Panna Austen - ebook

RODZINY

AUSTE­NO­WIE

WIE­LEBNY GEO­RGE AUSTEN, pro­boszcz para­fii w Ste­ven­ton, i jego żona CAS­SAN­DRA AUSTEN: para miała ośmioro dzieci, z któ­rych jedno, syn Geo­rge nazwany tak po ojcu, był upo­śle­dzony i miesz­kał z dala od rodziny. Pozo­stałe dzieci:

JAMES prze­jął po ojcu para­fię w Ste­ven­ton. Po śmierci pierw­szej żony oże­nił się z MARY LLOYD. Mieli troje dzieci: ANNĘ, JAMESA-EDWARDA i CARO­LINE.

EDWARD został w mło­dym wieku zaadop­to­wany przez boga­tych krew­nych i wiódł życie wła­ści­ciela ziem­skiego. Oże­nił się z ELI­ZA­BETH i mieli jede­na­ścioro dzieci. Ich naj­star­sza córka FANNY była ulu­bie­nicą jego sióstr: Cas­san­dry i Jane.

HENRY naj­pierw był żoł­nie­rzem, potem ban­kie­rem, a na koniec pasto­rem. Naj­zdol­niej­szy i naj­bar­dziej świa­towy z braci, pomógł Jane zna­leźć wydawcę i peł­nił funk­cję jej agenta.

CAS­SAN­DRA była zarę­czona z Tomem Fowle’em; w póź­niej­szych latach spra­wo­wała pie­czę nad lite­racką spu­ści­zną sio­stry.

FRAN­CIS, znany jako Frank, wstą­pił do mary­narki, dosłu­żył się stop­nia admi­rała i otrzy­mał tytuł szla­checki. Po śmierci pierw­szej żony, która osie­ro­ciła dzie­się­cioro dzieci, oże­nił się z MAR­THĄ LLOYD.

JANE napi­sała sześć powie­ści, z któ­rych dwie uka­zały się już po jej śmierci. Zmarła w lipcu 1817 roku.

CHAR­LES rów­nież był mary­na­rzem.

FOWLE’OWIE

Wie­lebny THO­MAS FOWLE, pro­boszcz w Kint­bury, i jego żona JANE FOWLE mieli czte­rech synów:

FUL­WAR CRA­VEN objął po ojcu para­fię w Kint­bury i oże­nił się z ELIZĄ LLOYD. Mieli trzech synów i trzy córki: MARY-JANE, ELI­ZA­BETH i ISA­BELLĘ.

TOM był zarę­czony z Cas­san­drą.

WIL­LIAM został leka­rzem woj­sko­wym, a CHAR­LES praw­ni­kiem. Obaj zmarli młodo.

LLOY­DO­WIE

ELIZA była żoną Ful­wara Cra­vena Fowle’a.

MAR­THA była bli­ską przy­ja­ciółką Cas­san­dry i Jane Austen. W póź­niej­szych latach poślu­biła Franka Austena.

MARY była żoną Jamesa Austena.WPRO­WA­DZE­NIE

Chodźmy tą ścieżką.

Zamknął za nią ogro­dową furtkę i wska­zał ręką w stronę Elm Walk. Otu­liła się cia­śniej sza­lem i ode­tchnęła głę­boko czy­stym, świe­żym powie­trzem. Był rok 1795 i ten dzień uznał, że zain­au­gu­ruje wio­snę. Wysoko na dębie ptaki wyśpie­wy­wały swoją radość, na gałę­ziach poja­wiły się lep­kie wypu­kło­ści. Razem wspięli się na zbo­cze za ple­ba­nią, prze­szli przez lukę w żywo­pło­cie i tam – z dala od oczu jej rodziny – zatrzy­mał się i ujął jej dłoń.

– Uko­chana – zaczął Tom. Cassy uśmiech­nęła się: naresz­cie. Tak długo cze­kała na tę chwilę. – Och… – Urwał, nagle zawsty­dzony. – Zdaje mi się, że wiesz, co chcę powie­dzieć.

– Wiem? – Spoj­rzała na niego zachę­ca­jąco. – Z roz­ko­szą usły­szę, co chcesz mi powie­dzieć, cokol­wiek to jest. Pro­szę. Mów dalej.

Prze­mó­wił więc. Nie była to wyra­fi­no­wana dekla­ra­cja, zwa­żyw­szy, ile czasu miał na jej przy­go­to­wa­nie. Momen­tami ury­wana – kocha ją od… sam już nie pamięta, od kiedy… jest jedyną kobietą, z którą mógłby roz­wa­żać… hmm… wspólne… i tak dalej, ale ona mimo to słu­chała urze­czona. Prze­mowa paso­wała ide­al­nie do jego uro­czego cha­rak­teru i zarówno ona, jak i ta chwila były jed­no­cze­śnie cudowne i zwy­czajne, tak jak powinny. Kiedy wydało się, że wszyst­kie słowa, także te nie­do­sko­nałe, zaczy­nają go zawo­dzić, posta­no­wiła oszczę­dzić mu mozołu. Poca­ło­wali się, a całe jej ciało zalała fala – czego dokład­nie? – tak, satys­fak­cji. To było jej prze­zna­cze­niem. Wszystko w jej życiu zna­la­zło się na swoim miej­scu.

Spa­ce­ro­wali pod rękę jesz­cze przez chwilę i oma­wiali warunki zarę­czyn. Tak naprawdę był tylko jeden, który prze­peł­niał ich tro­ską: narze­czeń­stwo będzie dłu­gie. I trzeba było też wspo­mnieć o tych okrop­nych sło­wach: „dwie­ście pięć­dzie­siąt fun­tów” i „rocz­nie” – jakże doku­czały im obojgu! Ale musieli o nich pamię­tać. Pro­sił o cier­pli­wość; przy­rze­kła ją bez chwili namy­słu. Cassy skoń­czyła dopiero dwa­dzie­ścia dwa lata; mieli przed sobą tyle czasu. A cier­pli­wość była jedną z jej wielu cnót. Ruszyli w stronę domu, by podzie­lić się rado­sną nowiną.

Przy­jęto ją z zachwy­tem, o któ­rym mogli marzyć, lecz nikt nawet nie uda­wał zasko­cze­nia. Te zarę­czyny bowiem – panny Cas­san­dry Austen ze Ste­ven­ton z mło­dym wie­leb­nym Tomem Fowle’em z Kint­bury – ist­niały w powszech­nej świa­do­mo­ści na długo, zanim para pod­jęła decy­zję. Był to w końcu zwią­zek ide­alny, z rodzaju tych, które ura­dują wiele osób. Tak więc musi wyglą­dać ich przy­szłość, to jedyne moż­liwe szczę­śliwe zakoń­cze­nie.

Wszech­świat zade­cy­do­wał o tym już przed wie­loma laty.ROZ­DZIAŁ I

* * *

Kint­bury, marzec 1840

Panno Austen. – Głos roz­legł się za nią. – Pro­szę mi wyba­czyć. – Odwró­ciła się. – Nie wie­dzia­łam, że tu jesteś.

Cas­san­dra zmu­siła się do uśmie­chu, ale nie ruszyła się z progu ple­ba­nii. Pra­gnęła oka­zać się bar­dziej wylewna – gdzieś głę­boko czuła odle­głe, zna­jome drgnie­nia ser­decz­no­ści – ale wiel­kie zmę­cze­nie nie pozwa­lało jej zro­bić kroku. Stare kości wytrzę­sła podróż dyli­żan­sem z domu w Chaw­ton, a lodo­waty wiatr znad rzeki prze­szy­wał jej stawy. Stała przy swo­ich baga­żach i patrzyła na zbli­ża­jącą się Isa­bellę.

– Musia­łam pójść do zakry­stii – zawo­łała Isa­bella, nad­cho­dząc od strony cmen­ta­rza. Zawsze była drobną, bez­barwną posta­cią, co teraz jesz­cze bar­dziej pod­kre­ślała nie­twa­rzowa czerń. – Obo­wiązki na­dal cze­kają… – Na tle zie­lo­nej trawy usia­nej pier­wiosn­kami poru­szała się jak cień. – Jest ich takie mnó­stwo. – Jedy­nym ele­men­tem wyróż­nia­ją­cym Isa­bellę był towa­rzy­szący jej pies. I choć w jej gło­sie sły­chać było prze­pra­sza­jący ton, zbli­żała się nie­spiesz­nym kro­kiem. Nawet Pyra­mus idący teraz przez żwir powłó­czył łapami jak żywy obraz nie­chęci.

Cas­san­dra podej­rze­wała, że nie jest tu mile widziana, i jeśli rze­czy­wi­ście tak było, mogła winić tylko sie­bie. Samotna kobieta powinna żyć tak długo, jak pozo­staje uży­teczna. Dłuż­sze życie to prze­jaw złych manier. Zja­wiła się tu bez zapro­sze­nia; Isa­bella prze­ży­wała trudny czas; wszystko to było raczej kło­po­tliwe, ale zro­zu­miałe. Mimo to kie­dyś mogła liczyć na odro­binę entu­zja­zmu ze strony psa.

– Moja droga, jakie to miłe z two­jej strony, że zgo­dzi­łaś się mnie ugo­ścić. – Objęła Isa­bellę, która cała była chłodną uprzej­mo­ścią, i pogła­skała Pyra­musa, choć zde­cy­do­wa­nie wolała koty.

– Nikt do cie­bie nie wyszedł? Nie dzwo­ni­łaś?

Oczy­wi­ście, że dzwo­niła. Przy­była dyli­żan­sem z wiel­kim zamie­sza­niem, by nie umknęło to niczy­jej uwa­dze. Woź­nica zadzwo­nił, potem zadzwo­nił jesz­cze raz. Widziała cał­kiem sporo ludzi: robot­ni­ków rol­nych balan­su­ją­cych na wozach wra­ca­ją­cych z pól i grupę chłop­ców, mokrych po kolana, z traszką w wia­derku. Bar­dzo chciała z nimi poroz­ma­wiać – dość lubiła traszki, a jesz­cze bar­dziej chłop­ców odda­ją­cych się z zapa­łem tak nie­win­nej pasji – ale zda­wali się jej nie dostrze­gać. A w domu pano­wała cisza, choć ta trudna słu­żąca – jak miała na imię, pamięć Cas­san­dry, zawsze tak dosko­nała, zaczy­nała się strzę­pić, nawet jeśli tylko na brze­gach – musiała wie­dzieć dosko­nale, że Cas­san­dra stoi na progu.

– Przy­by­łam w nie­od­po­wied­nim momen­cie. Och, Isa­bello! – Cas­san­dra wycią­gnęła ramiona i spoj­rzała jej w twarz. – Jak się mie­wasz?

– Było trudno. – Oczy Isa­belli poczer­wie­niały. – Naprawdę bar­dzo trudno. – Zma­gała się ze sobą, lecz odzy­skała rów­no­wagę. – Jak znaj­du­jesz teraz to stare miej­sce? Rozej­rza­łaś się?

– Jak zawsze. Dro­gie, kochane Kint­bury…

Przez czter­dzie­ści pięć lat ple­ba­nia była w życiu Cas­san­dry miej­scem zna­nym, czę­sto smut­nym, zawsze uko­cha­nym. Biały trzy­kon­dy­gna­cyjny budy­nek z przy­ja­zną fasadą skie­ro­waną na wschód, w stronę pra­sta­rej wio­ski; ogród opa­da­jący z jed­nej strony ku brze­gowi rzeki Ken­net, z dru­giej cią­gnący się do przy­sa­dzi­stego nor­mań­skiego kościoła. Ple­ba­nia była świad­kiem tego, co Cas­san­dra ceniła ponad wszystko: rodziny i dzia­ła­nia, pro­stego, uczci­wego, dobrego życia. Ten szczę­śliwy przy­kład angiel­skiej lokal­nej archi­tek­tury przed­kła­dała ponad więk­sze budowle – God­mer­sham, Sto­ne­le­igh, nawet Pem­ber­ley. Dla­tego z roz­ko­szą zna­la­złaby się w środku – usia­dłaby w fotelu, by ogrzać się przy kominku.

– Wej­dziemy…?

– Oczy­wi­ście. Gdzie się wszy­scy podziali? Pozwól, że to wezmę. – Isa­bella się­gnęła po mały czarny kufe­rek, który Cas­san­dra trzy­mała w ręce.

– Dzię­kuję. Dam radę. – Przy­ci­snęła kufe­rek do piersi. – Ale mój kufer…

– Kufer? Ach tak. – Choć twarz Isa­belli pozo­stała blada i bez wyrazu, w prze­ni­kli­wym spoj­rze­niu jej nie­bie­skich oczu błysz­czała inte­li­gen­cja. – To na pewno moja wina. Mam tyle na gło­wie. – Jedna brew poszy­bo­wała w górę. – A twój list przy­szedł zale­d­wie wczo­raj. Czy to nie dziwne?

Nie tylko nie dziwne, ale wręcz zamie­rzone. Cas­san­dra ni­gdy wcze­śniej nie była tak nie­uprzejma, by zja­wić się gdzieś bez odpo­wied­nio wcze­śniejszej zapo­wie­dzi, lecz tym razem po pro­stu nie miała wyboru. Uśmiech­nęła się więc z roz­tar­gnie­niem.

Nie sły­sząc żad­nego wyja­śnie­nia, Isa­bella mówiła dalej:

– Nie dotarło do mnie, jak _długo_ zamie­rzasz zostać. Pla­nu­jesz zatrzy­mać się u nas przez _jakiś_ czas?

Nie­za­do­wo­le­nie Isa­belli z powodu jej przy­jazdu było teraz ewi­dentne. Za tą łagodną, cichą fasadą krył się być może sil­niej­szy cha­rak­ter, który wcze­śniej nie dawał o sobie znać. Pomimo to Cas­san­dra zosta­nie tutaj tak długo, jak będzie trzeba. Posta­no­wiła nie wyjeż­dżać, dopóki nie wypełni swo­jej misji. Mruk­nęła coś o moż­li­wo­ści dal­szej podróży do bra­tanka, demon­stru­jąc nie­ty­powe dla niej nie­zde­cy­do­wa­nie zwią­zane z zaawan­so­wa­nym wie­kiem.

– Fred wnie­sie twój kufer. Pro­szę. – Isa­bella wska­zała drzwi, które natych­miast otwo­rzyły się od środka. – A, tu jesteś, Dinah.

No wła­śnie. Dinah. Musi to zapa­mię­tać. Dinah może się oka­zać przy­datna.

– Panna Austen zosta­nie z nami.

Dinah dygnęła nie­dbale.

– Wej­dziemy do środka?

Cas­san­dra pierw­szy raz prze­kro­czyła ten próg jako młoda kobieta. Była wtedy wysoka i szczu­pła; wielu uprzej­mie okre­ślało ją jako ładną. Czy to czas płata figle, czy rze­czy­wi­ście miała na sobie naj­lep­szą nie­bie­ską suk­nię? Rodzina zgro­ma­dziła się tłum­nie, by ją powi­tać; za nią kłę­biła się służba – pod­nie­cona, pełna podziwu. Ona stała nie­ru­chomo i napa­wała się swoją pozy­cją! Mocą tej chwili!

Na­dal spo­glą­dała w lustro, jeśli musiała. Wie­działa, że teraz nie można jej uznać za szczu­płą, lecz chudą. Krę­go­słup, nie­gdyś ide­al­nie pro­sty, wykrzy­wił się i skró­cił; twarz była tak wychu­dzona, że jej nie­gdyś dumny nos – nos rodziny Leigh, echo dale­kich ary­sto­kra­tycz­nych konek­sji – przy­po­mi­nał teraz bar­dziej dziób kruka. A ludzie, któ­rzy ją wtedy kochali, ode­szli – jej też już pra­wie nie było. Ci, któ­rzy ją dziś przyj­mo­wali – biedna Isa­bella, trudna Dinah, Fred, który prze­cho­dził wła­śnie przez sień, z sapa­niem cią­gnąc jej kufer – znali oczy­wi­ście jej histo­rię, ale nie mieli poję­cia, jak wyglą­dała _prawda_. Bo kto patrzył na star­szą panią i widział w niej młodą damę, którą kie­dyś była?

Prze­szli do obszer­nego, wyło­żo­nego boaze­rią holu. Cas­san­dra szła za nimi potul­nie, lecz kiedy już się tam zna­la­zła, nagle ogar­nął ją nie­po­kój. Pode­szła do oka­za­łego kamien­nego kominka, przy­trzy­mała się go i z prze­ra­że­niem rozej­rzała dookoła.

Usły­szała, jak Dinah mru­czy:

– Panie, miej nas w opiece. Przy­je­chała tu i postra­dała zmy­sły. Jak­by­śmy mieli za mało na gło­wie.

– Może to bar­dziej smu­tek albo nostal­gia. W końcu jest tutaj chyba ostatni raz – szep­nęła Isa­bella.

Cas­san­dra wie­działa, że nie powinna zwra­cać na nie uwagi. Była to jedna z roz­mów pro­wa­dzo­nych tak, jakby nie mogła ich usły­szeć, jakie mło­dzi czę­sto pro­wa­dzili w obec­no­ści star­szych. Ale jakże mógł ją ogar­nąć smu­tek albo nostal­gia, kiedy od dekad stale dotrzy­my­wały jej towa­rzy­stwa. Nie. Nie cho­dziło też o to, że to jej ostat­nia wizyta – chwy­tała łap­czy­wie powie­trze, trzę­sły się jej ręce – lecz o strach, że zwle­kała z nią _zbyt długo_. Dom ogar­nął już chaos prze­pro­wadzki.

– Moja droga, na pewno dobrze się czu­jesz? – Isa­bella zła­god­niała i ujęła ją pod łokieć, by zapew­nić opar­cie.

Por­tret dobro­czyńcy rodziny Fowle’ów, lorda Cra­vena, wisiał nad komin­kiem od czasu, gdy się­gała pamię­cią. Teraz znik­nął ze ściany.

– Ten dyli­żans to było dla cie­bie sta­now­czo zbyt wiele. – Isa­bella prze­ma­wiała gło­śno niczym do osoby nie­spełna rozumu, roz­wią­zu­jąc przy tym wstążkę pod brodą Cas­san­dry. – I to w taką zimną pogodę. – Zdjęła jej kape­lusz. Z miej­sca, w któ­rym stała, Cas­san­dra mogła zaj­rzeć do gabi­netu, gdzie opróż­niono już półki. Które tomy znik­nęły? Mieli cały zbiór ksią­żek Jane. Do kogo teraz należą?

– I nie mogę nie zauwa­żyć, że przy­je­chała sama. – Dinah stała za nią i zdej­mo­wała jej pele­rynę.

Znaj­du­jące się wciąż na swoim miej­scu meble wyglą­dały na porzu­cone, upo­ko­rzone, jak nie­wol­nicy na targu.

– Może jej poko­jówka wyje­chała?

– No to kto będzie się nią zaj­mo­wał, jeśli mogę spy­tać? – Dinah prze­rzu­ciła pele­rynę i kape­lusz przez ramię. – Bo chyba nie ja?

Ple­ba­nia bez pro­bosz­cza zawsze przed­sta­wiała żało­sny widok. Cas­san­dra była tego świad­kiem czę­ściej niż więk­szość osób, a jed­nak za każ­dym razem doty­kało ją to bole­śnie. Rodzina Fowle’ów miesz­kała w tym domu od trzech poko­leń. Prze­ka­zy­wano go z ojca na syna – wszy­scy byli duchow­nymi, wszyst­kich los obda­rzył dobrymi żonami – ale teraz łań­cuch został prze­rwany. Ojciec Isa­belli zmarł, a bra­cia odmó­wili prze­ję­cia ple­ba­nii. Bez wąt­pie­nia mieli swoje powody i skoro zaprze­pa­ścili rodzinne dzie­dzic­two, Cas­san­dra miała nadzieję, że były one słuszne.

Zgod­nie z tra­dy­cją Kościół pozo­sta­wiał rodzi­nie dwa mie­siące na opróż­nie­nie domu dla następ­nego admi­ni­stra­tora. I choć ni­gdzie tego nie zapi­sano, zgod­nie z tą samą tra­dy­cją Kościół jakoś zawsze liczył, że zajmą się tym _kobiety_ z ple­ba­nii. Biedna Isa­bella. Miała przed sobą zada­nie ponure, smutne, żmudne: zale­d­wie dwa mie­siące, by opróż­nić miej­sce, które było ich domem przez dzie­więć­dzie­siąt dzie­więć lat! Oczy­wi­ście musiała się do tego zabrać nie­zwłocz­nie. Ale czci­godny Ful­war Cra­ven Fowle nie żył zale­d­wie od kilku tygo­dni. Cas­san­dra przy­je­chała, jak mogła naj­szyb­ciej. Widok tak dalece zaawan­so­wa­nej pracy mocno nią wstrzą­snął.

Pomy­śleć tylko, że podróż – tak męcząca, nie­wy­godna, tak bez­wstyd­nie droga – mogła się oka­zać zby­teczna! Pomy­śleć tylko, że to, po co przy­była, mogło już znik­nąć!

Cas­san­dra poczuła mdło­ści i zawroty głowy. Isa­bella miłym gestem przy­gła­dziła jej włosy – musiały być mocno potar­gane – i popro­wa­dziła ją przez hol.

Salon w Kint­bury był przy­kła­dem pro­stego piękna: ide­al­nie kwa­dra­towy, ze ścia­nami w kolo­rze głę­bo­kiej żółci, która chwy­tała i zatrzy­my­wała zacho­dzące słońce. Oba okna wycho­dziły na rzekę: można było obser­wo­wać ryba­ków lub barki sunące na wschód i zachód. Zwy­kle było to jedno z ulu­bio­nych miejsc Cas­san­dry. Zaspo­ka­jało tęsk­noty jej duszy. Lecz tego dnia szła do salonu z ner­wo­wym drże­niem, prze­peł­niona trwogą, co może tam zna­leźć.

Nie­po­trzeb­nie się mar­twiła. Jesz­cze zanim posta­wiła solidny bucik na kan­wo­wym dywa­nie, poczuła się bez­piecz­nie. W środku pano­wał nastrój spo­koju i odpo­czynku. Nic nie zakłó­cało atmos­fery. I wszyst­kie meble stały na swo­ich miej­scach. Nie przy­była więc za późno! Z ulgi o mało nie ugięły się pod nią kolana. Odwró­ciła się do Isa­belli, w jed­nej chwili odzy­sku­jąc głos i siłę.

– Może teraz dopro­wa­dzę się do porządku przed kola­cją?

Cas­san­dra czę­sto zauwa­żała w duchu, że kiedy umie­rał pan domu, razem z nim odcho­dziły ele­ganc­kie posiłki. I prze­ko­na­nie to zde­cy­do­wa­nie potwier­dziła kola­cja tego wie­czoru. Bara­nina była po pro­stu bara­niną, bez sosu, ziem­nia­ków czy pud­dingu, za jedyny doda­tek mając kapu­stę, która zbyt długo prze­by­wała w ziemi. Cas­san­dra uśmiech­nęła się, porów­nu­jąc ją z posił­kami, które kie­dyś spo­ży­wała pod tym dachem. Ojciec Isa­belli zawsze był czło­wie­kiem o wyso­kich stan­dar­dach i nie­po­ha­mo­wa­nych reak­cjach. Gdyby Dinah ośmie­liła się podać mu coś takiego, nie kryłby nie­za­do­wo­le­nia.

Ale do stołu zasia­dły dwie damy, więc grzecz­nie podzię­ko­wały Panu, z pew­nym wysił­kiem kro­iły bara­ninę i żuły ją z zaciętą wytrwa­ło­ścią. Towa­rzy­szył im jedy­nie gło­śny dźwięk tyka­ją­cego zegara. Cisza przy tym aku­rat stole była kolejną nie­mile widzianą inno­wa­cją, trud­niej­szą dla Cas­san­dry do prze­łknię­cia niż twarde mięso.

– Z ety­kiet przy­mo­co­wa­nych do wszyst­kiego wno­szę, że prace nad roz­dzie­la­niem przed­mio­tów są daleko posu­nięte. – Cas­san­dra przy­glą­dała się karafce, która pierw­szy raz w swo­jej histo­rii stała pusta. Prze­krzy­wiła głowę i prze­czy­tała, że prawo do niej rości sobie pan Char­les Fowle. U _niego_ karafka na pewno będzie miała wzię­cie.

– Testa­ment odczy­tano w zeszłym tygo­dniu i moi bra­cia mogli pod­jąć decy­zje. – Mówiąc to, Isa­bella nie zdra­dziła żad­nych emo­cji. Zwie­siła głowę, wbi­ja­jąc jasne oczy w talerz.

Cas­san­dra jed­nak oka­zała się bar­dziej bez­po­śred­nia.

– Czy twoi bra­cia dostaną _wszyst­kie_ rze­czy i rucho­mo­ści? – Usły­szała ostry ton w swoim gło­sie i natych­miast go poża­ło­wała: dosko­nale zda­wała sobie sprawę, że jest zbyt bez­po­śred­nia jak na gust nie­któ­rych osób, i bar­dzo się sta­rała trzy­mać język na wodzy. Ale tutaj sprawy przy­bie­rały naprawdę iry­tu­jący obrót. Fowle’owie pod wie­loma wzglę­dami przy­po­mi­nali Auste­nów: obie rodziny były duże, pobło­go­sła­wione synami i cór­kami oraz for­tuną, którą dzie­dzi­czyli tylko męscy potom­ko­wie.

– Ojciec zosta­wił kilka powie­ści mojej sio­strze Eli­za­beth. – Isa­bella wska­zała biblio­teczkę z jedną pustą, zaku­rzoną półką. – Te szcze­gól­nie ulu­bione, które czy­tali razem.

Twarz Cas­san­dry roz­ja­śniła się.

– Ach! – Naresz­cie tra­fiły na jej ulu­biony temat roz­mów. Zapy­tała żar­to­bli­wie – A kto był ich auto­rem, jeśli mogę spy­tać?

– _Kto?_ – Isa­bella wyda­wała się zakło­po­tana tym pyta­niem, jakby książki były po pro­stu książ­kami, a ich auto­rzy nie­istotni. – Sądzę, że sir Wal­ter Scott.

Cas­san­dra zaci­snęła palce na widelcu i zdu­siła natu­ralny prze­jaw emo­cji. Sir Wal­ter Scott. _Sir Wal­ter Scott!_ Czemu to zawsze musi być _on_! Jakże pra­gnęła, by choć raz także ona mogła oka­zać nie­po­ha­mo­waną reak­cję. Zamiast tego sie­działa w mil­cze­niu, duma­jąc nad nie­spra­wie­dli­wo­ścią sławy, mozo­łem praw­dzi­wego geniu­sza, uświa­do­mie­niem sobie – a to przy­pły­nęło do niej zupeł­nie spon­ta­nicz­nie – że ni­gdy szcze­gól­nie nie prze­pa­dała za Eli­za­beth, sio­strą Isa­belli. Bieg jej myśli został jed­nak nagle prze­rwany. Isa­bella naresz­cie odkryła, że ma coś do powie­dze­nia.

– W mojej opi­nii jego książki są bar­dzo… – Urwała i zaczęła się roz­glą­dać w poszu­ki­wa­niu odpo­wied­niego okre­śle­nia. – …Bar­dzo… bar­dzo… – I nagle, jakby w cudowny spo­sób, spły­nęło na nią olśnie­nie: – …_Dłu­gie_. – Zaczerp­nęła powie­trza, by mówić dalej. Wypra­wiw­szy się na mało znany teren dys­ku­sji lite­rac­kiej, poczuła przy­pływ odwagi, by odkry­wać go dalej. – Jest w nich dużo, bar­dzo dużo słów – cią­gnęła z pewną gory­czą. – Zabie­rają wszyst­kim zbyt dużo czasu.

Cas­san­dra była przy­zwy­cza­jona do wyż­szego poziomu dys­ku­sji, lecz z tym mogła się tylko zgo­dzić. W innym towa­rzy­stwie mogłaby się spie­rać, że Scott był nie­złym poetą, i zażar­to­wa­łaby, że jego dzia­łal­ność jako recen­zenta nie ma sobie rów­nych, ale wyczuła, że aku­rat to forum nie sprzyja takim roz­wa­ża­niom. – A _ty_, Isa­bello? Lubisz powie­ści? Jakie sobie szcze­gól­nie upodo­ba­łaś?

– Powie­ści? Ja? – Isa­bellę znów ogar­nęło zakło­po­ta­nie. – Upodo­ba­łam? Nie. Żadne.

Roz­mowa dobie­gła końca. Cas­san­dra się pod­dała. Dinah wpa­dła z kom­po­tem i sączyły go w ciszy prze­ry­wa­nej tylko tyka­niem zegara.

* * *

– Zaj­mij miej­sce mamy – powie­działa Isa­bella po kola­cji. Cas­san­dra od razu przy­stała na tę pro­po­zy­cję, gdyż fotel stał naj­bli­żej ognia.

Roz­cią­gnął się przed nimi senny wie­czór w salo­nie, ostat­nie z wyzwań w dniu tak ich peł­nym. Do pokoju przy­drep­tał Pyra­mus i roz­cią­gnął się na dywa­nie: był to zawsze jeden z domów, w któ­rym psy cie­szyły się swo­bodą. Cas­san­dra nie miała nic prze­ciwko aku­rat temu psu, ale gene­ral­nie nie do końca apro­bo­wała takie zwy­czaje. Otu­liła stopy, otwo­rzyła kufe­rek i wyjęła robótkę. Szy­cie było nie­zwy­kle uży­teczne, można się było zająć igłą, sku­pić wzrok na ście­gach. Była to zawsze jej zbroja w trud­nych sytu­acjach, sama czyn­ność odwra­cała uwagę od krę­pu­ją­cego towa­rzy­stwa. Czę­sto się zasta­na­wiała, jak męż­czyźni sobie radzą bez podob­nego zaję­cia. Choć wyglą­dało na to, że im znacz­nie rza­dziej bra­kuje słów.

Przy­wio­zła ze sobą tylko ścinki do zszy­wa­nia. Jej oczy nie pozwa­lały już na nic bar­dziej wyszu­ka­nego w świe­tle lamp.

– Nie masz żad­nej robótki, droga Isa­bello? – Wsu­nęła papier pod kawa­łek bawełny w roślinne wzory i zaczęła obszy­wać go dookoła. – Niczego, czym mogła­byś się zająć?

Wpa­trzona w ogień Isa­bella potrzą­snęła głową.

– Ni­gdy nie byłam zbyt dobra w tych rze­czach.

Cas­san­dra, która mogła zszy­wać ścinki z zamknię­tymi oczami, pod­nio­sła wzrok z pew­nym zasko­cze­niem. Jakim dziw­nym stwo­rze­niem była ta Isa­bella. Znała ją od uro­dze­nia – te lata zatarły się i prze­le­ciały – a jed­nak uświa­do­miła sobie, że nie zna jej wcale. Przy­glą­dała się sie­dzą­cej przed nią kobie­cie: miała zgrabną figurę, choć żałoba jej nie słu­żyła, rysy mogły ucho­dzić za deli­katne, gdyby smu­tek nie okradł ich z uroku. Isa­bella nie miała ani urody matki, ani inte­lektu ojca – choć te urze­ka­jące nie­bie­skie oczy odzie­dzi­czyła zde­cy­do­wa­nie po nim. A jed­nak nawet po czter­dzie­stu latach zna­jo­mo­ści wciąż trudno było w niej wyczuć choć ulotny cień cha­rak­teru bądź oso­bo­wo­ści. Cas­san­dra nie mogła zostać na ple­ba­nii, nie nawią­zu­jąc jakiejś rela­cji, ale czuła się tak, jakby poru­szała się po omacku, prze­su­wa­jąc dłońmi po gru­bej pustej ścia­nie w poszu­ki­wa­niu sekret­nego przej­ścia. Ciężko było je zna­leźć.

Nagle spły­nęło na nią olśnie­nie.

– Mam nadzieję, że śmierć oka­zała się łaskawa dla two­jego ojca, kiedy w końcu po niego przy­szła?

Bo o czym mają chęć roz­ma­wiać pogrą­żeni w świe­żej żało­bie, jeśli nie o Końcu?

Isa­bella wes­tchnęła.

– Już dzie­sięć dni wcze­śniej było wia­domo, że jego koniec jest bli­ski. Po kola­cji dostał ataku, a kiedy Dinah zaj­rzała do niego następ­nego ranka, był zbyt słaby, by wstać…

Zamek ustą­pił. Drzwi do roz­mowy sta­nęły otwo­rem.

– Ból, który mu doku­czał, z któ­rym żył tak dziel­nie, w końcu…

Cas­san­dra szyła dalej, słu­cha­jąc opo­wie­ści o lodo­wa­tych kąpie­lach i kom­pre­sach, i nagle poczuła się o wiele swo­bod­niej.

– Pią­tego dnia był w tak kiep­skiej for­mie, że mogli­śmy wezwać dok­tora…

– Nie kon­sul­to­wano się z nim _wcze­śniej_? Cóż za rażące zanie­dba­nie!

Isa­bella wes­tchnęła.

– Pan Lid­der­dale jest dobrym leka­rzem i mamy szczę­ście, że jest tu z nami. Cie­szy się ogromną popu­lar­no­ścią pośród wszyst­kich, to zna­czy z wyjąt­kiem papy. Ojciec z wiel­kim dystan­sem pod­cho­dził do pomy­słu zatrud­nie­nia dok­tora w wio­sce. Mar­twił się, że to zachęci do cho­ro­wa­nia tych, któ­rzy naj­mniej mogą sobie na cho­roby pozwo­lić. Ale gdy sam nie mógł już pro­te­sto­wać…

Cas­san­dra pomy­ślała, że umie­ra­nie w isto­cie musiało być tor­turą dla bied­nego pastora: leżał bez słowa i patrzył, jak igno­rują jego gniewne żąda­nia.

– A ja, oczy­wi­ście, byłam nie­zmier­nie wdzięczna, że mia­łam przy sobie pana Lid­der­dale’a. Och! Jaka to ulga, że nie byłam już dłu­żej sama…

– Ale twoje sio­stry, Isa­bello – prze­rwała jej Cas­san­dra – z pew­no­ścią przej­mo­wały po kolei opiekę nad ojcem?

– Eli­za­beth jest teraz tak zajęta opieką nad małymi dziećmi w wio­sce. Oczy­wi­ście nie można było pozwo­lić, by ucier­piały. Rzadko ją tutaj widu­jemy.

_Eli­za­beth!_ Szcze­rze mówiąc, Cas­san­dra nie spo­dzie­wała się niczego innego.

– A Mary-Jane? Mieszka po dru­giej stro­nie cmen­ta­rza.

– Mary-Jane ma swoje gospo­dar­stwo, któ­rym musi się zaj­mo­wać.

Ach, tyra­nia zamęż­nej kobiety, pomy­ślała Cas­san­dra, nawet jeśli zostaje bez­dzietną wdową.

– To powinny być ci wdzięczne, że samot­nie dźwi­ga­łaś ten cię­żar.

– Nie prze­szka­dzało mi to. – Isa­bella wzru­szyła ramio­nami. – I nie mia­łam nic prze­ciwko temu, kiedy był ze mną dok­tor. To taki dziwny czas, kiedy ktoś umiera, ale nie wia­domo, kiedy to się sta­nie. Pan Lid­der­dale mówi, że pod tym wzglę­dem śmierć przy­po­mina naro­dziny.

Cas­san­dra wiele razy doświad­czyła jed­nego i dru­giego i dosko­nale wie­działa, jak ciężka to próba. Skoń­czyła się jej nitka i się­gnęła do kuferka po następną.

– A potem, tuż przed koń­cem, powie­dział, że jest głodny, i pamię­tam, że zje­dli­śmy wie­przo­winę zapie­kaną w cie­ście. Bar­dzo ją lubi. A ta miała w środku jajko. Nie­zwy­kle lubi jajka…

– Ful­war miał ochotę na wie­przo­winę w cie­ście nawet na łożu śmierci? – Cas­san­dra nawlo­kła igłę i potrzą­snęła głową: o takich jak on opo­wia­dają legendy.

– Nie mój ojciec! Pan Lid­der­dale. Czę­sto bywa głodny, nawet bar­dziej niż papa. Nie jest wysoki, ale ma sze­ro­kie ramiona i tak ciężko pra­cuje. – Przez chwilę w jej oczach odbi­jały się tań­czące pło­mie­nie. – O czym mówi­łam? A tak, sie­dzie­li­śmy po dwóch stro­nach stołu. Nie mógł się zde­cy­do­wać, czy woli piwo, czy her­batę. Roz­ma­wia­li­śmy o tym. Posiłki potra­fią się tak skom­pli­ko­wać, kiedy przez całą noc jest się na nogach. A on nagle chwy­cił ojca za rękę i powie­dział: „Och, Isa­bello!”. Tak brzmiały jego słowa. „Och, Isa­bello”. I wie­dzia­łam, że to już. To był koniec. Już ni­gdy nie usiądę u jego boku.

Do Cas­san­dry dotarły donie­sie­nia o roz­pa­czy Isa­belli z powodu odej­ścia Ful­wara. Zgod­nie z rela­cją rodziny była bar­dzo dzielna pod­czas jego cho­roby, ale zupeł­nie się zała­mała, kiedy nad­szedł koniec. Po pogrze­bie musiano ją nawet poło­żyć do łóżka. Dowód na­dal tu był – łzy w jej oczach – ale Cas­san­drę wciąż to tro­chę zaska­ki­wało. Oczy­wi­ście wszyst­kich rodzi­ców należy _opła­ki­wać_: to obo­wią­zek potom­stwa. Ale czy za wszyst­kimi należy tak samo _tęsk­nić_?

Zaczęła pako­wać swoją robótkę. Dzięki nowo odkry­tej gada­tli­wo­ści Isa­belli wie­czór minął szybko. Wresz­cie nade­szła godzina, o któ­rej mogły udać się na spo­czy­nek.

Isa­bella szła pierw­sza po wąskich dębo­wych scho­dach, oświe­tla­jąc drogę Cas­san­drze, która wspi­nała się powoli, po jed­nym stop­niu. Musiała się zatrzy­mać i odpo­cząć na pode­ście w poło­wie scho­dów i poczuła podmuch powie­trza wpa­da­ją­cego przez zasłonę w oknie wycho­dzą­cym na pół­noc. Ciężką próbą będzie prze­by­wa­nie w więk­szym, wyż­szym domu, kiedy tak przy­wy­kła do swo­jej chatki w Chaw­ton. Ale może zała­twi sprawy szybko i nie będzie musiała tu zostać zbyt długo.

Ruszyły kory­ta­rzem. Drzwi do sypialni matki Isa­belli stały otwo­rem i Cas­san­dra zaj­rzała tam na tyle, by się upew­nić, że tego pokoju też nie uprząt­nięto: to było wielce obie­cu­jące. Minęły pokój, o któ­rym na­dal myślała jako o nale­żą­cym do Toma – co za ulga, że nie umiesz­czono jej wła­śnie tam! – i w końcu dotarły na miej­sce. Cas­san­dra znała ten pokój. Przez wiele lat sta­no­wił jedyny dom bied­nej panny Mur­den, która, pozba­wiona przy­ja­ciół, była wiecz­nie kry­ty­ku­ją­cym wszystko cię­ża­rem dla rodziny. „Znaj­du­jące się tu rze­czy prze­ka­zać do przy­tułku”, gło­siła przy­pięta na zewnątrz kar­teczka. Jeśli Cas­san­dra miała nadzieję na jakie­kol­wiek wygody, w jed­nej chwili musiała zmie­nić zda­nie.

Isa­bella wpro­wa­dziła ją do środka, zapa­liła lampę przy łóżku i życzyła dobrej nocy. Zna­cze­nie faktu, że umiesz­czono ją wła­śnie tutaj, nie umknęło uwa­dze Cas­san­dry. Pokój był zimny i nie­wie­trzony, z pod­sta­wo­wym ume­blo­wa­niem. Do umy­walki nalano wody, ale też była zimna. Prze­su­nęła dło­nią po narzu­cie; w łóżku nie było cegły ani ter­mo­foru, by je nagrzać, i pomy­ślała: No pro­szę. Teraz ja jestem ich pozba­wio­nym przy­ja­ciół cię­ża­rem.

Kufer stał wciąż zamknięty, ale nie zaj­mie się teraz jego roz­pa­ko­wy­wa­niem. Miała w sobie jesz­cze tro­chę ener­gii: trzeba dzia­łać od razu. Roz­pocz­nie poszu­ki­wa­nia listów. Cof­nęła się, zacze­kała, aż ucichną kroki i w domu zapad­nie cisza. Otwo­rzyła drzwi i wysu­nęła się na kory­tarz. W mroku zakra­dła się do pokoju matki Isa­belli; już pra­wie stała na progu, gdy roz­legł się za nią głos.

– Czy mogę pani pomóc, panno Austen? – Dinah, oświe­tlona od dołu przez słaby pło­mień łojo­wej świecy, stała u stóp scho­dów pro­wa­dzą­cych na strych. – Zgu­bi­ły­śmy się?

– Och, Dinah. Tak mi przy­kro. – Cas­san­dra udała zmie­sza­nie. – Jakie to dziwne. Za nic nie mogę sobie przy­po­mnieć, dla­czego tu przy­szłam.

– To na pewno przez zmę­cze­nie. Lepiej się poło­żyć, psze pani. Wra­camy tam­tędy, o tak. – Dinah obser­wo­wała ją bez uśmie­chu. – Tak jest. Dobra­noc, panno Austen. – I nie ruszyła się z miej­sca, dopóki Cas­san­dra nie wró­ciła do swo­jego pokoju.