Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia życia i zdrowia - ebook

Wstęp

Monografia Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia życia i zdrowia powstała z myślą o wszystkich tych, którzy chcą zdobyć wiedzę na temat udzielania pierwszej pomocy w stanach nagłych. Wiele osób nie pomaga poszkodowanym z powodu braku wystarczającej wiedzy w tej dziedzinie, a nawet jeśli ją mają, to boją się podejmować jakiekolwiek czynności. Nigdy nie wiemy, kiedy i gdzie znajdziemy się w sytuacji, gdy poszkodowana osoba będzie potrzebowała pomocy. Jednakże często nasza interwencja okazuje się niezbędna, aby taką osobę utrzymać przy życiu do momentu przybycia zespołu ratownictwa medycznego. Co więcej, należy pamiętać, że niezależnie od rodzaju wypadku należy postępować zgodnie z zasadami udzielania pierwszej pomocy. Zagadnienie pierwszej pomocy zostało poruszone w niniejszej książce nie tylko z perspektywy kluczowych zagadnień medycznych. Z racji wagi tematu pojawiły się w niej również wątki etyczne oraz prawne dotyczące poruszanego zagadnienia.

Niniejsze opracowanie wychodzi naprzeciw tym potrzebom, bogato ilustrowany monografia ułatwia pogłębienie umiejętności i może się przyczynić do praktycznego podejmowania odpowiednich czynności ratujących życie i zdrowie poszkodowanych. Książka została opracowana według aktualnej wiedzy na temat pierwszej pomocy w stanach nagłych. Mamy nadzieję, że publikacja stanowi przejrzyste i rzeczowe opracowanie podstawowych zasad w tym zakresie.

Jednocześnie pragniemy podziękować Pani Barbarze Walkusz oraz całemu zespołowi Wydawnictwa Medical Education za nieocenioną pomoc na każdym etapie powstawania tej monografii. Ponadto dziękujemy ratownikom medycznym – Dominikowi Kuzańskiemu oraz Adamowi Gołuchowskiemu za okazaną pomoc przy przygotowywaniu fotografii do niniejszej publikacji.

Prosimy Czytelników o wszelkie sugestie oraz uwagi dotyczące zawartości książki.

Z ratowniczym pozdrowieniem

Dariusz Zawadzki

Janusz P. Sikora

Błażej KmieciakROZDZIAŁ 1

Prawne aspekty udzielania pierwszej pomocy

Błażej Kmieciak, Dariusz Zawadzki

Ochrona życia i zdrowia

Życie i zdrowie ludzkie są bezcenne i nie mogą podlegać żadnej kategoryzacji wartości. Należą do najwyższych wartości w hierarchii dóbr chronionych prawem – w kontekście zarówno pojedynczej jednostki, jak i całego społeczeństwa. Dla ochrony życia i zdrowia ludzkiego jako takiego nie mają znaczenia system prawny, religijny, wyznawany w danym społeczeństwie czy przez dane jednostki światopogląd ani ewentualne różnice kulturowe. Wynika to z faktu, że prawo do życia przysługuje każdej istocie ludzkiej z samego tylko powodu bycia człowiekiem. Prawo człowieka do życia ma charakter przyrodzony oraz niezbywalny. W związku z tym życie i zdrowie ludzkie muszą być chronione prawem. Taką ochronę każdemu człowiekowi zapewnia art. 38 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którym: „Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia”, zaś art. 68 przywołanej polskiej ustawy zasadniczej stanowi, że „Każdy ma prawo do ochrony zdrowia”. Warto podkreślić, że według doktryny nie ma znaczenia, czy poszkodowany jest ubezpieczony, czy też nie. Nie można także pominąć istotnej w tym miejscu, wynikającej z literalnej i celowościowej interpretacji wskazanej normy konstytucyjnej. Odnosi się ona bowiem do dyspozycji (nakazu) osób lub instytucji zewnętrznych podejmujących potencjalne działania względem osoby, której życie lub zdrowie jest zagrożone. Pojęcie ochrony zdrowia nie powoduje pojawienia się po stronie obywatela obowiązku troski o własne zdrowie. Innymi słowy, nie ma on podobnego, formalnego obowiązku. Korzystając ze swej autonomii, może on starać się zachować np. odpowiednią kondycję fizyczną. Może jednak również podjąć działania wprost przeciwne, w postaci np. szkodzenia własnemu zdrowiu. Oblig, a więc obowiązek ochronny, spoczywa natomiast na podmiotach zobowiązanych w szczególności do ratowania zdrowia osób, których stan wymaga określonej, w tym wypadku medycznej interwencji. Nie można w omawianym kontekście pominąć, iż pojawia się tutaj jedno z fundamentalnych praw człowieka jako pacjenta. Perspektywa ta jest istotna w chwili, kiedy pomoc w sytuacji zagrożenia zdrowia i życia udziela osoba wykonująca zawód medyczny. W aspekcie tym trzeba zwrócić uwagę na treść art. 7 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Jak wskazano w przywołanym unormowaniu: „Pacjent ma prawo do natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia”.

Obowiązek udzielenia pierwszej pomocy

Jednym z aktów prawnych opisujących obowiązek informowania służb ratunkowych w chwili wystąpienia stanu zagrożenia zdrowotnego jest art. 4 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Zgodnie z tym przepisem każdy, „kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego”. Przytoczony artykuł – sam w sobie – nie nakłada na świadków zdarzenia obowiązku udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w rozumieniu wykonywania resuscytacji krążeniowo-oddechowej czy opatrywania ran, oparzeń lub złamań, a jedynie odnosi się do skutecznego poinformowania służb ratunkowych o zdarzeniu.

Równocześnie wskazuje się, że jeśli poszkodowany znajduje się w położeniu stanowiącym bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, każdy ma obowiązek udzielenia mu pierwszej pomocy. Obowiązek udzielenia pomocy ma więc charakter powszechny i dotyczy każdego obywatela. Co ważne – pomimo zapisów art. 4 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym – obowiązek udzielenia pierwszej pomocy nie sprowadza się jedynie do wezwania zespołu ratownictwa medycznego (ZRM). Ustawodawca wskazuje równocześnie w przepisach Kodeksu karnego (art. 162 § 1), że każdy, „kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Taki zapis wskazuje, że przestępstwo nieudzielenia pomocy może być popełnione przez każdą osobę, niezależnie od wykonywanego przez nią zawodu, np. hydraulika, masażystę, księgową, kierowcę, kosmetologa itd. W zapisanym artykule podkreślono przede wszystkim znaczenie narażenia na skutki, jakie mogą powstać w przypadku nieudzielenia pomocy. Wskazano także, że karze podlega narażenie poszkodowanego na skutki, jakie mogą powstać przy nieudzieleniu pomocy, a nie spowodowanie tych skutków przez świadka zdarzenia w trakcie udzielania pierwszej pomocy. Przepis ten powinien być rozumiany w następujący sposób – jeśli jakakolwiek osoba znajdzie się w położeniu, które w sposób bezpośredni zagraża jej życiu lub zdrowiu, a druga osoba ma świadomość tego zdarzenia i nie zagraża jej żadne niebezpieczeństwo (wybuch, pożar itd.), to wówczas ma obowiązek udzielenia pierwszej pomocy. Należy przy tym pamiętać, że do przestępstwa nieudzielenia pierwszej pomocy dochodzi przez samo jej nieudzielenie (zaniechanie) bez względu na skutek, jaki wystąpił, np. śmierć pacjenta. Oznacza to, że do odpowiedzialności karnej może zostać pociągnięty nieudzielający pomocy świadek zdarzenia, w którego wyniku poszkodowany zmarł, jak również nieudzielający pomocy świadek zdarzenia, nawet jeśli poszkodowany przeżył i powrócił do całkowitej lub częściowej sprawności. Przepisy powszechnie obowiązującego prawa nie wymagają od osoby niezwiązanej z zawodem medycznym specjalistycznych umiejętności udzielania pomocy, ale nakładają na nią obowiązek udzielenia pomocy na takim poziomie i w takim zakresie, w jakim potrafi. Równocześnie ustawodawca nie nakłada odpowiedzialności na osobę, która udzieliła pomocy nieumiejętnie lub bezskutecznie. Należy przy tym zaznaczyć, że uczestników ruchu drogowego dotyczą również odrębne przepisy regulujące kwestię obowiązku udzielania pierwszej pomocy. Są to zapisy prawa o ruchu drogowym. Jak wskazano w art. 44 ust. 2 pkt 1: „Jeżeli w wypadku jest zabity lub ranny, kierujący pojazdem jest obowiązany ponadto: udzielić niezbędnej pomocy ofiarom wypadku oraz wezwać zespół ratownictwa medycznego i Policję”. Przepis ten nie dotyczy tylko kierowcy, ale również pasażerów pojazdów, którzy uczestniczyli w zdarzeniu drogowym lub byli jego świadkami (art. 44 ust. 2 pkt 3).

Obowiązek udzielenia pomocy przez kierującego pojazdem wynika również z zapisów art. 93 § 1 Kodeksu wykroczeń, zgodnie z którym: „prowadzący pojazd, który, uczestnicząc w wypadku drogowym, nie udziela niezwłocznej pomocy ofierze wypadku, podlega karze aresztu albo grzywny”. Należy w tym miejscu zauważyć, że przepis ten nie określa wprost, jaka kara grzywny ani pozbawienia/ograniczenia wolności może zostać nałożona za nieudzielenie pomocy. Dodatkowo w § 2 tego artykułu wskazano, że: „w razie popełnienia wykroczenia, o którym mowa w § 1, orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów”. Taki zapis oznacza, że kierujący pojazdem uczestniczącym w zdarzeniu drogowym, który nie udzieli pomocy poszkodowanemu lub poszkodowanym w tym zdarzeniu, naraża się na odpowiedzialność prawną, w związku z czym może również zostać pozbawiony prawa do prowadzenia pojazdu.

Wersja prezentująca fragment książki...Piśmiennictwo

1.Andres J.: Wytyczne Europejskiej i Polskiej Rady Resuscytacji. Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2015: 12, 104-120, 119-120.

2.Borowiecki M., Pytasz Z., Rygała E.: Bez paniki! Edukacja dla bezpieczeństwa. WSiP Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa-Łódź 2009: 54-67, 68-71.

3.Budzisz R., Kaźmierski A., Kubiak R. et al.: Meritum Prawo medyczne. Wolters Kluwer, Warszawa 2016.

4.Bulicz E., Czukowska L., Guła P. et al.: Procedury postępowania dla dyspozytorów medycznych. Medycyna Praktyczna, Kraków 2010.

5.Campell J.E., Alson R.L.: Ratownictwo przedszpitalne w urazach. Medycyna Praktyczna, Kraków 2015: 147-165, 208-209, 298.

6.Cichocka J., Błażowski Ł.: Plakat Polskiego Towarzystwa Alergologicznego.

7.David S., Jardine, MD.: Choroba z przegrzania i udar cieplny. Pediatria po Dyplomie. 2009; 13(1): 44-53.

8.Gaszyński W., Piotrowski D., Samborska-Sablik A. et al.: Medycyna ratunkowa i medycyna katastrof. Podręcznik dla studentów uczelni medycznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011: 128, 370-377.

9.Hettiaratchy S., Papini R., Dziewulski P.: ABC Oparzeń. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2009: 1-21.

10.Konieczny J., Paciorek P.: Kwalifikowana pierwsza pomoc. Wiedza i umiejętności ratownika. Garmond Oficyna Wydawnicza, Inowrocław 2013: 55-59, 120-121.

11.Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483, z 2001 r. nr 28, poz. 319, z 2006 r. nr 200, poz. 1471, z 2009 r. nr 114, poz. 946).

12.Kopta A., Mierzejewski J., Kołodziej G.: Kwalifikowana pierwsza pomoc. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016: 63-66, 194-198.

13.Kosiński S., Darocha T., Sadowski J. et al.: Hipotermia – kliniczne aspekty wychłodzenia organizmu. Mechanizmy zagrożeń i kierunki nowoczesnego leczenia. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016: 36.

14.Nolan J., Gabbott D., Lockey A. et al.: Specjalistyczne zabiegi resuscytacyjne u osób dorosłych. Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2007: 1.

15.Rybojad B., Aftyka A., Rudnicka-Drożak E.: Rozpoznawanie i postępowanie we wstrząsie hipowolemicznym u dzieci. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne. 2012; 3: 109-113.

16.Trafidło T., Gaszyński W.: Współczesna zmiana paradygmatów monitorowania hemodynamicznego we wstrząsie. Anestezjologia i Ratownictwo. 2010; 4: 99-110.

17.Ustawa z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2018 r. poz. 1990).

18.Ustawa z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz.U. z 2018 r. poz. 618, 911, 2077).

19.Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2018 r. poz. 1600, 2077).

20.Ustawa z 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. z 2017 r. poz. 2195, z 2018 r.
poz. 650, 1115, 1544, 1629, 1669).

21.Zawadzki D., Ostrowski S.: Postępowanie ratownicze we wstrząsie anafilaktycznym u dorosłych i dzieci.
Na Ratunek. 2015; 4: 20-23.