Otyłość. Zagubiony Klucz Do Zdrowia I Długowieczności. Choroby psychosomatyczne - ebook

DEDYKACJA

Książkę dedykuję ludziom, którzy zdrowie fizyczne i psychiczne oraz dobrostan, stawiają na pierwszym miejscu. Jest ona dla tych, którzy są świadomi, iż nie ma zdrowia bez zdobywania wiedzy na ten temat i bez zmiany przekonań oraz nawyków. Nie ma oczekiwanych efektów bez poznania tajników zdrowego stylu życia i uzyskania dojrzałości w tym zakresie poprzez mądrość i praktykę. To dla ludzi, którzy doświadczyli dyskomfortu zdrowia, złego samopoczucia, niedożywienia i niedowagi wraz z problemami wchłaniania składników pokarmowych, a szczególnie dla osób z nadwagą bądź otyłością. Dla tych, którzy zadecydowali o wprowadzeniu zmian w swoim życiu, są otwarci na nowe doświadczenia, są nastawieni na cel oraz na sukces w zakresie zdrowia.

Dla tych, którzy decydują się „wyjść z labiryntu” medycyny farmakologicznej oraz błędów żywieniowych i idą w kierunku natury. Dla tych, którzy zgodnie z zasadą Prawa Przyciągania, wolą skierować swoje myślenie ku zdrowiu, zamiast skupiać je na chorobie. Dla tych, którzy kochają dobre samopoczucie i utrzymanie zdrowego, wolnego od toksycznych związków ciała w witalności, a także mają mocne postanowienie, aby emanować pozytywnymi wibracjami, tworzeniem piękna wokół siebie, którym chcą „zarażać” innych poprzez swoją pracę nad sobą. Dzieląc się doświadczeniem pokazują postawę świadomego, odpowiedzialnego i dojrzałego człowieka. I dla tych, którzy pragną wziąć los w swoje ręce, wybierając szukanie rozwiązań, działanie, aktywność, dobrostan, pogodę ducha oraz wolność wyboru! Książkę tę dedykuję Tobie.

Dr Renata ZarzyckaPODZIĘKOWANIA

Wyrażam wdzięczność wszystkim klientom i pacjentom, którzy obdarzyli mnie swoim zaufam przez blisko 30 lat, którzy przybywali z rożnymi problemami zdrowotnymi, z prośbą o pomoc. To oni byli dla mnie najcenniejszymi nauczycielami życia, dając mi kolejne wyzwania w celu poszukiwania rozwiązań w artykułach naukowych i książkach, czy też na konferencjach medycznych. Jednocześnie, motywowali mnie do działanie we własnym rozwoju poprzez nabywanie wiedzy i doświadczenia. Dziękuję za feedback i okazaną mi wielokrotnie wdzięczność. Dzięki wkładowi ich własnej pracy nad uzdrowieniem ciała i umysłu, mogłam uczyć się i zbierać doświadczenia o skuteczności różnych terapii. Bez Was kochani książka ta i wiele innych, nie mogłaby powstać. Dr Renata ZarzyckaPRZEDMOWA

Szanowny Czytelniku

Pragnę zaprosić Cię do podjęcia wyzwania dotyczącego uświadomienia sobie pewnych podstawowych zasad prowadzących do zdrowia. Chcę zachęcić Cię do podjęcia decyzji aktywnego uczestnictwa w transformacji, jaka czeka na Ciebie po przeczytaniu tej książki. Potrzebne będzie systematyczne wdrażanie zdobytej wiedzy w życie tak, aby zastosować nowe nawyki żywieniowe, aby działać i od razu osiągać pożądane efekty, bez stania w miejscu i narzekania. Wcześniej jednak niezbędne jest pozwolenie sobie na takie zmiany i podjęcie decyzji o działaniu. Bez pierwszego etapu mentalnej pracy w umyśle, bez rozwiązania własnego konfliktu wewnętrznego związanego z poświdomym „umysłem nawyków”, czytanie tej i wielu innych książek o zdrowiu niewiele da, gdyż cel wciąż pozostanie w formie niezrealizowanego wciąż marzenia. Trzeba przejść z bierności do aktywności. To czas na działanie!

Dlaczego to takie ważne?

Wszystko zaczyna się w głowie – wszelkie wizje, marzenia i kreowanie celów. To tutaj jest pierwszy impuls i to stąd wypływają nasze myśli a wśród nich decyzje, które kształtują zewnętrzny świat człowieka. Szkoda czasu na marudzenie i pozostawanie w roli narzekającej na różne dolegliwości ofiary, że „nie uda się”, że „to nie jest możliwe”, że „nie dam rady”. Czas zamienić słowa z „nie dam rady” na „dam radę”, wyrzucić „nie” ze słów „nie uda się” i zmienić na „uda się” oraz wykasować „nie” z wyrażenia „to nie jest możliwe” przekształcając je na możliwe – „tak to jest możliwe”! Czas wziąć odpowiedzialność za swoje zdrowie we własne ręce, gdyż nikt lepiej tego nie zrobi i nie będzie za nas działał, niż my sami.

Autorka chce zaprosić Cię na wędrówkę w „zakamarki medycznego korytarza”, w drogę ku zdrowiu, która jak się okazuje, czasem jest kręta i zawiła, stanowiąc niekiedy prawdziwy labirynt. Zjawisko to nazywa się „błędnym kołem” lub „jazdą na karuzeli” w konflikcie diagnozy. A przecież wiele „nieuleczanych” w medycynie klasycznej chorób, da się uzdrowić w naturalny sposób poprzez medycynę holistyczną. Leczy się wtedy tak ciało, jak i duszę, a inaczej psychikę człowieka. Przykładowo, na tym właśnie polega uzdrawianie z chorób psychosomatycznych. Zagadnienie to od dziesiątków lat, należy do jednej z pasji autorki tej książki. Pasja ta znalazła swoje odbicie w wieloletniej praktyce i odzwierciedliła się w dziesiątkach cyfrowych książek (audiobooki i ebooki) na ten temat. Należą do nich m.in. serie: „Kwantowa Moc Uzdrawiania”, „Mindfulness – trening uważności”, „Klub zdrowego Odżywiania” i inne. Ich tematykę stanowi zakres suplementacji, witamin, minerałów i wielu innych składników pokarmowych z obszaru medycyny żywienia oraz z przestrzeni pozytywnej psychologii (w tym z duchowości), a także z przestrzeni energii kwantowej. Zainteresowania te wynikają z zafascynowania autorki naukową dziedziną, zwaną NeuroPsychoImmunologią (NPI). Dlatego też, książka ta jest wzbogacona w odesłanie do blisko 100 materiałów źródłowych, potwierdzających przekazane w niej informacje dowodami naukowymi i ma charakter popularno – naukowy.

Już dziś zadecyduj o podjęciu wyzwania, zacznij działać systematycznie i aktywnie, pogłębiając swoją wiedzę w obszarze edukacji żywieniowej. Ma to ogromne znaczenie dla utrzymania odpowiedniej masy ciała i zdrowia. Książka ma na celu zainspirować Cię i zwrócić uwagę na ważne czynniki przyczynowo – skutkowe choroby, dostarczając szeregu rozwiązań dla zdrowia. Mądrość jest wartością, jaką nabywa się wraz z doświadczeniem życiowym. Wpływa na poziom kultury zdrowotnej i świadczy o efektach uzyskanego zdrowia, o jego braku bądź o dobrostanie. Działaj tu i teraz!WSTĘP

W dzisiejszych czasach XXI wieku, na rynku jest dziesiątki diet. Pomysły na nie wyrastają jak grzyby po deszczu. A zatem… dieta, dieta, dieta… Jaką wybrać? Która z nich jest dla mnie najlepsza? Skąd będę to wiedzieć? Czy skorzystać z gotowych opracowań kalorii na każdy dzień, czy z zasad tworzenia zdrowych posiłków? Czy mogę sobie zaszkodzić?

Te i inne pytania dotyczące medycyny żywienia, często spędzają ludziom sen z powiek. Tym czasem nie chodzi o żadną z tych konkretnych diet. Sednem sprawy jest świadomość wartości tego, co tak faktycznie zjadamy. Czy spożywać więcej węglowodanów, czy białek? Czy faktycznie unikać tłuszczy, czy nie? Czy stosować dietę białkową, rozdzielną, śródziemnomorską, do grupy krwi, dietę Dash, wegeteriańską, czy ketogeniczną?

W odpowiedzi na te pytania, pomocna jest historia kapitana Thomasa Latimore (Peter) Cleave¹ z brytyjskiej królewskiej marynarki wojennej. Poświęcił on wiele lat na zbadanie wpływu rafinowanych węglowodanów na zdrowie człowieka, po wprowadzeniu ich do diety w populacjach, w których wcześniej ich nie spożywano. Rafinowane węglowodany, takie jak biała mąka i cukier, uważał za żywność najbardziej przetworzoną, a przez to najbardziej niebezpieczną². Efektem tych badań była przedstawiona przez niego „Zasada 20-letniej przerwy” pomiędzy wprowadzeniem węglowodanów rafinowanych do diety, a pojawieniem się efektu ich niekorzystnego wpływu na zdrowie.

Od wielu lat, badania doktora Peter Cleave inspirują wielu naukowców, lekarzy medycyny żywienia i dietetyków do zastanowienia się nad tym, czy ludzkość w swoich wywodach naukowych i hipotezach idzie aby w dobrym kierunku? Czy są to wyłącznie hipotezy, dobrze rozpropagowane w społeczeństwie, w pismach naukowych i wśród wielu lekarzy oraz dietetyków, na potrzeby budowania nieprawidłowych przekonań i nawyków na temat zasad odżywiania ludności świata zachodniego oraz rozwoju „rynku chorób”, jako doskonałego biznesu medycznego?

Czy trwający wciąż proces kontrowersyjnej „edukacji żywieniowej” i niechęć jego zatrzymania, wynika z nieświadomego działania większości naukowców, lekarzy i dietetyków, czy może od dawna jest propagowany przez złe intencje w pełni świadomych ludzi, którzy czerpią korzyści, podtrzymując swoje milionowe interesy z utrzymywania przeciętnego odbiorcy reklamowych i „edukacyjnych” informacji w nieświadomości?

Autorka tej książki praktycznie przez dziesiątki lat nie korzystała z pomocy medycyny klasycznej w swoim dorosłym życiu. W tym czasie stosowała wiele zasad diety zgodnej z grupą krwi oraz skupiała się na wysokiej jakości suplementacji. Stąd książka ta jest próbą rozważenia faktów naukowych, poszukania brakujących elementów we współczesnym żywieniu, a jej celem jest poprawa prewencji zdrowia u osób poszukujących „brakujących elementów” układanki „Choroba vs. Zdrowie”. Autorka zastanawia się tu nad przyczynami wielu dolegliwości i chorób u ludzki, niezależnie od ich wieku czy masy ciała, których przyczyną jest niedożywienie w niezbędne składniki pokarmowe.

Pierwszy rozdział tej książki pod tytułem „Wpływ spożywania tłuszczy na otyłość”, ma na celu zbadanie historii dotyczącej spożywania tłuszczów, a raczej ich ograniczenia włącznie do całkowitej eliminacji z codziennego żywienia. Efektem tej propagandy stało się zupełne eliminowanie z diety jakichkolwiek tłuszczy – nawet tych pomocnych dla zdrowia i ratujących życie, jak tłuszcze rybie, roślinne i witaminy tłuszczowe, bez których przecież nie sposób utrzymać zdrowia i energii w organizmie. Okazuje się, iż najbardziej rzucającą się w oczy zmianą żywienia w krajach wysokorozwiniętych w ciągu ostatnich 75 lat, był spory wzrost spożycia twardych tłuszczów (nie mylić z cennymi dla zdrowia tłuszczami nienasyconymi)³. W przyrodzie tłuszcze trans występują w mleku i jego przetworach, np. maśle i w mięsie zwierząt przeżuwających. Ich zawartość zależy od rodzaju mięsa - najmniej jest ich w wieprzowinie i kurczaku, a najwięcej w wołowinie i baraninie. Dalej, ogromną zmianę w żywieniu stanowił rafinowany cukier, sól oraz inna wysoko przetworzona żywności np. mąka, z której usunięto praktycznie wszystkie naturalne błonniki (w żargonie żywieniowym błonnik). Stąd rozdział drugi omawia podstawy zdrowia człowieka. Należy do nich przede wszystkich umiejętność utrzymania równowagi kwasowo-zasadowej, czyli homeostazy, poprzez dbałość o odpowiednie pożywienie wspomagające prawidłową pracę głównych kanałów wydalniczych organizmu. Ciekawostką w tym, miejscu może być fakt, iż jednym z ważnych składników w prawidłowej pracy jelita, wątroby i dobrej przemiany materii, są niezbędne dla zdrowia, odpowiednio dobrane tłuszcze. Wzbogacają one organizm w składniki budulcowe, m.in. ściany przewodu pokarmowego, wszystkie komórki ciała, układu nerwowy i mózg. Są niezbędne dla zdrowej skóry bez alergii i łuszczycy, do prawidłowej pracy hormonów i do transportu kolagenu po całym organizmie.

W tym miejscu w głowach większości ludzi, eliminujących wszelkie tłuszcze ze swojego żywienia, następuje szok, gdyż ten paradoks w myśleniu, zupełnie burzy ich dotychczasowe przekonania, wprogramowane przez media oraz powszechną kampanię antytłuszczową.

Tu z pomocą zrozumienia przychodzi trzeci rozdział książki, tłumaczący podstawowe przyczyny nadwagi, różnice między nią a otyłością oraz od czego zależą prawidłowe procesy metaboliczne.

Rozdział czwarty omawia czym jest kwasica metaboliczna, Zespół Chorób Metabolicznych oraz jakie są przyczyny spowolnionego metabolizmu. Natomiast kolejny rozdział przypomina podstawowe zasady Zdrowego Stylu Życia, o których większość z nas zapewne może nigdy nie słyszała, niektórzy zignorowali te zagadnienia, a inni już dawno zapomnieli o tym, licząc na cud medycyny klasycznej i cudowne farmakologiczne pigułki na wszystkie dolegliwości. Otóż to tak nie działa – jak udowadnia w swojej książce autorka.

Następny rozdział omawia poważny problem u ludzi z cywilizowanej społeczności, jakim są ZAPARCIA. Autorka opisuje ile szkody może wyrządzić zablokowanie ważnego kanału wydalniczego, będąc dalej przyczyną do ogromnej ilości tworzących się w organizmie chorób, w tym do nadwagi i otyłości. Rozdział ten zawiera również przeróżne rozwiązania dla tego typu stanu dolegliwości, opisane jako możliwości wprowadzenia dietetycznych zasad do codziennego żywienia m.in. diety bogatoresztkowej, niskowęglowodanowej, makrobiotycznej, rozdzielnej, ketogenicznej, ubogoresztkowej i inne. Autorka proponuje tu powrót do sposobu odżywiania naszych dziadków, pradziadków i odleglejszych generacji naszych przodków.

Paradoksem współczesnych czasów jest fakt, że kiedy na świecie powstaje coraz więcej „cudownych” diet, jednocześnie wprost proporcjonalnie średnia otyłości w zachodnich społeczeństwach wciąż wzrastała. Jak to jest możliwe?

W tym temacie z pomocą przychodzi materiał informacyjny rozdziału siódmego, dotyczący najważniejszych składników w pożywieniu, karmiących nasz mózg, albowiem warto tu wspomnieć, iż jelita i mózg są ściśle ze sobą powiązane. Kiedy boli nas brzuch, to automatycznie gorzej funkcjonuje ludzki mózg. Mówi się nawet w przenośni, iż jelita to drugi mózg człowieka, a jedno z drugim ściśle współpracuje. Wszak jeśli mamy trudne sytuacje, problemy, długotrwałe stresy, nerwice a nawet depresje, wtedy zaburza się apetyt do tego stopnia, że albo wpadamy w obżarstwo, albo zupełnie brakuje nam apetytu. To właśnie umysł a precyzyjniej - podświdomy „umysł przekonań i nawyków”, jest najważniejszym czynnikiem, prowadzącym człowieka do chorób lub do zdrowia. W rozdziale tym czytelnik otrzymuje wskazówki jak „nakarmić” swój mózg, aby umysł był naszym przyjacielem.

Zdaniem autorki jako coacha, psychoterapeuty, naturopaty i naukowca z tytułem doktora komunikacji społecznej i mediów, rozdział ósmy jest jednym z najważniejszych. To właśnie w nim autorka omawia kształtowanie prawidłowej postawy przekonań, nawyków i zachowań w procesie potrzebnych zmian, które są niezbędne do przepracowania ich w sobie. Warto je wdrożyć, aby osiągnąć pełen sukces terapii uzdrawiania, czy to z otyłości, czy też z innych, towarzyszących temu dolegliwości.

Sposób myślenia i przekonania człowieka, jego zachowanie w różnych sytuacjach i te nieszczęsne niekiedy nawyki łapczywego sięgania po słodycze, po szkodliwe napoje, po nadmiar pszennych produktów, ciastek, lodów itp., ściśle wpływa na materializowanie się w organizmie chorób lub w przypadku świadomego odżywiania procentuje uzdrowieniem. Okazuje się, iż jeśli człowiek nie przepracuje w sobie transformacji przekonań, nawyków, zachowań, jeśli nie nabędzie wiedzy na temat podstaw zdrowego odżywiania oraz głównych przyczyn chorób, jeśli nie pojmie, że jego zdrowie jest wyłącznie w jego rękach, to żeby nie wiem jak chciał uzdrowić siebie – będzie wciąż po czasie powracał do punktu wyjścia – na start. Nasze zdrowie jest w naszej głowie. Stąd najważniejszy rozdział tej książki znajduje się na końcu, jako dopełnienie całego procesu pacy nad zmianami w sobie, w tej niezwykłej, uzdrawiającej ciało, umysł i ducha, drodze do zdrowia. To rozłożony w czasie proces kwantowego uzdrawiania, uczący pokory, wytrwałości, cierpliwości i opanowania. Unowocześniając i ulepszając wewnętrzny program, pracując nad swoim celem, z czasem nowe oprogramowanie, z powodzeniem powinno wgrać się w komórkowy kod DNA umysłu i ciała człowieka. Jednocześnie zostaje usuwane stare oprogramowanie oraz wielopokoleniowe lęki i traumy, ciągnące się za człowiekiem w obecnym życiu. Jest to zagadnienie wzięte prosto z psychobiologii, czym autorka interesuje się i zajmuje zawodowo od lat 80/90-tych XX wieku. Warto zastanowić się nad tym „co doprowadziło człowieka do choroby”, jakie myśli, jakie przekonania, jakie zachowania i nawyki, aby z punktu podnoszenia swojego poziomu świadomości, móc pracować nad ich zmianą i wprowadzeniem nowych zapisów do swojej podświadomości. Warto też wiedzieć, iż nawet jeśli usilnie będziemy nadpisywać nowe oprogramowanie w swojej głowie i narzucimy to na stare bez jego usunięciu, to tak to nie działa. Warto wyczyścić stare, aby zrobić miejsce na nowe i dać sobie czas na kształtowanie tego w procesie swojego rozwoju. Kiedy człowiek zrozumie, że uzdrawianie to nie jest tylko branie pigułek, tabletek czy zmiana żywienia, lecz świadoma praca nad sobą i swoim umysłem, wtedy dopiero będzie mógł poszukać właściwych rozwiązań i da sobie szansę na osiągnięcie w tym względzie sukces. Warto wspomnieć w tym miejscu, że wszystko w życiu zależy wyłącznie od decyzji danego człowieka, który chce wziąć odpowiedzialność za siebie. Jak zachować sprawność fizyczną, młodą sylwetkę i zgrabny wygląd na długie lata oraz co to jest „hormon młodości, jak o niego zadbać i czy w ogóle możliwe jest, aby wyglądać 10 lub 20 lat młodziej mając sześćdziesiątkę? Zagadnienie to autorka tłumaczy w kończącym rozdziale swojej książki, uchylając rąbka tajemnicy z własnych doświadczeń ze swojego życia.

Otyłość to nieprawidłowe i nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w wyniku nieużytecznych przekonań, nawyków i posiadania nierzetelnej, komercyjnej wiedzy, które łącznie stanowią zagrożenie dla zdrowia. Jest chorobą wymagającą leczenia, a nie problemem estetycznym czy odsysania tłuszczu lub operacyjnej redukcji żołądka. Badania Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)⁴ z roku 2018 wykazały, iż problem otyłości dotyczy już 400 mln, a nadwagi ponad 1,6 mld osób dorosłych na świecie. Otyłość została uznana za chorobę i wpisano ją na listę Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (w klasyfikacji ICD-10)⁵. Występowanie tego zjawiska obserwuje się we wszystkich grupach wiekowych⁶. Nadmierna masa ciała w młodym wieku może nieść za sobą poważne konsekwencje zdrowotne w dorosłości. Raport Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wskazał, że nadwagę i otyłość odnotowano u 32% polskich dzieci w wieku 7-9 lat. Jest to ósme (8) miejsce wśród badanych krajów w Europie⁷. Te wyniki badań są alarmujące. Na skutek popularyzacji problemu i wymyślania coraz to nowych diet cud oraz specjalnego pożywienia dla dzieci i dorosłych, nie zawsze mającego wiele wspólnego ze zdrowiem i poprawa metaboliczną ciała, otyłość stała się szóstym czynnikiem ryzyka, odpowiedzialnym za wysoką liczbę zgonów na świecie.PRZYPISY

------------------------------------------------------------------------

¹ Thomas Latimer (Peter) Cleave (1906–1983) był kapitanem chirurgiem, który badał negatywne skutki zdrowotne spożywania rafinowanych węglowodanów (zwłaszcza cukru i białej mąki ), które nie byłyby dostępne podczas wczesnej ewolucji człowieka . Znany jako „Peter” do swoich przyjaciół i kolegów. W latach 1922-1927 uczęszczał do szkół medycznych w Bristol Royal Infirmary i St Mary’s Hospital w Londynie, gdzie był cudownym naukowcem, zdobywając nagrody za nagrodami i kwalifikując się w wieku 21 lat, zdał podstawowy egzamin FRC w wieku 18 lat i ostatecznie uzyskał MRCS i LRCP. https://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_L._Cleave

² P. Hujoel , Dietary Carbohydrates and Dental-Systemic Diseases (Węglowodany w diecie i choroby stomatologiczne), Journal of Dental Research, Tom 88 , wydanie 6, , , https://doi.org/10.1177/0022034509337700

³ Twarde tłuszcze oznaczają tłuszcze trans, czyli utwardzone oleje roślinne znajdujące się np. W margarynak. Są uznawane za najbardziej szkodliwy dla zdrowia typ kwasów tłuszczowych. Ich duże spożycie sprzyja rozwojowi m.in. cukrzycy typu 2 i zwiększa ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego. Ponadto tłuszcze trans obniżają płodność i mogą być szkodliwe dla kobiet w ciąży oraz rozwijającego się dziecka. Wyróżnić mozna dwa główne rodzaje twardych tłuszczów: szkodlikwe i nieszkodliwe dla zdrowia. Niezdrowe są tłuszcze trans, które powstają w wyniku przemysłowego uwodornienia (utwardzenia) olejów roślinnych. Podczas tego procesu olej roślinny wzbogaca się w cząsteczki wodoru i poddaje działaniu bardzo wysokiej temperatury. Tłuszcze trans mogą powstawać także w wyniku ogrzewania lub smażenia olejów w wysokiej temperaturze. W związku z tym występują one w nieświeżych tłuszczach używanych wielokrotnie w niektórych punktach gastronomicznych. Niektóre kraje na świecie wprowadziły już zakaz stosowania olejów będących źródłem tłuszczów trans w produkcji żywności. Pionierem w tej kwestii była Dania. Plany Światowej Organizacji Zdrowia poparła International Food and Bavarage Alliance (IFBA), która zrzesza m.in. takie koncerny jak Nestlé, PepsiCo, McDonald’s czy Mars. Natomiast jak przekonują amerykańcy naukowcy, których wyniki badań zostały opublikowane w „Advances in Nutrition”, naturalnie występujące tłuszcze trans (w mleku i jego przetworach, np. maśle i wmięsie zwierząt przeżuwających np. Wołowina i baranina, nie są szkodliwe dla zdrowia, ponieważ mają inny profil kwasów tłuszczowych, niż przemysłowe tłuszcze trans. Źródło: Okręglicka K., Fakty i mity na temat tłuszczów trans, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2015 (materiały prasowe organizatorów kampanii edukacyjnej „Poznaj się na tłuszczach”); Szostak-Węgierek D., Pozakardiologiczne działanie izomerów trans Tłuszcze w żywieniu człowieka - w poszukiwaniu prawdy, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2015.

⁴ WHO, World Health Organization (Światowa Organizacja Zdrowia). Organizacja międzynarodowa działająca w ramach ONZ zajmuje się kwestią ochrony zdrowia. Została utworzona w 1948 r. Siedzibą organizacji jest Genewa. WHO jest organem kierującym i koordynującym wszelkie zagadnienia dotyczące ochrony zdrowia w systemie Narodów Zjednoczonych. Źródło: World Health Organization, , https://www.who.int/

⁵ ICD-10 to inaczej Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób. Powstała, aby usprawnić codzienną pracę lekarzy diagnostów. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 jest opracowanym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) systemem kategorii jednostek chorobowych. Zbiór ten zawiera listę kodów przypisanych konkretnym schorzeniom i procedurom medycznym. Źródło: Kinga Olchowy , Radosław Rogalski, ICD-10 – charakterystyka, historia, przeznaczenie, , , https://portal.abczdrowie.pl/icd-10-historia-charakterystyka-lista-chorob

⁶ Otyłość i nadwaga – plaga XXI wieku! Akademia dietetyki, , , https://www.akademiadietetyki.pl/dietetyka/otylosc-i-nadwaga-plaga-xxi-wieku/

⁷ NFZ, Otyłość u dzieci – same z niej nie wyrosną, Narodowy Fundusz Zdrowia, , , https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/otylosc-u-dzieci-same-z-niej-nie-wyrosna