-
W empik go
Podlaskie „Bataliony Śmierci” - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
1 marca 2023
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
LUB
24,99 zł za tytuł
Tytuł dostępny w abonamencie Empik Go już od 24,99 zł / 30 dni
Sprawdź
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Podlaskie „Bataliony Śmierci” - ebook
Podlaskie „Bataliony Śmierci” to tajna konspiracyjna organizacja działająca w woj. białostockim w latach 1939—1943. Praca naukowa oparta na wielu źródłach archiwalnych i relacjach. Zawiera unikatowe ilustracje.
| Kategoria: | Historia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8324-929-2 |
| Rozmiar pliku: | 2,4 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Wstęp
Chociaż dzieje „Batalionów Śmierci” interesowały wielu autorów, to dla precyzyjnego opisania tematu pierwszorzędne znaczenie mają prace podlaskich autorów. W roku 2004 Tomasz Jaszczołt w historii gminy Grodzisk opisał powstanie na terenie tejże „Podlaskich Batalionów Śmierci”. Historyk ten opierał się na nieopublikowanych wspomnieniach Piotra Bandorfa-Bendorfa, przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym w Drohiczynie. Opublikowane w roku 2012 przez Michała Gnatowskiego dokumenty z archiwów sowieckich to źródłowy obraz działalności, dekonspiracji i zagłady organizacji określanej w terminologii sowieckich służb bezpieczeństwa jako „Batalion Śmierci”. Trzy lata później Gnatowski podjął się naszkicowania zarysu powstania organizacji podziemnej działającej w okresie 1939—1941 i należy stwierdzić, że jest to szkic niepełny, nawet w świetle dokumentów źródłowych jakimi dysponował. W roku 2018 wydałem pracę, w której dowiodłem, iż istniały co najmniej trzy autonomiczne organizacje określane wspólną nazwą”.
Według meldunku naczelnika Zarządu Obwodowego NKGB w Białymstoku Siergieja Bielczenki z marca 1941, na podległym mu operacyjnie terenie, organizacje „kontrrewolucyjne”, liczyły 5 tysięcy osób. Przy szacunkach stanu sił okręgu białostockiego Związku Walki Zbrojnej na 4 tysiące żołnierzy, w pozostałych rozpracowywanych przez Sowietów organizacjach działała na terenie Białostocczyzny co najmniej 1000-osobowa grupa zaprzysiężonych konspiratorów. Z całą pewnością prowadziły walkę z wrogiem na opisywanym terenie: Komenda Obrońców Polski , Narodowa Organizacja Wojskowa oraz Organizacja Wojskowa Związku Jaszczurczego . Istniały też „Podlaskie Bataliony Śmierci”, które według obszernej relacji Piotra Bandorfa (spisywanej przez wiele lat w Olsztynie, a ukończonej w styczniu 1983 roku), w dniu 17 grudnia 1941 weszły w skład Narodowych Sił Zbrojnych . Tego oczywistego paradoksu nie próbował wyjaśnić Jaszczołt, wszak NSZ powstał we wrześniu 1942, a pierwsze dokumenty świadczące o działalności tej formacji na Białostocczyźnie pochodzą z marca 1943. Albo więc ze względów prestiżowych Bendorf zataił, że PBŚ podporządkowały się OWZJ, albo też (co bardziej prawdopodobne) owo scalenie odbyło się rok później.
Ostatnia wzmianka o „Batalionie Śmierci” działającym w okolicy Hodyszewa pochodzi z drugiej połowy sierpnia 1943”. Opisywane wydarzenia wyróżnia fakt, iż rozgrywają się one na osi dwóch Sanktuariów Maryjnych: Ostrożany i Hodyszewo. Niezwykle istotnym elementem jest zaangażowanie w działalność wspomnianych formacji miejscowego duchowieństwa katolickiego. Jako animatorów istotnych dla toku narracji wydarzeń należy wymienić proboszczów Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grodzisku — Ludwika Pogumirskiego oraz parafii św. Kazimierza w Nowych Piekutach — Rocha Modzelewskiego.
Autor z góry odrzucił wszelkie fantazyjne teorie o zastrzeganiu odtajnienia dokumentów czy relacji przez członków owych formacji na kilkadziesiąt lat po ich śmierci. Udział tych osób potraktował marginalnie. Autor zwracał się wielokrotnie do osób dysponujących materiałami źródłowymi, będącymi jednocześnie potomkami osób, które brały udział w opisywanych wydarzeniach. Uważam, że historyk nie ma prawa powstrzymywać się przed publikacją wyników badań, tak samo jak osoby, które odmówiły pomocy przy kwerendzie nie mają prawa kwestionować opublikowanych wniosków opartych na dostępnych temu historykowi źródłach.T. Jaszczołt, Gmina Grodzisk k. Siemiatycz: dzieje ziemi i mieszkańców, Grodzisk 2004.
Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie , E. Borowski, Ogólna informacja o zasobie Archiwum Diecezjalnego w Drohiczynie, s. 8.
M. Gnatowski, Radzieckie dokumenty o „Batalionach Śmierci Strzelców Kresowych” — podziemnej organizacji działającej w regionach białostockim i łomżyńskim w latach 1939—1941, „Studia Łomżyńskie t. XXII, 2012 ss. 249—296.
Tenże, Bataliony Śmierci Strzelców Kresowych: wstępny zarys powstania i działalności polskiej organizacji podziemnej działającej w regionach białostockim i łomżyńskim w latach 1939—1941 w świetle radzieckich źródeł, „Studia Łomżyńskie” t. XXV, 2015 ss. 7—30.
M. Czarniawski, Podlaskie Bataliony Śmierci, Białystok 2018.
Państwowe Archiwum Organizacji Społecznych Obwodu Grodzieńskiego w Grodnie zespół 6195, t. 189, k. 94.
ADD, sygn XI/Mon, P. Bendorf, Wspomnienia, rkp, zeszyt 8, s. 458; por. T. Jaszczołt, Gmina…, s. 241.
A. Trus, J. Cohen, _A Book of Remembrance, New York_ 1948, s. 340.„Gazeta Białostocka” 1913, nr 35, s. 534.
,Przebłyski słów”, wybór prozy i poezji hajnowian, Hajnówka 1993.
J. Łupiński, Ukaz tolerancyjny cara Mikołaja II z 17/30 kwietnia 1905 roku, „_Saeculum Christianum_”, 2001, t. VIII, nr 1, ss. 183—200.
A. Miodowski, Lokalne uwarunkowania i efekty rosyjskiej polityki oświatowej na Białostocczyźnie u progu XX wieku, „Studia Podlaskie” 2016, t. XXIV, s. 122.
Archiwum Państwowe w Białymstoku, Oddział w Łomży , Zespół Zarząd Powiatowy Mazowiecki , sygn. 5/21/0/3022, Sprawozdania Referatu Finansowego 1867—1917.
„Gazeta Białostocka” 1914, nr 4, s. 59.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 129.
„Gazeta Białostocka” nr 1915, nr 12, s. 94.
Aktualny stan badań prezentuje praca: M. Wągiel, Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego, Ołomuniec 2016.
L. Bazylow, Historia Rosji, t. 2, Warszawa 1985, ss. 444—446.
Oprócz tego banki miejskie mogły cedować operacje banków ziemskich co do pożyczek pod zastaw placów oraz majątków ziemskich, udzielać pożyczek miastom i ziemstwom, prowadzić operacje miejskich towarzystw kredytowych pod zastaw zarówno murowanych jak i drewnianych domów, sklepów, fabryk, zakładów przemysłowych, prowadzić działalność lombardową pod zastaw towarów, kosztowności, ruchomości. F. Gliński, „Bank miejski” „Gazeta Białostocka 1912, nr 1, ss. 3—4.
W tłumaczeniu: „Meir Khilikhe”. A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 136.
Podczas spisu z 1921 wyznanie katolickie zadeklarowało 736 osób, judaizm — 919 osób.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 127.
Tamże, s. 139.
A. Wojtkowski, „Korespondencja — Bielsk” „Gazeta Białostocka” 1912, nr 4, s. 50.
Podczas spisu z 1921 wyznanie katolickie zadeklarowało 1653 osoby, judaizm — 1603 osoby.
„Gazeta Białostocka” 1914, nr 14, s. 216.
„Gazeta Białostocka” 1915, nr 14, ss. 110—111.
K. Orenda „My musimy” „Gazeta Białostocka” 1913, nr 25, ss. 380—381.
„Gazeta Białostocka” 1915, nr 4, s. 29.
Szerzej temat przedstawiono w pracy: M. Wrzosek, Wydarzenia militarne na północno-wschodnich ziemiach Polski podczas I wojny światowej, „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska w Białymstoku” 1991, nr 5, ss. 19—44.
T. Jaszczołt, Gmina Grodzisk k. Siemiatycz, Grodzisk 2004, s. 128.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 175. Zapewne Wacław Miller.
Zachowała się fotografia oddziału POW i Stanisława Czarniawskiego, jednak autor nie posiada prawa publikacji. W Brańsku na cmentarzu katolickim znajduje się grób zmarłej w 1931 roku matki Stanisława Czarniawskiego i symboliczne upamiętnienie jego.
A. Przybylski, Działania wstępne w wojnie polsko-rosyjskiej 1918—1920, Warszawa 1928, s. 8.
A. Miodowski, Próby wyzwolenia Białegostoku na przełomie 1918/1919 r. Białystok w 80-leciu. W rocznicę odzyskania niepodległości 19 II 1919 — 19 II 1999, pod red. C. Kukli, Białystok 1999, s. 16. Informacja nie do końca precyzyjna. Zapewne chodzi o lewy dopływ Nurczyk a nie Leśną, która wpada do Nurca w pobliżu miejscowości Burchaty.
W. Jemielity, Podziały administracyjne powiatów bielskiego i siemiatyckiego, „Studia Łomżyńskie”, t. XIV, red. M. Gnatowski, Łomża 2003, s. 115.
Nauczyciele religii mieli istotny wpływ na kształtowanie postawy ideowej swoich wychowanków, stąd zdecydowałem się na zamieszczenie ich nazwisk wtym miejscu.
Więcej o tym okresie zob. S. Janucki, Powiat bielski w okresie wojny polsko-bolszewickiej 1919—1920, „Bielsk Podlaski. Studia i materiały do dziejów miasta”, red. Z. Romaniuk, Bielsk Podlaski 1999, ss. 182—192.
M. Gajewski, Huzarzy Śmierci wojny 1920 r., Białystok 1999, s. 8.
Tamże, s. 25.
Wizytacja pasterska, „Dziennik Białostocki”, 1920, nr 126, s. 2.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 181.
Poseł Żero w grudniu 1920 składał do Ministra Wojny interpelację w sprawie niejakiego Kłopotowskiego „członka defensywy” w Bielsku Grodzieńskim, który sprzedał miejscowej kooperatywie chrześcijańskiej benzynę i smary, będące własnością wojska. Archiwum Akt Nowych, Zespół Prezydium Rady Ministrów, sygn. 2/8/0/6051/21, k. 4, Interpelacja Kazimierza Żero i towarzyszy do Pana Ministra Wojny. Interpelację podpisało 15 posłów, w tym też Michał Arcichowski
„Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego” 1921, nr 2, poz. 22.
W 1927 Wiland pełnił funkcję sekretarza Zarządu Powiatowego ZLN w Wołkowysku. Archiwum Państwowe w Białymstoku , Zespół Urząd Wojewódzki Białostocki , sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 35/1927, s. 197.
W tekście podano błędnie Siniewicze.
W tekście korespondent „St. T.” podał błędnie „Wieczkiewicz”.
„Dziennik Białostocki” 1921, nr 12, s. 3.
„Dziennik Białostocki” 1921, nr 30, s. 2.
T. Rzepecki, W. Rzepecki, Sejm i Senat 1922—1927, Poznań 1925, ss. 133—134.
Podobne protesty przeciwko nadużyciom w tej komisji złożyli też Marcin Mazur, mąż zaufania listy nr 2 (PPS) oraz Wincenty Mirończuk i D. Kutyłowski. Zob. Ogłoszenie Okręgowej Komisji Wyborczej nr 4 „Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego” 1922, nr 12, s. 5.
„Kurier Białostocki” 1921, nr 12, s. 4.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, ss. 187—188.
Tamże, s. 190.
Tamże, s. 195.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/34, Sprawozdanie sytuacyjne wojewody białostockiego za marzec 1924, s. 14.
„Dziennik Białostocki” 1926, nr 4, s. 4.
„Dziennik Białostocki” 1926, nr 5, s. 4.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/37, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 18/1927, s. 171.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/37, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 4/1927, s. 4. O próbach organizacyjnego budowania faszyzmu w Polsce zob. O. Grott, Organizacyjne próby budowania ruchu faszystowskiego na ziemiach polskich w latach dwudziestych XX wieku, „Państwo i Społeczeństwo” 2007, nr 2, ss. 87—96.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/37, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 4/1927, s. 3.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/37, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 21/1927, s. 2.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38 Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 22/1927, s. 12v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 23/1927, s. 27v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 25/1927, s. 55v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 26/1927, ss. 71v-72.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 29/1927, s. 113.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 31/1927, s. 143v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 33/1927, s. 172.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 23/1927, ss. 28—28v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 35/1927, s. 197.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 201.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/39, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 12/1928, s. 77.
Statystyka wyborów do Sejmu i Senatu odbytych w dniu 4 i 11 marca 1928 r., Warszawa 1930, s. 5.
Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku, , A. Horba, Wspomnienia, rkp, zeszyt 2, s. 16.
„Wiadomości Kościelne Diecezji Łomżyńskiej” 1928, nr 4, poz 23, „List pasterski o stronnictwach wrogich Kościołowi”.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/39, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 14/1928, s. 95.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/40, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 16/1928, s. 120.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/40, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 15/1928, s. 140.
APB UWB, sygn. 4/47/0/3/48, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 16/1929, s. 45.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/40, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 22/1928, s. 171. W sprawozdaniu podano błędnie nazwę wsi „Tryki”.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/41, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 39/1928, ss. 51v-52
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/41, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 43/1928, ss. 141.
APB UWB, sygn. 4/47/0/3/48, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 25/1929, sygn s. 188.
APB UWB, sygn. 4/47/0/3/48, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 16/1929, s. 43.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/47, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 12/1929, ss. 153—153v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/52, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 3/1930, s. 26. Dziemieńczuk figuruje błędnie jako Demiańczuk.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/52, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 5/1930, s. 78v. W sprawozdaniu błędnie wpisano nazwisko prezesa jako „Salaszewski”
„Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego” 1928, nr 13, s. 13.
„Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego” 1921, nr 2, poz. 22.
Utraciły prawa miejskie w roku 1934. Według spisu powszechnego przeprowadzonego w roku 1931 r. w Boćkach mieszkało 2326 osób, w tym 1138 katolików, 736 Żydów i 421 prawosławnych.
„Dziennik Białostocki 1925 nr 226, s. 4. Firma została wpisana do rejestru handlowego działu A w dniu 15 czerwca 1925.
W 1930 roku Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim wystąpił do wojewody o rozwiązanie Rady Miejskiej w Boćkach i rozpisanie nowych wyborów. Archiwum Akt Nowych, Związek Powiatów Rzeczypospolitej Polskiej, sygn. 2/8/0/2/37, Protokół posiedzenia Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim z 28 listopada 1930, s. 2.
Obwieszczenie Sądu Okręgowego w Białymstoku z 30 września 1932 „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1932, nr 12, s. 658.
31-letniego kierownika Spółdzielni „Rolnik” Tadeusza Chachulskiego oskarżono o defraudację 21 tysięcy złotych. Za „chaotyczną gospodarkę”, która doprowadziła do upadku spółdzielni skazano go na 3 miesiące aresztu. Zob. „Dziennik Białostocki” 1932, nr 297, s. 4.
AAB, A. Horba, Wspomnienia, zeszyt 2, s. 32.
Obwieszczenie Komornika Sądu Grodzkiego w Białymstoku z 17 maja 1932 „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1932, nr 7, s. 445. Sąd podawał wielkość gospodarstwa w dziesięcinach, gdyż aktem własności sporządzonym w takiej jednostce powierzchni gruntu mógł się wylegitymować dłużnik. Z tego też powodu nie wiemy czy zlicytowany majątek liczył ok 11 ha (gdyby przyjęto jako miarę dziesięcinę skarbową) czy ponad 14 ha (jeżeli za miarę powierzchni przyjęto tzw. dziesięcinę większą).
Dz. U. RP 1932, nr 72, poz. 653.
APB, UWB, 4/47/0/3/56, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 3/1930, s. 36v. W sprawozdaniu błędnie podano funkcję — „proboszcz” i nazwisko „Komorowski”.
Tamże, s. 42v.
Do tej charakterystyki należałoby dodać „zapalony brydżysta”. Opis działalności księdza kanonika Marka Buraka odnajdziemy we wspomnieniach księdza Albina Horby. Podczas uroczystości odsłonięcia pomnika R. Traugutta w Świsłoczy 17 maja 1928 ksiądz kanonik Burak witając przybyłych gości, w tym płk Ignacego Oziewicza, celowo nie przywitał obecnego tam posła BBWR Polakiewicza. AAB, A. Horba, Wspomnienia, zeszyt 2, ss. 59—61.
APB, UWB, 4/47/0/3/56, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 4/1930, s. 55.
„_Elenchus Cleri Saecularis ac Regularis Dioecesis Łomżensis Anno Domini_ 1928”, s. 58.
APB, UWB, 4/47/0/3/56, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 5/1930, ss. 75—75v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/56, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 9/1930, s. 148v.
„Głos Ziemi Białostockiej” 1930, nr 38, s. 3.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/59, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 5 za miesiąc kwiecień 1931, s. 56.
Archiwum Historii Mówionej Ośrodka „Karta” i Domu Spotkań z Historią , Nagranie: Hipolit Kaliszewski AW_I_0317.
Miejscową toponimię przybliża praca: R. Bogusz, M. Czarniawski, Jaćwięgowie w tradycji mieszkańców okolic Brańska, „Gryfita”, 1997, nr 14, ss. 2—3.
Wojewoda białostocki Marian Kościałkowski raportował o ks. Piechulskim „Dość inteligentny i wyrobiony. Duchowieństwo rzymsko-katolickie walczy z Kościołem Narodowym i osobą ks. Piechulskiego przedstawiając go w możliwie najgorszym świetle jako wypędka z kościoła rzymsko katolickiego, niemoralnego awanturnika mającego poza sobą sprawy natury kryminalnej”. AAN, zespół MWRiOP, sygn. 2/8/0/2/1416, Pismo Wojewody Białostockiego z 27 marca 1931, s. 54.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/59, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 7 za miesiąc czerwiec 1931, s. 119.
Chodzi o zabójstwo Stanisława Wacławskiego w Wilnie 10 listopada 1931.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/59, Sytuacyjne sprawozdanie nr 12 za miesiąc listopad 1931, s. 195v.
„Życie i Praca” 1932, nr 1, s. 2.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/67, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 2 za miesiąc styczeń 1932, s. 2v.
Tamże. s. 4.
„Życie i Praca” 1937, nr 13, s. 4.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/67, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 3 za miesiąc luty 1932, s. 13v.
W lutym 1932 zatrzymano komunistycznego działacza z Rutek w pow. łomżyńskim Bolesława Falkowskiego. Śpiewał on w autobusie pieśń rewolucyjną „Burzyć kościoły już nadszedł czas”. Tamże, s. 15.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/67, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 8 za miesiąc lipiec 1932, s. 76.
O wzajemnych stosunkach OWP i SN zob. S. Rudnicki, Obóz Wielkiej Polski w okresie kryzysu gospodarczego, „Przegląd Historyczny” 1971, nr 82, ss. 251—272.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/71, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 4 za miesiąc marzec 1933, s. 66.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/71, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 6 za miesiąc maj 1933, s. 121v.
Pamiętniki chłopów, Warszawa 1934, s. 432.
Tamże, s. 444.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/76, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 6 za miesiąc maj 1934, s. 85.
„Migawki z mojego życia”. Wspomnienia Piotra Kreczko, mps, s. 7. Kopia w zbiorach autora.
Tamże, s. 3.
AHM, Nagranie: Hipolit Kaliszewski AW_I_0317.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/76, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 9 za miesiąc sierpień 1934, s. 142.
„Życie i Praca” 1934, nr, 38, s. 2.
„Mały Dziennik” 1935, nr 1, s. 2. Według Piotra Bendorfa było to wydawnictwo najchętniej czytane w okolicach Grodziska, prawdopodobnie na całej katolickiej podlaskiej wsi.
Jerzy. Michałowski, Wieś nie ma pracy, Warszawa 1935, s. 30.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/82, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 8 za miesiąc sierpień 1935, s. 46.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/85, Sytuacyjne sprawozdanie z zakresu bezpieczeństwa za sierpień 1935, s. 75v.
Prawdopodobnie nazwisko sprawcy. W oryginale pisane małą literą.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/110, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno- polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za maj 1937, ss. 5—6.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/82, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 5 za miesiąc maj 1935, s. 42.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/82, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 9 za miesiąc wrzesień 1935, s. 75v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/94, Sytuacyjne sprawozdanie z zakresu bezpieczeństwa za luty 1936, ss. 22—23.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/93, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 4 za miesiąc kwiecień 1936, s. 42.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/93, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 5 za miesiąc maj 1936, s. 49.
Tamże, s. 50v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/93, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 9 za miesiąc wrzesień 1936, s. 97.
Szerzej o tym problemie: M. Czarniawski, Nadzór władz administracyjnych nad prasą w Białymstoku w latach 1926—1939, „Gryfita” 2001, nr 23/24, ss. 29—31.
Biografia tego polityka mojego autorstwa: M. Czarniawski, Sławoj Składkowski w legendzie, Białystok 2007.
Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu w dniu 4 czerwca 1936, łam 7.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/94, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 8 za miesiąc sierpień 1936, s. 119v.
Tamże, s. 162v.
Pamiętniki…, s. 432.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/93, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 11 za miesiąc listopad 1936, s. 117.
A. Misiuk, Policja Państwowa 1919—1939: powstanie, organizacja, kierunki działania, Warszawa 1996, s. 207.
„Ład i spokój musi panować w Polsce” „Na posterunku” 1937, nr 7, ss. 146—147.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/97, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 1/37, s 2.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/93, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 12 za miesiąc grudzień 1936, s. 136v.
„Gazeta Świąteczna” 1937, nr 2920, s. 2.
„Jak to było w Czyżewie?” „Gazeta Świąteczna” 1937, nr 2936, s. 1.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/99, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne z ruchu wywrotowego i zawodowego oraz stanu bezpieczeństwa nr 1/37, s. 11v.
„Gazeta Świąteczna” 1937, nr 2922, s. 2.
„Orędownik” 1937, nr 99, wydanie Ł, s. 1.
„Gazeta Świąteczna” 1937, nr 2937, s. 2.
W pracy staram się umieścić jak najwięcej nazwisk przedwojennych działaczy politycznych, gdyż spośród nich rekrutowała się konspiracyjna struktura wojskowa, a wiele pseudonimów z okresu wojny nie zostało do dzisiaj rozszyfrowanych. Na prezesa koła został wybrany były burmistrz Ciechanowca Jan Tchórzewski (lat 67), który po zebraniu zrzekł się prezesury). Ponadto w skład władz weszli: Jan Porzeziński, Józef Borysiewicz i Konobrodzki — rolnicy oraz Bronisław Sawicki — rymarz. APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/110, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno-polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za styczeń 1937, s. 3.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/110, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno- polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za kwiecień 1937, s. 5.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 232.
Chodzi o Bernarda Hinca.
Tamże, s. 234.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/99, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne z ruchu wywrotowego i zawodowego oraz stanu bezpieczeństwa nr 4/37, s. 55.
W sprawozdaniu starosty mylnie wpisano nazwisko „Motoszko”.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/110, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno- polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za lipiec 1937, s. 4.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 236.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/114, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno- polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za sierpień 1937, s. 66.
_„The leaders, two Brezhnietzer Christians show the scumbags which homes are Jewish, that they need to rob. They work undisturbed. The policemen did nothing to stop the pogrom because they had not been instructed to stop the work”._ A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 236.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/114, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno- polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za sierpień 1937 s. 64.
Pod koniec 1938 roku w powiecie bielskim było już 117 kół obwodowych SN i 3,5 tysiąca członków. H. Majecki, Narodowa Demokracja we wschodniej części województwa białostockiego w latach 1919—1939, „Studia Podlaskie” 1997, t. VII, s. 82.
BSejm, Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu w dniu 1 grudnia 1937, łam 110.
Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego 1935—1940, t. IV, oprac. T. Jędruszczak, A. Leinwand, Wrocław-Warszawa 1974, s. 128.
M. Czarniawski, Biografia…, s. 191.
Tamże.
„Gazeta Świąteczna” 1937, nr 2959, ss. 3—4.
„Głos Mazowiecki” 1937, nr 198, s. 3.
„15 000 osób na pogrzebie narodowca” „Słowo Pomorskie” 1937, nr 195, s. 2.
„Wieś podpalona z czterech stron przez zbirów, którzy przybyli autem”, „Ostatnie Wiadomości Krakowskie” 1937, nr 249, s. 2; „Zbrodnicza ręka pali narodową wieś”, „Kurier Poznański” 1937, nr 408 MP, s. 1.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/99, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne z ruchu wywrotowego i zawodowego oraz stanu bezpieczeństwa nr 10/37, s. 161.
Ogłoszenie Starosty Powiatowego Bielskiego-Podlaskiego o ustaleniu list kolejności osób obowiązanych w roku 1936 do dostarczania na rzecz wojska w czasie pokoju samochodów oraz motocykli dwuosobowych i z wózkiem doczepnym „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1935 nr 22, poz. 94
Ogłoszenie Starosty Powiatowego Bielskiego-Podlaskiego o ustaleniu list kolejności osób obowiązanych w roku 1937 do dostarczania na rzecz wojska w czasie pokoju samochodów oraz motocykli dwuosobowych i z wózkiem doczepnym „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1936 nr 19, poz. 111.
Ogłoszenie Starosty Powiatowego Wysokomazowieckiego o ustaleniu list kolejności osób obowiązanych w roku 1936 do dostarczania na rzecz wojska w czasie pokoju samochodów oraz motocykli dwuosobowych i z wózkiem doczepnym „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1935 nr 22, poz. 103.
Ogłoszenie Starosty Powiatowego Wysokomazowieckiego o ustaleniu list kolejności osób obowiązanych w roku 1937 do dostarczania na rzecz wojska w czasie pokoju samochodów oraz motocykli dwuosobowych i z wózkiem doczepnym „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1936, nr 19, poz. 120.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/100, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 3/38, s. 32v.
Pietraszkę i Krasowskiego wybrano „ponieważ Biały i Czapski oficjalnie w bojkocie udziału brać nie mogą, gdyż muszą się jeszcze ukrywać”. APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/111, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno-polityczne Starosty Powiatowego Bielsko-Podlaskiego za miesiąc luty 1938, s. 5
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/100, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 7/38, s. 87v.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1939, nr 136, s. 12.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/100, Miesięczne sprawozdania sytuacyjne z ruchu politycznego polskiego oraz społeczno-politycznego mniejszości narodowych, s. 81.
Tamże. Warto podkreślić, że wszyscy kandydaci z okręgu nr 41 podali jako zawód — rolnik. Można było wybierać spośród czterech kandydatów. Poza wymienionym startowali jeszcze Mystkowski Stanisław i Kiełczewski Bohdan. „Dziennik Białostocki” 1938, nr 309, s. 2.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/107, Miesięczne sprawozdania sytuacyjne nr 1/39, s. 10v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/107, Miesięczne sprawozdania sytuacyjne nr 7/39, s. 91.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/112, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne społeczno-polityczne Starostwa Powiatowego Bielsko-Podlaskiego za luty 1939, s. 4.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 238.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1937, nr 229, s. 4.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1937, nr 223, s. 12.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/114, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne społeczno-polityczne Starostwa Powiatowego Bielsko-Podlaskiego za listopad 1937, ss. 112—113.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1938, nr 29, s. 12.
Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa 1930, s. 159.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1939, nr 139, s. 12.
Np. 2 lipca 1938 oddalił się więzień schwytany dopiero po kilku dniach w pobliżu Wysokiego Mazowieckiego. 28 lipca tegoż roku ucieczki spróbował inny więzień Bursztyn Chackiel, który wszak został śmiertelnie postrzelony przez strażnika. APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/111, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne społeczno-polityczne Starosty Powiatowego Bielsko-Podlaskiego za lipiec 1938, s. 72.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1939, nr 187, s. 12.
APB, UWB, sygn 4/47/0/3/116, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne społeczno-polityczne Starostwa Powiatowego Bielsko-Podlaskiego za lipiec 1939, s. 51.
O walkach Podlaskiej Brygady Kawalerii pod Olszewem opowiedział Hipolit Kaliszewski. Zob. AHM, Nagranie: Hipolit Kaliszewski AW_I_0317.
Chociaż dzieje „Batalionów Śmierci” interesowały wielu autorów, to dla precyzyjnego opisania tematu pierwszorzędne znaczenie mają prace podlaskich autorów. W roku 2004 Tomasz Jaszczołt w historii gminy Grodzisk opisał powstanie na terenie tejże „Podlaskich Batalionów Śmierci”. Historyk ten opierał się na nieopublikowanych wspomnieniach Piotra Bandorfa-Bendorfa, przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym w Drohiczynie. Opublikowane w roku 2012 przez Michała Gnatowskiego dokumenty z archiwów sowieckich to źródłowy obraz działalności, dekonspiracji i zagłady organizacji określanej w terminologii sowieckich służb bezpieczeństwa jako „Batalion Śmierci”. Trzy lata później Gnatowski podjął się naszkicowania zarysu powstania organizacji podziemnej działającej w okresie 1939—1941 i należy stwierdzić, że jest to szkic niepełny, nawet w świetle dokumentów źródłowych jakimi dysponował. W roku 2018 wydałem pracę, w której dowiodłem, iż istniały co najmniej trzy autonomiczne organizacje określane wspólną nazwą”.
Według meldunku naczelnika Zarządu Obwodowego NKGB w Białymstoku Siergieja Bielczenki z marca 1941, na podległym mu operacyjnie terenie, organizacje „kontrrewolucyjne”, liczyły 5 tysięcy osób. Przy szacunkach stanu sił okręgu białostockiego Związku Walki Zbrojnej na 4 tysiące żołnierzy, w pozostałych rozpracowywanych przez Sowietów organizacjach działała na terenie Białostocczyzny co najmniej 1000-osobowa grupa zaprzysiężonych konspiratorów. Z całą pewnością prowadziły walkę z wrogiem na opisywanym terenie: Komenda Obrońców Polski , Narodowa Organizacja Wojskowa oraz Organizacja Wojskowa Związku Jaszczurczego . Istniały też „Podlaskie Bataliony Śmierci”, które według obszernej relacji Piotra Bandorfa (spisywanej przez wiele lat w Olsztynie, a ukończonej w styczniu 1983 roku), w dniu 17 grudnia 1941 weszły w skład Narodowych Sił Zbrojnych . Tego oczywistego paradoksu nie próbował wyjaśnić Jaszczołt, wszak NSZ powstał we wrześniu 1942, a pierwsze dokumenty świadczące o działalności tej formacji na Białostocczyźnie pochodzą z marca 1943. Albo więc ze względów prestiżowych Bendorf zataił, że PBŚ podporządkowały się OWZJ, albo też (co bardziej prawdopodobne) owo scalenie odbyło się rok później.
Ostatnia wzmianka o „Batalionie Śmierci” działającym w okolicy Hodyszewa pochodzi z drugiej połowy sierpnia 1943”. Opisywane wydarzenia wyróżnia fakt, iż rozgrywają się one na osi dwóch Sanktuariów Maryjnych: Ostrożany i Hodyszewo. Niezwykle istotnym elementem jest zaangażowanie w działalność wspomnianych formacji miejscowego duchowieństwa katolickiego. Jako animatorów istotnych dla toku narracji wydarzeń należy wymienić proboszczów Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grodzisku — Ludwika Pogumirskiego oraz parafii św. Kazimierza w Nowych Piekutach — Rocha Modzelewskiego.
Autor z góry odrzucił wszelkie fantazyjne teorie o zastrzeganiu odtajnienia dokumentów czy relacji przez członków owych formacji na kilkadziesiąt lat po ich śmierci. Udział tych osób potraktował marginalnie. Autor zwracał się wielokrotnie do osób dysponujących materiałami źródłowymi, będącymi jednocześnie potomkami osób, które brały udział w opisywanych wydarzeniach. Uważam, że historyk nie ma prawa powstrzymywać się przed publikacją wyników badań, tak samo jak osoby, które odmówiły pomocy przy kwerendzie nie mają prawa kwestionować opublikowanych wniosków opartych na dostępnych temu historykowi źródłach.T. Jaszczołt, Gmina Grodzisk k. Siemiatycz: dzieje ziemi i mieszkańców, Grodzisk 2004.
Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie , E. Borowski, Ogólna informacja o zasobie Archiwum Diecezjalnego w Drohiczynie, s. 8.
M. Gnatowski, Radzieckie dokumenty o „Batalionach Śmierci Strzelców Kresowych” — podziemnej organizacji działającej w regionach białostockim i łomżyńskim w latach 1939—1941, „Studia Łomżyńskie t. XXII, 2012 ss. 249—296.
Tenże, Bataliony Śmierci Strzelców Kresowych: wstępny zarys powstania i działalności polskiej organizacji podziemnej działającej w regionach białostockim i łomżyńskim w latach 1939—1941 w świetle radzieckich źródeł, „Studia Łomżyńskie” t. XXV, 2015 ss. 7—30.
M. Czarniawski, Podlaskie Bataliony Śmierci, Białystok 2018.
Państwowe Archiwum Organizacji Społecznych Obwodu Grodzieńskiego w Grodnie zespół 6195, t. 189, k. 94.
ADD, sygn XI/Mon, P. Bendorf, Wspomnienia, rkp, zeszyt 8, s. 458; por. T. Jaszczołt, Gmina…, s. 241.
A. Trus, J. Cohen, _A Book of Remembrance, New York_ 1948, s. 340.„Gazeta Białostocka” 1913, nr 35, s. 534.
,Przebłyski słów”, wybór prozy i poezji hajnowian, Hajnówka 1993.
J. Łupiński, Ukaz tolerancyjny cara Mikołaja II z 17/30 kwietnia 1905 roku, „_Saeculum Christianum_”, 2001, t. VIII, nr 1, ss. 183—200.
A. Miodowski, Lokalne uwarunkowania i efekty rosyjskiej polityki oświatowej na Białostocczyźnie u progu XX wieku, „Studia Podlaskie” 2016, t. XXIV, s. 122.
Archiwum Państwowe w Białymstoku, Oddział w Łomży , Zespół Zarząd Powiatowy Mazowiecki , sygn. 5/21/0/3022, Sprawozdania Referatu Finansowego 1867—1917.
„Gazeta Białostocka” 1914, nr 4, s. 59.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 129.
„Gazeta Białostocka” nr 1915, nr 12, s. 94.
Aktualny stan badań prezentuje praca: M. Wągiel, Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego, Ołomuniec 2016.
L. Bazylow, Historia Rosji, t. 2, Warszawa 1985, ss. 444—446.
Oprócz tego banki miejskie mogły cedować operacje banków ziemskich co do pożyczek pod zastaw placów oraz majątków ziemskich, udzielać pożyczek miastom i ziemstwom, prowadzić operacje miejskich towarzystw kredytowych pod zastaw zarówno murowanych jak i drewnianych domów, sklepów, fabryk, zakładów przemysłowych, prowadzić działalność lombardową pod zastaw towarów, kosztowności, ruchomości. F. Gliński, „Bank miejski” „Gazeta Białostocka 1912, nr 1, ss. 3—4.
W tłumaczeniu: „Meir Khilikhe”. A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 136.
Podczas spisu z 1921 wyznanie katolickie zadeklarowało 736 osób, judaizm — 919 osób.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 127.
Tamże, s. 139.
A. Wojtkowski, „Korespondencja — Bielsk” „Gazeta Białostocka” 1912, nr 4, s. 50.
Podczas spisu z 1921 wyznanie katolickie zadeklarowało 1653 osoby, judaizm — 1603 osoby.
„Gazeta Białostocka” 1914, nr 14, s. 216.
„Gazeta Białostocka” 1915, nr 14, ss. 110—111.
K. Orenda „My musimy” „Gazeta Białostocka” 1913, nr 25, ss. 380—381.
„Gazeta Białostocka” 1915, nr 4, s. 29.
Szerzej temat przedstawiono w pracy: M. Wrzosek, Wydarzenia militarne na północno-wschodnich ziemiach Polski podczas I wojny światowej, „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska w Białymstoku” 1991, nr 5, ss. 19—44.
T. Jaszczołt, Gmina Grodzisk k. Siemiatycz, Grodzisk 2004, s. 128.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 175. Zapewne Wacław Miller.
Zachowała się fotografia oddziału POW i Stanisława Czarniawskiego, jednak autor nie posiada prawa publikacji. W Brańsku na cmentarzu katolickim znajduje się grób zmarłej w 1931 roku matki Stanisława Czarniawskiego i symboliczne upamiętnienie jego.
A. Przybylski, Działania wstępne w wojnie polsko-rosyjskiej 1918—1920, Warszawa 1928, s. 8.
A. Miodowski, Próby wyzwolenia Białegostoku na przełomie 1918/1919 r. Białystok w 80-leciu. W rocznicę odzyskania niepodległości 19 II 1919 — 19 II 1999, pod red. C. Kukli, Białystok 1999, s. 16. Informacja nie do końca precyzyjna. Zapewne chodzi o lewy dopływ Nurczyk a nie Leśną, która wpada do Nurca w pobliżu miejscowości Burchaty.
W. Jemielity, Podziały administracyjne powiatów bielskiego i siemiatyckiego, „Studia Łomżyńskie”, t. XIV, red. M. Gnatowski, Łomża 2003, s. 115.
Nauczyciele religii mieli istotny wpływ na kształtowanie postawy ideowej swoich wychowanków, stąd zdecydowałem się na zamieszczenie ich nazwisk wtym miejscu.
Więcej o tym okresie zob. S. Janucki, Powiat bielski w okresie wojny polsko-bolszewickiej 1919—1920, „Bielsk Podlaski. Studia i materiały do dziejów miasta”, red. Z. Romaniuk, Bielsk Podlaski 1999, ss. 182—192.
M. Gajewski, Huzarzy Śmierci wojny 1920 r., Białystok 1999, s. 8.
Tamże, s. 25.
Wizytacja pasterska, „Dziennik Białostocki”, 1920, nr 126, s. 2.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 181.
Poseł Żero w grudniu 1920 składał do Ministra Wojny interpelację w sprawie niejakiego Kłopotowskiego „członka defensywy” w Bielsku Grodzieńskim, który sprzedał miejscowej kooperatywie chrześcijańskiej benzynę i smary, będące własnością wojska. Archiwum Akt Nowych, Zespół Prezydium Rady Ministrów, sygn. 2/8/0/6051/21, k. 4, Interpelacja Kazimierza Żero i towarzyszy do Pana Ministra Wojny. Interpelację podpisało 15 posłów, w tym też Michał Arcichowski
„Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego” 1921, nr 2, poz. 22.
W 1927 Wiland pełnił funkcję sekretarza Zarządu Powiatowego ZLN w Wołkowysku. Archiwum Państwowe w Białymstoku , Zespół Urząd Wojewódzki Białostocki , sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 35/1927, s. 197.
W tekście podano błędnie Siniewicze.
W tekście korespondent „St. T.” podał błędnie „Wieczkiewicz”.
„Dziennik Białostocki” 1921, nr 12, s. 3.
„Dziennik Białostocki” 1921, nr 30, s. 2.
T. Rzepecki, W. Rzepecki, Sejm i Senat 1922—1927, Poznań 1925, ss. 133—134.
Podobne protesty przeciwko nadużyciom w tej komisji złożyli też Marcin Mazur, mąż zaufania listy nr 2 (PPS) oraz Wincenty Mirończuk i D. Kutyłowski. Zob. Ogłoszenie Okręgowej Komisji Wyborczej nr 4 „Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego” 1922, nr 12, s. 5.
„Kurier Białostocki” 1921, nr 12, s. 4.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, ss. 187—188.
Tamże, s. 190.
Tamże, s. 195.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/34, Sprawozdanie sytuacyjne wojewody białostockiego za marzec 1924, s. 14.
„Dziennik Białostocki” 1926, nr 4, s. 4.
„Dziennik Białostocki” 1926, nr 5, s. 4.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/37, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 18/1927, s. 171.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/37, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 4/1927, s. 4. O próbach organizacyjnego budowania faszyzmu w Polsce zob. O. Grott, Organizacyjne próby budowania ruchu faszystowskiego na ziemiach polskich w latach dwudziestych XX wieku, „Państwo i Społeczeństwo” 2007, nr 2, ss. 87—96.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/37, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 4/1927, s. 3.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/37, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 21/1927, s. 2.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38 Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 22/1927, s. 12v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 23/1927, s. 27v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 25/1927, s. 55v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 26/1927, ss. 71v-72.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 29/1927, s. 113.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 31/1927, s. 143v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 33/1927, s. 172.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 23/1927, ss. 28—28v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/38, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 35/1927, s. 197.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 201.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/39, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 12/1928, s. 77.
Statystyka wyborów do Sejmu i Senatu odbytych w dniu 4 i 11 marca 1928 r., Warszawa 1930, s. 5.
Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku, , A. Horba, Wspomnienia, rkp, zeszyt 2, s. 16.
„Wiadomości Kościelne Diecezji Łomżyńskiej” 1928, nr 4, poz 23, „List pasterski o stronnictwach wrogich Kościołowi”.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/39, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 14/1928, s. 95.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/40, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 16/1928, s. 120.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/40, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 15/1928, s. 140.
APB UWB, sygn. 4/47/0/3/48, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 16/1929, s. 45.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/40, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 22/1928, s. 171. W sprawozdaniu podano błędnie nazwę wsi „Tryki”.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/41, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 39/1928, ss. 51v-52
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/41, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 43/1928, ss. 141.
APB UWB, sygn. 4/47/0/3/48, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 25/1929, sygn s. 188.
APB UWB, sygn. 4/47/0/3/48, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 16/1929, s. 43.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/47, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 12/1929, ss. 153—153v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/52, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 3/1930, s. 26. Dziemieńczuk figuruje błędnie jako Demiańczuk.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/52, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 5/1930, s. 78v. W sprawozdaniu błędnie wpisano nazwisko prezesa jako „Salaszewski”
„Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego” 1928, nr 13, s. 13.
„Dziennik Urzędowy Województwa Białostockiego” 1921, nr 2, poz. 22.
Utraciły prawa miejskie w roku 1934. Według spisu powszechnego przeprowadzonego w roku 1931 r. w Boćkach mieszkało 2326 osób, w tym 1138 katolików, 736 Żydów i 421 prawosławnych.
„Dziennik Białostocki 1925 nr 226, s. 4. Firma została wpisana do rejestru handlowego działu A w dniu 15 czerwca 1925.
W 1930 roku Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim wystąpił do wojewody o rozwiązanie Rady Miejskiej w Boćkach i rozpisanie nowych wyborów. Archiwum Akt Nowych, Związek Powiatów Rzeczypospolitej Polskiej, sygn. 2/8/0/2/37, Protokół posiedzenia Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim z 28 listopada 1930, s. 2.
Obwieszczenie Sądu Okręgowego w Białymstoku z 30 września 1932 „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1932, nr 12, s. 658.
31-letniego kierownika Spółdzielni „Rolnik” Tadeusza Chachulskiego oskarżono o defraudację 21 tysięcy złotych. Za „chaotyczną gospodarkę”, która doprowadziła do upadku spółdzielni skazano go na 3 miesiące aresztu. Zob. „Dziennik Białostocki” 1932, nr 297, s. 4.
AAB, A. Horba, Wspomnienia, zeszyt 2, s. 32.
Obwieszczenie Komornika Sądu Grodzkiego w Białymstoku z 17 maja 1932 „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1932, nr 7, s. 445. Sąd podawał wielkość gospodarstwa w dziesięcinach, gdyż aktem własności sporządzonym w takiej jednostce powierzchni gruntu mógł się wylegitymować dłużnik. Z tego też powodu nie wiemy czy zlicytowany majątek liczył ok 11 ha (gdyby przyjęto jako miarę dziesięcinę skarbową) czy ponad 14 ha (jeżeli za miarę powierzchni przyjęto tzw. dziesięcinę większą).
Dz. U. RP 1932, nr 72, poz. 653.
APB, UWB, 4/47/0/3/56, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 3/1930, s. 36v. W sprawozdaniu błędnie podano funkcję — „proboszcz” i nazwisko „Komorowski”.
Tamże, s. 42v.
Do tej charakterystyki należałoby dodać „zapalony brydżysta”. Opis działalności księdza kanonika Marka Buraka odnajdziemy we wspomnieniach księdza Albina Horby. Podczas uroczystości odsłonięcia pomnika R. Traugutta w Świsłoczy 17 maja 1928 ksiądz kanonik Burak witając przybyłych gości, w tym płk Ignacego Oziewicza, celowo nie przywitał obecnego tam posła BBWR Polakiewicza. AAB, A. Horba, Wspomnienia, zeszyt 2, ss. 59—61.
APB, UWB, 4/47/0/3/56, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 4/1930, s. 55.
„_Elenchus Cleri Saecularis ac Regularis Dioecesis Łomżensis Anno Domini_ 1928”, s. 58.
APB, UWB, 4/47/0/3/56, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 5/1930, ss. 75—75v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/56, Sytuacyjne sprawozdanie tygodniowe nr 9/1930, s. 148v.
„Głos Ziemi Białostockiej” 1930, nr 38, s. 3.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/59, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 5 za miesiąc kwiecień 1931, s. 56.
Archiwum Historii Mówionej Ośrodka „Karta” i Domu Spotkań z Historią , Nagranie: Hipolit Kaliszewski AW_I_0317.
Miejscową toponimię przybliża praca: R. Bogusz, M. Czarniawski, Jaćwięgowie w tradycji mieszkańców okolic Brańska, „Gryfita”, 1997, nr 14, ss. 2—3.
Wojewoda białostocki Marian Kościałkowski raportował o ks. Piechulskim „Dość inteligentny i wyrobiony. Duchowieństwo rzymsko-katolickie walczy z Kościołem Narodowym i osobą ks. Piechulskiego przedstawiając go w możliwie najgorszym świetle jako wypędka z kościoła rzymsko katolickiego, niemoralnego awanturnika mającego poza sobą sprawy natury kryminalnej”. AAN, zespół MWRiOP, sygn. 2/8/0/2/1416, Pismo Wojewody Białostockiego z 27 marca 1931, s. 54.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/59, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 7 za miesiąc czerwiec 1931, s. 119.
Chodzi o zabójstwo Stanisława Wacławskiego w Wilnie 10 listopada 1931.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/59, Sytuacyjne sprawozdanie nr 12 za miesiąc listopad 1931, s. 195v.
„Życie i Praca” 1932, nr 1, s. 2.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/67, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 2 za miesiąc styczeń 1932, s. 2v.
Tamże. s. 4.
„Życie i Praca” 1937, nr 13, s. 4.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/67, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 3 za miesiąc luty 1932, s. 13v.
W lutym 1932 zatrzymano komunistycznego działacza z Rutek w pow. łomżyńskim Bolesława Falkowskiego. Śpiewał on w autobusie pieśń rewolucyjną „Burzyć kościoły już nadszedł czas”. Tamże, s. 15.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/67, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 8 za miesiąc lipiec 1932, s. 76.
O wzajemnych stosunkach OWP i SN zob. S. Rudnicki, Obóz Wielkiej Polski w okresie kryzysu gospodarczego, „Przegląd Historyczny” 1971, nr 82, ss. 251—272.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/71, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 4 za miesiąc marzec 1933, s. 66.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/71, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 6 za miesiąc maj 1933, s. 121v.
Pamiętniki chłopów, Warszawa 1934, s. 432.
Tamże, s. 444.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/76, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 6 za miesiąc maj 1934, s. 85.
„Migawki z mojego życia”. Wspomnienia Piotra Kreczko, mps, s. 7. Kopia w zbiorach autora.
Tamże, s. 3.
AHM, Nagranie: Hipolit Kaliszewski AW_I_0317.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/76, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 9 za miesiąc sierpień 1934, s. 142.
„Życie i Praca” 1934, nr, 38, s. 2.
„Mały Dziennik” 1935, nr 1, s. 2. Według Piotra Bendorfa było to wydawnictwo najchętniej czytane w okolicach Grodziska, prawdopodobnie na całej katolickiej podlaskiej wsi.
Jerzy. Michałowski, Wieś nie ma pracy, Warszawa 1935, s. 30.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/82, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 8 za miesiąc sierpień 1935, s. 46.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/85, Sytuacyjne sprawozdanie z zakresu bezpieczeństwa za sierpień 1935, s. 75v.
Prawdopodobnie nazwisko sprawcy. W oryginale pisane małą literą.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/110, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno- polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za maj 1937, ss. 5—6.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/82, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 5 za miesiąc maj 1935, s. 42.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/82, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 9 za miesiąc wrzesień 1935, s. 75v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/94, Sytuacyjne sprawozdanie z zakresu bezpieczeństwa za luty 1936, ss. 22—23.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/93, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 4 za miesiąc kwiecień 1936, s. 42.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/93, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 5 za miesiąc maj 1936, s. 49.
Tamże, s. 50v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/93, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 9 za miesiąc wrzesień 1936, s. 97.
Szerzej o tym problemie: M. Czarniawski, Nadzór władz administracyjnych nad prasą w Białymstoku w latach 1926—1939, „Gryfita” 2001, nr 23/24, ss. 29—31.
Biografia tego polityka mojego autorstwa: M. Czarniawski, Sławoj Składkowski w legendzie, Białystok 2007.
Biblioteka Sejmowa, Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu w dniu 4 czerwca 1936, łam 7.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/94, Sytuacyjne sprawozdanie miesięczne nr 8 za miesiąc sierpień 1936, s. 119v.
Tamże, s. 162v.
Pamiętniki…, s. 432.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/93, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 11 za miesiąc listopad 1936, s. 117.
A. Misiuk, Policja Państwowa 1919—1939: powstanie, organizacja, kierunki działania, Warszawa 1996, s. 207.
„Ład i spokój musi panować w Polsce” „Na posterunku” 1937, nr 7, ss. 146—147.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/97, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 1/37, s 2.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/93, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 12 za miesiąc grudzień 1936, s. 136v.
„Gazeta Świąteczna” 1937, nr 2920, s. 2.
„Jak to było w Czyżewie?” „Gazeta Świąteczna” 1937, nr 2936, s. 1.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/99, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne z ruchu wywrotowego i zawodowego oraz stanu bezpieczeństwa nr 1/37, s. 11v.
„Gazeta Świąteczna” 1937, nr 2922, s. 2.
„Orędownik” 1937, nr 99, wydanie Ł, s. 1.
„Gazeta Świąteczna” 1937, nr 2937, s. 2.
W pracy staram się umieścić jak najwięcej nazwisk przedwojennych działaczy politycznych, gdyż spośród nich rekrutowała się konspiracyjna struktura wojskowa, a wiele pseudonimów z okresu wojny nie zostało do dzisiaj rozszyfrowanych. Na prezesa koła został wybrany były burmistrz Ciechanowca Jan Tchórzewski (lat 67), który po zebraniu zrzekł się prezesury). Ponadto w skład władz weszli: Jan Porzeziński, Józef Borysiewicz i Konobrodzki — rolnicy oraz Bronisław Sawicki — rymarz. APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/110, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno-polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za styczeń 1937, s. 3.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/110, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno- polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za kwiecień 1937, s. 5.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 232.
Chodzi o Bernarda Hinca.
Tamże, s. 234.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/99, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne z ruchu wywrotowego i zawodowego oraz stanu bezpieczeństwa nr 4/37, s. 55.
W sprawozdaniu starosty mylnie wpisano nazwisko „Motoszko”.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/110, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno- polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za lipiec 1937, s. 4.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 236.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/114, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno- polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za sierpień 1937, s. 66.
_„The leaders, two Brezhnietzer Christians show the scumbags which homes are Jewish, that they need to rob. They work undisturbed. The policemen did nothing to stop the pogrom because they had not been instructed to stop the work”._ A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 236.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/114, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno- polityczne Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim za sierpień 1937 s. 64.
Pod koniec 1938 roku w powiecie bielskim było już 117 kół obwodowych SN i 3,5 tysiąca członków. H. Majecki, Narodowa Demokracja we wschodniej części województwa białostockiego w latach 1919—1939, „Studia Podlaskie” 1997, t. VII, s. 82.
BSejm, Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu w dniu 1 grudnia 1937, łam 110.
Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego 1935—1940, t. IV, oprac. T. Jędruszczak, A. Leinwand, Wrocław-Warszawa 1974, s. 128.
M. Czarniawski, Biografia…, s. 191.
Tamże.
„Gazeta Świąteczna” 1937, nr 2959, ss. 3—4.
„Głos Mazowiecki” 1937, nr 198, s. 3.
„15 000 osób na pogrzebie narodowca” „Słowo Pomorskie” 1937, nr 195, s. 2.
„Wieś podpalona z czterech stron przez zbirów, którzy przybyli autem”, „Ostatnie Wiadomości Krakowskie” 1937, nr 249, s. 2; „Zbrodnicza ręka pali narodową wieś”, „Kurier Poznański” 1937, nr 408 MP, s. 1.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/99, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne z ruchu wywrotowego i zawodowego oraz stanu bezpieczeństwa nr 10/37, s. 161.
Ogłoszenie Starosty Powiatowego Bielskiego-Podlaskiego o ustaleniu list kolejności osób obowiązanych w roku 1936 do dostarczania na rzecz wojska w czasie pokoju samochodów oraz motocykli dwuosobowych i z wózkiem doczepnym „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1935 nr 22, poz. 94
Ogłoszenie Starosty Powiatowego Bielskiego-Podlaskiego o ustaleniu list kolejności osób obowiązanych w roku 1937 do dostarczania na rzecz wojska w czasie pokoju samochodów oraz motocykli dwuosobowych i z wózkiem doczepnym „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1936 nr 19, poz. 111.
Ogłoszenie Starosty Powiatowego Wysokomazowieckiego o ustaleniu list kolejności osób obowiązanych w roku 1936 do dostarczania na rzecz wojska w czasie pokoju samochodów oraz motocykli dwuosobowych i z wózkiem doczepnym „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1935 nr 22, poz. 103.
Ogłoszenie Starosty Powiatowego Wysokomazowieckiego o ustaleniu list kolejności osób obowiązanych w roku 1937 do dostarczania na rzecz wojska w czasie pokoju samochodów oraz motocykli dwuosobowych i z wózkiem doczepnym „Białostocki Dziennik Wojewódzki” 1936, nr 19, poz. 120.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/100, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 3/38, s. 32v.
Pietraszkę i Krasowskiego wybrano „ponieważ Biały i Czapski oficjalnie w bojkocie udziału brać nie mogą, gdyż muszą się jeszcze ukrywać”. APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/111, Sytuacyjne sprawozdanie społeczno-polityczne Starosty Powiatowego Bielsko-Podlaskiego za miesiąc luty 1938, s. 5
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/100, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne nr 7/38, s. 87v.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1939, nr 136, s. 12.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/100, Miesięczne sprawozdania sytuacyjne z ruchu politycznego polskiego oraz społeczno-politycznego mniejszości narodowych, s. 81.
Tamże. Warto podkreślić, że wszyscy kandydaci z okręgu nr 41 podali jako zawód — rolnik. Można było wybierać spośród czterech kandydatów. Poza wymienionym startowali jeszcze Mystkowski Stanisław i Kiełczewski Bohdan. „Dziennik Białostocki” 1938, nr 309, s. 2.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/107, Miesięczne sprawozdania sytuacyjne nr 1/39, s. 10v.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/107, Miesięczne sprawozdania sytuacyjne nr 7/39, s. 91.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/112, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne społeczno-polityczne Starostwa Powiatowego Bielsko-Podlaskiego za luty 1939, s. 4.
A. Trus, J. Cohen, A Book…, s. 238.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1937, nr 229, s. 4.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1937, nr 223, s. 12.
APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/114, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne społeczno-polityczne Starostwa Powiatowego Bielsko-Podlaskiego za listopad 1937, ss. 112—113.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1938, nr 29, s. 12.
Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa 1930, s. 159.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1939, nr 139, s. 12.
Np. 2 lipca 1938 oddalił się więzień schwytany dopiero po kilku dniach w pobliżu Wysokiego Mazowieckiego. 28 lipca tegoż roku ucieczki spróbował inny więzień Bursztyn Chackiel, który wszak został śmiertelnie postrzelony przez strażnika. APB, UWB, sygn. 4/47/0/3/111, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne społeczno-polityczne Starosty Powiatowego Bielsko-Podlaskiego za lipiec 1938, s. 72.
„Gazeta Białostocka. Dzień dobry!” 1939, nr 187, s. 12.
APB, UWB, sygn 4/47/0/3/116, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne społeczno-polityczne Starostwa Powiatowego Bielsko-Podlaskiego za lipiec 1939, s. 51.
O walkach Podlaskiej Brygady Kawalerii pod Olszewem opowiedział Hipolit Kaliszewski. Zob. AHM, Nagranie: Hipolit Kaliszewski AW_I_0317.
więcej..
