Położnictwo - ćwiczenia - ebook

█ Budowa miednicy

Na grzbietowej powierzchni kości krzyżowej (facies dorsalis), wypukłej na zewnątrz, przebiega w linii środkowej grzebień krzyżowy pośrodkowy (crista sacralis mediana), utworzony z wyrostków kolczystych czterech górnych kręgów krzyżowych. Stanowi on tylną ścianę kanału kości krzyżowej, który w dolnym odcinku jest od tyłu otwarty. W tym miejscu znajdujące się bocznie od grzebienia krzyżowego pośrodkowego grzebienie krzyżowe stawowe (cristae sacrales intermediae), utworzone ze słabo rozwiniętych wyrostków stawowych, kończą się dwoma rożkami krzyżowymi (cornua sacralia). Takie same rożki ma pierwszy kręg kości guzicznej (cornu coccygeum). Podobnie jak na tylnej powierzchni – bocznie od grzebieni krzyżowych stawowych – znajdują się otwory krzyżowe tylne (foramina sacralia dorsalia). Jeszcze bardziej bocznie od tych otworów znajduje się grzebień krzyżowy boczny (crista sacralis lateralis), utworzony przez szczątkowe wyrostki poprzeczne. Przez tylne otwory krzyżowe wychodzą gałęzie tylne nerwów krzyżowych.

Ryc. 1.1. Kości miednicy: A – kość krzyżowa (os sacrum); B – kość biodrowa (os ilium); C – kość kulszowa (os ischii); D – kość łonowa (os pubis); E – kość guziczna (os coccygis); F – grzebień biodrowy (crista iliaca); G – kolec kulszowy (spina ischiadica); H – guz kulszowy (tuber ischiadicum); I – V kręg lędźwiowy (V vertebra lumbalis); K – otwór zasłoniony (foramen obturatum); L – panewka stawu biodrowego (acetabulum); M – kolec biodrowy przedni górny (spina iliaca anterior superior).

Ryc. 1.2. Miednica kostna: a – widok z góry; b – widok z boku.

Boczne części kości krzyżowej, powstałe ze zrośniętych wyrostków poprzecznych i szczątków żeber, zwężają się wybitnie ku dołowi, a na swej bocznej powierzchni w górnym odcinku mają nierówną powierzchnię uchowatą (facies auricularis), stanowiącą miejsce połączenia z podobną powierzchnią kości biodrowej. Bardziej ku tyłowi od tej powierzchni znajduje się guzowatość krzyżowa (tuberositas sacralis), stanowiąca miejsce przyczepu więzadeł krzyżowo-biodrowych międzykostnych.

Kanał kości krzyżowej zaczyna się otworem górnym i kończy się otworem dolnym kanału krzyżowego.

Kość krzyżowa kobieca jest szersza i krótsza, bardziej płaska, mniej zakrzywiona i cieńsza niż kość krzyżowa męska. Powierzchnia uchowata jest krótsza, zwykle utworzona przez dwa górne kręgi, podczas gdy męska sięga do połowy lub nawet do dolnego brzegu kręgu trzeciego.

Kość guziczna (os coccygis)

Stanowi przedłużenie kości krzyżowej i składa się z czterech lub pięciu kręgów szczątkowych, z których pozostały tylko trzony. Z kością krzyżową łączy się kość guziczna za pomocą rogów guzicznych (cornua coccygea) analogicznych do rogów kości krzyżowej – za pomocą chrząstkozrostu. Podobne połączenia istnieją między kręgiem pierwszym a drugim oraz drugim a trzecim – następne połączenia kręgów kostnieją.

Kości miedniczne

Największe kości obręczy miednicznej stanowią symetryczną parę, tworzącą razem z kością krzyżową zamknięty obwód miednicy. Kości miedniczne łączą się od strony kręgosłupa za pomocą mało ruchomego stawu z bocznymi brzegami kości krzyżowej. Od kości krzyżowej przechodzą silnie wygiętym na boki łukiem ku przodowi, łącząc się tutaj chrząstkozrostem zachowującym pewną ruchomość. Połączenie to nazywa się spojeniem łonowym.

Ryc. 1.3. a – miednica kobieca; b – miednica męska (widoczne różnice w kształcie profilu).█ Zewnętrzne wymiary miednicy

Miednica ogólnie ścieśniona ma czworobok wąski i wysoki o ostrych kątach: górnym i dolnym.

Miednica asymetryczna ma czworobok skośnie skrzywiony: jedno ramię jest krótsze, ponieważ jedno z bocznych wgłębień znajduje się wyżej niż drugie. Tak więc każda forma czworoboku odbiegająca od równobocznego rombu świadczy o nieprawidłowej budowie miednicy. Należy zwracać także uwagę na ogólną budowę kośćca.

Kobiety ciężarne o niskim wzroście, krótkich rękach i nogach często mają miednicę ogólnie ścieśnioną. Oznaki krzywicy klatki piersiowej, skrzywienia kręgosłupa, garb lędźwiowego odcinka kręgosłupa, krzywe ustawienie miednicy przy skróceniu jednej kończyny – wszystkie te nieprawidłowości wskazują także na wady w budowie miednicy.

Do innych charakterystycznych punktów kostnych miednicy wyczuwalnych przez skórę należą:

■ kolec biodrowy przedni górny – często widoczny, a zawsze wyczuwalny,

■ kolec biodrowy tylny górny – jest to dołek lędźwiowy dolny boczny, prawie zawsze widoczny u kobiet, leży na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego,

■ guz kulszowy – można wymacać poprzez mięsień pośladkowy wielki,

■ górny brzeg spojenia łonowego – wyczuwalny poprzez dość obfitą podściółkę tłuszczową,

■ łuk łonowy – wzdłuż zewnętrznych brzegów dolnych gałęzi kości łonowych, u kobiet w kształcie łuku romańskiego,

■ kolce kulszowe – można wybadać przez odbytnicę lub pochwę.

Wreszcie przez pochwę można wybadać prawie wszystkie wewnętrzne punkty kanału rodnego ze wzgórkiem kości krzyżowej włącznie.

Pomiary zewnętrzne miednicy wykonuje się u pacjentki za pomocą miednicomierza w pozycji stojącej albo leżącej. Podane odległości dotyczą miednicy kobiecej o prawidłowej wielkości i kształcie (ryc. 1.9):

Ryc. 1.9. Wymiary zewnętrzne miednicy: DC – międzygrzebieniowy – 29 cm; DS – międzykolcowy – 26 cm; DT – międzykrętarzowy – 31 cm.

Ryc. 1.10. Sprzężna zewnętrzna: A – sprzężna prawdziwa (coniugata vera – 10–11 cm); B – sprzężna zewnętrzna (coniugata externa – 20 cm).

■ odległość międzykolcowa (distantia interspinalis) – 25–26 cm (między kolcami biodrowymi przednimi górnymi),

■ odległość międzygrzebieniowa (distantia intercristalis) – 28–29 cm (między grzebieniami kości biodrowych),

■ odległość międzykrętarzowa (distantia intertrochanterica) – 31–32 cm (między krętarzami kości udowych),

■ sprzężna zewnętrzna (coniugata externa) (między dołkiem poniżej wyrostka kolczystego V kręgu lędźwiowego a górnym zewnętrznym brzegiem spojenia łonowego) – odległość ok. 20 cm (ryc. 1.10).

W czasie wykonywania powyższych pomiarów należy pamiętać, żeby miednicomierz był prawidłowo uchwycony – za nóżki jak pióro do pisania i ustawiony na zewnętrznych brzegach punktów, od których się mierzy.

Dalsze pomiary zewnętrzne:

■ wymiar skośny zewnętrzny, mierzony od górnych kolców biodrowych – prawy od prawego tylnego do lewego przedniego, i lewy – od lewego tylnego do prawego przedniego; wynoszą one: prawy – 22 cm, lewy – 21,5 cm,

■ odległość od wyrostka kolczystego V kręgu lędźwiowego do kolców biodrowych przednich górnych – prawego i lewego; oba wymiary powinny być jednakowej długości; jeżeli są niesymetryczne, wskazują na miednicę niesymetryczną, przynajmniej w płaszczyźnie wchodu,

■ obwód miednicy, mierzony w połowie odległości między górnym brzegiem grzebieni kości biodrowych a krętarzami wielkimi, wynosi ok. 90 cm.

Wszystkie opisane pomiary miednicy określają wielkość miednicy większej, która dla położnika nie ma bezpośredniego znaczenia. Jednak z tych pomiarów można pośrednio ocenić wielkość miednicy mniejszej i w tym przypadku większe znaczenie mają różnice między tymi wymiarami.

Ryc. 1.11. Rzut miednicy od przodu: A – głębokość miednicy; B – kąt łuku łonowego; C – ramiona zstępujące kości łonowych.

Jeżeli różnica między odległością międzykolcową a międzygrzebieniową wynosi 3 cm – miednica ma prawdopodobnie prawidłową budowę. Jeżeli różnica ta wynosi 1,5 cm lub mniej, a czasem nawet gdy odległość międzykolcowa jest większa od międzygrzebieniowej – jest to oznaką miednicy płaskiej krzywiczej. Przy zmniejszonych wszystkich wymiarach zewnętrznych miednicy mamy do czynienia z miednicą ogólnie ścieśnioną.

Jeżeli sprzężna zewnętrzna wynosi powyżej 20 cm, to sprzężna prawdziwa jest prawidłowa, przy długości 19–20 cm – jest prawidłowa lub nieco skrócona; jeżeli ma 18 cm lub mniej – jest na pewno skrócona.

Trzy pomiary wychodu miednicy mogą być zmierzone w pozycji leżącej przy kończynach zgiętych w kolanach:

■ odległość między guzami kulszowymi – 11 cm,

■ odległość od dolnego spojenia łonowego do wierzchołka kości guzicznej – 9 cm,

■ ocena kształtu łuku łonowego, którego kąt określa się jako ostry (< 90°), prosty (90°) i rozwarty (> 90°).█ Wymiary kanału rodnego miednicy mniejszej

Z punktu widzenia położniczego właściwe znaczenie dla przebiegu porodu ma miednica mniejsza, której szkielet kostny i części miękkie ograniczają przestrzeń zwaną kanałem rodnym. W związku z tym należy sobie przyswoić wiele pojęć, bez których język położniczy nie byłby precyzyjny i jednoznaczny.

Kanał rodny kostny – składa się z czterech przestrzeni ograniczonych pięcioma płaszczyznami (ryc. 1.12 i 1.13). Każda z tych przestrzeni i płaszczyzn ma następujące wymiary:

■ wymiar prosty (diameter recta) – biegnie od spojenia łonowego do kości krzyżowej,

■ wymiar poprzeczny (diameter transversa) – przechodzi poprzecznie przez środek danej płaszczyzny do bocznych ścian miednicy,

■ wymiar skośny prawy (I) (diameter obliqua dextra) – sięga od wyniosłości biodrowo-łonowej lewej do stawu krzyżowo-biodrowego prawego,

■ wymiar skośny lewy (II) (diameter obliqua sinistra) – przebiega od wyniosłości biodrowo-łonowej prawej do lewego stawu krzyżowo-biodrowego.

Ryc. 1.12. Miednica w płaszczyźnie wchodu. Wymiary: A – prosty (strzałkowy), sprzężna prawdziwa 11 cm; B – poprzeczny (czołowy) – 12 cm; C – skośny prawy (pierwszy); D – skośny lewy (drugi) – oba po 13 cm.

Ryc. 1.13. Miednica w płaszczyźnie wychodu: A – spojenie łonowe; B – łuk kości łonowych; C – guz kulszowy; D – kość guziczna; E – kość krzyżowa.

Przez wymiar skośny I główka płodu dokonuje zwrotu wewnętrznego ku prostemu wymiarowi przy postawie I, która jest najczęstsza.

Ponadto należy zapamiętać następujące kierunki:

■ ku przodowi – w kierunku spojenia łonowego,

■ ku tyłowi – w kierunku kości krzyżowej lub wzgórka kości krzyżowej (promontorium),

■ ku górze – w kierunku głowy (płaszczyzna wchodu),

■ ku dołowi – w kierunku nóg kobiety rodzącej (płaszczyzna wychodu), w prawo i lewo – oczywiście w odniesieniu do pacjentki, a nie badającego.

Należy pamiętać, że kierunki te odnoszą się do postawy stojącej, podczas gdy przy badaniu położniczym pacjentka znajduje się w pozycji leżącej.

Przestrzenie i płaszczyzny miednicy zbieżne. Klasyczny podział przestrzeni miednicy mniejszej stosowany rutynowo w badaniu klinicznym uwzględnia płaszczyzny zbieżne ku spojeniu łonowemu, dzielące kanał rodny na cztery zasadnicze przestrzenie: wchodu, próżni, cieśni i wychodu (ryc. 1.14).

Ryc. 1.14. Płaszczyzny zbieżne miednicy. Wymiary proste: A, A₁ – wchodu; B – próżni; C – cieśni; D – wychodu; E – oś miednicy. Przestrzenie: a – wchodu; b – próżni; c – cieśni; d – wychodu.█ Zagrożenie płodu w ostatnich tygodniach ciąży i w czasie porodu

8–10 punktów ocenia się jako stan dobry noworodka,

4–7 punktów – stan średni,

0–3 punkty – stan ciężki.

Tabela 4.3. Test wg Virginii Apgar

Cecha

Punktacja

0

1

2

Czynność serca

brak

poniżej 1,67 Hz (100/min)

ponad 1,67 Hz (100/min)

Oddychanie

brak

nieregularne, powierzchowne, rzadkie, słaby krzyk

prawidłowe, krzyk

Napięcie mięśni

zniesione

niektóre ruchy zginania

energiczne ruchy czynne

Odruchy na

drażnienie

brak

grymasy

krzyk

Zabarwienie skóry

cała blada, sina

kończyny zasinione, tułów różowy

różowe

█ Uraz mechaniczny

Krwiak głowy noworodka (caput succedaneum). Należy do lżejszych form tego urazu. Powstaje na czaszce płodu pod skórą w okolicy punktu prowadzącego (przy ułożeniach przygięciowych jest to potylica, okolica ciemiączka tylnego). Obrzęk ten jest najczęściej spowodowany uciskiem główki w kanale rodnym, zwłaszcza przy niedużym rozwarciu ujścia macicy. Często występuje przy dysproporcji płodowo-miednicowej i przy porodzie przedłużonym. Obrzęk ten znika bez następstw po kilku dniach.

Ryc. 4.5. Przedgłowie (caput succedaneum); a – obrzęk (O) i wynaczynienie z drobnych naczyń; b – krwiak (K).

Krwiak nadokostnowy czaszki (cephalohaematoma). Polega on na uszkodzeniu naczyń krwionośnych okostnowych i wylewie krwawym, umiejscowionym między okostną a czepcem ścięgnistym czaszki. Występuje na skutek ucisku spowodowanego długotrwałym porodem, niepodatnością szyjki, dysproporcją główkowo-miednicową, użyciem kleszczy, próżniociągu położniczego itd. Ustępuje dopiero po kilku, kilkunastu dniach, a nawet tygodniach. Nie należy go nakłuwać, żeby nie wprowadzić zakażenia.

Krwotok wewnątrzczaszkowy (haemorrhagia intracranialis). Krwotok wewnątrzczaszkowy może powstać na tle urazu mechanicznego albo urazu zamartwiczego, lub obu tych urazów łącznie. Uraz mechaniczny to najczęściej rozdarcie namiotu móżdżku lub sierpu mózgu, spowodowane zabiegiem kleszczowym lub powstałe w czasie udzielania pomocy ręcznej. Uszkodzenia te powodują krwawienia do jąder podstawy czaszki, komór mózgu, tkanki mózgowej. W następstwie tych krwawień powstają ogniska martwicy tkanki mózgowej i jeżeli nie dochodzi do zgonu w krótkim czasie po urodzeniu, u noworodka mogą wystąpić w późniejszym okresie życia objawy opóźnionego rozwoju umysłowego i urazu mózgu. Przy zastosowaniu techniki USG do badania wnętrza czaszki stwierdza się obecnie u noworodków o wiele częściej krwiaki w obrębie czaszki, które mogą nie dawać objawów klinicznych.

Ryc. 4.6. Lokalizacja krwawień domózgowych spowodowanych urazem mechanicznym i niedotlenieniem.

Porażenie nerwu twarzowego (paresis nervus facialis). Powstaje ono na tle urazu spowodowanego uciskiem łyżki kleszczowej; jest to obrzęk i krwawienie w okolicy kości jarzmowej. Ustępuje zwykle po kilkunastu dniach.

Porażenie splotu ramiennego (paresis plexus brachialis). Jest ono najczęściej spowodowane brutalnie wykonanym zabiegiem pomocy ręcznej sposobem klasycznym. Występuje w dwu odmianach.

■ Porażenie typu Erba – jest to uszkodzenie korzeni nerwów rdzeniowych C₅, C₆. Powoduje porażenie obejmujące mięśnie: naramienny dwugłowy ramienia, ramienny, ramienno-promieniowy, podgrzebieniowy i odwracacz krótki. Porażone ramię zwisa bezwładnie w przywiedzeniu, skręcone do wewnątrz, z dłonią skierowaną ku tyłowi i zgiętą w nadgarstku, palce są przywiedzione.

■ Porażenie typu Klumpkego – jest spowodowane uszkodzeniami korzeni nerwów C₆, C₇ i Th₁. W tym przypadku, oprócz niedowładu długich zginaczy ręki i palców, występuje również objaw zwężenia źrenicy i opadnięcia powieki.

Jeżeli uszkodzenie zostało spowodowane przerwaniem osłonki włókien nerwowych, to jest ono przejściowe, jeżeli jednak doszło do przerwania włókien nerwowych, uszkodzenie jest nieodwracalne i porażenie jest zjawiskiem trwałym.

Ryc. 4.7. Porażenie spowodowane urazem mechanicznym w czasie porodu: a – porażenie Klumpkego, b – porażenie Erba, c – porażenie nerwu twarzowego.

Do innych, rzadszych uszkodzeń mechanicznych należą: złamanie kości ramiennej, np. przy pomocy ręcznej w czasie wydobycia barków lub uwalniania zarzuconych rączek, pęknięcie lub złamanie kości udowej przy ręcznym wydobyciu płodu, obrocie, pomocy ręcznej. Uszkodzenia wątroby, nadnerczy zdarzają się jeszcze rzadziej i są zazwyczaj przyczyną zgonu noworodka.█ Umieralność okołoporodowa

█ Martwe urodzenia i zgony noworodków

Umieralność okołoporodowa (UO) – współczynnik umieralności okołoporodowej jest obliczany według następującego wzoru:

gdzie:

UO – umieralność okołoporodowa

UM – urodzenia martwe

UŻ – urodzenia żywe

ZN – zgony noworodków

Współczynniki umieralności okołoporodowej oblicza się na 1000 żywych i martwych urodzeń na danym terenie (województwie lub w szpitalu) w ciągu określonego czasu (najczęściej roku kalendarzowego).

Przy obliczaniu współczynnika umieralności okołoporodowej bierze się pod uwagę wszystkie noworodki żywo i martwo urodzone, których masa urodzeniowa wynosi 500 g i powyżej. Współczynnik ten jest stosowany w analizach porównawczych dla szpitali lub województw.

Roczniki statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego podają umieralność okołoporodową od 500 g masy urodzeniowej. Umieralność okołoporodowa dzieli się na:

Tabela 4.4. Urodzenia żywe i martwe, zgony i umieralność okołoporodowa w Polsce w latach 2000–2014 (masa urodzeniowa ≥ 500 g)

Rok

Urodzenia ogółem

Umieralność okołoporodowa

martwe urodzenia

zgony

martwe urodz. + zgony

liczba

liczba

‰

liczba

‰

liczba

‰

2000

380 476

2128

5,6

1565

4,1

3693

9,7

2001

370 247

2042

5,5

1439

3,9

3481

9,4

2002

355 526

1761

5,0

1341

3,8

3102

8,7

2003

352 785

1713

4,9

1311

3,7

3024

8,6

2004

357 884

1753

4,9

1279

3,6

3032

8,5

2005

366 095

1712

4,7

1233

3,4

2945

8,0

2006

376 035

1791

4,8

1224

3,3

3015

8,0

2007

389 713

1840

4,7

1250

3,2

3090

7,9

2008

416 437

1938

4,7

1219

2,9

3157

7,6

2009

419 337

1748

4,2

1266

3,0

3014

7,2

2010

415 030

1730

4,2

1087

2,6

2817

6,8

2011

390 069

1653

4,2

943

2,4

2596

6,7

2012

387 878

1621

4,2

918

2,4

2539

6,5

2013

370 962

1386

3,7

846

2,3

2232

6,0

2014

376 501

1341

3,6

781

2,1

2122

5,6

Źródło: GUS

Ryc. 4.8. Umieralność okołoporodowa (UO), martwe urodzenia (MU) i zgony noworodków (ZG) w Polsce w latach 2000–2014 (masa urodzeniowa ≥ 500 g).

■ Przedporodową, czyli zgony płodów w czasie ciąży.

■ Śródporodową – zgony płodów w czasie porodu.

■ Poporodową – zgony noworodków od chwili urodzenia do 7. dnia życia włącznie (168 godzin).

Umieralność okołoporodowa późna liczona jest do 27. dnia życia (do pełnej 28. doby).

W 2014 r. na oddziałach położniczych publicznej służby zdrowia w Polsce urodziło się 376 501 noworodków, umieralność okołoporodowa wyniosła 5,6‰ i w stosunku do 2000 r., w którym umieralność okołoporodowa wyniosła 9,7‰, współczynnik umieralności okołoporodowej w ciągu 15 lat obniżył się o 4,1‰.█ Wstęp

Cięcie cesarskie jest operacją mającą na celu wydobycie płodu z łona matki poprzez przecięcie powłok brzusznych i macicy w sytuacji, gdy istnieją wskazania ze strony matki lub płodu albo ze wskazań wspólnych. Wykonuje się je przede wszystkim w takich przypadkach, w których poród drogami natury jest niemożliwy lub bardzo utrudniony, albo gdy ryzyko porodu drogami natury dla matki i/lub dziecka jest wysokie.

Rozszerzenie wskazań do cięcia cesarskiego na całym świecie doprowadziło do sytuacji, w której zalecenia ściśle medyczne, dyktowane stanem zagrożenia dla matki i/lub dziecka, nie stanowią nawet ¹/₃ wszystkich wykonywanych cięć.

W okresie ostatnich 20–30 lat wiele się zmieniło w dziedzinie medycyny perinatalnej. Dotyczy to nie tylko metod nadzoru przebiegu ostatnich tygodni ciąży, lecz także częstszych wskazań do indukcji czy preindukcji, gdy gotowość do porodu jest niska (według skali Bishopa, patrz tab. 18.1), co często prowadzi do ukończenia go cięciem cesarskim przy rozpoznaniu zagrożenia dla dziecka. Indukcja porodu jest praktykowana w tak zwanym terminie porodu określanym metodą Naegelego na podstawie liczby tygodni ciąży liczonych od pierwszego dnia ostatniej miesiączki, ewentualnie korygowanych parametrami USG, rzadziej testami biochemicznymi.

Zastosowanie nowoczesnych metod techniki cięcia cesarskiego i rozwój anestezjologii zdecydowały w dużym stopniu o tym, że perspektywa prowadzenia porodu drogami natury z wielogodzinnym nadzorem staje się dla coraz większej liczby położników wyborem niekorzystnym. Do niektórych następstw takiej polityki należy zwiększenie liczby urodzeń wcześniaków, prowadzenie porodu przy nieprzygotowanym do tego kanale rodnym i macicy, szczególnie dolnego jej odcinka. Istnieje większe ryzyko uszkodzenia naczyń przymacicznych i narządów sąsiednich, ryzyko atonii macicy i krwotoku. Nie bez znaczenia jest też perspektywa zagrożenia kolejnych ciąż i porodów u tej samej kobiety (częstsze ciąże zagnieżdżone w bliźnie, pęknięcie macicy w bliźnie, nisko usadowione łożysko, poród przedwczesny).

Na przestrzeni ostatnich 20 lat w Polsce drastycznie wzrosła częstość cięć cesarskich, od 13,8% w 1994 roku do 42,3% (wzrost trzykrotny!) w 2014 roku. Tabela 22.1 i wykresy na rycinie 22.1 pokazują wzrost odsetków cięć cesarskich w Polsce (wg województw) w latach 2000–2014.

Na tle 27 krajów Unii Europejskiej Polska w 2010 roku zajęła trzecie od końca miejsce w rankingu częstości cięć cesarskich. Tylko Włochy i Portugalia miały wyższe wskaźniki. Natomiast Niemcy, Francja i Wielka Brytania oraz kraje skandynawskie skutecznie obniżyły częstości cięć do 20–23% (Peristat 2010).

Tabela 22.1. Cięcie cesarskie w Polsce w latach 2000–2014 (w %). Wartości min. i maks. podane są wg województw – patrz rycina 22.1

Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
--------- ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------ ------
Polska 19,6 21,7 23,1 24,6 26,3 27,3 28,8 29,8 30,5 32,0 33,9 35,4 37,1 39,9 42,3
min. 15,5 16,7 18,3 19,7 21,2 21,2 22,2 22,5 22,7 24,5 26,1 27,4 28,3 30,4 32,6
maks. 23,0 25,1 28,0 31,5 34,7 35,1 36,3 36,7 37,0 38,7 41,1 43,6 45,6 48,2 49,4
rozrzut 7,5 8,4 9,7 11,8 13,5 13,9 13,1 14,2 14,3 14,2 15,0 16,2 17,3 17,8 16,8

Źródło: MZ-29

Ryc. 22.1. Cięcie cesarskie w Polsce wg województw w latach 2000–2014.