Polska w UE i globalnej gospodarce - ebook

OD WYDAWCY

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne oddaje do rąk Czytelników monografię dotyczącą jednego z głównych zagadnień w polityce kształtowania kierunków i tempa rozwoju społeczno-gospodarczego. Jest to kwestia miejsca Polski w Unii Europejskiej i gospodarce globalnej.

Zawarte w książce teksty stanowią pokłosie kilkuletnich prac związanych z przygotowaniami i realizacją IX Kongresu Ekonomistów Polskich nt. „Ekonomia dla przyszłości. Odkrywać naturę i przyczyny zjawisk gospodarczych”. Kongres ten odbył się w listopadzie 2013 r. w Warszawie i poprzedzony był analizami oraz debatami na forum Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego (PTE), m.in. w ramach Konwersatorium „Czwartki u Ekonomistów” oraz „Forum Myśli Strategicznej”, a także na forum Rady Naukowej PTE¹. W wyniku tych prac wyselekcjonowane zostały teksty podlegające publikacji w ramach specjalistycznie uprofilowanych bloków tematycznych. Uprofilowanie takie stanowiło też podstawę podziału debaty kongresowej na cztery bloki tematyczne, obejmujące dziewięć specjalistycznych sesji², poprzedzonych sesją plenarną. Jedna z nich dotyczyła właśnie prezentowanych w niniejszym tomie kwestii miejsca polskiej gospodarki w świecie.

Publikacji tej przyświeca ten sam cel, jaki dotyczył prac związanych z przygotowaniem i realizacją oraz popularyzacją dorobku IX Kongresu Ekonomistów Polskich. Celem tym jest prezentacja najnowszych wyników prac i badań naukowych, poglądów oraz doświadczeń ekonomistów reprezentujących środowiska naukowców i praktyków, polityków oraz przedstawicieli innych dyscyplin nauki. Przedsięwzięcie w takim ujęciu jest traktowane nie tylko jako wkład w rozwój nauk ekonomicznych, ale przede wszystkim jako swego rodzaju teoretyczno-empiryczna synteza uczestnictwa ekonomistów polskich w rozwiązywaniu najważniejszych problemów praktyki życia gospodarczego.

Organizowane co kilka lat przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne kongresy ekonomistów polskich zawsze traktowane były jako niezwykle ważne wydarzenia dotyczące fundamentalnych problemów polskiej i globalnej gospodarki oraz nauk ekonomicznych. Tradycje kongresów sięgają roku 1887, kiedy to polscy ekonomiści i prawnicy z trzech zaborów zorganizowali w Krakowie Pierwszy Zjazd Ekonomistów i Prawników. Miał on charakter kongresu, w którym udział wzięło około 200 osób, a referaty przygotowali m.in. Witold Skarżyński, O konieczności i możliwości gruntownej reformy kredytu ziemskiego i Antoni Donimirski, O kolonizacji wewnętrznej³ . Funkcjonujące od 1945 roku Polskie Towarzystwo Ekonomiczne w nawiązaniu do tej tradycji organizuje co kilka lat Kongresy Ekonomistów Polskich. Dotychczas odbyło się dziewięć takich kongresów. Ich historia wskazuje, że miały one miejsce w zróżnicowanych warunkach społeczno-gospodarczych, a także politycznych, stąd i myśli przewodnie stanowiły swego rodzaju signum temporis⁴ . Dotyczy to także IX Kongresu Ekonomistów Polskich, którego części dorobku (na temat rangi polskiej gospodarki w świecie) poświęcony jest niniejszy tom. IX Kongres odbywał się bowiem w specyficznych warunkach kształtujących się jako następstwo globalnego, zapoczątkowanego w latach 2007/2008 w USA kryzysu finansowego. Kryzys ten obnażył skalę i zakres globalnie naruszonej równowagi w systemach społeczno-gospodarczych, a także niedostatki i niedostosowania tych systemów oraz wykorzystywanych w nich rozwiązań instytucjonalnych do dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. Zarazem kryzys ten obnażył słabość teorii ekonomii i jej niedostosowanie do realiów oraz wymogów harmonijnego rozwoju społeczno-gospodarczego i tworzenia trwałych podstaw poprawy jakości życia ludzi.

Spektakularnie uwypuklone przez kryzys globalny, dokonujące się w skali światowej bezprecedensowo głębokie oraz gwałtowne przemiany gospodarcze i społeczne sprawiają, że ekonomiści stają przed problemami i pytaniami, co do których trudno o gotowe rozwiązania i jednoznaczne odpowiedzi. Towarzyszą temu ewolucje poglądów, co generuje nowe nurty w teorii ekonomii. Rodzi się wiele pytań i wątpliwości dotyczących „przyczyn rzeczy”. Stąd waga ich rozpoznawania, bowiem: Scire est rerum cognoscere causas . Nie zna zatem prawdy i nie ma prawdziwej wiedzy, kto nie zna przyczyn. W pełni dotyczy to też czynników kształtujących pozycję gospodarczą Polski w świecie, co jest treścią niniejszego tomu. W kontekście zarówno głównego, jak i najnowszych nurtów w teorii ekonomii poddawany jest w niej analizie dorobek zapoczątkowanego przed prawie dwudziestu pięciu laty procesu transformacji ustrojowej w Polsce, a także oceniane są rezultaty wstąpienia w 2004 r. Polski do Unii Europejskiej oraz związane z tym procesy polskiego włączania się w system światowy.

Zawarte w tej książce treści tworzą obraz pozycji i kondycji polskiej gospodarki na tle globalnym. Zarazem jednak obraz ten wskazuje, że oceny na ten temat nie są jednoznaczne. Po części wynika to z niejednakowej perspektywy, jaką uwzględniają poszczególni autorzy, a po części z różnorodnych podstaw metodologicznych. Taka różnorodność podejść sprzyja pogłębionej refleksji. Jest to ważne, tym bardziej że mimo podejmowanych w skali globalnej i lokalnej rozmaitych przedsięwzięć ukierunkowanych na łagodzenie dysproporcji i wynaturzeń społeczno-gospodarczych w świecie oraz na harmonijny rozwój społeczno-gospodarczy, dotychczas żaden praktycznie kraj nie może poszczycić się w pełni satysfakcjonującymi względnie trwałymi rozwiązaniami tych problemów. Powstaje zatem pytanie, dlaczego tak się dzieje. Co jest podłożem wykazywanych w książce słabości w polityce społeczno-gospodarczej i jej wyników? Czy i w jakim stopniu ma to związek z teorią ekonomii, a w jakim z rozwiązaniami systemowymi, w tym instytucjonalnymi? Powstaje zarazem pytanie, czy i w jakim stopniu w procesie przemian możliwe jest ograniczanie dysfunkcji społeczno-gospodarczych. Jaki wkład może tu wnieść teoria ekonomii i nauki pokrewne? Jakie wymogi powinna spełniać polityka społeczno-gospodarcza, żeby przeciwdziałać dysfunkcjom rozwojowym?

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne jako wydawca tej książki, decydując się na jej publikację, wychodzi z założenia, że przedstawione w niej treści mogą być pomocne w dochodzeniu do odpowiedzi na tu wymienione, a także inne trudne pytania oraz wyzwania ekonomiczne.

Z takim przekonaniem zachęcam do lektury książki.

Elżbieta Mączyńska

Prezes Polskiego Towarzystwa EkonomicznegoWPROWADZENIE

Książka zawiera wybór trzydziestu dwóch opracowań przygotowanych na IX Kongres Ekonomistów Polskich, który odbył się w Warszawie w listopadzie 2013 roku. Wspólna platforma tematyczna artykułów zawartych w zbiorze dotyczy szeroko rozumianego miejsca Polski w gospodarce światowej, ze szczególnym uwzględnieniem wybranych aspektów współpracy gospodarczej z zagranicą. Z zadowoleniem należy przyjąć fakt, że zagadnienia relacji gospodarczych Polski z jej otoczeniem zostały docenione w konstrukcji merytorycznej koncepcji IX Kongresu Ekonomistów Polskich. Od bez mała dwudziestu pięciu lat gospodarka polska uczestniczy bowiem na coraz szerszą skalę w międzynarodowym podziale pracy, starając się wynieść z niego jak najwięcej korzyści i przyczynić się do wzrostu dobrobytu społeczeństwa. Stale postępujące, niekiedy bardzo szybkie i intensywne zmiany na światowej arenie gospodarczej sprawiają, że pojawia się wiele szans, a jednocześnie liczne zagrożenia, na jakie wystawiona jest nasza gospodarka. Towarzyszy temu z jednej strony coraz szersze zainteresowanie konkurentów zagranicznych obecnością na relatywnie szybko rozwijającym się rynku polskim, z drugiej zaś wzrost skłonności polskich firm do podejmowania i rozwijania działalności na rynkach zagranicznych, niekiedy bardzo odległych.

Jednocześnie daje się zauważyć daleko idącą dywersyfikację form zagranicznej ekspansji polskich przedsiębiorstw – dynamicznie postępujący rozwój bazy eksportowej, wzrost liczby firm zainteresowanych podejmowaniem zagranicznych inwestycji bezpośrednich, zwiększenie liczby firm sprzedających licencje, zawierających umowy franczyzowe, podejmujących inne kooperacyjne sposoby współpracy z partnerami zagranicznymi. Rozwojowi realnych procesów gospodarczych składających się na współpracę gospodarczą z zagranicą musi towarzyszyć naukowe ich poznanie. Systematyczna analiza uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, umiejętność kreowania mikroekonomicznych strategii na poziomie firm, pogłębione zrozumienie polityk gospodarczych prowadzonych przez uczestników międzynarodowego obrotu gospodarczego to tylko przykłady problemów, których naukowe poznanie jest warunkiem niezbędnym odnoszenia sukcesów i korzyści z międzynarodowej współpracy gospodarczej. Przedkładana praca jest przykładem przyczynku ekonomistów polskich uczestniczących w IX Kongresie do zrozumienia, wyjaśnienia, a w ostatecznym efekcie także do kreowania i przewidywania naszych relacji z partnerami zagranicznymi na wszystkich możliwych poziomach z myślą o umożliwieniu Polsce uzyskania jak największych korzyści płynących z uczestnictwa w międzynarodowym podziale pracy.

Na wyróżnienie zasługuje kilka cech omawianej książki, decydujących o jej charakterze.

1. Książka budowana była w sposób oddolny, autonomiczny, a propozycje tematyki poszczególnych opracowań powstawały niezależnie i były formułowane przez indywidualnych autorów, bez porozumienia z redaktorami tomu. Rodzi to szereg konsekwencji, które zostaną poruszone w następnych punktach.

2. W pracy nie przyjęto jednolitych, explicite nazwanych założeń ontologiczno-epistemologicznych. Założenia te, jeśli w ogóle zostały zaznaczone, mają charakter bardzo syntetyczny i nie dają się w zasadzie formalnie zakwalifikować do jakiejkolwiek szkoły filozoficznej. Wypada zauważyć, że część prowadzonych w zbiorze rozważań odnosi się do szczebla mikroekonomicznego, gdzie uwaga skoncentrowana jest przede wszystkim na poziomie przedsiębiorstwa. Inna grupa opracowań zawartych w książce poświęcona jest zagadnieniom mieszczącym się na poziomie mezoekonomicznym – do tej grupy należą prace, w których uwaga została skupiona na zagadnieniach sektorowych, branżowych, gałęziowych, a także regionalnych. Najwięcej tekstów zawartych w niniejszym tomie kwalifikuje się do makroekonomicznego poziomu analizy, gdzie dominują teksty dotyczące polskiej gospodarki.

3. Podobna uwaga dotyczy założeń metodologicznych – każde opracowanie jest pod tym względem autonomiczne, a uwagę należy zwrócić jedynie na różnorodność wykorzystanych metod – w opracowaniach dominuje podejście opisowo-wyjaśniające z szerokim zastosowaniem metody analizy literatury. Metody analizy ilościowej zostały wykorzystane w niezbyt szerokim zakresie, zaś odwołania do samodzielnie prowadzonych autorskich badań empirycznych są nieliczne.

4. Zestaw hipotez/pytań jest dość rozbudowany ze względu na liczbę zamieszczonych w książce tekstów, ale cechuje się on niskim stopniem spoistości.

5. Zakres czasowy prowadzonych rozważań odnosi się głównie do analiz zagadnień współczesnych, nierzadko wręcz bardzo aktualnych, choć należy podkreślić, że w książce znajdują się także opracowania z nieco dłuższym okresem analizy. Każdorazowo mieszczą się one jednak w granicach okresu nazywanego umownie transformacją albo przejściem gospodarki polskiej do gospodarki rynkowej.

6. Zróżnicowany jest także zakres geograficzny/przestrzenny prowadzonych rozważań. Przeważają teksty skupione na gospodarce polskiej, ale są także obecne teksty odnoszące się do regionalnych ugrupowań gospodarczych czy nawet do gospodarki światowej/globalnej.

* * *

Zawarte w książce opracowania podzielone zostały na trzy części. Pierwsza z nich, złożona z jedenastu opracowań, nosi tytuł Pozycja polskiej gospodarki – tendencje zmian. Pozycję Polski autorzy próbowali określić przy wykorzystaniu takich wskaźników, jak: PKB, eksport, import, rozmiary bezpośrednich inwestycji zagranicznych, zarówno napływających, jak i wypływających itp. Analizie i ocenie poddawano również konkurencyjność polskiej gospodarki oraz jej produktywność, a także jej zmiany w stosunku do krajów UE oraz świata. Podkreślano przy tym związki między potencjałem konkurencyjnym i pozycją konkurencyjną. W kilku opracowaniach autorzy wskazywali na realne zagrożenie wpadania Polski w tzw. pułapkę średniego dochodu. Ma ona związek z naszym uczestnictwem w tzw. globalnych łańcuchach wartości. W opracowaniach próbowano analizować determinanty uniknięcia wspomnianej pułapki. Uzupełnienie głównych problemów tej części książki stanowią opracowania dotyczące reprezentacji interesów zarówno w teorii ekonomii, jak i w kontekście rozwoju UE, oceny produktywności polskich naukowców przy wykorzystywaniu do tego celu miar bibliometrycznych oraz znaczenia przedsiębiorstw państwowych w światowej gospodarce.

Również jedenaście opracowań znalazło się w drugiej części książki, zatytułowanej Polska w Unii Europejskiej. Dotyczą one zarówno procesów integracji europejskiej, jak i członkostwa Polski w UE. Część tę rozpoczynają opracowania poświęcone wychodzeniu UE z kryzysu gospodarczego, miejscu Polski w wychodzeniu z kryzysu, a także roli polityki pieniężnej EBC w pobudzaniu aktywności gospodarczej. Za interesującą należy uznać analizę i ocenę zmian instytucjonalnych, jakie niosą procesy integracji w krajach członkowskich UE, związanych głównie z obszarem wolności gospodarczej. Kilku autorów podjęło w swoich opracowaniach problematykę wykorzystania środków UE. Przedmiotem rozważań stało się więc ich wykorzystanie w sektorze rolnym, wydatkowanie takich środków w woj. świętokrzyskim, a także ich wpływ na współpracę w kontekście wielokulturowości pogranicza (województwo lubuskie). Rozważano także wpływ środków unijnych na wspieranie innowacyjności oraz na rozwój polskich instytutów badawczych.

Część trzecia książki zatytułowana Nowe trendy we współpracy gospodarczej z zagranicą zawiera dziesięć opracowań. Dotyczą one głównie problemów międzynarodowej wymiany handlowej, zarówno w ujęciu teoretycznym, jak i praktycznym. Autorzy rozważają wpływ wymiany handlowej na rozwój regionów peryferyjnych, wskazują na ożywienie wymiany handlowej nowych krajów UE po kryzysie. Przedmiotem rozważań stały się tu również determinanty efektywności bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz szerokie wykorzystywanie przez polskie firmy tej formy ekspansji. Zaprezentowano również potencjał polskich usług biznesowych na globalnym rynku offshoringu. Pokazano także strategię rozwoju polskiego rynku usług transportowo-spedycyjno-logistycznych. Część tę zamyka opracowanie poświęcone globalnym strategiom zarządzania relacjami z klientami. Trudno przecenić jego użyteczność dla współpracy gospodarczej z zagranicą.

W książce tej czytelnik znajdzie szerokie spektrum problemów rozważanych zarówno od strony teoretycznej, jak i z wykorzystaniem badań empirycznych. Powinna ona spotkać się z zainteresowaniem tych wszystkich, którzy w sposób bezpośredni bądź pośredni zajmują się problemami rozwoju polskiej gospodarki i postrzegają ten rozwój w kontekście uwarunkowań, jakie tworzy Unia Europejska oraz światowa gospodarka. Grono czytelników może więc być bardzo szerokie i obejmować naukowców, pracowników handlu zagranicznego, osoby zatrudnione w instytucjach unijnych itp. Książka może być także szeroko wykorzystywana przez studentów przygotowujących prace licencjackie bądź magisterskie. Wiele użytecznych dla siebie informacji znajdą w niej również przedstawiciele praktyki gospodarczej, głównie ze względu na wykorzystywane w niej doświadczenia praktyczne.

Marian Gorynia

Stanisław Rudolf

Warszawa, sierpień 2014 r.Marian Gorynia^(*) EWOLUCJA POZYCJI GOSPODARKI POLSKIEJ W GOSPODARCE GLOBALNEJ I W GOSPODARCE UNII EUROPEJSKIEJ

1. Wstęp

Jednym z najważniejszych wyróżników zmian w gospodarce polskiej w okresie transformacji zapoczątkowanym w 1990 roku było jej systematyczne włączanie się do światowego systemu gospodarczego. O ile gospodarka socjalistyczna oznaczała duże ograniczenia zarówno w przepływie towarów i usług, jak i w mobilności kapitału, o tyle cechą gospodarki rynkowej stało się otwarcie na współpracę międzynarodową. Podstawowymi przejawami tego otwarcia były dynamiczne zmiany w polskim handlu zagranicznym oraz w przepływach zagranicznych inwestycji bezpośrednich.

W opracowaniu zostanie przeprowadzona analiza zmian pozycji gospodarki polskiej w gospodarce światowej oraz w gospodarce Unii Europejskiej. Celem analizy jest uchwycenie prawidłowości, jakie pojawiły się w okresie objętym badaniami. Wyczerpująca interpretacja tych prawidłowości, a także identyfikacja skomplikowanych związków przyczynowo-skutkowych stanowiących podłoże zarysowanych tendencji wykraczałyby poza granice przyjęte w tej pracy.

Rozważania odnoszące się do miejsca gospodarki polskiej w gospodarce światowej i w gospodarce Unii Europejskiej będą obejmować okres 2003–2012. Przyjęcie takiego przedziału czasowego analizy wynika, po pierwsze, z tego, że chodzi o ujęcie badanych procesów w okresie zaczynającym się w ostatnim roku, kiedy Polska nie była członkiem Unii Europejskiej (dolna granica przedziału czasowego), oraz, po drugie, z tego, że w momencie przygotowania opracowania dostępne były już dane za 2012 rok, choć niektóre z nich mogą jeszcze podlegać weryfikacji i zmianom (górna granica okresu analizy). Przyjęcie dolnej cezury czasowej nie powinno być jednak interpretowane w taki sposób, że zmiany, jakie wystąpiły po 2003 roku, należy przypisywać wyłącznie przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Trzy wiodące siły leżące u podłoża zaobserwowanych zmian pozycji gospodarki polskiej to: globalizacja, przystąpienie do Unii Europejskiej oraz kontynuacja procesów transformacji. Nie sposób wymierzyć znaczenia tych sił w kształtowaniu analizowanych zmian. Oczywiste jest natomiast, że znaczenie globalizacji¹ wykazywało tendencję rosnącą, mimo wystąpienia światowego kryzysu gospodarczego, zapoczątkowanego w 2008 roku. Wynikało to ze znacznego już stopnia otwarcia gospodarki polskiej i wiążącego się z tym uzależnienia od sytuacji na rynkach światowych². Przystąpienie do Unii Europejskiej było czynnikiem, który formalnie pojawił się 1 maja 2004 roku, należy jednak podkreślić, że wpływ tej okoliczności ujawnił się już dużo wcześniej – uczestnicy światowego obrotu gospodarczego antycypowali bowiem w swoich decyzjach członkostwo Polski w Unii Europejskiej na wiele lat przed formalnym przystąpieniem. Jeśli chodzi o znaczenie czynnika, jakim była transformacja, to z pewnością jego siłę należy oceniać jako malejącą, ale bynajmniej niezasługującą na całkowite pominięcie³. Z jednej bowiem strony osiągnięcia procesu transformacji (np. skuteczne zmiany systemowe i instytucjonalne) stanowiły warunek konieczny włączania się w procesy internacjonalizacji i globalizacji, z drugiej zaś zaniechania w tej dziedzinie (brak niektórych reform) były czynnikiem spowalniającym wzrost gospodarczy i tym samym możliwości podwyższania poziomu dobrobytu poprzez efektywne włączanie się w międzynarodowy podział pracy.

Analiza odnosząca się zarówno do gospodarki światowej, jak i do gospodarki Unii Europejskiej będzie dotyczyć przede wszystkim takich aspektów, jak:

– zmiany produktu krajowego brutto,

– zmiany eksportu,

– zmiany importu,

– zmiany zagranicznych inwestycji bezpośrednich przychodzących,

– zmiany zagranicznych inwestycji bezpośrednich wychodzących⁴.

Osobna część referatu zostanie poświęcona zarysowaniu perspektyw odnośnie do kształtowania się analizowanych pozycji w przyszłości. Udzielona zostanie w niej odpowiedź na pytanie – jak w średnim i długim okresie może prawdopodobnie ewoluować pozycja gospodarki polskiej w gospodarce globalnej oraz odpowiednio w gospodarce Unii Europejskiej oraz jakie w związku z tym można sformułować zalecenia dla polityki gospodarczej i przedsiębiorstw?

2. Ewolucja pozycji gospodarki polskiej w gospodarce globalnej i w gospodarce Unii Europejskiej⁵

Z danych zawartych w tabeli 1 wynika, że w analizowanym 10-leciu Produkt Krajowy Brutto Polski wyrażony w cenach bieżących wzrósł przeszło dwukrotnie (224,9%), natomiast w wypadku Światowego Produktu Brutto dynamika wyniosła 189,7%. W EU-27 wskaźnik osiągnął poziom 145,3%. W wypadku Polski omawiany wskaźnik był dwukrotnie (w 2009 roku i w 2012 roku) niższy od 100% w ujęciu rok do roku, zaś w odniesieniu do gospodarki światowej wysokość wskaźnika poniżej 100% zanotowano tylko w jednym roku (w 2009 roku). W EU-27 ten sam wskaźnik był niższy od 100% w latach 2009, 2010 i 2012.

Jeśli chodzi o kształtowanie się PKB na mieszkańca, to w wypadku Polski w latach 2003–2012 nastąpił wzrost w bardzo zbliżonym wymiarze jak wzrost całkowitego PKB (224,2%). W tym samym okresie wskaźnik wzrostu Światowego Dochodu Brutto w przeliczeniu na mieszkańca wyniósł 170,3%. Dla EU-27 wskaźnik ten wyniósł 140,5%. W ujęciu rok do roku poprzedniego wysokość tego wskaźnika w odniesieniu do Polski była dwukrotnie niższa od 100% (w 2009 roku i w 2012 roku). Dla świata wysokość wskaźnika dynamiki w ujęciu rok do roku była niższa od 100% tylko w 2009 roku. W EU-27 taka sytuacja wystąpiła w latach 2009, 2010 i 2011.

W tabeli 2 przedstawiono pozycję Polski w rankingach pod względem wartości PKB. W badanym okresie Polska zajęła najlepszą pozycję świecie w 2008 roku – 18. miejsce. Najniższe 25. miejsce zajmowała w latach 2003–2005. Jeśli chodzi o pozycję Polski w EU-27, to awansowała ona z 10. miejsca zajmowanego w latach 2003–2005 na pozycję 8. (2012 rok). W 2008 roku Polska zajęła w tym rankingu 7. miejsce – najwyższe w historii. Jeśli chodzi o kształtowanie się PKB na mieszkańca, to w roku 2003 Polska zajmowała 68. miejsce w świecie, a w roku 2012 – 59. miejsce. Pozycja Polski w EU-27 była bardzo stabilna i mieściła się w całym badanym okresie w przedziale 23–25.

Tabela 1. Produkt krajowy brutto w latach 2003–2012 (ceny bieżące)

Źródło: UNCTAD za odpowiednie lata (http://unctadstat.unctad.org, dostęp 14.08.2013), obliczenia własne na podstawie danych UNCTAD.

Jeśli chodzi o tzw. czynną internacjonalizację gospodarki polskiej na tle gospodarki światowej i gospodarki EU-27, to rozpatrzone zostaną dwa jej przejawy: eksport oraz zagraniczne inwestycje bezpośrednie wychodzące z Polski (eksport kapitału). Dane porównawcze opisujące eksport Polski, świata i EU-27 zawarto w tabeli 3. W latach 2003–2012 wskaźnik dynamiki eksportu dla Polski wyniósł 306,7%, dla świata – 243,1%, a dla EU-27 – 184,7%. Dla Polski wskaźnik wartości eksportu liczony rok do roku dwa razy osiągnął wysokość mniejszą niż 100% (w 2009 roku i w 2012 roku), dla świata sytuacja taka miała miejsce tylko w 2009 roku, natomiast w EU-27 wystąpiła w latach 2009 i 2012. Jeśli chodzi o dynamikę eksportu na mieszkańca, to w badanym okresie dla Polski wskaźnik wyniósł 306,0%, dla świata – 219,0%, a dla EU-27 – 178,6%. W układzie rok do roku poprzedniego zarówno dla Polski, świata, jak i EU-27 dwukrotnie odnotowano wskaźnik mniejszy od 100% – w 2009 roku i w 2012 roku.

Tabela 2. PKB – pozycja Polski w Unii Europejskiej i w świecie

Lata

Produkt krajowy brutto

Produkt krajowy brutto na mieszkańca

Pozycja Polski w Unii Europejskiej (EU–25 )

Pozycja Polski w Unii Europejskiej (EU–27 )

Pozycja Polski w świecie

Pozycja Polski w Unii Europejskiej (EU–25 )

Pozycja Polski w Unii Europejskiej (EU–27 )

Pozycja Polski w świecie

2003

10

25

23

68

2004

10

10

25

23

23

68

2005

10

10

25

23

23

66

2006

9

9

24

23

23

68

2007

9

9

22

25

25

67

2008

7

7

18

25

25

65

2009

8

8

21

24

24

65

2010

8

8

21

23

23

66

2011

9

9

24

23

23

66

2012

8

8

24

24

24

59

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych UNCTAD (http://unctadstat.unctad.org, dostęp 26.08.2013).

Na podkreślenie zasługują także zmiany udziału Polski w światowym eksporcie, przy czym w latach 2003–2009 mieliśmy do czynienia z tendencją do systematycznego wzrostu tego udziału – wzrost w kolejnych sześciu latach od 0,82% do 1,14%, natomiast trzy ostatnie lata charakteryzują się tendencją spadkową (spadek do 1,03% w 2012 roku). Jeśli natomiast chodzi o udział eksportu Polski w eksporcie EU-27, to zauważalna jest jednoznaczna tendencja wzrostowa – od 2,03% w 2003 roku do 3,37% w 2012 roku.

W Polsce szybko i systematycznie rósł udział eksportu towarów i usług w PKB – w 2003 udział ten wynosił 33,3%, a w 2012 roku już 46,2%. Dla świata wskaźnik ten osiągnął 24,9% w 2003 roku oraz 31,6% w 2012 roku. Ten sam wskaźnik dla EU-27 wyniósł odpowiednio 34,3% i 44,6%.

Prostym wskaźnikiem opisującym zmiany pozycji danego kraju w eksporcie są miejsca zajmowane w rankingach (tabela 4). W 2003 roku Polska zajmowała 30. miejsce w świecie pod względem wartości eksportu towarów i usług, 32. w eksporcie towarowym oraz 34. w eksporcie usług. W 2012 roku Polska zajęła odpowiednio 28., 26. i 30. miejsce w świecie. W 2003 roku Polska zajmowała w EU-27 odpowiednio 12., 12. i 16. miejsce, a w 2012 roku odpowiednio 10., 8. i 13. miejsce. Jeśli chodzi o eksport na mieszkańca to pozycja Polski w świecie w roku 2003 w trzech rozpatrywanych kategoriach była następująca: 72., 60. i 80. Odpowiednie liczby dla roku 2012 wynoszą: 54., 54. i 68. W odniesieniu do EU-27 Polska zajmowała następujące miejsca w 2003 roku – 25., 22. i 26., a w 2012 roku 24., 23. i 25.

Kolejnym parametrem opisującym ewolucję roli Polski jako eksportera jest tzw. Export Performance Index (tabela 10). Wskaźnik ten jest ilorazem relacji eksportu do PKB dla Polski i relacji eksportu światowego do Światowego Produktu Brutto. Innymi słowy wskaźnik ten mierzy względną intensywność eksportu danej gospodarki krajowej, odnosząc ją do intensywności eksportu gospodarki światowej. W latach 2003–2012 wysokość tego wskaźnika dla Polski wahała się w granicach od 1,281 (2008 rok) do 1,535 (2009 rok). Ogólnie zauważalna jest więc lekka tendencja wzrostowa. Kształtowanie się tego wskaźnika świadczy o większej niż przeciętna światowa i lekko rosnącej intensywności eksportu Polski. Jeśli chodzi o kształtowanie się Export Performance Index Polska – EU-27, to zauważalna jest jego dość znaczna stabilność w przedziale 1,068 (2003 rok) i 1,214 (2009 rok).

Drugim przejawem czynnej internacjonalizacji gospodarki polskiej są zagraniczne inwestycje bezpośrednie (ZIB) wychodzące z Polski (tabela 5). Relacja skumulowanej wartości inwestycji wychodzących z Polski dla lat 2012 i 2003 wyniosła 2682,5%, a dla świata wskaźnik ten wyniósł 234,7%, zaś dla EU-27 – 201,3%. Należy też zauważyć, że dla wszystkich badanych lat w wypadku Polski wskaźnik ten liczony rok do roku przekraczał 100%, zaś w przypadku świata w 2008 roku zanotowano wysokość wskaźnika niższą aniżeli 100%. W EU-27 sytuacja taka wystąpiła dwukrotnie – w latach 2008 i 2011. Dane na temat miejsca Polski w rankingach ZIB wychodzących zaprezentowano w tabeli 6. Polska zajęła najlepsze miejsce w 2006 roku (27.), a najgorsze w 2012 roku (158.). Rok 2012 trzeba traktować jako wyjątkowy – nie jest wykluczona oficjalna korekta danych za ten rok. Ogólnie miejsce Polski zdaje się stabilizować w czwartej dziesiątce. Dość podobnie wyglądała pozycja Polski w EU-27 – wahała się ona od miejsca 11. (2006 rok) do miejsca 24. (2012 rok). Pozycja Polski w świecie pod względem wartości ZIB wychodzących na mieszkańca przyjmowała skrajne wartości w latach 2010 (42.) i 2012 (153.). Natomiast w EU-27 Polska tylko dwukrotnie uplasowała się w drugiej dziesiątce: 15. miejsce (2010) i 16. miejsce (2011). W pozostałych latach zajmowała miejsca od 20. do 23.

Zmiany roli ZIB wychodzących z Polski można także opisywać za pomocą Outward FDI Performance Index (tabela 10). Wysokość tego wskaźnika w całym badanym okresie kształtowała się poniżej 1, co oznacza, że rola Polski w światowych przepływach ZIB była mniejsza niż jej znaczenie w wytwarzaniu światowego PKB. Uwagę zwraca duża zmienność wskaźnika w poszczególnych latach. Najwyższą wartość wskaźnika zanotowano w 2009 roku (0,905), a najniższą w 2012 roku (–0,094). Świadczy to o niskim stopniu dojrzałości tego procesu w przypadku gospodarki polskiej. Podobną obserwację można sformułować w odniesieniu do Outward FDI Performance Index Polska – EU-27: w całym badanym okresie był istotnie niższy od 1, a najwyższą wartość przyjął w 2006 roku (0,555).

Tabela 3. Eksport towarów w latach 2003–2012 (ceny bieżące)

Źródło: UNCTAD za odpowiednie lata (http://unctadstat.unctad.org, dostęp 14.08.2013), obliczenia własne na podstawie danych UNCTAD.

Tabela 4. Eksport – pozycja Polski w Unii Europejskiej i w świecie

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych UNCTAD (http://unctadstat.unctad.org, dostęp 14.08.2013).

Tabela 5. Odpływ ZIB z Polski, z Unii Europejskiej oraz w skali świata w latach 2003–2012 (mln USD)

Źródło: UNCTAD za odpowiednie lata (http://unctadstat.unctad.org, dostęp 14.08.2013), obliczenia własne na podstawie danych UNCTAD.

Tabela 6. ZIB – pozycja Polski w Unii Europejskiej i w świecie

Lata

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie na mieszkańca

napływające

wypływające

napływające

wypływające

EU–25

EU–27

świat

EU–25

EU–27

świat

EU–25

EU–27

świat

EU–25

EU–27

świat

2003

12

24

19

52

24

76

23

77

2004

6

6

15

16

16

44

18

19

53

21

21

70

2005

12

12

22

14

14

32

23

25

65

21

21

62

2006

9

9

20

11

11

27

21

23

63

20

20

45

2007

11

11

24

15

15

37

21

21

63

23

23

58

2008

7

7

23

14

14

37

21

21

76

22

22

60

2009

9

9

25

13

13

32

14

14

62

21

21

50

2010

8

8

24

13

13

34

13

13

62

15

15

42

2011

8

8

22

13

13

35

19

19

59

16

16

45

2012

13

13

49

24

24

158

22

22

124

22

22

153

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych UNCTAD (http://unctadstat.unctad.org, dostęp 14.08.2013).

Współpraca gospodarki polskiej z gospodarką światową obejmuje równolegle tzw. internacjonalizację bierną, której najważniejszymi przejawami są import oraz zagraniczne inwestycje bezpośrednie napływające do Polski.

W tabeli 7 przedstawiono dane dotyczące importu towarów Polski, świata i EU-27. W latach 2003–2012 wskaźnik dynamiki importu dla Polski wyniósł 291,3%, dla świata 238,4%, a dla EU-27 – 184,0%. Dla Polski wskaźnik wartości importu liczony rok do roku dwa razy osiągnął wysokość mniejszą niż 100% (w 2009 roku i w 2012 roku), zaś dla świata i dla EU-27 sytuacja taka miała miejsce w tych samych latach. Jeśli chodzi o dynamikę eksportu na mieszkańca, to w badanym okresie dla Polski wskaźnik wyniósł 290,4%, dla świata 214,7%, a dla EU-27 – 177,9%. W układzie rok do roku zarówno dla Polski, jak i dla świata oraz EU-27 dwukrotnie odnotowano wskaźnik mniejszy od 100% – w 2009 roku i w 2012 roku.