- W empik go
Pamiętniki o wyprawie chocimskiej r. 1621 Jana hrabi z Ostroga, Prokopa Zbigniewskiego, Stanisława Lubomirskiego i Jakuba Sobieskiego z rękopisów - ebook
Pamiętniki o wyprawie chocimskiej r. 1621 Jana hrabi z Ostroga, Prokopa Zbigniewskiego, Stanisława Lubomirskiego i Jakuba Sobieskiego z rękopisów - ebook
Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej znajdą w niej wiele ciekawych tytułów.
Seria zawiera utwory najbardziej znanych pisarzy literatury polskiej i światowej, począwszy od Horacego, Balzaca, Dostojewskiego i Kafki, po Kiplinga, Jeffersona czy Prousta. Nie zabraknie w niej też pozycji mniej znanych, pióra pisarzy średniowiecznych oraz twórców z epoki renesansu i baroku.
Kategoria: | Klasyka |
Zabezpieczenie: | brak |
Rozmiar pliku: | 362 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Wojna z Turkami r. 1621, pospolicie Wyprawą chocimską zwana, w dziejach długoletniego wprawdzie, lecz dla kraju mniej pomyślnego panowania Zygmunta III zajmuje niepospolite miejsce jako jeden z sławniejszych i w całej Europie głośnych czynów oręża polskiego; przez co tez na bliższe rozpoznanie każdego miłośnika historyi ojczystej zasługuje, – Siedmnastoletni Sułtan Osman uniesiony dumą z zwycięztwa pod Cecorą nad Stanisławem Żółkiewskim hetmanem w. kor. otrzymanego, poprzysiągł zagładę Polsce, i zebrawszy z trzech części świata, rządom jego podległych, ogromne hufce wojenne, które Wezyr wielki, dziesięciu Baszów, Dziambet – Giraj (Dżanibeg) Han tatarski i Kantemir Mirza wiedli, wyruszył ku granicom Królestwa. Wtedy to szczupła w porównaniu z tak znacznemi siłami nieprzyjacielskiemi garstka naprędce uzbieranego wojska polskiego, nieotrzymawszy znikąd ociecywanych wprzódy posiłków, przy niedostatku żywności, bez pieniędzy do prowadzenia wojny potrzebnych, nawet bez amunicyi (gdyż, jak naoczny świadek tej wyprawy Jakób Sobieski powiada, przy zawarciu traktatów zaledwie jeszcze jednę beczkę prochu i kilka sztuczek ołowiu w całym obozie, polskim znaleść było można)
stawiła mężny opór hardemu najeźdzcy, a mając zrazu tylko zamiar bronienia ma przez Dniestr przeprawy do Polski, odparła po kilkakroć silne szturmy, i śmiałemi zwycięzkiemi wycieczkami, w których Sułtan trzecią część wojska swego postradał, zmusiła go do odwrotu, oraz do zawarcia uczciwego i dla Polski dość zaszczytnego pokoju. Oddały temu okazanemu męztwu polskiemu należytą cześć i chwalę postronne mocarstwa, a papieże Grzegorz XV i Urban VIII polecili na wieczną pamiątkę wyprawy chocimskiej święcić dzień 10 października osobno przepisanem nabożeństwem, po dziś dzień jeszcze w kościele polskim odprawianem.
Prócz Jakóba Sobieskiego, który dziejom wyprawy chocimskiej osobne dzieło (Commentariorum Chotinensis belli libri tres. Dauntici. 1646, w 4ce) poświęcił, opisali jeszcze tę wojnę współcześni po łacinie: Jan Inocenty Petrycy (Rerum in Polonia ae praecipue belli cum Osmano gesti historia. Cracoviae. 1637, fol… str. 73-134), Ewerbard Wassenberg (Gestorum Vladislai IV. Pars I. Gedani. 1643, w 4ce, str. 87-127), Stanisław Kobierzycki (Historia Vladislai Poloniae et Sveciae principis usque ad excessum Sigismundi III. Dantisci. 1655, w 4ce, str. 723-852), jako też turecki historyk Naym-Efendi (przetłomaczony w. J. J. Sękowskiego: Collectanea z dziejopisów tureckich. Warszawa. 1824, w 8ce Tom 1. str. 145-176), a z nowszych Adam Naruszewicz (Historya Jana Karola Chodkiewicza. Warszawa. 1781, w 8ce, Tom II), znany autor Panowania Zygmunta IIl, i znakomity żyjący dziejopis Maurycy hr. Dzieduszycki (Krótki rys dziejów i spraw Lissowczyków. Lwów. 1844, w 8ce, T. II. str. 43-101). Wierszem polskim zaś opiewali tę wojnę: Jan Bojanowski (Naumachia chocimska. Jarosław. 1622, w 4ce), Bartłomiej Zimorowicz (Pamiątka wojny tureckiej r. 1621. Kraków 1623, w 4ce), Piotr Napolski czyli właściwiej Jan Żabczyc (Krwawy Mars narodu sarmackiego, w którym się opisują bitwy Władysława królew.pols. z Sułtanem Osmanem b in. 1628, w 4ce), Jan Rudomina pod przybranem imieniem Fryderyka Warsuchtig (Dyaryusz prawdziwej ekspedycyi przeciw Osmanowi odprawowanej; b… m. 1640, w 4ce), Samuel Twardowski (Władysław IV król pols. Leszno. 1649, fol.), Achacy Pisarski starosta wolbramski, poległy pod Chocimem r. 1673 (w klasycznym poemacie bohaterskim: Wojna chocimska. Lwów. 1850, w 8ce, którego znakomity utwór troskliwy wydawca niesłusznie Andrzejowi Lipskiemu szwagrowi Pisarskiego przywłaszczył) i Ignacy Krasicki (w mdłej epopei: Wojna chocimska, w 12 pieśniach. Warszawa. 1780, w 8ce). W narzeczu ilirskiem nawet r. 1637 znalazła wyprawa chocimska swego poetę Jana Gondulicza; poemat jego (Osman, spievanie vitezko Dubrownik. 1826, w 8ce, Tomów III, i powtóre w Zagrzebiu. 1844, w 8ce, a po włosku przełożony prozą przez Jaksycza z Zary, w Dubrowniku. 1827, w 8ce, wierszem zaś przez Marka Ant. Widowicza, w Dubrowniku. 1838, w 8ce) dotąd jeszcze za najcelniejszą ozdobę literatury Sławian południowych poczytują.
Gdy wymienione powyżej źródła dziś do rzadkości z małym wyjątkiem się liczą, i gdy rzecz samą najczęściej niedokładnie lub pobieżnie tylko, a nadto w łacińskim, nie dla wszystkich zrozumiałym języku, lub też mową wiązaną opisują: sądzę, iż rzetelną czynię przysługę miłośnikom dziejów ojczystych, ogłaszając w niniejszej książce cztery mniej znane polskie pamiętniki szczegółowe z owej epoki. Zawarte w nich ciekawe opowiadania spraw każdego dnia przez ciąg całej wyprawy, barwista rozmaitość wydarzeń troskliwie spisanych przez świadków naocznych i wiarygodnych, przedstawią czytelnikom zajmujący obraz obozowego życia naszych przodków, i dostarczą bogaty zapas wiadomości, których byśmy może napróżno gdzie indziej szukali. Rozpoczynający szereg niniejszych pamiętników: Spis wojska polskiego na wyprawie chocimskiej r. 1621, jako ciekawy zabytek, wyrażający ówczesną sile zbrojną, rozkład i porządek wojenny, oraz imiona i urzędy wszystkich znaczniejszych przywodzców polskich, posłuży także do lepszego zrozumieniu samych dzienników następnych, w których niekiedy osoby działające tylko podług dostojeństw mianowane bywają.
Pamiętnik Jana hrabi z Ostroroga przedrukowany został z nader rzadkiego dziełka udzielonego mi życzliwie przez szanownego x… proboszcza Franc. Ksaw. Ciesielskiego. Ma ono w oryginale tytuł następujący: Wojna wołoska od cesarza tureckiego Osmana przeciwko Koronie Polskiej podniesiona za panowania najaśniejszego Pana Zygmunta trzeciego z bożej łaski polskiego i szwedzkiego króla, roku bożego 1621; do jaśnie wielmożnego pana P. Piotra ze Baina. Opalińskiego kasztelana poznańskiego, jako tej wojny świadomego siostrzeńca i kasztelana swego, Jan hrabia z Ostroroga wojewoda poznański już schorzały i prawie zeszły w zdrowiu, tę pracę swą obraca. W Poznaniu, w drukarni Jana Wolraba r. p. 1622, fol… kart 6; długi czas za stracone zupełnie poczytywane, znane było dotąd z krótkiej wzmianki, jaką o nim Niesiecki, Janocki i Maciejowski uczynili. Jan hrabia z Ostroroga wojewoda poznański, urodzony roku 1565, zmarły zaś r. 1622 w majętności swej Komarnie, autor pism: Myśliwstwo z ogary (wydan… w Krakowie 1618 i 1649, w 4ce, a po trzeci raz w Łowiczu 1797, w 8ce), Nauka koło pasiek; (drukow, w Zamościu 1614, w Lublinie 1631 i w Wilnie 1821 pod imieniem Walentego Kąckiego) i kilku innych pomniejszych w języku łacińskim, złożony chorobą, niemogąc osobiście mieć udziału w wyprawie chocimskiej, opisał takową z opowiadań siostrzeńca swego Piotra Opalińskiego i drugich przyjaciół wojskowych, przyczem, jak sam twierdzi, najwięcej mu o zachowanie prawdy chodziło.
Dziennik Prokopa Zbigniewskiego wyjęty podobnież z małoznanego dziełka drukowanego: Adversaria albo terminata sprawy wojennej, która się toczyła w wołoskiej ziemi z tureckim cesarzem w roku teraźniejszym 1621, opisana przez Prokopa Zbigniewskicgo. R. p. 1621 (b… m.) w 4ce, kart 12; przyczem niektóre omyłki drukarskie pierwotworu poprawione zostały podług współczesnej kopii tegoż dziennika w rękopisie dochowanej. Autor Prokop Zbigniewski herbu Nieczuja, pochodzący z ziemi sandomierskiej o którego żywocie żadnych szczegółów nie posiadamy, służył, jak się zdaje, podczas wyprawy wrotach Lissowczyków.
Dyariusz wyprawy chocimskiej spisany przez Stanisława Lubomirskiego podczaszego koronnego, który r. 1621 zastępując Stanisława Koniecpolskiego zostającego w niewoli tureckiej, pełnił urząd hetmana polnego koronnego, a nawet po śmierci Jana Karola Chodkiewicza temczasowe dowództwo nad całem wojskiem objął, ważnem jest źródłem historycznem dla umieszczonej w nim korespondencyi urzędowej, która traktat sam poprzedziła. Ile mi wiadomo, dyariusz ten drukiem dotąd ogłoszony nie był; do wydania zaś niniejszego posłużyły mi trzy współczesne odpisy, z których jeden zawdzięczam znanej powszechnie uprzejmości światłego x… rektora Adama Jakubowskiego w Krakowie, Przebijająca się w tym dzienniku dokładna znajomość wszelkich poczynionych kroków dyplomatycznych, powzięta z papierów kancelaryi hetmańskiej, oraz pobożna cześć dla św. Michała, któremu to patronowi na pamiątkę wyprawy chocimskiej wspaniały klasztor karmelicki w Wisniczu r. 1630 wystawił, jako też dopis imienia autora na jednem rękopisie, tem bar – dziej stwierdzają to mniemanie: iż praca owa z pod pióra tego sławnego męża mogła wypłynąć. Stanisław Lubomirski r. 1646, mając 66 lat, zakończył swój żywot jako wojewoda krakowski.
Ostatnim i najdokładniejszym pamiętnikiem w niniejszym zbiorze jest: Dziennik Jakóba Sobieskiego wojewodzica lubelskiego, później kasztelana krakowskiego, męża wielkich zasług, mającego w wyprawie chocimskiej niepospolity udział jako przydany komisarz rządowy. Pamiętnik ten potoczysto i wiernie wszystkie zdarzenia porządkiem dziennym opisujący, nierównie wyższą dziejową ma wartość, aniżeli tegoż, samego autora Opis wojny chocimskiej, w języku łacińskim r. 1646 wydany, w którym przez naśladowanie klasycznych historyków rzymskich wiele szczegółów zajmujących już dla formy samej pominionych zostało. Posłużył on Naruszewiczowi za główne źródło do opisu ostatnich miesięcy żywota Jana Karola Chodkiewicza, i przeto też miejsca, w których Naruszewicz poszedł w ślad za Sobieskim, stanowią najpiękniejszy ustęp Część jedną dyariusza Jakóba Sobieskiego (od d. 25 Września do d. 15 Października) przedrukował dosłownie Naruszewicz w Historyi Jana Karola Chodkiewicza. Warszawa 1781, Tom II. str. 453-498; cały zaś z licznemi usterkami i błędami ogłoszono w Rozmaitościach naukowych. Kraków 1829, Poszyt II. str. 111-171, gdzie autora takowego nazwano mylnie i niewłaściwie Samuelem Sobiekurskim towarzyszem roty pancernej w pułku Mikołaja Kossakowskiego starosty wiskiego, aczkolwiek, jak to jawnie dostrzedz można, Sobiekurski tylko prostym był przepisywaczem. Jakób Sobieski w końcu kasztelan krakowski, ojciec króla Jana III, prócz powyższego dziennika i łacińskiego opisu wojny chocimskiej, zostawił jeszcze w języku polskim: Rzecz na pogrzebie kawalera Bartłomieja Nowodworskiego, w Warszawie 1625, w 4ce, Dwie podróże odbyte po krajach europejskich, drukowane w Poznaniu 1833, i Instrukcyą daną Orchowskiemu ze strony synów, wydaną w Warszawie 1784 i w Wilnie 1840; umarł zaś w Żółkwi d. 13 czerwca r. 1646.
Prócz powyżej wymienionych dzienników, istniały jeszcze inne pomniejsze wyprawę chocimską opisujące. Jeden z takowych (Dyariusz wojny tureckiej r. 1621) ogłosił Ambroży Grabowski w dziele: Starożytności historyczne polskie. Kraków 1840, Tom I. str. 131-147; o drugih zaś (jak np. Dyariusz Smolika porucznika hetmańskiego i t… p.) dotąd i w rękopisach zostających, nadmienia Naruszewicz. Bogaty w zabytki historyczne księgozbiór Ossolińskich we Lwowie posiada także kilka rękopisów tej treści, a mianowicie: List Jakóba Sobieskiego do księcia Krzysztofa Zbaraskiego koniuszego koronnego z obozu pod Chocimem dnia 22 Września 1621; lecz odległość miejsca na ten raz z tych ciekawych pomników korzystać mi niedozwolila: mam atoli nadzieji, że przykład mój zachęci którego z ziomków do odszukania nowych źródeł i uzupełnienia sumiennie w niniejszem dziele rozpoczętego wątku.
Kraków dnia 15 Lipca 1852.
Ż.P.PUŁK WŁADYSŁAWA KRÓLEWICZA JMCI.
USSARZE:
Samego Królewicza Jmci… koni 500.
Jmć… p, Filipa Wołuckiego kaszt, rawskiego… 100.
Jmć… p. Wojciecha Niemiry kaszt, podlaskiego… 200.
Jmć… p. Konstantyna Plichty kaszt, sochaczewsk…. 150.
Księcia Aleksandra Radziwiłła… 100.
Jmć… p. Żeleńskiego… 100.
Jmć… p. Zborowskiego… 100.
RAJTAROWIE:
Jmć… p. Tomasza Zamojskiego wojew. kijows. koni 200.
Jmć… p. Jana Wajera wojewody chełmińsk…. 700.
Jmć… p. Ernesta Denhofa… 160.
KOZACY:
Królewicza Jmci… koni 200.
Jmć… p. Filipa Wołuckiego kaszt… rawskiego… 100.
Księcia Aleksandra Radziwiłła… 100.
Jmć… p. Andrzeja Firleja… 100.
Jmć… p. Mikołaja Gniewosza… 100.
PIECHOTA NIEMIECKA:
Jmć… p. Jana Wajera wojewody chełmińskiego… 2200.
Jmć… p. Gerarda Denhofa oberstera… 2200.
Jmć… p. Ernesta Denhofa… 1000.
PIECHOTA POLSKA:
Królewicza Jmci dwornej… 600.
P. Almadego… 800.
P. Bartoszewskiego… 200.
Jmć… p. Filipa Wołuckiego kasztelana rawskiego… 100.
Księcia Aleksandra Radziwiłła… 100.
SUMMA W TYM PUŁKU:
Ussarzów koni… 1250.
Rajtarów. 1060.
Kozaków. 600.
Piechoty niemieckiej… 5400.
Piechoty polskiej… 1800.
/ 10110PUŁK JMĆ. P. JANA KAROLA CHODKIEWICZA HETMANA WIELKIEGO LITEWSKIEGO.
USSARZE:
Samego jmć… p… hetmana wielkiego… koni 300.
Jmć… p. Rafała Leszczyńskiego wojew. bełsk…. 100.
P. starosty parnawskiego… koni 200.
Księcia Jerzego Zasławskiego… 150
P. Paca… 150
P. Stadnickiego… 100.
P. Krzeczowskiego… 150.
P. Andrzeja Swidzińskiego… 200.
P. Wojciecha Srzedzińskiego… 200.
P. Michała hrabi z Tarnowa… 200.
REJTAROWIE:
P. Klebeka… koni 200.
KOZACY:
P. Sklińskiego… koni 100.
P. Niemiry… 100.
P. Fogarasza… 100.
P. Czarowicza… 200.
P. Heliasza… 100.
P. Hłuszany… 200.
PIECHOTA:
Samego jmć… p… hetmana… 300.
P. Jelskiego… 200.
P. Adama Czarnkowskiego wojewody łęczyckiego… 150.
P. Derewińskiego… 400.
SUMMA W TYM PUŁKU:
Ussarzów koni… 1750.
Rajtarów. 200.
Kozaków. 800.
Piechoty… 1050.
/ 3800.PUŁK JMĆ. P. STANISŁAWA LUBOMIRSKIEGO NA TEN CZAS HETMANA POLNEGO.
USSARZE:
Samego jmć… p… hetmana polnego… koni 300.
P. Jana Rozrażewskiego… 150.
P. Złotnickiego… 150.
P. Janowskiego… 100.
P. Ratowskiego… 100.
P. Herburta starosty skalskiego… 100.
P. Stadnickiego… 100.
KOZACY:
Samego jmć… p… hetmana polnego… koni 150.
P. Lipnickiego… 150.
Węgrów. 100.
P. Łaszcza… 100.