Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - ebook

NOTA EDYTORSKA

Od pierwszego wydania _Pana Tadeusza_ w serii „Biblioteka Narodowa”, w opracowaniu Stanisława Pigonia, upłynęło prawie sto lat. W tym czasie dzieło czternastokrotnie było wznawiane w prawie niezmienionej, powszechnie aprobowanej i nieznacznie modernizowanej formie. Ewolucję przeszły nie tylko badania historycznoliterackie, lecz także związane z nimi potrzeby edytorskie. Wychodzi na przykład z użytku dawne słownictwo (i formy językowe), związane z trybem życia i kulturą obyczaju. Stanisław Pigoń odwołuje się szeroko do osób i wydarzeń z nieodległej (wtedy) przeszłości, ufając, że przywoływane okoliczności choćby w ogólnym zarysie są znane czytelnikowi. Obecnie ta wiara traci podstawy.

Za życia Adama Mickiewicza ukazały się dwa wydania _Pana Tadeusza._ Pierwsze w 1834 roku w Paryżu: _Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem_, opracowane przez Aleksandra Jełowickiego, w dwóch tomach, w Typografii A. Pinard. Korektę przeprowadzał autor, sprawdzał po nim Bogdan Jański. Pracowano spiesznie, toteż pozostało w tekście sporo błędów, które usuwano (nie zauważając niestety nowych) w edycjach następnych.

Drugie wydanie ukazało się w 1844 roku w Paryżu, jako pierwszy z siedmiu tomów _Pism_. Mickiewicz dał zgodę na druk, lecz nie ingerował w tok prac. Nie poprawiono błędów dostrzeżonych wcześniej, doszło sporo nowych, dlatego nie uwzględnia się go przy przedrukach.

W serii „Biblioteka Narodowa” pierwsza edycja _Pana Tadeusza_ wyszła drukiem w roku 1925; trzecia już po drugiej wojnie światowej, po niemal trzydziestoletniej przerwie; piąta, ostatnia przygotowana osobiście przez Stanisława Pigonia, w roku 1967. Od wydania dziesiątego opracowanie to jest publikowane z aneksem Juliana Maślanki i uzupełnioną przez niego bibliografią.

Powaga i autorytet Wydawnictwa Ossolineum, a w nim serii „Biblioteka Narodowa” obliguje do zarówno właściwego opracowania edytorskiego, jak i nowej interpretacji. Trudnością kluczową był jednak, i jest nadal, brak edycji dzieł Mickiewicza uznanej za kanoniczną. Kiedy jej nie ma, sytuacja edytora kolejnych wydań nieco się komplikuje, zwłaszcza że w związku ze zmianami programu szkolnego szczególnie ważnymi czytelnikami okazują się uczniowie, studenci i nauczyciele. Zakres przypisów został dostosowany do owych zmian, ponadto z upływem czasu ewoluuje poziom wiedzy i zainteresowań odbiorcy.

Za podstawę obecnej edycji przyjęto opracowanie Stanisława Pigonia, z częściowym uwzględnieniem propozycji zmian wprowadzanych już po jego śmierci. Stanisław Pigoń w kolejnych wydaniach poematu dostosowywał w nim interpunkcję do aktualnych zasad, dlatego również w obecnej edycji interpunkcję uwspółcześniono. Wykazy osób są publikowane za wydaniem czternastym.

Kolejne przedstawianie specjalistycznych założeń edytorskich w serii „Biblioteka Narodowa” nie wydaje się już konieczne. Nie wkraczając w gąszcz sporów i dywagacji rozwijanych w ciągu lat przez tak znakomitych uczonych jak Stanisław Pigoń, Juliusz Kleiner, Konrad Górski, Wiktor Weintraub, Kazimierz Wyka czy Zbigniew Jerzy Nowak, można – jak się zdaje – uznać, że kształt edytorski _Pana Tadeusza_ został ustalony i przez badaczy zaakceptowany. Do czasu wydania nowej edycji krytycznej.

_A.K._

* * *

Nowa edycja _Pana Tadeusza_ Adama Mickiewicza to ostatnie duże przedsięwzięcie prof. Aliny Kowalczykowej, przygotowywane przede wszystkim z myślą o uczniach i studentach. Honorując pamięć wybitnej Badaczki, oddajemy do druku opracowanie arcydzieła w kształcie, który prof. Kowalczykowa zaaprobowała, ale nie zdążyła doprowadzić go do końca. Autorem fragmentu rozdziału _Epilog?_ oraz części trzeciej dotyczącej recepcji _Pana Tadeusza_ jest prof. Jerzy Fiećko.

_Redakcja_KSIĘGA PIERWSZA

GOSPODARSTWO

TREŚĆ

Powrót panicza – Spotkanie się najpierwsze w pokoiku, drugie u stołu – Ważna Sędziego nauka o grzeczności – Podkomorzego uwagi polityczne nad modami – Początek sporu o Kusego i Sokoła – Żale Wojskiego – Ostatni Woźny Trybunału – Rzut oka na ówczesny stan polityczny Litwy i Europy.

1

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie.

2

Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,

3

Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie

4

Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.

5

Panno Święta, co jasnej bronisz Częstochowy

6

I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy

7

Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!

8

Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem

9

(Gdy od płaczącej matki pod Twoję opiekę

10

Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę

11

I zaraz mogłem pieszo do Twych świątyń progu

12

Iść za wrócone życie podziękować Bogu),

13

Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono.

14

Tymczasem przenoś moję duszę utęsknioną

15

Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,

16

Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;

17

Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,

18

Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem;

19

Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała,

20

Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała,

21

A wszystko przepasane, jakby wstęgą, miedzą

22

Zieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą.

------------------------------------------------------------------------

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

------------------------------------------------------------------------