-
W empik go
Paradygmat polskiego romantyzmu w uniwersum filmowym - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
1 stycznia 2021
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
PDF
czytaj
na laptopie
czytaj
na tablecie
Format e-booków, który możesz odczytywać na tablecie oraz
laptopie. Pliki PDF są odczytywane również przez czytniki i smartfony,
jednakze względu na komfort czytania i brak możliwości skalowania
czcionki, czytanie plików PDF na tych urządzeniach może być męczące dla
oczu. Więcej informacji znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na laptopie
Pliki PDF zabezpieczone watermarkiem możesz odczytać na dowolnym
laptopie po zainstalowaniu czytnika dokumentów PDF. Najpowszechniejszym
programem, który umożliwi odczytanie pliku PDF na laptopie, jest Adobe
Reader. W zależności od potrzeb, możesz zainstalować również inny
program - e-booki PDF pod względem sposobu odczytywania nie różnią
niczym od powszechnie stosowanych dokumentów PDF, które odczytujemy
każdego dnia.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
LUB
24,99 zł za tytuł
Tytuł dostępny w abonamencie Empik Go już od 24,99 zł / 30 dni
Sprawdź
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Paradygmat polskiego romantyzmu w uniwersum filmowym - ebook
Tematem książki jest relacja film – filozofia – paradygmat polskiego romantyzmu. Autor uwzględnia uwarunkowania historyczne, a także współzależność filozofii i filmu oraz myśli i filmu. Konfrontuje triadę romantycznego myślenia o egzystencji: melancholia – tragizm – ironia romantyczna z rozwiązaniami wykorzystanymi przez polskich filmowców. W książce znajdują się interpretacje scen i sekwencji z filmów Kuby Czekaja, Macieja Drygasa, Andrzeja Jakimowskiego, Jana Komasy, Marka Koterskiego, Pawła Pawlikowskiego, Wojciecha Smarzowskiego, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego, Edwarda Żebrowskiego i Andrzeja Żuławskiego. Dominującym przedmiotem tych interpretacji jest śmierć, zwłaszcza samobójcza, traktowana jako skrajny przykład zastosowania paradygmatu romantycznego.
Książka wykorzystuje prace Marii Janion i polskich filmoznawców: Alicji Helman, Marcina Marona, Andrzeja Zalewskiego. Ważne są w niej odwołania do prac filozofów i filmoznawców aktywnych w obszarze międzynarodowym: Roberta Sinnerbrinka z jego romantyczną „film-filozofią”, Richarda Allena, Stanleya Cavella, Paula Coatesa, Gillesa Deleuze’a, Daniela Framptona, Bernda Herzogenratha, Johna Mullarkeya, Davida N. Rodowicka, Richarda Rorty’ego.
Autor spogląda na paradygmat romantyczny także jako na zjawisko z dziedziny epistemologii. Ważne są dla niego praca wyobraźni, subiektywizm będący kontynuacją romantycznego indywidualizmu i osiągany dzięki ironii romantycznej dystans, który może służyć poznaniu, ale także zakwestionowaniu jego sensu. Daje nową odpowiedź na pytanie, czy paradygmat polskiego romantyzmu może ożywić film polski i wspomóc badania nad nim. A także – jak film może zmienić rozumienie paradygmatu i jego roli w kulturze.
Spis treści
Podziękowania
Wprowadzenie. CEL KSIĄŻKI, STRUKTURA I OGRANICZENIA
Część I. PARADYGMAT ROMANTYCZNY, CZYLI „NIEWYCZERPYWALNE BOGACTWO ZNACZEŃ”
1. Paradygmat romantyczny według Marii Janion – próba podsumowania
1.1. Od narodzin do zmierzchu
1.2. Problemy z opisem
1.3. W uniwersum rodzących się upiorów
2. Pogranicza i rozszerzenia
2.1. Świat poznawany i świat rzeczywisty
2.2. O władzy wyobraźni
2.3. Nowa teoria ironii artystycznej
2.4. Powrót do rzeczy. Paradygmat romantyczny i paradygmat fenomenologiczny
2.5. Dygresja. O spojrzeniu Mickiewiczowskiego Pielgrzyma
3. Współczesna wizja paradygmatu polskiego romantyzmu
Część II. PARADYGMAT POLSKIEGO ROMANTYZMU A FILM – STUDIUM KONCEPCYJNE
4. Film jako filozofia – wybrane ujęcia problemu
4.1. „Nieprzerwany komentarz do krótkiego tekstu filozofii”
4.2. Idee i fantazje
5. Romantyzm i kino – trzy perspektywy
5.1. Filmowe myśli Marii Janion
5.2. „Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów 1947–1990”
5.3. W stronę romantycznej filozofii filmu
6. Film w świecie paradygmatów
6.1. O paradygmatycznych skłonnościach filmu
6.2. Filmowe upodobania paradygmatu romantycznego
6.3. Dodatek. Co to jest „film polski”?
Część III. SZKICE ZE ŚMIERCIĄ W TLE
7. Choroba epidemiczna
7.1. Melancholijny paradygmat romantycznego samobójstwa
7.2. Wołanie o pomoc
7.3. Orientacja tragiczna
7.4. „Tak został wychowany naród polski”
8. „Ważniejsze niż to, co jest naprawdę”
Epilog. CZEKAJĄC NA KRÓLA-DUCHA
Nota wydawnicza
Bibliografia
Summary
Lista ilustracji
Indeks filmów
Indeks osób
| Kategoria: | Kino i Teatr |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-6597-8 |
| Rozmiar pliku: | 7,1 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Podziękowania
Serdecznie dziękuję prof. Tadeuszowi Lubelskiemu, prof. Małgorzacie Radkiewicz i dr. Pawłowi Jaskulskiemu za cenne uwagi do tekstu.
Marzenie Franke i Adamowi Wyżyńskiemu jestem wdzięczny za życzliwą pomoc biblioteczną.
Książka nie ukazałaby się, gdybym nie otrzymał rocznego urlopu naukowego i dofinansowania publikacji. Podziękowania za pomoc w tych sprawach zechcą przyjąć: prof. Grzegorz Bąbiak, prof. Agnieszka Budzyńska-Daca, prof. Sławomir Buryła, Natalia Cywińska, prof. Zbigniew Greń, prof. Michał Staszczak, prof. Andrzej Tarlecki i – szczególnie serdeczne – prof. Piotr Mikucki.
Prof. Ewie, Jadzi i Misi dziękuję za codzienne wsparcie.
23 sierpnia 2020 roku zmarła w wieku 94 lat prof. Maria Janion. Gdy nie miała już siły czytać, dotykała książki. Chciałbym, żeby moja praca choć w symbolicznym stopniu przyczyniła się do zrozumienia jej niepowtarzalnego dzieła.Wprowadzenie. Cel książki, struktura i ograniczenia
W książce podejmuję odwieczny temat relacji między przeszłością i przyszłością, w tym wypadku wymagający odpowiedzi na pytanie, czy – a jeśli tak, to w jaki sposób – można wykorzystać paradygmat polskiego romantyzmu w refleksji nad stanem obecnym i dniem jutrzejszym polskiego uniwersum filmowego. Zarówno paradygmatowi, jak i filmowi przypisuję status podmiotowy, a ich pożądany związek postrzegam nie jako dominację któregoś z nich, lecz dialog. Paradygmat, który podporządkowuje sobie nadal część polskiej rzeczywistości, powinien zrozumieć, że czasy uprawianego przezeń bezkarnie terroru miną wkrótce bezpowrotnie. Przyczyni się do tego film, który odsłoni skrywaną część jego potencjału, pokazując jednocześnie, że warto odrzucić stare formy. Odwoływanie się do nich jest bowiem artystycznie i myślowo bezproduktywne, a co więcej, bywa, że służy realizacji zamiarów niezgodnych z hierarchią wartości, na której opierał się romantyzm. U jej szczytu znajdowało się wszak poszanowanie praw ludzi i duchów do niezawisłego, subiektywnego decydowania o kształcie własnej egzystencji. Paradygmat musi pojąć, iż oczywista od dawna, choć utajona świadomość tego, że jeśli zdarzało mu się występować przeciwko temu nakazowi, odrywał się od korzeni, nabiera obecnie mocy.
Do zasygnalizowanych wyżej kwestii chciałbym dodać próbę przekonania czytelników, że spojrzenie z perspektywy paradygmatu pomaga wniknąć w przesłanie niektórych filmów. Wzbogaca zestaw narzędzi do analizy, zwłaszcza pomyślanej jako porównanie filmowych rozwiązań artystycznych i dziedzictwa romantyzmu. Otwiera drogę do obszaru wspólnego filmowi i myśli. Jest istotne dla oceny kreacji bohatera i siły ukazanej historii. Pozwala ująć film w kontekście zjawisk społecznych i związanych z nimi stylów odbioru.
Zdaję sobie sprawę, że nastawienie do paradygmatu bywa przytłoczone polityką. Aby uniknąć jednostronności, wprowadzam wyraźne rozróżnienie na trzy jego postaci: zredukowaną do pakietu modelowych sposobów wykorzystania tak zwanego „romantyzmu naiwnego” w kulturze masowej, ograniczoną inaczej, będącą podstawą tworzenia języka, także filmowego, wzmacniającego komunikację z patriotyczno-martyrologicznie nastawioną publicznością i najbardziej mnie interesującą, której celem jest przywrócenie myśli współczesnej, także filmowej, obecnych w paradygmacie kwestii związanych szczególnie z filozofią egzystencji, epistemologią i historiozofią.
Moje rozważania mają dwa główne źródła. Pierwsze – w Polsce oczywiste – to dorobek Marii Janion i dyskusje, jakie toczyły się wokół jej wizji paradygmatu. Drugie obejmuje sądy o sensowności wykorzystania spuścizny romantyków we współczesnych poszukiwaniach związków filozofii z filmem. Odwołuję się w tej mierze przede wszystkim do „filozoficznego romantyzmu” Stanleya Cavella i prac Roberta Sinnerbrinka, który myśl Cavella zastosował do stworzenia autorskiej koncepcji romantycznej „film-filozofii”. Połączenie obu tych stanowisk badawczych wydaje mi się na tyle inspirujące, że staram się to robić mimo ryzyka wynikającego z odmienności perspektyw i tradycji, które są im bliskie.
Książka składa się z trzech części i epilogu.
W części I, której tytuł – Paradygmat romantyczny, czyli „niewyczerpywalne bogactwo znaczeń” – jest zaczerpnięty z najwcześniejszego tekstu Marii Janion o paradygmacie, omawiam najpierw historię ujęcia tematu przez autorkę Gorączki romantycznej w latach 1974–2018. Następnie przedstawiam uwagi odnoszące się do poznania, wyobraźni, ironii romantycznej i fenomenologii – obszarów, które wydają mi się szczególnie ważne dla rozważań o paradygmacie wychodzących poza sferę mitologii patriotycznej. Odwołuję się do głównych nurtów krytyki paradygmatu. Na prawach dygresji zamieszczam krótką interpretację spojrzenia Pielgrzyma z fragmentu Sonetu krymskiego stanowiącego motto do książki.
Punktem dojścia jest opisana w rozdziale 3 moja wizja paradygmatu romantycznego jako „paradygmatu niedokończonego” (termin Agaty Bielik-Robson) – zjawiska z dziedziny recepcji romantyzmu na przełomie drugiej i trzeciej dekady XXI wieku.
Część II – Paradygmat polskiego romantyzmu a film – studium koncepcyjne – zaczyna się od przypomnienia uwag Schlegla dotyczących zjednoczenia się sztuki, nauki, poezji i filozofii. Następnie przechodzę do omówienia wybranych, uporządkowanych chronologicznie, prac na temat związków filozofii i filmu. Interesuje mnie zwłaszcza wykorzystanie w filmoznawstwie fenomenologii i romantycznej teorii ironii artystycznej. Przywołuję sądy Marii Janion o filmie oraz najważniejszą dla mnie część ustaleń Marcina Marona – autora książki Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947–1990. Przedstawiam opartą na idei romantyzmu filozoficznego koncepcję romantycznej „film-filozofii” Roberta Sinnerbrinka. Zajmuję się zastosowaniem paradygmatów w filmie i filmoznawstwie oraz użytecznością pojęć „język filmu” i „sztuka filmowa”.
Rozważania te mają stworzyć podstawę do spojrzenia (rozdział 6.2) na najważniejszy temat książki, którym jest współczesna relacja paradygmatu polskiego romantyzmu – rozumianego tak jak w rozdziale 3 – i filmu.
Część III – Szkice ze śmiercią w tle – została zainspirowana sądem Heideggera, że szczególne pożytki poznawcze przynosi badanie skrajności (Michalski 1978: 214). Jej bohaterką jest śmierć – przede wszystkim samobójcza – którą oglądam z perspektywy zaproponowanej przez Marię Janion jako kanwa romantycznej myśli o egzystencji triady melancholia – tragizm – ironia romantyczna. Ważnym wątkiem tej części jest w dalszym ciągu poznanie. W rozdziale 7 proponuję uwzględniające zarysowany w taki sposób kontekst interpretacje fragmentów Dnia świra i 7 uczuć Marka Koterskiego, Sali samobójców oraz Sali samobójców. Hejtera Jana Komasy, Królewicza Olch Kuby Czekaja – filmów w różny sposób odnoszących się do melancholijnego paradygmatu romantycznego samobójstwa. Dalsze partie rozważań poświęcam sytuacjom tragicznym spowodowanym działaniem sił historii. Przywołuję Trzecią część nocy Andrzeja Żuławskiego, Szpital Przemienienia Edwarda Żebrowskiego, Idę Pawła Pawlikowskiego, Popioły Andrzeja Wajdy, Usłyszcie mój krzyk Macieja Drygasa i Kler Wojciecha Smarzowskiego.
Rozdział 8 zawiera próby wykorzystania kategorii ironii romantycznej do interpretacji. Pojawia się w nim ponownie Trzecia część nocy, a także Iluminacja, Suplement i Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Krzysztofa Zanussiego, Imagine Andrzeja Jakimowskiego oraz dokument Byłem żołnierzem Krzysztofa Kieślowskiego i Andrzeja Titkowa. Poznanie i wyobraźnia są tu ważniejsze niż śmierć i melancholia. Od tych ostatnich nie udaje mi się jednak całkiem uciec.
Epilog – Czekając na „Króla-Ducha” – poza oczywistą próbą zebrania najważniejszych argumentów i podsumowania wywodu – przypomina o słabościach paradygmatu, nawiązując do niezrealizowanego dotąd, zgłaszanego parokrotnie przez Marię Janion pomysłu adaptacji poematu Juliusza Słowackiego.
Jako że dobrze poznałem podczas długotrwałej pracy nieuchronne ograniczenia ujęć transdyscyplinarnych, przeczuwam, że aprobujących moje hipotezy będzie o wiele mniej niż je atakujących. Oczami romantycznego ducha widzę filmoznawców, historyków idei i literatury, filozofów, a także filmowców udowadniających niedostatki moich dociekań widzianych z perspektywy ich dyscyplin. Mogą łatwo do nich dołączyć wielbiciele i krytycy romantyzmu, entuzjaści i wrogowie autorki Zmierzchu paradygmatu oraz zwolennicy i przeciwnicy polskiego kina.
Jeśli rzeczywiście tak się zdarzy, zostanie zrealizowany mój ukryty zamiar. Napisałem bowiem książkę przede wszystkim dla tych, którzy się z nią nie zgodzą. Konwersacja jest dla mnie ważniejsza niż przejrzystość metodologiczna i spójność argumentacji. Z góry dziękuję wszystkim, którzy zechcą, jak mawiała Maria Janion, porządnie moją pracę przeczytać i podjąć dyskusję.Spis treści
Podziękowania
Wprowadzenie. CEL KSIĄŻKI, STRUKTURA I OGRANICZENIA
Część I. PARADYGMAT ROMANTYCZNY, CZYLI „NIEWYCZERPYWALNE BOGACTWO ZNACZEŃ”
1. Paradygmat romantyczny według Marii Janion – próba podsumowania
1.1. Od narodzin do zmierzchu
1.2. Problemy z opisem
1.3. W uniwersum rodzących się upiorów
2. Pogranicza i rozszerzenia
2.1. Świat poznawany i świat rzeczywisty
2.2. O władzy wyobraźni
2.3. Nowa teoria ironii artystycznej
2.4. Powrót do rzeczy. Paradygmat romantyczny i paradygmat fenomenologiczny
2.5. Dygresja. O spojrzeniu Mickiewiczowskiego Pielgrzyma
3. Współczesna wizja paradygmatu polskiego romantyzmu
Część II. PARADYGMAT POLSKIEGO ROMANTYZMU A FILM – STUDIUM KONCEPCYJNE
4. Film jako filozofia – wybrane ujęcia problemu
4.1. „Nieprzerwany komentarz do krótkiego tekstu filozofii”
4.2. Idee i fantazje
5. Romantyzm i kino – trzy perspektywy
5.1. Filmowe myśli Marii Janion
5.2. „Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów 1947–1990”
5.3. W stronę romantycznej filozofii filmu
6. Film w świecie paradygmatów
6.1. O paradygmatycznych skłonnościach filmu
6.2. Filmowe upodobania paradygmatu romantycznego
6.3. Dodatek. Co to jest „film polski”?
Część III. SZKICE ZE ŚMIERCIĄ W TLE
7. Choroba epidemiczna
7.1. Melancholijny paradygmat romantycznego samobójstwa
7.2. Wołanie o pomoc
7.3. Orientacja tragiczna
7.4. „Tak został wychowany naród polski”
8. „Ważniejsze niż to, co jest naprawdę”
Epilog. CZEKAJĄC NA KRÓLA-DUCHA
Nota wydawnicza
Bibliografia
Summary
Lista ilustracji
Indeks filmów
Indeks osób
Serdecznie dziękuję prof. Tadeuszowi Lubelskiemu, prof. Małgorzacie Radkiewicz i dr. Pawłowi Jaskulskiemu za cenne uwagi do tekstu.
Marzenie Franke i Adamowi Wyżyńskiemu jestem wdzięczny za życzliwą pomoc biblioteczną.
Książka nie ukazałaby się, gdybym nie otrzymał rocznego urlopu naukowego i dofinansowania publikacji. Podziękowania za pomoc w tych sprawach zechcą przyjąć: prof. Grzegorz Bąbiak, prof. Agnieszka Budzyńska-Daca, prof. Sławomir Buryła, Natalia Cywińska, prof. Zbigniew Greń, prof. Michał Staszczak, prof. Andrzej Tarlecki i – szczególnie serdeczne – prof. Piotr Mikucki.
Prof. Ewie, Jadzi i Misi dziękuję za codzienne wsparcie.
23 sierpnia 2020 roku zmarła w wieku 94 lat prof. Maria Janion. Gdy nie miała już siły czytać, dotykała książki. Chciałbym, żeby moja praca choć w symbolicznym stopniu przyczyniła się do zrozumienia jej niepowtarzalnego dzieła.Wprowadzenie. Cel książki, struktura i ograniczenia
W książce podejmuję odwieczny temat relacji między przeszłością i przyszłością, w tym wypadku wymagający odpowiedzi na pytanie, czy – a jeśli tak, to w jaki sposób – można wykorzystać paradygmat polskiego romantyzmu w refleksji nad stanem obecnym i dniem jutrzejszym polskiego uniwersum filmowego. Zarówno paradygmatowi, jak i filmowi przypisuję status podmiotowy, a ich pożądany związek postrzegam nie jako dominację któregoś z nich, lecz dialog. Paradygmat, który podporządkowuje sobie nadal część polskiej rzeczywistości, powinien zrozumieć, że czasy uprawianego przezeń bezkarnie terroru miną wkrótce bezpowrotnie. Przyczyni się do tego film, który odsłoni skrywaną część jego potencjału, pokazując jednocześnie, że warto odrzucić stare formy. Odwoływanie się do nich jest bowiem artystycznie i myślowo bezproduktywne, a co więcej, bywa, że służy realizacji zamiarów niezgodnych z hierarchią wartości, na której opierał się romantyzm. U jej szczytu znajdowało się wszak poszanowanie praw ludzi i duchów do niezawisłego, subiektywnego decydowania o kształcie własnej egzystencji. Paradygmat musi pojąć, iż oczywista od dawna, choć utajona świadomość tego, że jeśli zdarzało mu się występować przeciwko temu nakazowi, odrywał się od korzeni, nabiera obecnie mocy.
Do zasygnalizowanych wyżej kwestii chciałbym dodać próbę przekonania czytelników, że spojrzenie z perspektywy paradygmatu pomaga wniknąć w przesłanie niektórych filmów. Wzbogaca zestaw narzędzi do analizy, zwłaszcza pomyślanej jako porównanie filmowych rozwiązań artystycznych i dziedzictwa romantyzmu. Otwiera drogę do obszaru wspólnego filmowi i myśli. Jest istotne dla oceny kreacji bohatera i siły ukazanej historii. Pozwala ująć film w kontekście zjawisk społecznych i związanych z nimi stylów odbioru.
Zdaję sobie sprawę, że nastawienie do paradygmatu bywa przytłoczone polityką. Aby uniknąć jednostronności, wprowadzam wyraźne rozróżnienie na trzy jego postaci: zredukowaną do pakietu modelowych sposobów wykorzystania tak zwanego „romantyzmu naiwnego” w kulturze masowej, ograniczoną inaczej, będącą podstawą tworzenia języka, także filmowego, wzmacniającego komunikację z patriotyczno-martyrologicznie nastawioną publicznością i najbardziej mnie interesującą, której celem jest przywrócenie myśli współczesnej, także filmowej, obecnych w paradygmacie kwestii związanych szczególnie z filozofią egzystencji, epistemologią i historiozofią.
Moje rozważania mają dwa główne źródła. Pierwsze – w Polsce oczywiste – to dorobek Marii Janion i dyskusje, jakie toczyły się wokół jej wizji paradygmatu. Drugie obejmuje sądy o sensowności wykorzystania spuścizny romantyków we współczesnych poszukiwaniach związków filozofii z filmem. Odwołuję się w tej mierze przede wszystkim do „filozoficznego romantyzmu” Stanleya Cavella i prac Roberta Sinnerbrinka, który myśl Cavella zastosował do stworzenia autorskiej koncepcji romantycznej „film-filozofii”. Połączenie obu tych stanowisk badawczych wydaje mi się na tyle inspirujące, że staram się to robić mimo ryzyka wynikającego z odmienności perspektyw i tradycji, które są im bliskie.
Książka składa się z trzech części i epilogu.
W części I, której tytuł – Paradygmat romantyczny, czyli „niewyczerpywalne bogactwo znaczeń” – jest zaczerpnięty z najwcześniejszego tekstu Marii Janion o paradygmacie, omawiam najpierw historię ujęcia tematu przez autorkę Gorączki romantycznej w latach 1974–2018. Następnie przedstawiam uwagi odnoszące się do poznania, wyobraźni, ironii romantycznej i fenomenologii – obszarów, które wydają mi się szczególnie ważne dla rozważań o paradygmacie wychodzących poza sferę mitologii patriotycznej. Odwołuję się do głównych nurtów krytyki paradygmatu. Na prawach dygresji zamieszczam krótką interpretację spojrzenia Pielgrzyma z fragmentu Sonetu krymskiego stanowiącego motto do książki.
Punktem dojścia jest opisana w rozdziale 3 moja wizja paradygmatu romantycznego jako „paradygmatu niedokończonego” (termin Agaty Bielik-Robson) – zjawiska z dziedziny recepcji romantyzmu na przełomie drugiej i trzeciej dekady XXI wieku.
Część II – Paradygmat polskiego romantyzmu a film – studium koncepcyjne – zaczyna się od przypomnienia uwag Schlegla dotyczących zjednoczenia się sztuki, nauki, poezji i filozofii. Następnie przechodzę do omówienia wybranych, uporządkowanych chronologicznie, prac na temat związków filozofii i filmu. Interesuje mnie zwłaszcza wykorzystanie w filmoznawstwie fenomenologii i romantycznej teorii ironii artystycznej. Przywołuję sądy Marii Janion o filmie oraz najważniejszą dla mnie część ustaleń Marcina Marona – autora książki Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947–1990. Przedstawiam opartą na idei romantyzmu filozoficznego koncepcję romantycznej „film-filozofii” Roberta Sinnerbrinka. Zajmuję się zastosowaniem paradygmatów w filmie i filmoznawstwie oraz użytecznością pojęć „język filmu” i „sztuka filmowa”.
Rozważania te mają stworzyć podstawę do spojrzenia (rozdział 6.2) na najważniejszy temat książki, którym jest współczesna relacja paradygmatu polskiego romantyzmu – rozumianego tak jak w rozdziale 3 – i filmu.
Część III – Szkice ze śmiercią w tle – została zainspirowana sądem Heideggera, że szczególne pożytki poznawcze przynosi badanie skrajności (Michalski 1978: 214). Jej bohaterką jest śmierć – przede wszystkim samobójcza – którą oglądam z perspektywy zaproponowanej przez Marię Janion jako kanwa romantycznej myśli o egzystencji triady melancholia – tragizm – ironia romantyczna. Ważnym wątkiem tej części jest w dalszym ciągu poznanie. W rozdziale 7 proponuję uwzględniające zarysowany w taki sposób kontekst interpretacje fragmentów Dnia świra i 7 uczuć Marka Koterskiego, Sali samobójców oraz Sali samobójców. Hejtera Jana Komasy, Królewicza Olch Kuby Czekaja – filmów w różny sposób odnoszących się do melancholijnego paradygmatu romantycznego samobójstwa. Dalsze partie rozważań poświęcam sytuacjom tragicznym spowodowanym działaniem sił historii. Przywołuję Trzecią część nocy Andrzeja Żuławskiego, Szpital Przemienienia Edwarda Żebrowskiego, Idę Pawła Pawlikowskiego, Popioły Andrzeja Wajdy, Usłyszcie mój krzyk Macieja Drygasa i Kler Wojciecha Smarzowskiego.
Rozdział 8 zawiera próby wykorzystania kategorii ironii romantycznej do interpretacji. Pojawia się w nim ponownie Trzecia część nocy, a także Iluminacja, Suplement i Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Krzysztofa Zanussiego, Imagine Andrzeja Jakimowskiego oraz dokument Byłem żołnierzem Krzysztofa Kieślowskiego i Andrzeja Titkowa. Poznanie i wyobraźnia są tu ważniejsze niż śmierć i melancholia. Od tych ostatnich nie udaje mi się jednak całkiem uciec.
Epilog – Czekając na „Króla-Ducha” – poza oczywistą próbą zebrania najważniejszych argumentów i podsumowania wywodu – przypomina o słabościach paradygmatu, nawiązując do niezrealizowanego dotąd, zgłaszanego parokrotnie przez Marię Janion pomysłu adaptacji poematu Juliusza Słowackiego.
Jako że dobrze poznałem podczas długotrwałej pracy nieuchronne ograniczenia ujęć transdyscyplinarnych, przeczuwam, że aprobujących moje hipotezy będzie o wiele mniej niż je atakujących. Oczami romantycznego ducha widzę filmoznawców, historyków idei i literatury, filozofów, a także filmowców udowadniających niedostatki moich dociekań widzianych z perspektywy ich dyscyplin. Mogą łatwo do nich dołączyć wielbiciele i krytycy romantyzmu, entuzjaści i wrogowie autorki Zmierzchu paradygmatu oraz zwolennicy i przeciwnicy polskiego kina.
Jeśli rzeczywiście tak się zdarzy, zostanie zrealizowany mój ukryty zamiar. Napisałem bowiem książkę przede wszystkim dla tych, którzy się z nią nie zgodzą. Konwersacja jest dla mnie ważniejsza niż przejrzystość metodologiczna i spójność argumentacji. Z góry dziękuję wszystkim, którzy zechcą, jak mawiała Maria Janion, porządnie moją pracę przeczytać i podjąć dyskusję.Spis treści
Podziękowania
Wprowadzenie. CEL KSIĄŻKI, STRUKTURA I OGRANICZENIA
Część I. PARADYGMAT ROMANTYCZNY, CZYLI „NIEWYCZERPYWALNE BOGACTWO ZNACZEŃ”
1. Paradygmat romantyczny według Marii Janion – próba podsumowania
1.1. Od narodzin do zmierzchu
1.2. Problemy z opisem
1.3. W uniwersum rodzących się upiorów
2. Pogranicza i rozszerzenia
2.1. Świat poznawany i świat rzeczywisty
2.2. O władzy wyobraźni
2.3. Nowa teoria ironii artystycznej
2.4. Powrót do rzeczy. Paradygmat romantyczny i paradygmat fenomenologiczny
2.5. Dygresja. O spojrzeniu Mickiewiczowskiego Pielgrzyma
3. Współczesna wizja paradygmatu polskiego romantyzmu
Część II. PARADYGMAT POLSKIEGO ROMANTYZMU A FILM – STUDIUM KONCEPCYJNE
4. Film jako filozofia – wybrane ujęcia problemu
4.1. „Nieprzerwany komentarz do krótkiego tekstu filozofii”
4.2. Idee i fantazje
5. Romantyzm i kino – trzy perspektywy
5.1. Filmowe myśli Marii Janion
5.2. „Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów 1947–1990”
5.3. W stronę romantycznej filozofii filmu
6. Film w świecie paradygmatów
6.1. O paradygmatycznych skłonnościach filmu
6.2. Filmowe upodobania paradygmatu romantycznego
6.3. Dodatek. Co to jest „film polski”?
Część III. SZKICE ZE ŚMIERCIĄ W TLE
7. Choroba epidemiczna
7.1. Melancholijny paradygmat romantycznego samobójstwa
7.2. Wołanie o pomoc
7.3. Orientacja tragiczna
7.4. „Tak został wychowany naród polski”
8. „Ważniejsze niż to, co jest naprawdę”
Epilog. CZEKAJĄC NA KRÓLA-DUCHA
Nota wydawnicza
Bibliografia
Summary
Lista ilustracji
Indeks filmów
Indeks osób
więcej..
