Pogranicze folkloru i kultury popularnej w wielkomiejskiej Łodzi. Od połowy XIX wieku do 1939 roku - ebook

Książka jest poświęcono literackiej kulturze popularnej kształtującej się w Łodzi – mieście, które przeżyło gwałtowną transformację z sennej osady w wielki ośrodek przemysłu włókienniczego. Publikacja składa się z dwóch zasadniczych części. W pierwszej badacze opisują obszary twórczości literackiej rzadko odwiedzane przez literaturoznawców czy kulturoznawców: pieśni i piosenki funkcjonujące w środowisku robotniczym w całej ich różnorodności gatunkowej i tematycznej; literaturę brukową (na przykładzie kupletów) skierowaną do masowego, słabo wykształconego odbiorcy i egzystującą na obrzeżach literatury „wysokiej”; popularną literaturę humorystyczną i satyryczną, której Łódź stała się w okresie międzywojennym ważnym ośrodkiem wydawniczym; gatunki kultury masowej rodzące się w dwudziestoleciu międzywojennym – odcinkową powieść popularną oraz „historyjki obrazkowe”, czyli zaczątki komiksu pojawiające się na łamach „Expressu Wieczornego Ilustrowanego”; a na zakończenie tej części – teksty reklamowe. Druga część książki to antologia przybliżająca świat tekstów funkcjonujących w łódzkiej kulturze popularnej. Jej poszczególne działy odpowiadają artykułom z części pierwszej i stanowią uzupełnienie badawczych opisów i rozpoznań. Nie dąży ona do kompletności czy nawet reprezentatywności, ale ma jedynie dawać wyobrażenie o bogactwie zjawisk literackich i z pogranicza literatury, które współtworzyły kulturę popularną wielkomiejskiej Łodzi.

Krystyna Radziszewska, Wielokulturowa Łódź – między historią a codziennością 9

Przemysław Owczarek, Między folklorem a kulturą popularną 37

Przemysław Owczarek, Pieśni robotniczej Łodzi. Od połowy XIX w. do 1939 r 49

Katarzyna Badowska, „Podkasana Muza” w druku. Przedwojenne łódzkie kuplety, czyli o pewnym typie „literatury-ulicznicy” 123

Bartłomiej Cieśla, Twórczość satyryczna na łamach łódzkiej prasy humorystycznej (do 1939 r.) 147

Karolina Kołodziej, Powieść odcinkowa na łamach „Expressu Wieczornego Ilustrowanego” w dwudziestoleciu międzywojennym 163

Karolina Kołodziej, Odcinkowe historyjki obrazkowe na łamach „Expressu Wieczornego Ilustrowanego” 171

Krystyna Piątkowska, Przemysław Owczarek, Mityzować i zarabiać. Impresje na temat łódzkiej reklamy do końca lat 30. XX w 185

ANTOLOGIA 197

I. PIEŚNI I PIOSENKI ROBOTNICZE

1.1. Pieśni pamięci o wsi (pochodzenia ludowego)

N.N., Jechali panowie z rana na pole 199

N.N., Cego kalinko w dole stois? 200

N.N., Jasna nasza korona 201

N.N., Tu me nocka zdybała 203

N.N., Bodajże cię moja mała 203

N.N., U konika siwa noga 203

1.2. Pieśni pracy

N.N., Wstaję rano, jak najraniej 204

N.N., A ty orzesz, a ty siejesz (przeł. z jidysz Dariusz Dekiert) 205

N.N., Fabryczna dziewczyna 206

N.N., Motor 207

Walenty Kotarski, Bóg się rodzi 208

1.3. Pieśni wiary

Jan Gutner, Gdybyś się Jezuniu w Łodzi urodził 208

[Szymon Frug], Piasek i gwiazdy (przeł. z jidysz Dariusz Dekiert) 209

1.4. Pieśni walki (o upodmiotowienie w społeczeństwie klasowym)

N.N., Boże, coś Polskę 210

Eugeniusz Pottier, Międzynarodówka 212

Bolesław Czerwieński, Czerwony sztandar 214

N.N., 1 maj 1896 roku 215

N.N., Śmierć prowokatora 216

N.N., Na barykady 217

N.N., Oprawcom Łodzi 218

N.N., Ballada o Okrzei 219

N.N., Śmierć Kunitzera 220

Zygmunt Ból, Łodzianka 221

N.N., Jest na Długiej kamienica 222

N.N., Pieśń więzienna 223

Aleksy Rżewski, Bez pracy i chleba 224

Jan Gutner, Kolęda dziadowska 226

Zula Pacanowska, Pieśń o Łodzi 227

1.5. Ludyczne pieśni masowe (zabawa, rozrywka, sensacja, miłość)

N.N., Zawsze klawo jest w zapusty 228

N.N., W czynszowej kamienicy 229

N.N., Kominiarz 230

Walenty Kotarski, W bałuckiej cichej dzielnicy 231

N.N., Moc było zbrodni na świecie 233

N.N., Na jednym cmentarzu 234

N.N., Życie złodzieja 237

2.1. Pieśni o mieście

Antoni Teodorczyk, W mieście Łodzi na Szlezyngu 238

N.N., Cztery mile lasu 239

N.N., Niedziela w Czarnocinie 240

N.N., Przyjechał Wojtek do Łodzi 241

N.N., Hej, Łodzianko, czemuś smutna 242

Anna Eckersdorf-Kalinowska, Stara Łódź 243

N.N., Bałuty 245

N.N., Nie ma jak to w mieście Łodzi 246

2.2. Ulica i plac

Carl Heinrich Schultz, Szlagiery łódzkiej ulicy (przeł. z niemieckiego Małgorzata Półrola) 247

N.N., Panna Franciszka 250

N.N., Dorożkarz łódzki 251

N.N., Hej, na Rynku Geyera 251

2.3. Szynki

Carl Heinrich Schultz, Szlagiery łódzkiej ulicy (przeł. z niemieckiego Małgorzata Półrola). 252

2.4. Podwórka

Mojżesz Puławer, Żydowscy muzykanci podwórkowi w Łodzi (przeł. z jidysz Dariusz Diekiert) 253

Mojżesz Puławer, Ślepy Maks (przeł. z jidysz Julia Makosz) 255

Mojżesz Puławer, Berke – śpiewak podwórkowy z laską (przeł. z jidysz Krystyna Radziszewska) 257

Alfred Renner, Podwórkowi muzykanci (przeł. z niemieckiego Krystyna Radziszewska) 259

Mojżesz Puławer, Kataryniarze (przeł. z jidysz Natalia Krynicka) 261

2.5. Majówki w parkach i na terenach zamiejskich

N.N., Na majówkę w Mani lesie 264

N.N., W Łagiewnikach na majówce 265

2.6. Imieniny

N.N., Na Bałutach klawa dzisiaj jest zabawa 266

N.N., Mańki imieniny 267

II. ŁÓDZKIE KUPLETY

J. Ciechanowski, Ja nie, już nie 269

N.N., Obrazki łódzkie 270

N.N., Na Bałutach 273

As-Pik, Niedziela na Bałutach 274

N.N., Andzia z Kozin 276

Stanisław Śliwiński, Frajda w Helenowie 277

Stanisław Śliwiński, Oj-ra łódzka 278

B. Bronowski, Kominiarczyk 280

N.N., Karnawał w Łodzi 281

Walenty Kotarski, Boże Narodzenie w Łodzi 282

III. HUMOR I SATYRA WIELOJĘZYCZNEJ ŁODZI

… po polsku

Hieronim Schiff, Łódzkich rymów kilkoro 283

X.X., Szopka łódzka 283

Mi-mo, Czekaj tatka… 289

Daktyl, Kraina płócien 290

N.N., 30-lecie 292

N.N., Strofy o Łodzi i łodzianach [I] 292

Daktyl, Łódzki asymilator 297

N.N., Strofy o Łodzi i łodzianach [II] 298

Loup, Sąd 301

Karol Śmich, Łódź 304

N.N., Bije Kuba… 305

H.Pł., Lew 305

Wacław Drozdowski, Budowa teatru. Komedia w 3 aktach 306

H. Płochocki, Pod pręgierz: BUDUJĄ, BUDUJĄ 307

Pierrot, Oda do łodzianki 307

Wład., Łódzkie bajki 308

Meteor, Poetom z łaski swojej 310

… w jidysz (przeł. Agnieszka Żółkiewska)

Josef Miler, Dzisiejsi narzeczeni 311

[Lejb Berman], Pytania 311

Graf Kali, Minuta dla śmiechu 312

[Lejb Berman], Moja kuczka 313

Graf Kali, Zarobek mojego wujka Eliego. Humoreska 314

Ge-Ka, Żydowski nudnik 314

Graf Kali, Purimowy liścik z Zakopanego. Od żony do męża 316

Graf Kali, Zarobek po amerykańsku 317

Kowner, Moja żona 319

Graf Kali, Wielki spadek 320

Graf Kali, Nasza kuczka 322

Bag., Moje spotkanie z cadykiem aleksandrowskim, oby żył długo i szczęśliwie, amen… 323

… po niemiecku (przeł. Małgorzata Półrola)

Wilfried Spectator, Łódź stoi na głowie 324

Wilfried Spectator, Wolny jak ptak... (Piosenka o forsie) 324

Wilfried Spectator, Idzie plajta 325

Wilfried Spectator, Sekutnica albo jak to wygląda w gazecie „Echo” 325

… po rosyjsku (przeł. Anna Bednarczyk)

Wujek Mitia, Pieśń bałuciarza 326

IV. POWIEŚĆ BRUKOWA W ODCINKACH

Ludwik Starski, Helena Ordężanka, Tajemnice łódzkiego cmentarza. Sensacyjny romans z życia Łodzi 327

V. ODCINKOWE HISTORYJKI OBRAZKOWE

O żywocie Moryca Konto – rapsody frywolne. Wielki łódzki film obyczajowo-kryminalno-manufakturowy w aktach i częściach 341

Łódź w dobie chłopczycy. Wielka rewia karnawałowa „Expressu” w 4 seriach. Rys. St. Dobrzyński 345

VI. TEKSTY REKLAMOWE

6.1. Teksty reklamowe z kalendarza „Łodzianka” i tygodnika „Śmiech”, 1903–1913  350

6.2. Teksty reklamowe Grafa Kali (Lejba Bermana) z jednodniówki Akdumos, 1936 (przeł. z jidysz Julia Makosz) 355

Indeks nazwisk 365