Pod mikroskopem. Największe absurdy pseudomedyczne - ebook

WSTĘP

Je­stem dia­gno­stą la­bo­ra­to­ryj­nym, ab­sol­wen­tem ana­li­ty­ki me­dycz­nej na Aka­de­mii Me­dycz­nej we Wro­cła­wiu (obec­nie Uni­wer­sy­te­cie Me­dycz­nym). Stu­dia uko­ńczy­łem z wy­ró­żnie­niem. Od 2010 roku pra­cu­ję w Za­kła­dzie Pa­to­mor­fo­lo­gii i Cy­to­lo­gii Kli­nicz­nej Uni­wer­sy­tec­kie­go Szpi­ta­la Kli­nicz­ne­go we Wro­cła­wiu.

Ana­li­ty­ka me­dycz­na (me­dy­cy­na la­bo­ra­to­ryj­na) to dzie­dzi­na in­ter­dy­scy­pli­nar­na, któ­ra łączy wie­dzę z za­kre­su bio­lo­gii, mi­kro­bio­lo­gii, ge­ne­ty­ki, che­mii, bio­che­mii, bio­fi­zy­ki, fi­zjo­lo­gii i pa­to­fi­zjo­lo­gii czło­wie­ka, hi­sto­lo­gii, ana­to­mii, ana­to­mo­pa­to­lo­gii, cy­to­lo­gii, far­ma­ko­lo­gii i he­ma­to­lo­gii. Moje za­in­te­re­so­wa­nia poza wy­żej wy­mie­nio­ny­mi dzie­dzi­na­mi obej­mu­ją sze­ro­ko po­jęte zdro­wie czło­wie­ka i czyn­ni­ki, któ­re na nie wpły­wa­ją, w tym ży­wie­nie. Dla­te­go od 2015 roku nie­prze­rwa­nie pro­wa­dzę i roz­wi­jam ka­nał edu­ka­cyj­ny Pod Mi­kro­sko­pem na plat­for­mie in­ter­ne­to­wej YouTu­be, po­pu­la­ry­zu­jący wie­dzę o zdro­wiu czło­wie­ka. Sku­pia on już po­nad 140 000 sta­łych wi­dzów (sub­skry­ben­tów) i za­wie­ra po­nad 600 fil­mów z pra­wie 35 mi­lio­na­mi od­słon.

Do na­pi­sa­nia ni­niej­szej ksi­ążki zmo­ty­wo­wa­ły mnie przede wszyst­kim ci­ągle roz­po­wszech­nia­ne fake new­sy zwi­ąza­ne ze zdro­wiem, sty­lem ży­cia, z dia­gno­sty­ką me­dycz­ną czy le­cze­niem. W dzi­siej­szych cza­sach, ko­rzy­sta­jąc z kon­sty­tu­cyj­nie za­gwa­ran­to­wa­nej wol­no­ści sło­wa, ka­żdy może po­wie­dzieć lub na­pi­sać, co chce, a dzi­ęki in­for­ma­ty­za­cji za­mie­ścić swój prze­kaz w In­ter­ne­cie, na por­ta­lach spo­łecz­no­ścio­wych, ta­kich jak Fa­ce­bo­ok czy Twit­ter, lub w in­nych ser­wi­sach, jak na przy­kład YouTu­be, a ta­kże w te­le­wi­zji, ra­diu czy ga­ze­tach. Lu­dzie wy­mie­nia­ją się wie­dzą ta­kże na ró­żnych fo­rach in­ter­ne­to­wych. Nie­ste­ty te in­for­ma­cje nie za­wsze są rze­tel­ne i praw­dzi­we. Cza­sa­mi jest to, de­li­kat­nie mó­wi­ąc, dez­in­for­ma­cja, czy­li po pro­stu zwy­kłe bzdu­ry. W na­tło­ku in­for­ma­cji, w któ­rym praw­da mie­sza się z kłam­stwem, oso­by nie­zwi­ąza­ne z me­dy­cy­ną, nie­po­sia­da­jące wie­dzy w tym za­kre­sie, nie są w sta­nie od­ró­żnić fa­łszu od praw­dy. Tak po­wsta­ją i sze­rzą się ró­żne­go ro­dza­ju teo­rie spi­sko­we, sie­jące strach i po­wo­du­jące utra­tę za­ufa­nia do na­uki. Nie­któ­rzy wie­rzą, że Zie­mia jest pła­ska albo że w szcze­pion­kach są na­no­czi­py czy chem­tra­il­sy, rze­ko­mo ce­lo­wo spusz­cza­ne z sa­mo­lo­tów, by do­ko­nać de­po­pu­la­cji na na­szej prze­lud­nio­nej pla­ne­cie.

O ile nie­któ­re sprzecz­ne z na­uką twier­dze­nia, gło­szo­ne przez la­ików, są tyl­ko ab­sur­dal­ne i śmiesz­ne, o tyle prze­ra­ża­jące są już po­dob­ne bred­nie pa­da­jące z ust lu­dzi wy­kszta­łco­nych, z ty­tu­ła­mi na­uko­wy­mi: le­ka­rzy, bio­lo­gów, dia­gno­stów la­bo­ra­to­ryj­nych czy in­nych człon­ków per­so­ne­lu me­dycz­ne­go, któ­rzy twier­dzą, że szcze­pion­ki są szko­dli­we, bo po­wo­du­ją au­tyzm albo osła­bia­ją od­por­no­ść czy za­wie­ra­ją rtęć, ołów, ar­sen oraz inne pier­wiast­ki i na pew­no są po­da­wa­ne dla­te­go, by fir­my far­ma­ceu­tycz­ne się bo­ga­ci­ły. Mo­żna wy­mie­niać w nie­sko­ńczo­no­ść po­glądy gło­szo­ne z po­wa­gą i prze­ko­na­niem, jak te: „wi­ta­mi­na C le­czy raka”, „pest­ki mo­re­li le­czą raka”, „no­wo­twór mo­żna za­gło­dzić – wy­star­czy nic nie jeść, to sam przej­dzie”, „ba­da­nie ży­wej kro­pli krwi wy­kry­wa ta­siem­ca, gli­stę ludz­ką, aler­gię, za­tru­cie oło­wiem i za­kwa­sze­nie or­ga­ni­zmu”, „bio­re­zo­nans i kwan­to­wy ana­li­za­tor cia­ła wy­kry­wa­ją pa­so­ży­ty”, „w je­li­tach no­si­my kil­ka­na­ście ki­lo­gra­mów ka­mie­ni ka­ło­wych, więc trze­ba so­bie ro­bić le­wa­ty­wy i pić oli­wę z cy­try­ną na prze­czysz­cze­nie”, „sól ku­chen­na jest nie­zdro­wa, a hi­ma­laj­ska – bar­dzo zdro­wa, taka na­tu­ral­na, ró­żo­wa”, „jak wi­ta­mi­na C, to tyl­ko le­wo­skręt­na”, „Wi-Fi i 5G po­wo­du­ją bez­płod­no­ść”, „je­dze­nie z mi­kro­fa­li to samo zło”, „olej rze­pa­ko­wy jest na­szpry­co­wa­ny gli­fo­sa­tem”.

Oso­bom, któ­re po­wta­rza­ją po­wy­ższe oraz inne tego typu teo­rie i do­dat­ko­wo wy­ko­nu­ją za­wo­dy me­dycz­ne, chęt­nie od­bie­ra­łbym pra­wo do ich wy­ko­ny­wa­nia. Gło­sząc teo­rie sprzecz­ne z na­uką, dzia­ła­ją na szko­dę pa­cjen­tów, le­czą i dia­gno­zu­ją ich nie­po­twier­dzo­ny­mi me­to­da­mi, opó­źnia­jąc tym sa­mym po­sta­wie­nie wła­ści­wej dia­gno­zy lub sta­wia­jąc nie­pra­wi­dło­we roz­po­zna­nie cho­ro­by, nie­rzad­ko za­prze­pasz­cza­jąc szan­se pa­cjen­tów na sku­tecz­ne le­cze­nie. Tym bar­dziej od­bie­ra­łbym pra­wo do wy­ko­ny­wa­nia za­wo­du oso­bom, któ­re nie­po­twier­dzo­ne na­uko­wo me­to­dy dia­gno­stycz­no-te­ra­peu­tycz­ne sto­su­ją w celu wzbo­ga­ce­nia się, ofe­ru­jąc za­gu­bio­nym, nie­świa­do­mym pa­cjen­tom „cu­dow­ne” te­ra­pie w myśl za­sa­dy: „pa­cjent wy­le­czo­ny to klient stra­co­ny”. Naj­gor­sze jest to, że oso­by te po na­ło­że­niu na nich kary przez sa­mo­rząd za­wo­do­wy kreu­ją się na bo­ha­te­rów wal­czących z sys­te­mem, któ­rzy jako je­dy­ni mie­li od­wa­gę po­wie­dzieć za­ka­za­ną praw­dę, nie bali się nie­uchron­nej kary. Nie­ste­ty wie­lu lu­dzi wie­rzy w te fra­ze­sy, przez co sza­ma­ńskie me­to­dy le­cze­nia i dia­gno­sty­ki ro­dem ze śre­dnio­wie­cza wci­ąż są po­pu­lar­ne w XXI wie­ku.

Ufam na­uce. Po­pie­ram szcze­pie­nia, nie kon­te­stu­ję żyw­no­ści GMO, nie boję się tech­no­lo­gii Wi-Fi czy 5G. Wie­rzę w do­wo­dy opar­te na fak­tach (EBM, _evi­den­ce ba­sed me­di­ci­ne_). Ab­so­lut­nie nie zga­dzam się z pro­pa­gan­dą ru­chów an­tysz­cze­pion­ko­wych czy or­ga­ni­za­cji eko­lo­gicz­nych wal­czących z żyw­no­ścią GMO i gli­fo­sa­tem (mniej tok­sycz­nym od soli ku­chen­nej i na­wo­zów sto­so­wa­nych w upra­wach eko­lo­gicz­nych, jak cho­cia­żby siar­czan mie­dzi – CuSO4 – czy tle­nek mie­dzi – Cu2O). Ta­kie po­de­jście przy­spa­rza mi wro­gów, a po­glądy – kry­ty­ków wśród nie­któ­rych grup spo­łecz­nych. Wie­dza i na­uka dążą jed­nak do usta­la­nia i prze­ka­zy­wa­nia obiek­tyw­nej i udo­wod­nio­nej w po­wta­rzal­nym eks­pe­ry­men­cie praw­dy, na­wet je­śli nie pa­su­je ona do do­tych­cza­so­wych teo­rii czy oka­zu­je się nie­wy­god­na. W na­uce li­czy się prze­ka­za­nie rze­tel­nej i praw­dzi­wej in­for­ma­cji. Na­uka w me­dy­cy­nie nie ma nic wspól­ne­go z de­ma­go­gią zna­cho­rów uda­jących eks­per­tów.

Obec­ne w spo­łe­cze­ństwie prze­ko­na­nia, często utrwa­lo­ne w ste­reo­ty­pach, choć cza­sem ab­sur­dal­ne, bar­dzo trud­no zmie­nić. Dla­te­go zda­ję so­bie spra­wę, że nie ka­żdy, kto tę ksi­ążkę prze­czy­ta, zmie­ni swo­je po­glądy. Nie­któ­rych in­for­ma­cje za­war­te w ksi­ążce skło­nią do re­flek­sji, inni zmie­nią punkt wi­dze­nia, co być może po­zwo­li im do­jść do wnio­sków bli­ższych rze­czy­wi­sto­ści.

Ni­niej­szą pra­cę ce­chu­je zwi­ęzło­ść w oma­wia­niu mi­tów (ab­sur­dów), zgod­na z przy­jętą prze­ze mnie za­sa­dą: syn­te­tycz­na daw­ka wie­dzy bez nad­mia­ru słów i epa­to­wa­nia eru­dy­cją dia­gno­sty la­bo­ra­to­ryj­ne­go. Pod­czas na­uki w szko­le i na stu­diach w pod­ręcz­ni­kach za­wsze iry­to­wa­ła mnie dys­pro­por­cja – jed­no, dwa zda­nia z przy­dat­ną in­for­ma­cją w mo­rzu nie­istot­nych frag­men­tów, wy­pe­łnia­czy ob­jęto­ści. Dla­te­go w mo­jej ksi­ążce li­czy się przede wszyst­kim kon­kret. Za­war­te w niej ob­raz­ki, ry­ci­ny, wy­kre­sy, sche­ma­ty, ta­be­le lub rów­na­nia re­ak­cji che­micz­nych mają ob­ra­zo­wo wy­ja­śniać oma­wia­ne za­gad­nie­nie. Sta­ra­łem się prze­ka­zać wie­dzę w taki spo­sób, żeby ka­żdy zna­la­zł dla sie­bie coś in­te­re­su­jące­go – za­rów­no oso­by ma­jące nie­wie­le wspól­ne­go z na­uka­mi me­dycz­ny­mi, ale nimi za­in­te­re­so­wa­ne, jak i fa­chow­cy, pra­gnący przy­po­mnieć so­bie pew­ne fak­ty i usys­te­ma­ty­zo­wać po­sia­da­ną wie­dzę. Ksi­ążkę zro­zu­mie ka­żdy laik, jed­nak nie za­bra­kło w niej rów­nież nazw i po­jęć, któ­re sta­ram się wy­ja­śnić, od po­da­nia ich de­fi­ni­cji za­czy­na­jąc.

Ksi­ążka oprócz ni­niej­sze­go Wstępu za­wie­ra trzy roz­dzia­ły. W roz­dzia­le pierw­szym zgro­ma­dzi­łem ab­sur­dal­ne po­glądy zwi­ąza­ne z dia­gno­sty­ką me­dycz­ną i le­cze­niem. Oma­wiam w nim mity zwi­ąza­ne ze spo­so­ba­mi le­cze­nia kwe­stio­no­wa­ny­mi przez na­ukę i nie­znaj­du­jący­mi po­twier­dze­nia w me­dy­cy­nie opar­tej na fak­tach (EBM). Kry­ty­ku­ję me­to­dy dia­gno­sty­ki la­bo­ra­to­ryj­nej, a ta­kże inne ba­da­nia, któ­re nie po­win­ny być zle­ca­ne ze względu na ich ni­kłą war­to­ść lub wręcz nie­przy­dat­no­ść dia­gno­stycz­ną. W roz­dzia­le dru­gim o bez­sen­sow­nych po­glądach na te­mat ży­wie­nia czło­wie­ka de­za­wu­uję na pod­sta­wie ak­tu­al­nych da­nych na­uko­wych naj­po­pu­lar­niej­sze teo­rie die­te­tycz­ne. W zwi­ąz­ku z pan­de­mią CO­VID-19, ogło­szo­ną przez Świa­to­wą Or­ga­ni­za­cję Zdro­wia (WHO) w 2020 roku i na­dal trwa­jącą w chwi­li po­wsta­wa­nia ni­niej­szej ksi­ążki, po­sta­no­wi­łem ostat­ni roz­dział po­świ­ęcić fa­łszy­wym po­glądom do­ty­czącym ko­ro­na­wi­ru­sa SARS-CoV-2. Po­wszech­ne w nie­któ­rych gru­pach spo­łecz­nych mity osnu­te wo­kół wi­ru­sa i cho­ro­by, któ­rą wy­wo­łu­je CO­VID-19, oraz pan­de­mii są wy­jąt­ko­wo szko­dli­we – ma­ni­fe­stu­ją i utrwa­la­ją nie­od­po­wie­dzial­ne po­sta­wy sa­mo­wo­li (pod ha­słem ko­rzy­sta­nia ze swo­bód oby­wa­tel­skich i z wol­no­ści oso­bi­stej), nie­ste­ty po­par­tej bra­kiem wie­dzy i kry­tycz­nej re­flek­sji. Trze­ba zda­wać so­bie spra­wę, że ko­rzy­sta­nie z poj­mo­wa­nej w ten spo­sób wol­no­ści może sta­no­wić za­gro­że­nie dla zdro­wia, a na­wet ży­cia in­nych lu­dzi. A nie­szcze­pie­nie się czy no­sze­nie pod­czas ko­lej­nej fali pan­de­mii ma­secz­ki na bro­dzie w za­tło­czo­nym tram­wa­ju wła­śnie tym jest – na­ra­ża­niem cu­dze­go zdro­wia kosz­tem for­so­wa­nia wła­snej aspo­łecz­nej po­sta­wy, aro­gan­cji i igno­ran­cji.

Fa­łszy­wo­ść, ab­sur­dal­no­ść, a za­ra­zem szko­dli­wo­ść okre­ślo­nych po­glądów wy­ja­śni­łem na pod­sta­wie ak­tu­al­nej wie­dzy me­dycz­nej. Udo­ku­men­to­wa­łem to, przy­wo­łu­jąc przed­sta­wio­ne w bi­blio­gra­fii po­zy­cje li­te­ra­tu­ry przed­mio­to­wej. Sta­ra­łem się przy tym za­cho­wać hie­rar­chię do­wo­dów na­uko­wych (na pierw­szym miej­scu są me­ta­ana­li­zy, czy­li ilo­ścio­wa oce­na wy­ni­ków z wie­lu ba­dań, na­stęp­nie ba­da­nia ko­hor­to­we, czy­li ob­ser­wa­cja i wnio­sko­wa­nie na pod­sta­wie okre­ślo­nej, często du­żej gru­py osób, pó­źniej ba­da­nia ran­do­mi­zo­wa­ne, czy­li lo­so­we przy­dzie­la­nie osób do gru­py ba­da­nej i kon­tro­l­nej, na­stęp­nie prze­glądy sys­te­ma­tycz­ne, czy­li ana­li­za ca­łe­go do­stęp­ne­go pi­śmien­nic­twa na dany te­mat, a na ko­ńcu opi­sy przy­pad­ków, ba­da­nia in vi­tro i pra­ce teo­re­tycz­ne o ma­łej sile do­wo­do­wej). Mam na­dzie­ję, że ni­niej­sza pra­ca da do ręki ar­gu­men­ty oso­bom pró­bu­jącym zwal­czać ob­ja­wy my­śle­nia mi­tycz­ne­go my­śle­niem lo­gicz­nym.

Pa­tryk No­wakBIBLIOGRAFIA

AB­SUR­DAL­NE PO­GLĄDY NA TE­MAT DIA­GNO­STY­KI ME­DYCZ­NEJ I LE­CZE­NIA

Ab­surd 1. An­ty­bio­ty­ki szko­dzą na je­li­ta

Crum-Cianflone N.F., _Sal­mo­nel­lo­sis and the ga­stro­in­te­sti­nal tract: more than just pe­anut but­ter_, „Cur­rent Ga­stro­en­te­ro­lo­gy Re­ports”, 2008, 10(4), 2008, s. 424–431.

Davies J., Davies D., _Ori­gins and evo­lu­tion of an­ti­bio­tic re­si­stan­ce_, „Mi­cro­bio­lo­gy and Mo­le­cu­lar Bio­lo­gy Re­views”, 2010, 74(3), s. 417–433.

Gould K., _An­ti­bio­tics: From pre­hi­sto­ry to the pre­sent day_, „Jo­ur­nal of An­ti­mi­cro­bial Che­mo­the­ra­py”, 2016, 71(3), s. 572–575.

Hao W.L., Lee Y.K., _Mi­cro­flo­ra of the ga­stro­in­te­sti­nal tract: a re­view. Me­thods in mo­le­cu­lar biol_o_gy_, Cli­fton N.J., 2004, s. 491–502.

Heczko P., Wróblewska M., Pietrzyk A., Mikrobiologia lekarska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014, s. 129–136.

Hussain Z., Quigley E.M.M., _Sys­te­ma­tic re­view: com­ple­men­ta­ry and al­ter­na­ti­ve me­di­ci­ne in the ir­ri­ta­ble bo­wel syn­dro­me_, „Ali­men­ta­ry Phar­ma­co­lo­gy & The­ra­peu­tics”, 2006, 23(4), s. 465–471.

Marino P.L., _An­ti­mi­cro­bial the­ra­py. The ICU book_, Ha­ger­stown, MD: Lip­pin­cott Wil­liams & Wil­kins, 2007.

Mehlich A., Górska S., Gamian A., Myc A., Wybrane aspekty zakażeń Clostridium difficile, Postepy Hig Med Dosw (online), 2015, 69, s. 598–611.

Oset P., Małecka-Panas E., Postępowanie u chorego ze wzdęciem i odbijaniem, w: Małecka-Panas E., Rydzewska G., _Wy­bra­ne za­gad­nie­nia ga­stro­en­te­ro­lo­gii prak­tycz­nej_, Po­znań, Ter­me­dia Wy­daw­nic­two Me­dycz­ne, 2007.

Slama T.G., Amin A., Brunton SA, File T.M., Milkovich G., Rodvold K.A., Sahm D.F., Varon J., Weiland D., _A cli­ni­cian’s gu­ide to the ap­pro­pria­te and ac­cu­ra­te use of an­ti­bio­tics: the Co­un­cil for Ap­pro­pria­te and Ra­tio­nal An­ti­bio­tic The­ra­py (CA­RAT) cri­te­ria_, „The Ame­ri­can Jo­ur­nal of Me­di­ci­ne”, 2007, 118(7), s. 1–6.

Ab­surd 2. Ba­da­nie flo­ry je­li­to­wej ma sens. Po­zwa­la do­brać ce­lo­wa­ną pro­bio­ty­ko­te­ra­pię

Aziz R.K., _A hun­dred-year-old in­si­ght into the gut mi­cro­bio­me_, „Cur­rent Ga­stro­en­te­ro­lo­gy Re­ports”, 2009, 1, 21.

Dethlefsen L., Eckburg P.B., Bik E.M., Relman D.A., _As­sem­bly of the hu­man in­te­sti­nal mi­cro­bio­ta_, „Trends in Eco­lo­gy & Evo­lu­tion”, 2006, 21, s. 517–523.

Duncan S.H., Louis P., Flint H.J., _Cul­ti­va­ble bac­te­rial di­ver­si­ty from the hu­man co­lon_, „Let­ters in Ap­plied Mi­cro­bio­lo­gy”, 2007, 44, s. 343–350.

Ivanov I.I., Littman D.R., _Mo­du­la­tion of im­mu­ne ho­me­osta­sis by com­men­sal bac­te­ria_, „Cur­rent Opi­nion in Mi­cro­bio­lo­gy”, 2011, 14, s. 106–14.

Jacobasch G., Schmiedl D., Kruschewski M., Schmehl K., _Die­ta­ry re­si­stant starch and chro­nic in­flam­ma­to­ry bo­wel di­se­ases_, „In­ter­na­tio­nal Jo­ur­nal of Co­lo­rec­tal Di­se­ase”, 1999, 14, s. 201–211.

Khachatryan Z.A., Ktsoyan Z.A., Manukyan G.P., Kelly D., Ghazaryan K.A., Aminov R.I., _Pre­do­mi­nant role of host ge­ne­tics in con­trol­ling the com­po­si­tion of gut mi­cro­bio­ta_, „PLOS ONE”, 2008, 3, e3064.

Nowak A., Śliżewska K., Libudzisz Z., Probiotyki – historia i mechanizmy działania, w: „Żywność: nauka – technologia – jakość”, 2010, 4(71), s. 5–19.

Palmer C., Bik E.M., DiGiulio D.B., Relman D.A., Brown P.O., _De­ve­lop­ment of the hu­man in­fant in­te­sti­nal mi­cro­bio­ta_, „PLOS Bio­lo­gy”, 2007, 5, 177.

Ab­surd 3. Ba­da­nie ży­wej kro­pli krwi oce­ni stan two­je­go zdro­wia

Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Edra Urban & Partner, Warszawa 2021.

Department of Health and Human Services, _Of­fi­ce of In­spec­tor Ge­ne­ral Clia Re­gu­la­tion of Une­sta­bli­shed La­bo­ra­to­ry Te­sts_, 2001, OEI-05-00-00250.

Dmoszyńska A., Robak T., Podstawy hematologi_i_, Cze­lej, Lu­blin 2003.

El-Safadi S., Tinneberg H.R., von Georgi R., Münstedt K., Brück F., _Does dark field mi­cro­sco­py ac­cor­ding to En­der­le­in al­low for can­cer dia­gno­sis? A pro­spec­ti­ve stu­dy_, „Forsch Kom­ple­men­tär­med Klass Na­tur­he­ilkd”, 2005, 12(3), s. 148–151.

Janicki K., Hematologia kliniczna, PZWL, 1991.

Lubecki K., Badanie żywej kropli krwi i inne czary – refleksje lekarza – rzecznika odpowiedzialności zawodowej, DOI: 10.32055/mw.2018.10.6.

Patterson T., _The Pseu­do­scien­ce of Live Blo­od Cell Ana­ly­sis_, „Skep­ti­cal In­qu­irer”, 2012, 36, s. 43–45.

Ursinus L., Co mówi Twoja krew, Białystok 2015, s. 18–25.

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o Diagnostyce laboratoryjnej (Dz.U. 2021, poz. 866 z późn. zm.).

Ab­surd 4. Na­lot na języ­ku, ból brzu­cha i wzdęcia? To musi być CANDIDA!

Barns S.M., Lane D.J., Sogin M.L., Bibeau C., _Evo­lu­tio­na­ry re­la­tion­ships among pa­tho­ge­nic Can­di­da spe­cies and re­la­ti­ves_, „Jo­ur­nal of Bac­te­rio­lo­gy”, 173, 2250-5, Apr 1991.

Bauer B.A., _What is a can­di­da cle­an­se diet and what does it do?_, Mayo Cli­nic, 2020, https://www.may­oc­li­nic.org/he­al­thy-li­fe­sty­le/con­su­mer-he­alth/exper­tan­swers/can­di­da-cle­an­se/faq- 20058174, do­stęp: 18.06.2021.

Bodey G.P., Anaissie E.J., Edwards J.E., _De­fi­ni­tions of Can­di­da in­fec­tions_, w: Bo­dey G.P. (red.), _Can­di­dia­sis: pa­tho-ge­ne­sis, dia­gno­sis, and tre­at­ment_, Ra­ven Press Ltd., 1993, s. 40.

Edwards J.E., _Can­di­da spe­cies_, w: Man­dell G.L., Ben­nett J.E., Do­lin R. (red.), _Man­dell, Ben­nett, & Do­lin: prin­ci­ples and prac­ti­ce of in­fec­tio­us di­se­ases_, 6th ed., El­se­vier Chur­chill Li­ving­sto­ne, Phi­la­del­phia 2005, s. 2939–2957.

McLaren Howard J., _In­te­sti­nal dys­bio­sis,_ Com­ple­men­ta­ry The­ra­pies in Me­di­ci­ne, 1993, 1, s. 153–157.

Murray P.R., _Mi­kro­bio­lo­gia_, El­se­vier, Urban & Part­ner, Wro­cław 2011.

Murray P.R., Pfaller M.A., Rosenthal K.S., _Mi­kro­bio­lo­gia_, wyd. 8., El­se­vier, 2016, Przon­do-Mor­dar­ska A., Mar­ti­ro­sian G., Szka­rad­kie­wicz A. (red.), II wyd. pol., Edra Urban & Part­ner, Wro­cław 2018.

Pappas P.G., Kauffman C.A., Andes D. i wsp., _Cli­ni­cal Prac­ti­ce Gu­ide­li­nes for the Ma­na­ge­ment of Can­di­dia­sis: 2009 upda­te by the In­fec­tio­us Di­se­ases So­cie­ty of Ame­ri­ca_. „Cli­ni­cal In­fec­tio­us Di­se­ases”, 2009, 48, s. 503–535.

Ricard J.D., Roux D., _Can­di­da pneu­mo­nia in the ICU: myth or re­ali­ty?_, „In­ten­si­ve Care Me­di­ci­ne”, 2009, 35, s. 1500–1502.

Zaremba M.L., Borowski J., Mikrobiologia lekarska: podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.

Ab­surd 5. Cho­le­ste­rol nam nie szko­dzi: daw­niej nor­ma była do 300 mg/dl, a te­raz do 200 mg/dl

Dahlback B., _Blo­od co­agu­la­tion_, „Lan­cet”, 2000, 355, s. 1627–1632.

Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Solnica B., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Edra Urban & Partner, 2017.

Hughes J., Jefferson A., Chemia kliniczna, wyd. 1, Edra Urban & Partner, Wrocław 2010.

Guder W.G., Narayan S., Wisser H., Zawta B., Próbki: od pacjenta do laboratorium, Medpharm, 2012.

Kratzer A., Giral H., Landmesser U., _High-den­si­ty li­po­pro­te­ins as mo­du­la­tors of en­do­the­lial cell func­tions: al­te­ra­tions in pa­tients with co­ro­na­ry ar­te­ry di­se­ase_, „Car­dio­va­scu­lar re­se­arch”, 2014, 103, s. 350–361.

Ley K., Miller Y.I., Hedrick C.C., _Mo­no­cy­te and ma­cro­pha­ge dy­na­mics du­ring athe­ro­ge­ne­sis_, „Ar­te­rio­sc­le­ro­sis, throm­bo­sis, and va­scu­lar bio­lo­gy”, 2011, 31, s. 1506–1516.

Linton M.R.F., Yancey P.G., Davies S.S. et al., _The Role of Li­pids and Li­po­pro­te­ins in Athe­ro­sc­le­ro­sis_, , in: Fe­in­gold K.R., Ana­walt B., Boy­ce A. et al., edi­tors, En­do­text . So­uth Dart­mo­uth (MA): MDText.com, Inc.; 2000. Ava­ila­ble from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/bo­oks/NBK343489/ (ac­ces­sed: 18.06.2021).

Neumeister B., Besenthal I., Liebich H., Diagnostyka laboratoryjna, Edra Urban & Partner, Wrocław 2013.

Price C.P., Christensen R.H., Medycyna laboratoryjna oparta na dowodach naukowych, MedPharm, 2011.

Younis N., Sharma R., Soran H., Charlton-Menys V., Elseweidy M., Durrington P.N., _Gly­ca­tion as an athe­ro­ge­nic mo­di­fi­ca­tion of LDL_, „Cur­rent opi­nion in li­pi­do­lo­gy”, 2008, 19, s. 378–38.

Ab­surd 6. Czer­wo­ny mocz po bu­ra­kach? Masz nie­szczel­ne je­li­ta!

Czapski J., Naturalne przeciwutleniacze w żywności. Betalainy, w: Przeciwutleniacze w żywności. Aspekty zdrowotne technologiczne, molekularne i analityczne, Grajek W. (red.), WNT, Warszawa 2007, s. 158–163.

Delgado-Vargas F., Jimenez A.R., Lopez O.P., _Na­tu­ral pig­ments: ca­ro­te­no­ids, an­tho­cy­anins and be­ta­la­ins – cha­rac­te­ri­stics bio­syn­the­sis pro­ces­sing and sta­bi­li­ty_, „Cri­ti­cal Re­views in Food Scien­ce and Nu­tri­tion”, 2000, 40(3), s. 173–289.

Herbach K.M., Stintzing F.C., Carle R., _Be­ta­la­in sta­bi­li­ty and de­gra­da­tion – struc­tu­ral and chro­ma­tic aspects_, Jo­ur­nal of Food Scien­ce, 2006, 71(4), R41-R50.

Klewicka E., _Be­ta­cy­ja­ni­ny – bio­do­stęp­no­ść i bio­lo­gicz­na ak­tyw­no­ść_, w: „Żyw­no­ść: na­uka – tech­no­lo­gia – ja­ko­ść”, 19(2012), nr 2(81), s. 5–21.

Moreno D.A., Garcia-Viguera C., Gil J.I., Gil-Izquiero A., _Be­ta­la­ins in the era of glo­bal agr-food scien­ce, tech­no­lo­gy and nu­tri­tion he­alth_, „Phy­to­che­mi­stry Re­views”, 2008, 7, s. 261–280.

Piskuła M.K., Wchłanianie i metabolizm flawonoidów, w: Przeciwutleniacze w żywności. Aspekty zdrowotne, technologiczne molekularne i analityczne, Grajek W. (red.), WNT, Warszawa 2007, s. 366–370.

Stintzing F.C., Carle R., _Func­tio­nal pro­per­ties of an­tho­cy­anins and be­ta­la­ins in plants, food, and in hu­man nu­tri­tion_, „Trends in Food Scien­ce and Tech­no­lo­gy”, 2004, 15, s. 19–38.

Strack D., Vogt T., Schliemann W., _Re­cent ad­van­ces in be­ta­la­in re­se­arch_, „Phy­to­che­mi­stry”, 2003, 62, s. 247–269.

Tesoriere L., Gentile C. et al., _Trans-epi­the­lial trans­port of the be­ta­la­in pig­ments in­di­ca­xan­thin and be­ta­nin across Caco-2 cell mo­no­lay­ers and in­flu­en­ce of food ma­trix_, „Eu­ro­pe­an Jo­ur­nal of Nu­tri­tion”, 2013, 52(3), s. 1077–1087.

Ab­surd 7. War­to ku­pić so­bie glu­ko­metr i od cza­su do cza­su kon­tro­lo­wać nim po­ziom cu­kru we krwi, zwłasz­cza pod­czas ci­ąży

Bernstein R., Parkes J.L., Goldy A., Brown D., Harrison B., Chu A., Pflug B.K., Simmons D.A., Pardo S., Bailey T.S., A _new test strip tech­no­lo­gy plat­form for self-mo­ni­to­ring of blo­od glu­co­se_, J. Dia­be­tes Sci. Tech­nol, „Jo­ur­nal of Dia­be­tes Scien­ce and Tech­no­lo­gy”, 2013, 7(5), s. 1386–1399.

BS EN ISO 15197:2015. In vi­tro dia­gno­stic test sys­tems. Re­qu­ire­ments for blo­od-glu­co­se mo­ni­to­ring sys­tems for self-te­sting in ma­na­ging dia­be­tes mel­li­tus.

Kokot I. et al., Diagnostyczna wartość glukometrów w praktyce, Family Medicine & Primary Care Review, 2013, 15, s. 119–120.

Leigh S., Idris I. et al., _Pro­mo­ting he­alth and re­du­cing co­sts: a role for re­form of self-mo­ni­to­ring of blo­od glu­co­se pro­vi­sion wi­thin the Na­tio­nal He­alth Se­rvi­ce_, „Dia­be­tic Me­di­ci­ne”, 2015, 33(5), s. 681–690.

Pleus s. et al., _Per­for­man­ce of two upda­ted blo­od glu­co­se mo­ni­to­ring sys­tems: an eva­lu­ation fol­lo­wing_, ISO 15197:2013, „Cur­rent Me­di­cal Re­se­arch and Opi­nion Jo­ur­nal”, 2016, 32, s. 847–855.

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2018. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, w: Diabetologia praktyczna, 2018, 4, s. 1–94.

Solnica B., _Czyn­ni­ki za­kłó­ca­jące ozna­cze­nia przy uży­ciu glu­ko­me­trów. Błąd glu­ko­me­tru_, „Dia­be­to­lo­gia Prak­tycz­na”, 2010, 11, s. 75–79.

Somerset N.J., _Ad­van­ces in Elec­tro­che­mi­cal Scien­ces and En­gi­ne­ering: Bio­elec­tro­che­mi­stry: Fun­da­men­tals, Ap­pli­ca­tions and Re­cent De­ve­lop­ments_, US: John Wi­ley & Sons, 2013.

Stacherzak-Pawlik J. et al., Badania w miejscu opieki nad pacjentem – glukometr jako narzędzie POCT. Wdrożenie systemu kontroli jakości. Diagnostyka laboratoryjna, „Journal of Laboratory Diagnostics”, 2017, 53(4), s. 211–216.

Tonyushkina K., Nichols J.H., _Glu­co­se me­ters: a re­view of tech­ni­cal chal­len­ges to ob­ta­ining ac­cu­ra­te re­sults_, „Jo­ur­nal of Dia­be­tes Scien­ce and Tech­no­lo­gy”, 2009, 3, s. 971–980.

Ab­surd 8. Stres i je­dze­nie w po­śpie­chu są przy­czy­ną wrzo­dów żo­łąd­ka

Malfertheiner P., Megraud F., O’Morain C.A. et al., _Ma­na­ge­ment of He­li­co­bac­ter py­lo­ri in­fec­tion – the Ma­astricht V/Flo­ren­ce Con­sen­sus Re­port_, Gut 2016, s. 1–25.

Mobley H.L.T., Mendz G.L., Hazell S.L., _He­li­co­bac­ter Py­lo­ri: Phy­sio­lo­gy and Ge­ne­tics_, Ame­ri­can So­cie­ty Mi­cro­bio­lo­gy, 2001.

Mokrowiecka A., Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, „Medycyna Praktyczna”, 2015, https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/zoladek/63409,choroba-wrzodowa-zoladka-i-dwunastnicy, dostęp: 16.06.2021.

Rowland R., Daly L., Vaughan M. i wsp., _Age-spe­ci­fic in­ci­den­ce of He­li­co­bac­ter py­lo­ri_, „Ga­stro­en­te­ro­lo­gy”, 2006, 130, s. 65–72.

Zaremba M.L., Borowski J., Mikrobiologia lekarska. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004, s. 234–239.

Ab­surd 9. He­mo­glo­bi­na 13,8 g/dl. Po le­cze­niu 14,0 g/dl. Lek za­dzia­łał

Altman D.G., _Prac­ti­cal Sta­ti­stics for Me­di­cal Re­se­arch_, Chap­man & Hall, Lon­don 1991.

Beaglehole R., Bonita R., Kjellstrom T., Podstawy epidemiologii, Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1996.

Jakubczyk M., Niewada M., Elementy oceny organizacji i wyników badań klinicznych, CMKP, Warszawa 2011.

Kawalec E., Zrozumieć dane i wyniki (na przykładzie badań epidemiologicznych), StatSoft Polska, 2009.

Stanisz A., Podstawy statystyki dla prowadzących badania naukowe, „Medycyna Praktyczna”, 2002, 9, s. 189–194.

Szutowicz A., Raszeja-Specht A., Diagnostyka laboratoryjna, tom I, Gdański Uniwersytet Medyczny, 2009.

Taylor J.R., _An In­tro­duc­tion to Er­ror Ana­ly­sis: The Stu­dy of Un­cer­ta­in­ties in Phy­si­cal Me­asu­re­ments_, Uni­ver­si­ty Scien­ce Bo­oks, 1999.

Ab­surd 10. Ho­me­opa­tia le­czy

Altunç U., Pittler M.H., Ernst E., _Ho­me­opa­thy for chil­dho­od and ado­le­scen­ce ail­ments: sys­te­ma­tic re­view of ran­do­mi­zed cli­ni­cal trials_, „Mayo Cli­nic Pro­ce­edings”, 2007, 82, s. 69–75.

Baran G.R., Kiana M.F., Samuel S.P., _Scien­ce, Pseu­do­scien­ce, and Not Scien­ce: How Do They Dif­fer?. Chap­ter 2: Scien­ce, Pseu­do­scien­ce, and Not Scien­ce: How Do They Dif­fer?. He­al­th­ca­re and Bio­me­di­cal Tech­no­lo­gy in the 21st Cen­tu­ry_, Sprin­ger, 2014, s. 19–57.

Campbell A., _The scien­ce of ho­mo­eopa­thy, by G. Vi­tho­ul­kas_, „Bri­tish Ho­mo­eopa­thic Jo­ur­nal” (book re­view), 1978, 67(4), s. 299–301.

Ernst E., _A sys­te­ma­tic re­view of sys­te­ma­tic re­views of ho­me­opa­thy_, „Bri­tish Jo­ur­nal of Cli­ni­cal Phar­ma­co­lo­gy”, 2002, 54, s. 577–582.

Frazier K., _CFI te­sti­mo­ny urges FDA to re­gu­la­te ho­me­opa­thic pro­ducts_, „Skep­ti­cal In­qu­irer”, 2015, 39(4), s. 6–7.

Kayne S.B., _Ho­me­opa­thic phar­ma­cy: the­ory and prac­ti­ce_ (2 ed.), „El­se­vier He­alth Scien­ces”, 2006, 171.

Kleijnen J., Knipschild P., Riet G., _Cli­ni­cal trials of ho­mo­eopa­thy_ , BMJ, 1991, 302, s. 316–323.

Shang A., Huwiler-Müntener K., Nartey L., Jüni P., _Are the cli­ni­cal ef­fects of ho­mo­eopa­thy pla­ce­bo ef­fects? Com­pa­ra­ti­ve stu­dy of pla­ce­bo-con­trol­led trials of ho­mo­eopa­thy and al­lo­pa­thy_, „The Lan­cet”, 2005, 366, s. 726–732.

Smith K., _Ho­me­opa­thy Is Unscien­ti­fic and Une­thi­cal_, „Bio­ethics”, 2012, 26, s. 508–512.

Ab­surd 11. Raka mo­żna wy­le­czyć die­tą i gło­dów­ką

Chen M., Huang J., _The expan­ded role of…_

.

.

.

…(fragment)…

Całość dostępna w wersji pełnej