.

Określenie otyłości u dzieci i młodzieży jest sprawą bardziej skomplikowaną, wiadomo bowiem, że tempo rozwoju tkanki tłuszczowej w okresie od urodzenia do dojrzałości jest zmienne. W okresie wzrastania wysokość i masa ciała nie tylko powiększają się z wiekiem, ale zmieniają się również ich proporcje.

W ocenie stopnia nadwagi i otyłości należy brać pod uwagę różnice w przebiegu wzrastania, dojrzewania i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej u każdej płci oraz duże indywidualne różnice w budowie i składzie ciała. Należy zatem posługiwać się układami odniesienia uwzględniającymi wiek kalendarzowy dziecka. W Polsce do określenia nadwagi i otyłości u dzieci stosuje się siatki centylowe BMI opracowane przez Palczewską i Niedźwiecką. Siatki te można znaleźć na jednej z ostatnich stron książeczki zdrowia dziecka, którą dostaje każde dziecko po urodzeniu.

Czy moje dziecko jest otyłe, czy ma nadwagę?

Na podstawie podanych wyżej informacji możemy sami dokładnie określić, czy nasze dziecko ma nadwagę, czy jest otyłe. Po dokonaniu dokładnego pomiaru masy ciała i wzrostu każdy rodzic może obliczyć BMI swojego dziecka według wspomnianego wzoru:

BMI = masa ciała (w kilogramach)/wzrost (w metrach)².

Uzyskany rezultat należy nanieść następnie na siatki centylowe BMI i sprawdzić, czy uzyskany wynik przekracza 90. bądź 97. centyl stosowany dla płci i wieku.

Jeśli wynik BMI jest powyżej 90. centyla na siatkach BMI dla odpowiedniej płci i wieku, wówczas dziecko ma nadwagę, a jeśli otrzymany wynik BMI przekracza 97. centyl, dziecko jest otyłe.

Przykład

U 10-letniej dziewczynki dokonaliśmy pomiaru masy ciała i wzrostu: wzrost – 1,32 m, masa ciała – 43 kg, BMI = 24,7 kg/m². Po naniesieniu tej wartości na siatki centylowe BMI dla dziewczynek stwierdziliśmy, że wartość ta przekracza 97. centyl, a zatem dziewczynka jest otyła (ryc. 1).

Jeśli uzyskane wyniki wskazują na nadwagę bądź otyłość u dziecka, należy się skontaktować z lekarzem pierwszego kontaktu, który przeprowadzi odpowiedni wywiad, zleci badania dodatkowe oraz leczenie bądź w razie konieczności skieruje dziecko do odpowiedniej poradni specjalistycznej.

Rycina 1. Przykładowa siatka centylowa BMI. Wartość BMI zaznaczona na siatce centylowej wskazuje na występowanie otyłości u dziecka.

Czy otyłość to tylko efekt objadania się?

Otyłość jest wynikiem długotrwałego zaburzenia równowagi między ilością dostarczonej energii a jej wydatkowaniem. Regulacja energetyczna organizmu podlega wpływom genetycznym i środowiskowym. Dzięki kolejnym odkryciom biologii molekularnej wiemy coraz więcej o podłożu genetycznym otyłości. Udział tego czynnika w rozwoju otyłości u dzieci i dorosłych szacuje się na około 40–50%. A zatem pozostałe 50–60% wynika z wpływu czynników środowiskowych zależnych od nas. Tak więc nie możemy powiedzieć, że otyłość jest u niektórych osób nieunikniona. Co więcej czynniki środowiskowe mogą wpływać na ujawnienie się pewnych cech genetycznie uwarunkowanych. Dotyczy to także otyłości.

Spośród wielu czynników środowiskowych mających wpływ na powstawanie otyłości u dzieci największą rolę przypisuje się rodzinie. Kształtowanie nieprawidłowych nawyków żywieniowych, stopnia aktywności fizycznej, dobór pokarmów w diecie, ilość czasu spędzanego przed ekranem telewizora bądź monitorem komputera uzależnione są od zachowań ojca, matki, dziadków lub rodzeństwa. Wiele badań wskazuje, że nawyki te w poszczególnych rodzinach przekazywane są z pokolenia na pokolenie. W rodzinach obarczonych otyłością istnieje też nierzadko wiele zależności lub trudności wychowawczych, które są rozwiązywane między innymi poprzez nadmierne karmienie dzieci.

W szkołach dzieci otyłe są często izolowane przez środowisko rówieśnicze, a także stygmatyzowane przez nauczycieli, co prowadzi do wielu sytuacji stresowych. Z kolei najczęstszą metodą ich rozładowania wśród dzieci otyłych jest „ucieczka w jedzenie”.

W powstawaniu nadwagi i otyłości podkreślić należy również rolę reklam wielu produktów odżywczych skierowanych do dzieci. Dzieci stanowią doskonałą grupę odbiorczą reklam, gdyż w większości wypadków nie rozumieją mechanizmu ich działania. W Stanach Zjednoczonych obliczono, że dzieci w wieku szkolnym oglądają około 40 000 reklam rocznie.

Informacje na temat tych i innych czynników środowiskowych znajdują się w kolejnych rozdziałach niniejszej książki.