Polacy w Nigerii. Tom I - ebook

Rzeczpospolita Polska
Minister Spraw Zagranicznych

Pragnę wyrazić szczere uznanie dla podjętego trudu udokumentowania obecności Polaków w Nigerii. Książka jest wartościową próbą prezentacji losów naszych rodaków w tym kraju, ich codziennego życia, kłopotów i radości. Jest także zapisem ich osiągnięć oraz wkładu w gospodarczy i kulturalny rozwój Nigerii. Pokazuje również więzi, jakie ustanowili oni z Nigeryjczykami oraz historię wzajemnych stosunków.

Nasze kontakty kształtowały się bezkonfliktowo na wielu płaszczyznach począwszy od pierwszego dnia uzyskania przez Nigerię niepodległości w 1960 r. W ich tradycję wpisały się takie wydarzenia, jak wkład Polski w utrzymanie niepodległości tego kraju, wsparcie wysiłków na rzecz zachowania jego integralności oraz wydatna pomoc w sferze naukowo-technicznej, kulturalnej i oświatowej. Fakty te świadczą, że Polacy i Nigeryjczycy są dla siebie wartościowymi i sprawdzonymi partnerami.

Przedstawiając Polaków w Nigerii, warunki ich życia oraz zderzenie z egzotyczną kulturą, wierzeniami, praktykami i zwyczajami, książka pomaga także uzmysłowić sobie, jak ważną sprawą jest międzykulturowy dialog i wzajemne zrozumienie. Tradycja i wspólne doświadczenia oraz licząca się współpraca w wielu dziedzinach stanowią solidną podstawę obecnych i przyszłych stosunków między obu naszymi krajami.

Gratulując Towarzystwu Polsko-Nigeryjskiemu udanej inicjatywy, jaką jest wydanie tej pozycji, pragnę wyrazić przekonanie, że będzie ona dobrze służyć umocnieniu więzów łączących Polskę i Nigerię oraz nasze społeczeństwa.

Dariusz RosatiJego Ekscelencja

Pan Minister John O. Aje

Chargé d'Affaires Nigerii

PRZEDMOWA

Historia rozwoju niepodległej Nigerii nie może być pełna bez uwzględnienia niezbędnego wkładu zagranicznych pracowników, w szczególności zaś pochodzących z Polski. Szacuje się, że w latach 1960-1990 tysiące Polaków różnych zawodów i specjalności żyło i pracowało w Nigerii. Jest przeto rzeczą ważną, i wierzę, że również właściwą, aby działalność tej grupy cudzoziemców została odpowiednio udokumentowana dla potomności, jako stosowny wyraz uznania dla mężczyzn i kobiet, którzy dali tak wiele Nigerii, Taki jest cel niniejszej książki, którą właściwie zatytułowano Polacy w Nigerii.

Książka ta jest na czasie i uważam, że zainteresuje ona zarówno zwykłego czytelnika, jak też naukowca i obserwatora polsko-nigeryjskich stosunków.

Towarzystwo Polsko-Nigeryjskie zasługuje na pochwałę za ten wysiłek, który jak mniemam ośmieli i zachęci Nigeryjczyków mieszkających w Polsce do napisania podobnej relacji z ich doświadczeń na przestrzeni lat.

John Olorunfemi Aje

Minister Pełnomocny, Chargé d’Affaires a.i. Ambasady Republiki Federalnej Nigerii

FOREWORD

The history of the development of post-independence Nigeria cannot be complete without an account of the vital contributions made by foreign expatriate workers, especially those of Polish origin. It is estimated that between 1960 and 1990, thousands of Poles from different occupational and professional backgrounds, lived and worked in Nigeria. It is therefore important and, I believe, appropriate that the activities of this group of foreigners should be properly documented for posterity as a fitting tribute to the men and women who gave so much for Nigeria. This is the aim of the present book which is appropriately titled Poles in Nigeria.

The book is timely and I think would be of immense interest to the general reader as well as to scholars and observers of Nigerian - Polish relations.

The Polish - Nigerian Association deserves commendation for this effort which I hope would stimulate and encourage Nigerians who had lived in Poland to write a similar account of their experiences through the years.

John Olorunfemi Aje

Minister, Chargé d’Affaires a.i. Embassy of the Federal Republic of NigeriaWSTĘP

Książka ta została napisana przez nas, o nas i dla nas - współuczestników nigeryjskiej przygody.

Dzięki unikalnemu splotowi różnych przyczyn, w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych pracowała w Nigerii wielotysięczna rzesza Polaków. Ten, być może niepowtarzalny fenomen w stosunkach polsko-nigeryjskich, stał się bodźcem do przedstawienia polskiej obecności w Nigerii w szerszym kontekście historycznym. Zamierzeniem kilkudziesięciu współautorów, reprezentujących różne zawody, emocjonalnie związanych z Nigerią długoletnim pobytem i pracą w tym kraju, było nakreślenie w miarę wszechstronnego i obiektywnego obrazu tamtejszej polskiej społeczności.

W części I opisano kontakty polsko-nigeryjskie od czasów przedkolonialnych po dzień dzisiejszy. Część II, opracowana przez specjalistów z różnych dziedzin, ukazuje warunki pracy Polaków w Nigerii, ich zawodowe osiągnięcia oraz udział w rozwoju tamtejszej gospodarki. Część III przedstawia aspekty psychologiczne, socjalne, kulturalne i ekonomiczne życia Polaków w egzotycznym środowisku przyrodniczym i społecznym. Zamieszczone w części IV biogramy Polaków oraz załączniki mają na celu podniesienie wartości dokumentacyjnej i źródłowej publikacji.

Tom II zawiera kilkadziesiąt wspomnień i opowiadań z Nigerii, napisanych przez współuczestników niezapomnianej afrykańskiej przygody.

Książka jest zbiorowym dziełem, któremu udzieliły poparcia życzliwe osoby i instytucje, w szczególności Ambasada Federacyjnej Republiki Nigerii w Warszawie, za co składamy im gorące podziękowania. Dziękujemy również setkom Członków i Sympatyków Towarzystwa Polsko-Nigeryjskiego, za ich opracowania, wspomnienia, fotografie i inne materiały źródłowe. Szczególnie serdeczne podziękowania składamy naszym rodakom zamieszkałym za granicą, zwłaszcza zaś weteranom II wojny światowej, pełniącym w latach 1940-1945 swą żołnierską służbę na terenie Nigerii.

Jesteśmy świadomi, że książka, zarówno pod względem merytorycznym, jak i formalnym nie jest doskonała. Zdajemy sobie również sprawę z zaistniałych luk, a nawet możliwych błędów. Nie sposób ich było uniknąć, gdyż główne źródło informacji stano wiły osobiste przekazy, oparte na zawodnej pamięci, nieraz zatarte i zniekształcone upływem czasu. Poza tym, dostęp do tych informacji był utrudniony rozproszeniem potencjalnych respondentów po całym świecie oraz niechęcią niektórych z nich do współpracy, pomimo wielokrotnej zachęty z naszej strony. W tej sytuacji, niektóre osoby, grupy zawodowe i instytucje mogą więc uznać, że ich dokonania i osiągnięcia nie zostały należycie przedstawione. Prosząc o wyrozumiałość, przepraszamy wszystkich tych, których dotyczą możliwe błędy i przeoczenia. Jednocześnie prosimy o sprostowania do strzeżonych w tekście nieprawidłowości, co umożliwi nam poprawienie ich w ewentualnym następnym wydaniu książki.

Towarzystwo Polsko-Nigeryjskie

Warszawa 1997NIGERIA - PRZYJAZNY PARTNER POLSKI I GOŚCINNY DOM POLAKÓW¹

Na południowym wybrzeżu Afryki Zachodniej, w odległości ponad 5 tysięcy km, od las, leży NIGERIA - kraj o powierzchni trzykrotnie większej od Polski, zamieszkały przez blisko 100 milionów życzliwych nam ludzi. W tym gościnnym kraju, wielotysięczna rzesza Polaków od lat znajdowała schronienie, dach nad głową i warunki dostatniego życia w przyjaznej atmosferze, wnosząc w zamian swą pracą znaczący wkład do jego rozwoju. Współczesna nam niepodległa Nigeria, choć przeżywa okresowe trudności rozwijającego się państwa, pokonującego dziedzictwo wiekowej kolonialnej zależności, jest autentycznym mocarstwem w gronie krajów Czarnej Afryki. Wystarczy wspomnieć, iż co szósty Afrykanin jest Nigeryjczykiem, a bogate zasoby ropy naftowej gazu ziemnego lokują Nigerię wysoko w rankingu gospodarczym krajów afrykańskich, Stawia to Nigerię na czołowym miejscu wśród partnerów Polski na kontynencie Afryki.

Zanim przedstawimy losy Polaków w Nigerii, warto zapoznać się choćby w telegraficznym skrócie z tym krajem i jego mieszkańcami.²

Bogactwa dziejów

Nigeria szczyci się długą i bogatą historią. Ludy zamieszkujące ten kraj od czasów paleolitu, już w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą rozwijały rodzimą kulturę. Na przełomie VIII-IX w.n.e. stworzyły one organizacje państwowe, nieustępujące poziomem rozwoju cywilizacyjnego niektórym współczesnym im państwom europejskim, m.in. dzięki wczesnemu opanowaniu umiejętności wytopu metali (żelaza i miedzi) i wyrobom z brązu. Liczne średniowieczne samodzielne państwa istniejące na terenie dzisiejszej Nigerii, jak Benin, miasta-państwa Hausów i Jorubów, Kanem (od XIV w. Bornu), Kano, Katsina i inne o wysokiej kulturze, które promieniowały na sąsiednie tereny. Zislamizowane w okresie XI-XV w. północne państewka utrzymywały rozlegle stosunki handlowe z muzułmańską Afryką i Azją, eksportując do nich m.in. tkaniny, wyroby skórzane, metalowe i in.

Nową kartę historii Nigerii otworzyło pojawienie się na wybrzeżu Portugalczyków 1472 r., a następnie Anglików (1553 r.). Zapoczątkowany przez Portugalczyków i rozwinięty przez Anglików na szeroką skalę w drugiej połowie XVI w. Handel niewolnikami, wyniszczył miejscowe struktury państwowe na zapleczu Wybrzeża Niewolników, tak nazwanego przez Europejczyków.

Podbój Nigerii rozpoczęli Anglicy w połowie XIX w. od opanowania wyspy Lagos, którą w 1862 r. przekształcili w kolonię koronną. Stamtąd, w ciągu kilkudziesięciu następnych lat opanowali resztę terytorium współczesnej Nigerii, tworząc cały system kolonii i protektoratów, które w 1914 r. połączyli w administracyjną całość jako Kolonię i Protektorat Nigerii. Dopiero po II wojnie światowej, I.X.I960 r. Nigeria uzyskała niepodległość. W 1961 r., w wyniku plebiscytu przeprowadzonego przez ONZ w sąsiednim brytyjskim Kamerunie, jego północną część przyłączono do Nigerii, a południową do niepodległego Kamerunu. Od 1963 r. Nigeria jest republiką federalną, będącą członkiem Brytyjskiej Wspólnoty Narodów.

Bogactwa przyrody

Środowisko naturalne Nigerii, rozciągającej się na obszarze prawie miliona km², na długości 1200 km od granic Sahary do wybrzeży Zatoki Gwinejskiej, odznacza się dużym zróżnicowaniem ukształtowania terenu, klimatu oraz flory i fauny. Ten pełen przyrodniczych kontrastów kraj, zyskał sobie nawet przydomek miniatury Afryki Zachodniej. Na jego pejzaż składają się góry i pustynie, tropikalne dżungle i sawanny, rzeki i jeziora oraz płaskowyże, które zajmują 2/3 powierzchni kraju. Od centralnej wyżyny Jos, wznoszącej się do wysokości 2010 m. n.p.m., płaskowyż opada stopniowo we wszystkich kierunkach, przechodząc w łagodne równiny, ciągnące się wzdłuż dolin wielkich rzek Niger i Benue, aż po nadmorskie niziny.

Podzwrotnikowy klimat Nigerii jest na północy kraju suchy, pustynny, a na południu wybitnie wilgotny, tropikalny. Pogodę kształtują dwa wiatry: gorący i suchy harmattan, wiejący od października do kwietnia znad Sahary i przynoszący drobny pył powodujący zamglenia oraz monsun, wiatr stale wiejący od Oceanu i przynoszący pochmurną i deszczową pogodę. Średnie temperatury w zależności od miejsca i pory roku wahają się w granicach 20 - 30°C.

Przyrodę Nigerii cechuje różnorodność i bogactwo. Spotyka się tam prawie wszystkie strefy roślinne Afryki Zachodniej: od wilgotnych lasów równikowych i mangrowych na południu, poprzez sawannę leśną, przechodzącą w miarę posuwania się ku północy w suchą i ciernistą (sahel). Świat zwierzęcy Nigerii uległ przetrzebieniu. W lasach spotyka się małpy, w sawannach słonie, hipopotamy, lwy, antylopy, hieny. W całym kraju występują krokodyle, węże i jaszczurki.

Bogactwa ziemi

Nigeria ma bogate i różnorodne złoża mineralne, a jedno z nich - ropa naftowa, odmieniło całkowicie oblicze tego państwa, przekształcając je w krótkim czasie z kraju rolniczo-surowcowego w kraj surowcowo-rolniczy. Stąd historię gospodarczą Nigerii dzielimy na dwa okresy: do odkrycia ropy naftowej i po uruchomieniu jej eksploatacji na skalę przemysłową. U zarania niepodległości Nigeria była typowym krajem rolniczym, gdzie ponad 80% dochodów pochodziło z eksportu m.in. kakao, orzeszków ziemnych, kukurydzy, bawełny, kauczuku i drewna. W tym czasie dochody z górnictwa stanowiły niespełna 10% wpływów pochodzących z ogólnej produkcji krajowej. Ale już na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych cała nigeryjska gospodarka stała się zależna od dochodów z eksportu ropy, które osiągnęły ok. 95% wszystkich wpływów. W ich cieniu znalazły się więc produkcja i eksport takich tradycyjnych nigeryjskich bogactw mineralnych, jak cyna, kolumbit (największe zasoby w świecie), wolfram, tantal, cyrkon i węgiel (jedyne złoża w Afryce Zachodniej). Po pierwszej fascynacji boomem naftowym, Nigeria dąży obecnie do zbudowania nowoczesnej gospodarki opartej na proporcjonalnie zrównoważonych elementach produkcji rolniczej, wydobywczej i przemysłowej.

Bogactwa potencjału ludzkiego

Nigeria stanowi niezwykłą, nawet jak na warunki afrykańskie, mozaikę ludnościową. W tym, największym na świecie zwartym skupisku czarnej ludności, żyje około 100 milionów mieszkańców zróżnicowanych etnicznie, podzielonych na liczne plemiona, posługujących się ponad 250 różnymi językami i dialektami, wyznających różne wiary, w tym islam i chrześcijaństwo oraz wierzenia tradycyjne. Największymi grupami etnicznymi są ludy Hausa, Ibo i Joruba, odgrywające wiodącą rolę w życiu politycznym, gospodarczym i kulturowym kraju. Choć naczelnym hasłem federalnego państwa jest „Jedność w Różnorodności” („Unity in Diversity”), to ogromne zróżnicowanie ludności bywa źródłem konfliktów etnicznych i religijnych, których kulminacyjnym punktem była krwawa wojna domowa w drugiej połowie lat sześćdziesiątych. I choć ta różnorodność wzbogaca kulturę kraju, to jednak często hamuje jego rozwój polityczny i gospodarczy. Wynikających stąd strat nie są w stanie wyrównać nawet wybitne, o zasięgu światowym sukcesy kulturalne (m.in. literacka nagroda Nobla pisarza Wole Soyinki w 1986 r.), czy też sportowe (m.in. złote medale olimpijskie). W chwili uzyskania przez Nigerię niepodległości prawie 90% jej mieszkańców było analfabetami. Dzięki zainwestowaniu w oświatę ogromnych wpływów z eksportu ropy naftowej, obecnie kraj ten dysponuje ponad 30 wyższymi uczelniami i gęstą siecią szkół podstawowych i średnich. Ponieważ to ludzie decydują o rozwoju kraju, Nigeria zasobna w bogactwa naturalne może dziś, z ufnością spoglądać w swoją przyszłość.

Część I ROZWÓJ KONTAKTÓW I STOSUNKÓW POLSKO-NIGERYJSKICH

Choć pierwsze wzmianki o polskich kontaktach z Afryką sięgają średniowiecza, to udokumentowana obecność Polaków na obszarach dzisiejszej Nigerii datuje się dopiero od zeszłego stulecia. Ogromna odległość, rozległe i trudne do przebycia obszary morskie, górskie i pustynne, dzielące od siebie oba kraje, długo stanowiły przeszkodę, na pokonanie której ważyli się jedynie nieliczni. Ponadto Nigeria znajdowała się poza kręgiem spraw polityki zagranicznej I i II Rzeczypospolitej.

W rozwoju polsko-nigeryjskich kontaktów można wyróżnić kilka etapów: (1) sporadyczne indywidualne podróże Polaków do Nigerii przed 1918 r.; (2) międzywojenne, wątłe kontakty niepodległej Polski ze skolonizowaną Nigerią (1918-1939); (3) pierwszy masowy napływ Polaków na ziemię nigeryjską podczas II wojny światowej (1939-1945); (4) początki formowania się nigeryjskiej Polonii w latach 1945-1960; (5) rozwój wszechstronnych stosunków między Polską i niepodległą Nigerią po 1960 r., połączony z masową wymianą osobową między obu krajami.