Paszczodźwięki. Mały poradnik dla wielkich mówców - ebook

Napisałem kiedyś tekst piosenki. Na papierze wyglądało nieźle. Gorzej było, kiedy po raz pierwszy próbowałem to zaśpiewać:

Pamiętał, że miał braci dwóch,
Że jeden mieszkał w Soczi, drugi w Lourdes (czyt. Lurd)
Ten młodszy miał na imię Zdzich,
Starszemu na cześć dziadka dali Kurt.

Nie mogłem przebrnąć przez „Zdzich Star”, leżałem przy „cześć dziadka”.

Gdybym wtedy miał taki poradnik, to albo bym czegoś takiego nie napisał, albo wiedziałbym, jak sobie z tym poradzić.

Nie ukrywam, że troszkę się speszyłem, kiedy zobaczyłem, że jeden z moich tekstów został tutaj wykorzystany do ćwiczenia. Speszenie szybko przeszło w dumę. Wymienię tylko kilka nazwisk cytowanych w podręczniku koleżanek i kolegów poetów, mówców, naukowców: Chotomska, Osiecka, Grechuta, Tuwim, Boy, Młynarski, Przybora, Waligórski, Dalajlama, Sokrates (albo Platon), Wałęsa, Obama, Churchill, Schopenhauer… I wśród nich ja. Nie ma żartów, trzeba zacząć się szanować i odnosić do siebie z większym niż dotychczas szacunkiem. Życzę miłej lektury i wyraźnych ­postępów.

/Artur Andrus (Członek Grupy Literackiej „Cytowani”)/

Książka Mirka Oczkosia pokazuje, jak ważna jest mowa, sposób mówienia w życiu każdego człowieka. Ale pokazuje coś jeszcze. Pokazuje, że człowiek dorosły, który nigdy nie miał okazji ćwiczyć się w przemawianiu, mówieniu, zabieraniu głosu publicznie, może się tego nauczyć przez zabawę! Autor w lekki sposób omawia poszczególne głoski, proponuje ćwiczenia o różnym stopniu trudności, ale też zamieszcza teksty, które sprawiają, że ćwiczący śmieje się w głos.

Jeśli zamierzasz dobrze wypaść na prezentacji w pracy, na egzaminie w szkole, na spotkaniu z wyborcami, ta książka jest dla Ciebie. Jeśli chcesz oczarować ukochaną osobę, być mistrzem wygłaszania toastów i opowiadania dowcipów, ta książka Ci pomoże. Jeśli chcesz zostać aktorem, dziennikarzem, politykiem lub mistrzem mowy polskiej, sięgnij po tę publikacje. Trzymam kciuki za sukcesy ćwiczących.

Gorąco polecam.

/Iwona Schymalla TVP (Mistrz Mowy Polskiej)/

Kocham nasz język. Lubię się nim bawić, czasem nawet wymyślam nowe słowa. Ale najważniejsze jest, żeby używać go poprawnie. Irytuje mnie poznańskie wypowiadanie „piosenki”. Drażnią Kasja i Joasja… Nic na to nie mogę poradzić. Znaczy mogę! Wszyscy, którym zależy na pięknie naszego języka, powinni przeczytać tę książkę. Sięgać do niej, kiedy nie są pewni, co i jak. Ja będę sięgał na pewno!

/Marek Niedźwiecki – Trójka/

Powiedzieć wszystko, co pomyśli głowa! Od dziś każdy może zostać mistrzem mowy polskiej. To dobra wiadomość. Zła jest taka, że trzeba nad tym popracować. Ale z tym podręcznikiem, to przyjemność i świetna zabawa. To wymarzony „osobisty trener” do ćwiczenia dykcji. Giętkość języka wszak jest nie mniej ważna niż giętkie ciało, że o giętkim umyśle nie wspomnę.

/Krystyna Czubówna (Mistrz Mowy Polskiej)/

Oczkoś, z racji nazwiska, powinien zająć się ewentualnie ortografią, a nie gramatyką czy fonetyką. Optyk byłby idealnym dla niego zawodem, jak dla tego górala co to był optykiem, bo dachy optykał. Do tego, co inni mówią, idealny byłby Uszoś. Jednak w kraju, gdzie wziąść zastępuje wziąć, a członka do komisji się włancza, a nie włącza, Oczkoś da radę. Jest wporzo kolesiem.

/Tomasz Sianecki, „Szkło kontaktowe”/

Mówimy nie tyle po to, by nas słuchano, ile po to, by nas słyszano. Od sposobu wymawiania zdań, słów i głosek zależy, jak nas słyszą. A ćwiczenie się w sprawnym i wyrazistym mówieniu jest nie tylko niezmiernie ważne – może być też, jak to pokazuje książka Mirosława Oczkosia, po prostu przyjemne i wesołe. Polecam.

/Jerzy Bralczyk/

ALFABET DYKCYJNY

P

Spółgłoska bezdźwięczna, ustna, dwuwargowa, zwarta, twarda

Kiedy wymawiamy spółgłoskę p, wykonujemy następujące ruchy artykulacyjne: zaciskamy wargi, sprężamy powietrze w jamie ustnej, następnie zwalniamy napięcie mięśni zaciskających. Sprężone powietrze rozwiera wargi i wybucha przez otwarte usta. Powstający wtedy szmer wybuchowy decyduje o wartości akustycznej głoski p.

Dzięki tym samym ruchom artykulacyjnym oraz napięciu i drganiom wiązadeł głosowych powstaje głoska b, dźwięczny odpowiednik bezdźwięcznej głoski p.

Błędy w artykulacji tych głosek występują rzadko. Można pamiętać jedynie o tym, aby przy rozwarciu warg sprężone w jamie ustnej powietrze nie naciskało na policzki, ponieważ nadymanie policzków przy eksplozji wargowej może powodować powstawanie dodatkowych dźwięków i nieciekawy widok (trochę śmieszny, trochę straszny). Jeżeli zdarzy nam się występować przed mikrofonem, czy to w radio, czy też na estradzie, pamiętajmy o tym, że p ma tendencje do tzw. „wybuchania”, co fachowcy nazywają pykaniem i co bardzo psuje odbiór. Jak tego unikać? Przede wszystkim nie należy „atakować” zbyt mocno wyrazów zaczynających się od p, starajmy się mówić je lżej. Można też odsunąć się od mikrofonu (wtedy mówimy trochę głośniej, ale pęd powietrza z naszych ust nie uderza bezpośrednio w sitko mikrofonu), dobre efekty daje też mówienie lekko obok mikrofonu.

P jak POEZJA DYKCYJNA – wiersze, wierszyki, fraszki, epitafia, krótkie formy literackie, które pozwalają, dzięki nagromadzeniu trudnych słów i zbitek językowych, ćwiczyć i utrwalać poprawną artykulację. Autorzy, czasami bardzo znani, a czasami nieznani zupełnie, często nawet nie zdają sobie sprawy z tego, ile zawdzięczają im ćwiczący w pocie czoła wymowę. Dlatego autor tej książki chciałby w tym miejscu serdecznie im podziękować. Dziękuję Wam za talent, wenę, pracowitość, ale przede wszystkim dziękuję za to, że ludzie, którzy ćwiczą na waszych tekstach, znakomicie się bawią. Dotyczy to zarówno dzieci, jak i dorosłych.

P jak PAUZA – przerwa. Zadziwiające jest to, że podczas naszych szkolnych lat uwielbialiśmy przerwy, a teraz, w dorosłym życiu, podczas mówienia, nic – klapa, koszmar, żadnej pauzy, przerwy, choćby najmniejszej! Ludzie, róbcie pauzy w mówieniu, unikniecie pomidora na ramieniu (rym słaby, ale sens oddaje).

„Gdyby wszystkie słowa były połączone, nie miałyby sensu, a zrozumienie fraz byłoby niemal niemożliwe. Niezbędne są przerwy.” (Paulo Coelho, Czarownica z Portobello)

P jak PULS – podczas mówienia do innych ludzi jest najczęściej przyspieszony. To jeden z objawów stresu. Co może niektórych zaskoczyć, lekki stres jest potrzebny do wystąpień publicznych, ponieważ pomaga w mobilizacji. Jeśli jest za duży, powoduje szczękościsk, suchość w gardle, drżenie różnych części ciała, drżenie głosu, interesujące z perspektywy widza tiki nerwowe i wiele podobnych rzeczy. Stres można opanować poprzez ćwiczenia oddechowe oraz za pomocą wizualizacji, np. powtarzając sobie: „Jutro będę mówił do większej grupy ludzi i na pewno się uda. Już to widzę – wchodzę, mówię, las rąk w górze, słuchacze słuchają oczarowani, a z ich gardeł wydobywa się głos: brawo Mirek, super mówisz, było świetnie itd.” Oczywiście nie wolno przesadzać, ale pozytywne nastawienie to podstawa sukcesu. Pamiętajmy, po drugiej stronie też są ludzie, im również zdarza się odczuwać stres i też mają przyspieszony puls, kiedy występują.

Ćwiczenia usprawniające wymowę spółgłoski

Ćwiczenie 1

Wymawiamy w coraz szybszym tempie samogłoskę p:

ppppppppppppppp

Ćwiczenie 2

Ćwiczymy wymowę głoski p. Czytamy sylaby od lewej do prawej – wierszami.

----- ----- ----- ----- ----- -----
pa po pe pu pi py
apa opo epe upu ipi ypy
apa apo ape apu api apy
opa opo ope opu opi opy
epa epo epe epu epi epy
upa upo upe upu upi upy
ipa ipo ipe ipu ipi ipy
ypa ypo ype ypu ypi ypy
ap op ep up ip yp
----- ----- ----- ----- ----- -----

Ćwiczenie 3

Czytamy sylaby od lewej do prawej, wierszami, a następnie z góry na dół, kolumnami.

------- ------- ------- ------- ------- -------
pap pop pep pup pip pyp
papa popo pepe pupu pipi pypy
ap-pa op-po ep-pe up-pu ip-pi yp–py
appa oppo eppe uppu ippi yppy
------- ------- ------- ------- ------- -------

Ćwiczenie 4

Wymawiamy dokładnie następujące słowa:

pluskwa, pisklę, przechrzta, postrzyżyny, prztyczek,

pszczoła, pupil, partactwo, paszkwil, pieprzniczka,

przemarznąć, Pszczyna, pstrąg

Ćwiczenie 5

Czytamy tekst starannie, przesadnie artykułując.

Przez piaski pyle,

Posępne puszcze,

Przez pola pasiaste,

Porty, pagórki, parowy

Pośpiech, pośpiech…

Pędzi pociąg,

Prycha, piszczy, pogwizduje,

Parska parą, pluje pyłem

Pośpiech, pośpiech…

Pan Pisarz przewozi papugę

Patrycję – poliglotkę.

Pakunek pana Poety

Pełen pstrych poematów.

Pan Polityk pełną paczkę

Pilnych pism, petycji, prasy

Pędzą, pędzą…

Ponad ptaki przelatują…

H. Tomaszewska, Z. Olkiewicz

R

Spółgłoska ustna, dźwięczna, przedniojęzykowo--dziąsłowa, półotwarta, twarda, drżąca

Głoska r jest drugą najsłynniejszą spółgłoską w języku polskim, zaraz po s, ze względu na dobrze słyszalną wadę artykulacyjną. Wadliwa wymowa r występuje bardzo często, o czym doskonale wiedzą dzieci. Głoska r jest trudna do wymówienia, ponieważ w jej artykulacji występuje wibracja koniuszka języka. Na pewno nie pomaga w tym fakt, że język składa się z wielu części, które mogą układać się w wielu położeniach. Czas też nie jest tu sprzymierzeńcem. Spółgłoska r ma najkrótszy ze wszystkich głosek polskich czas trwania (iloczas). Artykulacja spółgłoski r polega na szybkim dotknięciu czubka języka do wałka dziąsłowego przy równoczesnym drganiu wiązadeł głosowych. Czas przywarcia języka do dziąseł jest bardzo krótki – trwa ok. 0,02 sekundy. Boki języka lekko przylegają do górnych zębów i dziąseł. Wargi są uchylone. Podniebienie miękkie podczas wymowy r niezbyt silnie przylega do tylnej ściany jamy gardłowej.

Jest kilka przyczyn wadliwej wymowy spółgłoski r, od napięć emocjonalnych zaczynając, na krótkim wędzidełku podjęzykowym kończąc. Często jedynym sposobem na pokonanie tej wady jest podcięcie wędzidełka! Bardzo zachęcam wszystkich, którzy są zainteresowani pogłębieniem wiedzy na temat wymowy r, do sięgnięcia po publikacje specjalistyczne. A osoby, które chcą poprawić swoją wymowę tej głoski, proszę o udanie się do logopedy, to naprawdę nie boli, a może pomóc. Dla tych, którzy chcą „rozćwiczyć” r, polecam kilka ćwiczeń poniżej.

R jak RYTM mówienia – element odpowiedzialny za organizację czasu w wypowiedziach, a co często za tym idzie, za ich atrakcyjność. Cechą rytmu jest zróżnicowanie dźwięków pod względem długości wyrazów, sylab czy nawet pojedynczych głosek. Jeśli wyobrazimy sobie mowę jako wykres, to ciekawe, atrakcyjne mówienie przypomina sinusoidę.

Wyobraźmy sobie, że jesteśmy widzami na zawodach tanecznych w tańcach latynoamerykańskich. Przygasa światło, a na parkiecie pojawiają się tancerze. Rozpoczyna się taniec, ognista rumba lub paso doble. Tancerki przeginają się na lewo i prawo, rytmicznie poruszając biodrami, tancerze wyprostowani prowadzą partnerki, często zmieniając kierunek. Ruchy głową, rękami, stopami, to wszystko żyje i wciąga widzów w piękny, czasami wzruszający spektakl. Widzicie to? I tak właśnie macie mówić.

Ćwiczenia usprawniające wymowę spółgłoski

Ćwiczenie 1

Wymawiamy dźwiękonaśladowczo r z innymi głoskami:

----------------- ------- ------------- ------
pr pr pr pr prrr br br br br brrr
tr tr tr tr trrr dr dr dr dr drrr
kr kr kr kr krrr gr gr gr gr grrr
chr chr chr chrrr mr mr mr mr mrrr
fr fr fr fr frrr wr wr wr wr wrrr
sr sr sr sr srrr zr zr zr zr zrrr
szr szr szr szr szrrr żr żr żr żr żrrr
----------------- ------- ------------- ------

Ćwiczenie 2

Ćwiczymy wymowę głoski r z samogłoskami:

------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- -------
ra ro re ru ri ry rą rę
ar or er ur ir yr
ara oro ere uru iri yry orą erę
ar-ra or-ro er-re ur-ru ir-ri yr-ry or-rą er-rę
------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- -------

Ćwiczenie 3

Ćwiczymy wymowę głoski r; od lewej do prawej i z góry na dół.

----- ----- ----- ----- ----- -----
ra ro re ru ri ry
ara oro ere uru iri yry
ara aro are aru ari ary
ora oro ore oru ori ory
era ero ere eru eri ery
ura uro ure uru uri ury
ira iro ire iru iri iry
yra yro yre yru yri yry
ar or er ur ir yr
----- ----- ----- ----- ----- -----

Ćwiczenie 4

Wymawiamy dokładnie następujące słowa:

rumsztyk, rozmarzły, rejestr, rozkrzyżować, rotmistrz, rżnąć, raszpla, roztrzepaniec, rumsztyk, rozdźwięk, Rembrandt, ryngraf

Ćwiczenie 5

Czytamy tekst starannie, przesadnie artykułując.

Wzgardliwa aria głoski R

Gdy czubek języka nieskoRy,

Rodzą się inne potwoRy,

KtóRe zastąpić chcą mnie:

Żałosne, niezdaRne Łe

PsiakRRRRRew, już dosyć! WaRRRRknę tu,

Gdyż na ten skandal bRRRak mi słów!

I dRRRRgam, wibRRRRuję, wściekła, zła

LiteRRRRa canina, liteRRRRa canina, liteRRRa psia!

B. Toczyska

S

Spółgłoska ustna, bezdźwięczna, przedniojęzykowo-zębowa, szczelinowa, twarda

W czasie artykulacji s wargi są lekko rozchylone, a ich kąciki nieco cofnięte. Szczęki są do siebie zbliżone tak, że górne siekacze nieznacznie zachodzą na dolne. Czubek języka znajduje się w pobliżu dolnych zębów. Boki języka są wzniesione do góry i przylegają do wewnętrznej strony górnych zębów, tworząc w środkowej części języka „rynienkę”. I właśnie tą rynienką przepływa strumień wydychanego powietrza, które wydostaje się na zewnątrz przez szczelinę między przednią częścią brzegu języka a górnymi siekaczami, co powoduje ostry szum, jak w przypadku głoski r. Osobom szerzej zainteresowanym tym tematem proponuję zajrzeć do literatury specjalistycznej (patrz Literatura). Osoby z wadą wymowy głoski s powinny udać się do logopedy, gdyż artykulację tej spółgłoski trudno jest poprawić bez fachowych konsultacji, a bez odpowiedniej pomocy wada może się pogłębić. Oczywiście poniżej zamieszczam ćwiczenia pozwalające usprawnić artykulację głoski s. Spróbujcie poćwiczyć wymowę s z samogłoskami i łamańce.

S jak SŁOWO – element sprawczy w historii ludzkości. Przypomnijmy sobie, w jaki sposób w raju wąż skusił Ewę do zerwania jabłka – oczywiście słowami. Ostatecznie można się zgodzić, że wysyczał jej to do ucha.

Tak, słowo to potężny oręż. Joseph Conrad powiedział kiedyś: „Daj mi właściwe słowo i odpowiedni akcent, a poruszę świat”. Zbigniew Herbert z kolei pisał, że „Zasypiamy na słowach, budzimy się w słowach”. Słowem można wyrządzić komuś krzywdę albo sprawić wielką radość. Jako ludzkość jesteśmy bardzo przywiązani do słowa i nie odwróciliśmy się od niego, czy to pisanego, czy mówionego, nawet mimo incydentu z wieżą Babel. Nie jesteśmy na słowo obojętni, jeśli jest dobrze wypowiedziane. Ciekawie, interesująco, głośno lub cicho, ale zrozumiale, z odpowiednim akcentem, kropką, oddechem, pauzą, ciekawą intonacją i raczej niższą niż wyższą barwą.

Przypomina mi się przypowiastka o sile słów, którą opisał Anthony de Mello w „Przebudzeniu”:

„Pewien guru usiłował wyjaśnić jakiemuś audytorium, że ludzie silniej niż na rzeczywistość reagują na słowa. Żyją wręcz słowami, żywią się nimi. Jakiś mężczyzna wstał i zaprotestował: – Nie zgadzam się z tym, że słowa wywierają na nas aż taki wielki wpływ.

Na co guru odparł: – Siadaj, skurwysynie! – zsiniały ze złości mężczyzna wykrzyknął: – I to pan nazywa siebie osobą oświeconą, guru, mistrzem, powinien pan się wstydzić!

Na co guru odparł: – Proszę mi wybaczyć, sir. Poniosło mnie. Naprawdę, proszę o wybaczenie. To nie było zamierzone. Przepraszam. – mężczyzna w końcu się uspokoił. Wówczas guru powiedział: – Wystarczyły dwa słowa, aby wywołać w panu burzę i kilka słów, by pana uspokoić. Prawda?”

Nie lekceważcie potęgi słowa.

S jak SEPLENIENIE – inaczej sygmatyzm, najczęściej spotykane zaburzenie artykulacji. Niestety w języku polskim seplenienie może oznaczać wadliwą artykulację aż dwunastu spółgłosek. Kurcze, na każdy miesiąc jedna. Dramat. Mało tego, są różne rodzaje seplenienia: seplenienie przyzębowe, świszczące i jakby tego było mało, w wielu przypadkach występuje kilka typów seplenienia równocześnie (patrz str. 28). Jedna rzecz jest pocieszająca: jeśli seplenisz, bo się tak przyzwyczaiłeś, wyjdziesz z tego. Ćwicz! Jeśli sprawa jest poważniejsza i są to wady (boję się napisać jest to wada), to natychmiast ssssssp...aj, przepraszam, idź po pomoc do logopedy.

Ćwiczenia usprawniające wymowę spółgłoski

Ćwiczenie 1

Wymawiamy z najwyższą starannością, nie dociskając s:

------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ----
sa so se su si sy są sę
as os es us is ys
sas sos ses sus sys sąs sęs
as-sa os-so es-se us-su ys-sy ąs-są ęs-sę
------- ------- ------- ------- ------- ------- ------- ----

Ćwiczenie 2

Wymawiamy:

iiiiiisssssss iiiiiissssss iiiiiisssssss.

Pilnujemy, aby wargi cały czas układały się jak do artykulacji samogłoski i.

Ćwiczenie 3

Wymawiamy głoskę s, poprzedzając ją głoskami ch i k:

------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------
chsa chso chse chsu chsi chsy chsą chsę
ksa kso kse ksu ksi ksy ksą ksę
kos kos kos kos kos kos kos kos
kes kes kes kes kes kes kes kes
kus kus kus kus kus kus kus kus
kis kis kis kis kis kis kis kis
kys kys kys kys kys kys kys kys
------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------

------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------
chas chas chas chas chas chas chas chas
chos chos chos chos chos chos chos chos
ches ches ches ches ches ches ches ches
chus chus chus chus chus chus chus chus
chis chis chis chis chis chis chis chis
chys chys chys chys chys chys chys chys
------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------

Ćwiczenie 4

Wymawiamy dokładnie następujące słowa:

Siedlce, skrzela, skrypt, sprzączka, sprzeczka, stratosfera, skwar, schlebiać, sfiksować, skonstatować, sprężysty, stangret, strucla

Ćwiczenie 5

Czytamy tekst starannie, przesadnie artykułując.

Błagalna aria głoski S

Gdzie moja uroda, gdzie mój Szyk,

W co Się zmienia mój równiutki Syk!

Klucha w uStach, świSty, przeświStów Szum –

Ja brzmię jak przetartych opon tłum,

Jak przeżarta rdzą, co nie przerżnie już

Piła, bo ją tartak zużył – cóż

Ja temu winna, że języki złe

ZamiaSt Syczeć: SS – Seplenią mnie!

Ach, SuS i paSSuS, wSkoS, i wSpak,

NoS, koS, włoS, koSmoS, trzoS, i SSak…

ZaSSSyczmy jak kóbr głodnych SSStoSSS…

PoSSSuwiście z uSSSt SSSSpłyniemy wproSSSt –

Język w wąSki wąwóz zmienił Się,

Tym wąwozem wydech rowkiem mknie

Ku pąkowi uSt, gdzie CO2

W długim, równym Syku kreS Swój ma!

Przez koronek, protez, moStków Szyk

Płynie tryumfalny, czySty Syk!

eS w wyrazach: Smok, SaSanka,

w aSeSorach, traSach, Sankach,

eS w Suwałkach, eS na poStrach,

W aStrach, luStrach, monStrach, olStrach –

ES na Spodzie, wSpak na wyroSt,

ES na Słońcu, w Słoju, przez moSt,

W SeSjach SaSów, w SoSen laSach,

W SuSła SuSach, eS w golaSach!

Wokaliza: SaSa-SeSe-SySy-SooSSoSSSS…

B. Toczyska

T

Spółgłoska ustna, bezdźwięczna, przedniojęzykowo-zębowa, zwarta, twarda

Artykulacja spółgłoski t polega na zwarciu czubka języka z wewnętrzną powierzchnią górnych zębów. W momencie gwałtownego oderwania języka od zębów strumień powietrza wydostaje się z jamy ustnej, dając w efekcie spółgłoskę t. Głoska t jest również głoską chwilową (nie możemy przedłużyć jej trwania).

Wymowa tej głoski na ogół nie sprawia trudności. Czasami spotyka się wymowę zębową t, głównie przy seplenieniu międzyzębowym lub przy zapowiedzi takiego seplenienia (wadliwego wymawiania głoski s).

T jak TON – sposób intonacji głosek (patrz hasło: INTONACJA). Może być uprzejmy lub też uprzejmy inaczej, ale wtedy możemy usłyszeć „nie tym tonem, proszę”.

Relacje starsi–młodsi często kończą się stwierdzeniem starszych „jakim tonem ty się do mnie zwracasz?!”, na co młodsi odpowiadają „ale o co ci chodzi”, przeważnie na wysokim tonie. Niestety trzeba podkreślić, że coraz częściej nie jest w dobrym tonie mówić poprawną i zrozumiałą polszczyzną. A mowa polska tonie!

T jak TEATR – miejsce, do którego możemy się udać, najczęściej wieczorem, by się rozerwać tj. pośmiać się, popłakać, zadumać nad życiem itd. Co komu potrzeba. Polecam.

Ale co równie ważne, w teatrze można posłuchać prawidłowej wymowy. Osobnicy tam występujący powinni, podkreślam, POWINNI mieć prawidłową dykcję. Cóż, niestety czasy są takie, że różnie bywa (z naciskiem na różnie).

Apeluję do koleżanek i kolegów aktorów, reżyserów, inscenizatorów, słowami wybitnego twórcy teatru Jana Kreczmara: „teatr nie może (...) tolerować na scenach wymowy spaczonej, nieczystej i brzydkiej”. Litości!

T jak TEKST – zestawienie słów w ciągu, który czasami coś znaczy, ma sens (często nie dotyczy to polityków).

Tekst może być mówiony albo pisany. Jeśli mówimy tekstem pisanym, to jest to czytanie.

Kiedy występujemy publicznie, starajmy się nie czytać, tylko mówić z głowy, czyli z niczego. Nawet jeśli coś pójdzie nie tak, zdarzy nam się zająknąć lub pogubić, to i tak wypadniemy lepiej, niż gdybyśmy czytali.

Jeśli chcemy zapisać tekst mówiony, to nagle okazuje się, że jest to zupełnie inny tekst, niż słyszeliśmy. Bo inaczej się mówi, a inaczej pisze. Papier jest cierpliwy, człowiek mniej.

Ćwiczenia usprawniające wymowę spółgłoski

Ćwiczenie 1

Wymawiaj w szybkim tempie głoskę t od szeptu do pełnego głosu:

tttttttttt...

Ćwiczenie 2

Ćwiczymy wymowę głoski t, najpierw od lewej do prawej, a potem kolumnami góra–dół.

----- ----- ----- ----- ----- ----- -----
ta to te tu ti ty
ata oto ete utu ity yty
ata ato ate atu aty atą atę
ota oto ote otu oty otą otę
eta eto ete etu ety etą etę
uta uto ute utu uty utą utę
ita ito ite itu ity itą itę
yta yto yte ytu yty ytą ytę
at ot et ut it yt
----- ----- ----- ----- ----- ----- -----

Ćwiczenie 3

Ćwiczymy wymowę głoski t od lewej do prawej, wierszami.

------- ------- ------- ------- -------
tat tot tet tut tyt
tata toto tete tutu tyty
at-ta ot-to et-te ut-tu yt-ty
------- ------- ------- ------- -------

Ćwiczenie 4

Wymawiamy dokładnie następujące słowa:

trzpiot, transfuzja, tkliwy, transcendentalny, tembr, tatrzański, translokacja, trwoga, trzcina, tajemnica, telewizja, tasak, ton

Ćwiczenie 5

Czytamy tekst starannie, przesadnie go artykułując.

Tak

Tu i tam, i tam, i tam, i tu

Tam i tu, i tu i tu i tam

Tam i jeszcze tam, i jeszcze tu

Tu i jeszcze tu, i jeszcze tam

Tu i jeszcze tam

Tam i jeszcze tu

Tu i jeszcze, jeszcze, jeszcze tam

E. StachuraLITERATURA

Andrus A. (2007), Popisuchy, Łodź: PIĄTEK TRZYNASTEGO

Bralczyk J. (2003), O języku polskiej polityki lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, Warszawa: TRIO

Bralczyk J. (2004), Język na sprzedaż, Gdańsk: GWP

Bralczyk J. (2004), Leksykon zdań polskich, Warszawa: ŚWIAT KSIĄŻKI

Fras J. (2005), Komunikacja polityczna. Wybrane zagadnienia gatunków i języka wypowiedzi, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

Gawęda K., Łazewski J. (1995), Uczymy się poprawnej wymowy, Warszawa: ALFA

Gross R. (2003), Myśleć jak Sokrates, Warszawa: KDC

Marcinik M. (2009), Mówimy uprzejmie, Warszawa: PWN

Oczkoś M. (2007), Sztuka poprawnej wymowy, czyli o bełkotaniu i faflunieniu, Warszawa: RM

Pod Redakcją – Gumowski M., Zawadzki T. (2006), Wielkie mowy historii, Warszawa: Polityka Spółdzielnia Pracy

Schopenhauer A. (2000), Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów, Warszawa: ALMA-PRES

Skorek E. M. (2009), 100 tekstów do ćwiczeń logopedycznych, Gdańsk: HARMONIA

Styczek I. (1983), Logopedia, Warszawa: PWN

Tarasiewicz B. (2006), Mówię i śpiewam świadomie, Kraków: TAiWPN UNIVERSITAS

Toczyska B. (2007), Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańsk: GWP

Tokarczyk R. (2009), Antologia anegdoty akademickiej, Warszawa: WOLTERS KLUWER POLSKA

Turner J. C. (1977), Voice and speech In the Theatre, London: A&C BLACK LTD

Tuwim J. (1958), Dzieła tom III. Jarmark rymów, Warszawa: CZYTELNIK

Walczak -Deleżyńska M. (2004), Aby język giętki… – wybór ćwiczeń artykulacyjnych od J. Tennera do B. Toczyskiej, Wrocław: PWST Kraków, wydział zamiejscowy we Wrocławiu

Wasilewski J., Skibiński A. (2008), Prowadzeni słowami, Warszawa: DIFIN

Wojcieszke B. (2009), Nie rób drugiemu, co tobie niemiłe, Gdańsk: GWP