Podologia - ebook

Autorzy

Michał Baryń

Centrum Biomechaniki Chodu i Rehabilitacji, Żukowo

mgr Ewa Bielecka

Kerpro, Warszawa

dr n. o zdr. inż. Aleksandra Bitenc-Jasiejko

NZOZ Spondylus, Szczecin

dr n. med. Adrian Brychcy

Klinika Ortopedii CMKP, Warszawa

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. Prof. Adama Grucy, Otwock

prof. nadzw. dr n. med. Magdalena Ciupińska

Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia, Warszawa

Uczelnia Medyczna im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa

dr n. techn. Robert Gajewski

Pełnomocnik Dyrektora ds. Umiędzynarodowienia, Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Przemysłu Skórzanego, Kraków

dr n. o zdr. Katarzyna B. Głodowska

Katedra Nauk Społecznych i Humanistycznych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznań

dr n. o zdr. Jan Głodowski

Centrum Ortopodologii i Rehabilitacji Terracare, Poznań

mgr Maria Klamczyńska

Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia, Warszawa

dr n. farm. Katarzyna Kordus

Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii im. prof. Kazimiery Milanowskiej, Poznań

techn. fizjot. Sylwia Kupc

Poradnia Podologiczno-Medyczna Sanus Pedi, Gdynia

piel. Tomasz Kupc

Poradnia Podologiczno-Medyczna Sanus Pedi, Gdynia

mgr Maciej Kusiak

MK Fizjoterapia, Ząbkowice Śląskie

Monika Marglewska

Gabinet Kosmetyczno-Podologiczny Nefretete, Centrum Zdrowia i Urody, Bydgoszcz

dr hab. inż. Jacek A. Michalski

Instytut Chemii, Wydział Budownictwa, Mechaniki i Petrochemii, Politechnika Warszawska

Andrzej Piotrowski

Satin PODOLOGIA, Warszawa

mgr Bożena Rajchel-Chyla

Centrum Podologii i Ergonomii – Instytut Przemysłu Skórzanego, Kraków

Dział Badawczo-Rozwojowy KAPS Sp. z o.o., Rzezawa

mgr Ewa Sobolewska

Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia, Warszawa

Jolmed, LegionowoPrzedmowa I

Podologia jest w Polsce stosunkowo młodą dziedziną, ponieważ jej początki sięgają pierwszej dekady XXI wieku, a zawód podologa został wpisany na listę zawodów i specjalności dopiero w 2015 roku.

Głównym zadaniem podologa jest utrzymanie stóp w zdrowiu i sprawności, m.in. przez zapobieganie powstawaniu i rozwojowi patologii w ich obrębie. W wielu krajach świata zawód ten wypełnia lukę między leczeniem medycznym a pielęgnacją i profilaktyką. Różnice w programach edukacyjnych i sposobie praktykowania, a przede wszystkim w zakresie zadań zawodowych podologa i podiatry spowodowały, że w zależności od regulacji prawnych danego państwa zawód ten jest wpisany na listę zawodów medycznych lub paramedycznych.

W ostatnich latach w Polsce zauważamy dynamiczny rozwój rynku usług podologicznych i edukacyjnych w tym obszarze. Mimo to aktualna sytuacja zawodu nie spełnia oczekiwań większości czynnych zawodowo polskich podologów, świadomych odpowiedzialności, jaka na nich spoczywa z racji wykonywania pracy na ludzkim ciele. Problemem jest brak regulacji zawodu podologa, co pociąga za sobą: brak kwalifikacji do wyższego poziomu nauczania, brak podstawy programowej kształcenia podologów, wzrost liczby ofert szkoleniowych opartych na autorskich programach, które mogą być realizowane na niejasnych zasadach, różnice w sposobie realizowania praktyki zawodowej, a nawet wkraczanie w kompetencje innych zawodów. W tym kontekście brak unifikacji nauczania i uprawnień zawodowych podologa na terenie całej Unii Europejskiej wydaje się niekorzystnym zjawiskiem.

Obecnie polska podologia znajduje się w fazie transformacji i kształtowania jej ostatecznej postaci. Jako interdyscyplinarna dziedzina w równej mierze wymaga posiadania praktycznych umiejętności, jak i dobrej znajomości teoretycznych zagadnień z pogranicza nauk medycznych, ochrony zdrowia, zaopatrzenia ortopedycznego i technologii obuwia. Należy pamiętać, że kształtowanie wzorców dobrego specjalisty wymaga rzetelnej edukacji opartej na jednolitej podstawie programowej.

Opisana sytuacja skłania mnie do refleksji nad dostępnością do polskojęzycznych monografii na temat podologii, spójnych tematycznie, poprawnych merytorycznie, wolnych od treści reklamowo-promocyjnych.

Podologia jest pierwszą książką na polskim rynku wydawniczym o charakterze podręcznika, która całościowo ujmuje najważniejsze zagadnienia dotyczące teorii i praktyki podologicznej. Uwzględniono w niej współczesny stan wiedzy w zakresie nauk medycznych, nauk o zdrowiu oraz dyscyplin im pokrewnych. Materiał przedstawiający patologie skóry i paznokci stóp oraz opis przypadków podologicznych i ortopodologicznych zilustrowano bogatą dokumentacją fotograficzną. Poszczególne rozdziały uzupełniono o wykazy piśmiennictwa, co umożliwia pogłębienie wiedzy w omawianym temacie.

Książka jest efektem współpracy wybitnych i doświadczonych pracowników dydaktyczno-naukowych polskich uczelni, praktyków podologów oraz innych specjalistów zintegrowanych w zaopatrzeniu stóp. Jest przeznaczona dla uczniów i studentów przygotowujących się do zawodu podologa. Może stanowić pomoc dydaktyczną dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców.

Planując układ książki, w trosce o przejrzystość informacji, podzielono opisywane zagadnienia na kilka odrębnych części. Pierwsza z nich ma charakter przeglądowy, zawiera podstawowe informacje z zakresu anatomii, fizjologii (rozdz. 1), patologii kończyn dolnych i sprzyjających im chorób ogólnoustrojowych (rozdz. 2).

Kolejna część dotyczy teorii podologii. Definiuje podologię jako naukę, wyjaśnia interdyscyplinarność tej dziedziny, przedstawia krótki rys historyczny, przybliża aktualną sytuację zawodu w Polsce i na świecie oraz możliwości kształcenia (rozdz. 3). Omawia zasady organizowania i funkcjonowania gabinetu podologicznego, z uwzględnieniem aktualnych przepisów prawa regulujących wybór pomieszczenia, wyposażenia stanowiska pracy, obowiązujących procedur higienicznych, a także przetwarzania danych osobowych (rozdz. 4).

W rozdziałach dotyczących czynności poprzedzających wykonanie zabiegu podologicznego opisano metody i urządzenia diagnostyczne (stosowane przez podologów, a także w diagnostyce medycznej kończyn dolnych i w celu projektowania wkładek ortopedycznych) (rozdz. 5 i 6), omówiono zasady gromadzenia i przechowywania dokumentacji podologicznej (rozdz. 7) oraz przygotowania stanowiska i podologa do pracy (rozdz. 8).

W książce wiele miejsca poświęcono omówieniu technik i procedur wykonywania zabiegów podologicznych, m.in. podstawowego o charakterze pielęg­nacyjno-profilaktycznym (rozdz. 9) oraz w przypadkach zmian patologicznych skóry i paznokci stóp (rozdz. 10 i 11). W celu uzupełnienia wiedzy podologów na temat medycznego postępowania w przypadku wrastania i deformacji paznokci stóp dokonano krótkiego przeglądu wybranych metod leczenia chirurgicznego (rozdz. 12). W kolejnych rozdziałach przedstawiono procedury podologiczne zalecane przy zaburzeniach wzrostu płytek paznokciowych (rozdz. 13) i podczas rekonstrukcji uszkodzonych lub fragmentarycznych paznokci (rozdz. 14).

Postępowanie pozabiegowe uwzględnia zastosowanie materiałów odciążających, separujących i korygujących (rozdz. 15), technik masażu, którymi można zakończyć zabieg podologiczny (rozdz. 16), a także stosowania preparatów do pielęgnacji skóry, regeneracji lub zniszczenia patologicznie zmienionej tkanki (rozdz. 17).

Podsumowaniem części dotyczącej wiedzy i umiejętności jest studium różnych przypadków podologicznych, pokazujące wysoką skuteczność omawianych wcześniej procedur (rozdz. 18).

Bardzo ważnym elementem profilaktyki dolegliwości i schorzeń stóp jest zaopatrzenie we wkładki i obuwie (rozdz. 19), dlatego w Podologii poświęcono temu zagadnieniu wiele uwagi.

Na zakończenie książki przedstawiono studium kilku przypadków ortopodologicznych, w których opisane metody diagnostyczne (wad kończyn dolnych i postawy ciała) oraz podejście terapeutyczne wykraczają poza standardowy zakres czynności podologa i wskazują na konieczność ścisłej współpracy podologów i fizjoterapeutów (rozdz. 20).

Celem przyświecającym napisaniu tej publikacji była chęć podzielenia się uporządkowaną wiedzą i doświadczeniem, które mogą być pomocne w zrozumieniu, na czym polega praca podologa. Omawiane w książce zagadnienia, dotyczące teorii i praktyki zawodowej, w znacznej mierze zostały oparte na wzorcach niemieckiej szkoły podologii oraz uzupełnione informacjami z polskich opracowań medycznych i zagranicznych publikacji podiatrycznych.

Dziękuję wszystkim autorom, którzy przyjęli moje zaproszenie do wspólnego napisania Podologii i poświęcili swój cenny czas, a w szczególności dr n. med. Magdalenie Ciupińskiej, która podjęła się również niełatwej roli redaktora naukowego, a także dr. hab. inż. Jackowi Michalskiemu za wyjątkowe zaangażowanie na wszystkich etapach powstawania podręcznika.

Podziękowania składam także na ręce Wydawców PZWL – Pani Sylwii Chrabałowskiej i Pani Stelli Nowośnickiej-Pawlitko za wsparcie, cierpliwość i cenne uwagi, dzięki którym książka będzie mogła trafić do rąk Czytelników.

Maria KlamczyńskaPrzedmowa II

Z wielką przyjemnością przyjęłam zaproszenie mgr Marii Klamczyńskiej do współredagowania podręcznika Podologia, tak ważnego, interdyscyplinarnego opracowania obejmującego różnorodne zagadnienia dotyczące patologii stóp. W 2018 roku byłam konsultantem naukowym Atlasu podologicznego wydanego przez PZWL Wydawnictwo Lekarskie, a napisanego przez moje byłe studentki – obecnie absolwentki Wyższej Szkoły Zawodowej Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia w Warszawie (WSZKiPZ), w której jestem wykładowcą od 2000 roku. Mgr Maria Klamczyńska to jedna z autorek tego atlasu, również absolwentka, a obecnie nauczyciel akademicki tejże uczelni.

Wady i zaburzenia funkcjonalności kończyn dolnych, w tym zmiany patologiczne skóry i paznokci stóp, są obserwowane w przebiegu chorób ogólnoustrojowych o złożonej etiologii, na skutek zajęcia różnych układów (naczyniowego, krwionośnego, kostno-stawowego, oddechowego), w schorzeniach reumatycznych i gruczołów wydzielania wewnętrznego oraz w chorobach o podłożu genetycznym, wrodzonym, pourazowym. Mogą to być procesy o ostrym bądź przewlekłym przebiegu z okresami zaostrzeń i remisji, utrzymujące się lub ustępujące z pozostawieniem znacznych zniekształceń, utrudniających poruszanie się. Część zmian nakłada się na już istniejące, a objawy są różnorodne i dotyczą nie tylko skóry czy paznokci, lecz także naczyń krwionośnych, mięśni, stawów i kości. Niekiedy mogą być przyczyną wykluczenia z powodu niemożności poruszania się, deformacji i ograniczenia ruchomości stóp, różnorodnych zmian na skórze, w tym niegojących się owrzodzeń, znacznych zniekształceń paznokci, a także odczuwanych dolegliwości, jak ból, parestezje. Wielokrotnie zmiany dotyczące stóp mają charakter przewlekły, postępujący, bez perspektywy poprawy, z zagrożeniem infekcji lub niekiedy amputacją stopy. Także trudności w doborze obuwia i poruszaniu się rodzą poczucie izolacji oraz konieczności pomocy ze strony innych osób. Przez różne ograniczenia wynikające z choroby pojawia się niemożność realizowania swoich pasji, mniejsze poczucie wartości, niekiedy prowadzące do depresji. Choroby kończyn dolnych o charakterze wrodzonym/nabytym nasilają się w ciągu życia, prowadząc wielokrotnie do wad postawy, coraz większych dolegliwości bólowych i niesprawności narastającej z wiekiem. Schorzenia naczyń krwionośnych, metaboliczne uznawane są za epidemię współczesnych czasów, wręcz schorzenia cywilizacyjne związane z określonym, nieprozdrowotnym stylem życia. Szacuje się, że się choroby/dolegliwości stóp doty­czą nie tylko dorosłych, lecz także dzieci i młodzieży. Dolegliwości narastają z wiekiem, a do wad wrodzonych/nabytych dołączają inne schorzenia. Zmiany na skórze stóp, na paznokciach są odzwierciedleniem różnych schorzeń skóry i ogólnoustrojowych, niekiedy są ich jedynym objawem i w wielu przypadkach odpowiednio wcześnie zauważone przywracają sprawność choremu, a nawet ratują mu życie. Chore stopy znacznie ograniczają możliwości życiowe pacjenta i zwiększają jego potrzeby pielęgnacyjne/lecznicze, sprzyjają także kolejnym schorzeniom.

Patologie kończyn dolnych są znacznym obciążeniem dla ogólnie pojętego systemu zdrowia i wielu specjalności (ortopedia, pediatria, chirurgia, dermatologia, interna, diabetologia, geriatria). Schorzenia stóp i choroby ogólnoustrojowe dotyczące stóp/kończyn dolnych są wielokrotnie przyczyną długotrwałych hospitalizacji, wielu powikłań, a czasami kończą się – jak w przypadku stopy cukrzycowej czy upośledzenia krążenia – amputacją kończyny.

Skuteczna profilaktyka, szczególnie opieka domowa dla osób niesprawnych, mających trudności w poruszaniu się, z upośledzeniem widzenia i brakiem możliwości wykonywania samodzielnie zabiegów pielęgnacyjnych/leczniczych stóp, może poprawić kondycję stóp i funkcjonowanie całego organizmu. Konsultacje i zabiegi pielęgnacyjne/korekcyjne prowadzone przez podologa we współpracy z różnymi specjalistami pozwalają na poprawę stanu zdrowa i uniknięcie powikłań. W Europie Zachodniej sprawdził się model podologa wspierającego z wielką korzyścią dla chorych system opieki zdrowotnej. Podolog to specjalista przygotowany do opieki nad osobami w różnym wieku i z różnorod­nymi problemami stóp, wykonujący zabiegi o charakterze profilaktyczno-pielęgnacyjnym, pozwalające na uniknięcie powikłań. Ogromne potrzeby dotyczące stóp starzejącego się społeczeństwa nie tylko w zakresie leczenia, lecz także pielęgnacji i profilaktyki zauważa wiele instytucji zarówno w kształceniu specjalistów, jak i w zapewnieniu dostępu do opieki medycznej, pielęgniarskiej i opiekuńczej. Według Europejskiego Urzędu Statystycznego w Polsce będzie przybywać osób starszych, którym trzeba będzie zapewnić tego typu usługi.

Jako lekarz, który każdego dnia ma kontakt z ludźmi chorymi i cierpiącymi oraz mający na uwadze ich dobro, widzę niezaprzeczalną potrzebę rozwoju zawodu podologa w Polsce. Nie mam wątpliwości, że połączenie sił we wspólnej opiece nad pacjentami/klientami ze strony lekarzy, pielęgniarek, fizjoterapeutów, rehabilitantów oraz podologów jest drogą do osiągania dobrych efektów terapeutycznych. Jednak ogromne znaczenie ma kształcenie podologów.

WSZKiPZ jako pierwsza uczelnia w Polsce stworzyła możliwość kształcenia specjalistów ds. podologii na kierunku kosmetologia. Obecnie została włączona do Uczelni Medycznej im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie.

Od 2008 roku mgr Maria Klamczyńska współtworzyła i realizowała autorski program specjalizacji podologicznej w WSZKiPZ, pełniła także funkcję kierownika studiów podyplomowych (2011–2014) z zakresu podologii, prowadząc jednocześnie zaję­cia teoretyczne oraz praktyczne. Natomiast prowa­dzone przeze mnie wykłady w WSZKiPZ na studiach licencjackich, magisterskich, podyplomowych z dermatologii i wenerologii, ze szczególnym uwzględnieniem schorzeń kończyn dolnych, w tym stóp oraz patologii paznokci, były niejako początkiem omawianych przeze mnie zagadnień w niniejszej książce. Jednocześnie recenzowałam wiele prac licencjackich i magisterskich z zakresu podologii. Dokumentację fotograficzną, szczególnie dotyczącą paznokci, kataloguję od ponad 25 lat.

Podręcznik Podologia napisany jest przez specjalistów praktyków, ekspertów w określonej dziedzinie, a także dydaktyków, dzielących się swoją wiedzą i doświadczeniem zawodowym. Niezwykle bogata dokumentacja fotograficzna pochodzi głównie ze zbiorów autorów. Książka zawiera liczne ryciny (około 1000), schematy, tabele, informacje w ramkach ułatwiające zapamiętywanie informacji. Procedury podologiczne są opisane krok po kroku i uzupełnione dokumentacją fotograficzną.

Podologia jest dedykowana nie tylko studentom kosmetologii, lecz także praktykującym podologom, pielęgniarkom diabetologicznym, edukacyjnym, fizjoterapeutom czy przedstawicielom pokrewnych zawodów, związanych z pielęgnacją i ochroną zdrowia, dotyczącą szczególnie stóp.

Dziękuję Pani mgr Marii Klamczyńskiej za możliwość współtworzenia tego dzieła, dziękuję wszystkim współautorom za poświęcony czas i zaangażowanie. Składam podziękowania dla dr. n. med. Jana Ławrynowicza, diagnosty labora­toryjnego, za wskazówki w przygotowaniu rozdziału o diagnostyce mikrobiologicznej. Ogromne podziękowania dla Zespołu Redakcyjnego PZWL Wydawnictwa Lekarskiego, w tym Pani Redaktor Sylwii Chrabałowskiej, Wydawcy Atlasu podologicznego, i Pani Redaktor Stelli Nowośnickiej-Pawlitko, obecnego Wydawcy Podologii, za podjęcie wyzwania i ogromny trud w przygotowaniu publikacji. Szczególnie dziękuję Pani Redaktor Stelli Nowośnickiej-Pawlitko za wsparcie w trakcie pisania, wyrozumiałość i poświęcenie w tworzeniu kolejnej pozycji książkowej dotyczącej stóp.

Mam nadzieję, że następne wydania Podologii będą jeszcze lepsze i spełnią oczekiwania Czytelników, okażą się przydatne w nauczaniu podologii oraz w praktyce podologicznej, a podjęte działania przez podologów w pielęgnacji/profilaktyce chorób stóp zmniejszą liczbę powikłań i poprawią komfort życia chorych/klientów i ich rodzin.

Zapraszam do lektury.

Magdalena CiupińskaPrzypisy

Kąt większy od 15° może świadczyć o koślawości palucha, kąt poniżej 0° – o jego szpotawości.

Kąt powyżej 9° może świadczyć o szpotawości palca piątego, zwanej: chorobą Tylora, „kostką krawca”, bunionette.

W piśmiennictwie naukowym dość zamiennie stosowane są nazwy opisujące ruch rotacyjny stóp, tj. inwersja i ewersja, pronacja i supinacja, nawracanie i odwracanie. W niniejszym opracowaniu zastosowano opis na podstawie AOFAS (American Food and Ancle Society) oraz ISB (International Society of Biomechanics).

Supinacja i pronacja są ruchami złożonymi, a więc i normatywne podejście do ich zakresu musi być rozważane poprzez świadomą izolację ruchomości. Przy braku izolacji ruchu kolana oraz zgięcia podeszwowego zakres supinacji może dochodzić do 52°, a pronacji może wynieść 25–30°. Ma to ogromne znaczenie w określeniu metodologii badań, a tym samym rzetelności ich wyniku.

W literaturze naukowej znaleźć możemy różnice w normatywnych zakresach ruchomości w stawach, co związane

The Transverse Metatarsal Arch: www.sportspodiatryinfo.co.uk/the-transverse-metatarsal-arch/.

Observations concerning transverse metatarsal arch: www.onlinelibrary.wiley.com.

Metodologia badań zostanie szczegółowo opisana w dalszej części opracowania.

Poprzez ewersję kości piętowej kość piszczelowa i strzałkowa rotują wewnętrznie o 4–8°, a staw kolanowy ustawia się w koślawości, co w konsekwencji powoduje również wewnętrzną rotację kości udowej, a po wykonaniu kroku rotację miednicy oraz rotację zewnętrzną miednicy w stosunku do kończyny nieobciążonej.

Normatywnie szerokość rozstawu stóp podczas chodu (odległość między stopami) wynosi ok. 7 cm u kobiet i ok. 8 cm u mężczyzn.

Podczas przenoszenia ciała staw kolanowy ulega zgięciu do ok. 20° oraz przywiedzeniu o 4–5°. Boczne pochylenie miednicy zmniejsza się dzięki kompensacji kręgów odcinka lędźwiowego oraz kontrrotacji obręczy barkowej, na poziomie odcinka piersiowego (obie rotacje wzajemnie się znoszą, co decyduje o stabilności ruchu w odcinku szyjnym i głowie).