Postępy kardiologii sportowej - ebook

REDAKTORZY NAUKOWI

Prof. dr hab. n. med. Renata Główczyńska

Ukończyła Warszawski Uniwersytet Medyczny (WUM), z którym związana jest zawodowo od 20 lat. Posiada specjalizacje z chorób wewnętrznych, kardiologii, medycyny sportowej i intensywnej terapii.

Pracuje w I Katedrze i Klinice Kardiologii WUM, w której zajmuje się nieinwazyjną diagnostyką kardiologiczną. Współpracuje z Centralnym Ośrodkiem Medycyny Sportowej w Warszawie, a także z Sekcją Kardiologii Sportowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego (PTK), której była przewodniczącą w kadencji 2017–2019.

Jest autorem wielu publikacji z zakresu testów wysiłkowych, ergospirometrii, echokardiografii oraz intensywnej terapii kardiologicznej.

W wolnych chwilach odkrywa ciekawe zakątki Polski na szlakach rowerowych i wodnych, pasjonuje się włoską kulturą i sztuką.

Prof. dr hab. n. med. Wojciech Braksator

Specjalista chorób wewnętrznych; specjalista kardiolog.

Kierownik Zakładu Kardiologii Sportowej i Nieinwazyjnej Diagnostyki Kardiologicznej WUM. Prodziekan II Wydziału Lekarskiego WUM 2012–2016. Prorektor ds. Klinicznych i Inwestycji WUM 2016–2020. Współzałożyciel i pierwszy przewodniczący Sekcji Kardiologii Sportowej PTK 2007–2009. Wieloletni konsultant kardiologiczny Centralnego Ośrodka Medycyny Sportowej (COMS) 2005–2022. Członek Komisji Medycznej Polskiego Komitetu Olimpijskiego (PKOL) przez 3 kadencje – 2007–2023.

Specjalizuje się w echokardiografii klinicznej i kardiologii sportowej. Autor licznych prac oryginalnych i poglądowych, warsztatów edukacyjnych, monografii i rozdziałów w książkach w tym obszarze.

Współredaktor podręczników: Kardiologia sportowa, Via Medica, 2006; Kardiologia sportowa w praktyce klinicznej, PZWL, 2016.

Prof. dr hab. n. med. Artur Mamcarz

Kierownik III Kliniki Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Wydziału Lekarskiego WUM, wieloletni Prodziekan II Wydziału Lekarskiego WUM, członek pierwszej Rady Uczelni WUM. Współzałożyciel i były Przewodniczący Sekcji Farmakoterapii Sercowo-Naczyniowej PTK, Sekcji Kardiologii Sportowej PTK, Sekcji Rehabilitacji Kardiologicznej i Fizjologii Wysiłku PTK oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Stylu Życia (członek Zarządu). Członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości, członek Rady Naukowej przy Polskiej Federacji Producentów Żywności, wieloletni konsultant ds. kardiologii COMS, ekspert medyczny PKOl w dziedzinie kardiologii.

Autor licznych prac naukowych i monografii, m.in. z zakresu kardiologii sportowej, farmakologii klinicznej, kardioseksuologii, medycyny stylu życia, otyłości.

Ceniony i lubiany wykładowca akademicki, popularyzator wiedzy o medycynie i zdrowym stylu życia.

Prywatnie amator dobrych smaków, muzyki, literatury i podróży.AUTORZY

dr hab. n. med. Michał Ambroziak, prof. CMKP

Klinika Kardiologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Paweł Balsam

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. o kult. fiz. Marta Bazańska-Janas

Wydział Rehabilitacji, Akademia Wychowania Fizycznego im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Katarzyna Bieganowska

Klinika Kardiologii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Elżbieta Katarzyna Biernacka

Klinika Wad Wrodzonych Serca, Narodowy Instytut Kardiologii im. Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr n. med. Karolina Borowiec

Klinika Wad Wrodzonych Serca, Narodowy Instytut Kardiologii im. Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Wojciech Braksator

Zakład Kardiologii Sportowej i Nieinwazyjnej Diagnostyki Kardiologicznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Michał Ciurzyński

Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii z Centrum Diagnostyki i Leczenia Żylnej Choroby Zakrzepowo-Zatorowej, Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Agnieszka Cudnoch-Jędrzejewska

Katedra i Zakład Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Iwona Cygankiewicz

Klinika Elektrokardiologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

lek. Kinga Czepczor

I Katedra i Klinika Kardiologii, Wydział Nauk Medycznych w Katowicach, Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

lek. Sebastian Dominiak

Polsko-Amerykańskie Kliniki Serca, Centrum Kardiologii i Kardiochirurgii w Bielsku-Białej, Grupa American Heart of Poland SA

prof. dr hab. n. med. Wojciech Drygas

Zakład Medycyny Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia, Narodowy Instytut Kardiologii im. Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Światowy Instytut Zdrowia Rodziny, Uniwersytet Kaliski im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego

dr n. med. Andrzej Folga

Hospital Universitario Dr. José Molina Orosa, Servicio Cardiología, Arrecife, Las Palmas

prof. dr hab. n. med. Zbigniew Gąsior

Katedra i Klinika Kardiologii, Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

prof. dr hab. n. med. Renata Główczyńska

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Marcin Grabowski

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Karolina Gumiężna

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Maciej Haberka, prof. SUM

Katedra i Klinika Kardiologii, Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

prof. dr hab. n. med. Piotr Hoffman

Klinika Wad Wrodzonych Serca, Narodowy Instytut Kardiologii im. Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr hab. n. med. Łukasz J. Januszkiewicz

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Szymon Jonik

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Zbigniew Kalarus

Katedra i Klinika Kardiologii i Elektroterapii, Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

I Oddział Kardiologii i Angiologii, Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu

lek. Zofia Kampka

I Katedra i Klinika Kardiologii, Wydział Nauk Medycznych w Katowicach, Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

prof. dr hab. n. med. Jarosław Kaźmierczak

Klinika Kardiologii, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

dr hab. n. o kult. fiz. Andrzej Klusiewicz, prof. AWF

Zakład Fizjologii i Biochemii, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Filia w Białej Podlaskiej

dr hab. n. med. Łukasz Kołtowski

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Marcin Konopka

Zakład Kardiologii Sportowej i Nieinwazyjnej Diagnostyki Kardiologicznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Wojciech Król

Zakład Kardiologii Sportowej i Nieinwazyjnej Diagnostyki Kardiologicznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Hubert Krysztofiak, prof. Instytutu

Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Centralny Ośrodek Medycyny Sportowej w Warszawie

dr n. med. Jarosław Krzywański

Centralny Ośrodek Medycyny Sportowej, Centrum Medycyny Klinicznej i Doświadczalnej w Warszawie

dr n. med. Patryk Krzyżak

MedExpeditions

prof. dr hab. n. med. Marek Kuch

Katedra i Klinika Kardiologii, Nadciśnienia Tętniczego i Chorób Wewnętrznych, Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Piotr Kułakowski

Klinika Kardiologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Szpital Grochowski w Warszawie

lek. Cezary Maciejewski

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

prof. dr hab. n. med. Łukasz Małek

Katedra Pielęgniarstwa, Wydział Rehabilitacji, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Artur Mamcarz

III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii, Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Tomasz Mazurek

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Anna Maria Michałowska

Państwowy Instytut Medyczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Ilona Michałowska

Narodowy Instytut Kardiologii im. Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Krzysztof Milewski, MBA

Polsko-Amerykańskie Kliniki Serca, Centrum Kardiologii i Kardiochirurgii w Bielsku-Białej, Grupa American Heart of Poland SA

Katedra Kardiologii i Klinika Kardiologii, Akademia Śląska w Katowicach

dr n. med. Maria Miszczak-Knecht

Klinika Kardiologii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Przemysław Mitkowski

I Klinika Kardiologii, Katedra Kardiologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

prof. dr hab. n. med. Katarzyna Mizia-Stec

I Katedra i Klinika Kardiologii, Wydział Nauk Medycznych w Katowicach, Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz

Klinika Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii, Gdański Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Piotr Niedoszytko

Klinika Rehabilitacji, Wydział Nauk o Zdrowiu z Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny

dr n. o zdr. Damian Parol

Polskie Towarzystwo Medycyny Stylu Życia

dr hab. n. med. Arkadiusz Pietrasik

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

lek. Maciej Podolski

I Katedra i Klinika Kardiologii, Wydział Nauk Medycznych w Katowicach, Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

dr n. farm. Andrzej Pokrywka

Katedra i Zakład Biochemii i Farmakogenomiki, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Zespół Naukowy, Polska Agencja Antydopingowa w Warszawie

prof. dr hab. n. med. Piotr Pruszczyk

Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii z Centrum Diagnostyki i Leczenia Żylnej Choroby Zakrzepowo-Zatorowej, Warszawski Uniwersytet Medyczny

lek. Lilianna Religa-Szyszka

MedPolonia Poznań

lek. Bartosz Rolek

I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Mariusz Skowerski

Katedra i Klinika Kardiologii, Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

dr hab. n. o kult. fiz. Edyta Smolis-Bąk, prof. AWF

Klinika Choroby Wieńcowej i Rehabilitacji Kardiologicznej, Narodowy Instytut Kardiologii im. Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Katedra Pielęgniarstwa, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

lek. Agata Sobczyk

I Oddział Kardiologii i Angiologii, Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu

prof. dr hab. n. med. Maciej Sterliński

Centrum Zaburzeń Rytmu Serca, Narodowy Instytut Kardiologii im. Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr hab. n. med. Iwona Szadkowska

Zakład Medycyny Sportowej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

dr n. med. Bartosz Szafran

Centrum Kardiologiczne „Pro Corde” we Wrocławiu

prof. dr hab. n. med. Dominika Szalewska

Klinika Rehabilitacji, Wydział Nauk o Zdrowiu z Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Gdański Uniwersytet Medyczny

Klinika Rehabilitacji, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

dr hab. n. med. Katarzyna Szmigielska

Zakład Medycyny Sportowej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

prof. dr hab. n. med. Andrzej Szyszka

II Klinika Kardiologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

dr hab. n. med. Daniel Śliż

III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii, Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny

mgr Ewa Świerżyńska-Wodarska

Centrum Zaburzeń Rytmu Serca, Narodowy Instytut Kardiologii im. Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Państwowy Instytut Badawczy, Szkoła Doktorska Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Anna Turska-Kmieć

Klinika Kardiologii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie

dr hab. n. med. Marcin Wełnicki

III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii, Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny

dr hab. n. med. Jacek Wolf

Klinika Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii, Gdański Uniwersytet Medyczny

dr n. med. Olgierd Woźniak

Klinika Wad Wrodzonych Serca, Narodowy Instytut Kardiologii im. Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

dr hab. n. med. Agnieszka Barbara Wsół

Katedra i Zakład Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej, Warszawski Uniwersytet MedycznySŁOWO WSTĘPNE PREZESA POLSKIEGO KOMITETU OLIMPIJSKIEGO

Sport w sercach nas kibiców zawsze był, jest i będzie bardzo istotną dziedziną życia. Nasze serca biją tylko biało-czerwonym rytmem, ale ważne jest to, żeby to bicie było prawidłowe, bo sport to zdrowie, a ono jest zdecydowanie najważniejsze. Dlatego też bardzo cieszy mnie ukazanie się książki Postępy kardiologii sportowej, pod redakcją naukową wybitnych postaci z zakresu medycyny sportowej i kardiologii.

Wiem, że ta publikacja była wyczekiwana w środowisku sportowym i ucieszy szerokie grono zainteresowanych: nie tylko lekarzy praktyków, ale także – lub przede wszystkim – sportowców oraz ich trenerów.

Praca i trud włożony w opracowanie tej publikacji są wręcz heroiczne i na poziomie absolutnie olimpijskim, za co serdecznie dziękuję Autorom i Redaktorom tego wartościowego i kompetentnego wydawnictwa.

Wszyscy wiemy i zdajemy sobie sprawę, jak ważna jest medyczna opieka nad sportowcami i olimpijczykami, ci ostatni bowiem to elita polskiego sportu – najlepsi z najlepszych – i zasługują na najwyższy poziom wiedzy i opieki. Szczególne miejsce zajmuje w niej właśnie opieka kardiologiczna i im więcej wiemy o jej postępach – tym lepiej.

Myślę, że publikacja ta przyczyni się do poszerzenia wiedzy ludzi sportu o pracy serca, zagrożeniach, jakie dla niej istnieją, i sposobach eliminowania ich czy zapobiegania im. Jeśli wzbudzi zainteresowanie nie tylko specjalistów – medyków, ale także zawodników i trenerów – to jej Autorzy mogą mówić o wielkim i wartościowym sukcesie.

Dziękuję, że dbacie Państwo o serca naszej dumy narodowej – Olimpijskiej Reprezentacji Polski i całego TeamPL, które w tym roku wkraczają w kolejne stulecie startów w igrzyskach olimpijskich.

Radosław Piesiewicz

Prezes Polskiego Komitetu OlimpijskiegoPRZEDMOWA

Choroby układu sercowo-naczyniowego u sportowców zawodowych są rzadkie, ale gdy wystąpią, mogą wpływać na karierę zawodniczą, a w najgorszym scenariuszu prowadzić do nagłego zgonu sercowego. Do wielu sportowców przemawiają słowa autora sagi Gry o tron – George’a R.R. Martina: „Porażka to choroba, na którą lekarstwem jest zwycięstwo”. Zwycięstwem kardiologii sportowej będzie wczesne rozpoznanie choroby układu sercowo-naczyniowego i jej właściwe nowoczesne leczenie, aby zminimalizować ryzyko powikłań kardiologicznych i zwiększyć szanse na sukces sportowy.

W niniejszej książce Czytelnik odnajdzie tematy, które pozostają wyzwaniem dla lekarzy praktyków i sportowców, w tym: badania przesiewowe układu sercowo-naczyniowego, zalecenia dotyczące udziału w ćwiczeniach i strategie zapobiegania nagłemu zatrzymaniu krążenia, a także wytyczne medyczne odnośnie do diagnostyki i leczenia określonych chorób serca. Publikacja ta stanowi ostateczny przegląd aktualnej praktyki i sposobu myślenia na temat często trudnej i zmieniającej życie praktyki kardiologii sportowej.

Aktualna pozycja oddawana w Państwa ręce jest kontynuacją dotychczasowych książek Wydawnictwa o tematyce kardiologii sportowej. Grono wybitnych ekspertów z zakresu kardiologii i/lub medycyny sportowej przygotowało zaktualizowany podręcznik dla kardiologów, lekarzy medycyny sportowej i lekarzy innych specjalności zajmujących się problemami osób uprawiających sporty zawodniczo czy sporty wytrzymałościowe, jak i sportowców amatorów. Może on zaciekawić również trenerów, fizjoterapeutów i studentów medycyny. Zawiera kompleksowe omówienie współczesnych problemów w rozwijającej się dziedzinie kardiologii i medycyny sportowej.

Postępy kardiologii sportowej uzyskały patronat Polskiego Komitetu Olimpijskiego i Sekcji Kardiologii Sportowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.

Książka powstała na podstawie aktualnych danych i przeglądu najważniejszych publikacji z zakresu oceny kardiologicznej i opieki nad sportowcami z chorobami układu krążenia. Jest najbardziej aktualnym i praktycznym podręcznikiem w dziedzinie kardiologii sportowej. W ostatnich latach obserwowaliśmy dynamiczny rozwój nowych technik diagnostycznych i możliwości terapeutycznych w dziedzinie kardiologii, a współczesna kardiologia pozwala wykorzystać cały kalejdoskop badań inwazyjnych i nieinwazyjnych, a także metod leczenia u sportowców.

Książka podzielona jest na 8 kluczowych rozdziałów. W pierwszym z nich omówiono aspekty fizjologii wysiłku fizycznego. W drugim przedstawiono tematy związane z kardiologicznymi badaniami przesiewowymi sportowców, a także omówiono zagadnienia poszerzonego panelu badań, w tym zaawansowane i kompleksowe badania obrazowe, czynnościowe i genetyczne. W rozdziale trzecim dokonano przeglądu postępowania i opieki nad sportowcami z konkretnymi, istniejącymi strukturalnymi chorobami serca, dostarczając Czytelnikowi podstawowych zasad, które pomogą rozpoznać i zalecić poziom uczestnictwa w sporcie sportowcom z tymi zaburzeniami. Kolejny rozdział dedykowany jest zaburzeniom rytmu serca i przewodzenia u sportowców. Oba rozdziały stanowią punkt wyjścia do omówienia epidemiologii i prewencji nagłego zgonu sercowego. W książce nie zabrakło również prawnych aspektów orzecznictwa i dopingu. Ostatni z rozdziałów dotyczy różnych zagadnień z zakresu medycyny sportowej, które stanowią wyzwanie ostatnich lat.

Mamy nadzieję, że niniejszy uaktualniony podręcznik kardiologii sportowej będzie źródłem wskazówek diagnostycznych i odpowiedzi na wątpliwości nurtujące lekarzy praktyków, a także ułatwi podejmowanie wielu niełatwych decyzji diagnostycznych i terapeutycznych zarówno dotyczących sportowców zawodowych, jak i sportowców amatorów.

Renata Główczyńska, Wojciech Braksator, Artur Mamcarz,

Redaktorzy naukowiSŁOWO WSTĘPNE PROFESORA KRZYSZTOFA KLUKOWSKIEGO

Kardiologia sportowa od kilkudziesięciu lat wnosi swój wkład do medycyny sportowej w jej najważniejszych aspektach, uwzględniających: wiek, płeć, rasę, wskaźniki genetyczne i biometryczne, możliwość uprawiania różnorodnych aktywności fizycznych oraz ukryte i jawne stany chorobowe układu sercowo-naczyniowego badanych osób. Dotyczy to wielu konsultacji merytorycznych w przypadku trudnych sytuacji diagnostycznych z zakresu granicznych zmian adaptacyjnych układu sercowo-naczyniowego, niezbędnych w badaniach przesiewowych, wstępnych, kwalifikacyjnych, okresowych i kontrolnych kandydatów oraz zawodników wielu dyscyplin sportowych. Obecnie różnorodne wysiłki fizyczne podejmowane na poziomie amatorskim oraz zawodniczym dotyczą szerokiego przedziału wiekowego społeczeństwa, od 6-letnich dzieci do prawie stuletnich seniorów-weteranów, a lekarze sportowi mają do czynienia z osobami zarówno trenującymi ze względów zdrowotnych, jak i zawodnikami sportu wyczynowego i zawodowego. Międzynarodowe sukcesy polskich sportowców o dużym wydźwięku medialnym w znacznym stopniu wpływają na coraz większe i liczniejsze zaangażowanie młodzieży w sport wyczynowy. Również osoby dorosłe, prowadzące dotychczas mało aktywny tryb życia, starają się naśladować wyczyny znanych mistrzów sportu. Z uwagi na brak odpowiedniego przygotowania psychofizycznego do zwiększonych obciążeń fizycznych doznają oni licznych obrażeń narządu ruchu oraz nierzadko niepożądanych incydentów sercowo-naczyniowych. Dotyczy to zwłaszcza tenisa, piłki nożnej, biegów długodystansowych, kolarstwa i innych popularnych dyscyplin sportowych. Tacy sportowcy amatorzy noszą miano „weekendowych wojowników”, ćwiczą bowiem w czasie wolnym, a ambicja i brak odpowiedniego treningu oraz stosownej kontroli medycznej prowadzą do nieprzewidywanych zdarzeń. Obserwujemy także inne – pożyteczne – zjawisko: w wyniku wielu kampanii medialnych i stosownych zaleceń lekarskich coraz więcej osób uprawia regularnie sport rekreacyjny dla podtrzymania i polepszenia zdrowia. Tacy dorośli wymagają badań wstępnych, w tym 12-odprowadzeniowego EKG, aby wykluczyć stany patologiczne układu krążenia oraz otrzymać odpowiednie wytyczne dotyczące charakteru oraz intensywności obciążeń treningowych.

Największe wyzwanie dla lekarzy sportowych stanowią młodzi sportowcy z ukrytymi wadami i patologiami układu sercowo-naczyniowego oraz osoby po 35. r.ż., nierzadko z bezobjawową miażdżycą naczyń wieńcowych. Wymienione problemy mogą być przyczyną nagłego zatrzymania krążenia podczas treningów i zawodów i/lub nagłej śmierci sercowej, wywołujących szok w środowisku sportowym i wśród kibiców. Nic dziwnego, że wszystkie kardiologiczne badania kliniczne oraz opracowania metodyczne i naukowe skupiają się na zapobieganiu niepożądanym incydentom sercowo-naczyniowym oraz niwelowaniu ich u sportowców. Największy wkład w opracowywanie stosownych rekomendacji i zaleceń mają międzynarodowe towarzystwa naukowe (np. Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne, Amerykańskie Kolegium Kardiologii), do których można zaliczyć Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne, z którym ściśle współpracuje Polskie Towarzystwo Kardiologiczne (Sekcja Kardiologii Sportowej PTK). W tym miejscu warto podkreślić znaczący udział Redakcji PZWL w promowaniu i wydawaniu w Polsce najnowszych kompendiów z kardiologii sportowej. Obecna pozycja Postępy kardiologii sportowej, pod redakcją naukową wybitnych kardiologów i ekspertów medycyny sportowej – profesorów Renaty Główczyńskiej, Wojciecha Braksatora oraz Artura Mamcarza, jest takim najnowszym przewodnikiem i kompendium kardiologii sportowej. Od wydania Kardiologii sportowej w praktyce klinicznej (red. W. Braksator, A. Mamcarz, PZWL, 2016), bardzo istotnej pozycji w kardiologii i medycynie sportowej, minęło 8 lat. Od tego czasu nastąpił niebywały postęp światowej kardiologii sportowej, badań genetycznych, a także rozwój nowoczesnych technologii urządzeń diagnostycznych oraz zminiaturyzowanych i niezawodnych urządzeń stymulujących pracę serca. Również w Polsce w systemie opieki zdrowotnej i placówkach badawczych obserwuje się widoczny rozwój badań naukowych w obszarze kardiologii sportowej, fizjologii wysiłku, genetyce, dietetyce sportowej i dziedzin pokrewnych. Uczestnicy powyższych badań, uznani naukowcy i klinicyści reprezentujący wiodące krajowe placówki kliniczne i badawcze, są autorami poszczególnych rozdziałów Postępów kardiologii sportowej. Niniejsze opracowanie uwzględnia specyfikę badań sportowo-lekarskich i orzeczniczych w Polsce oraz stosowne uregulowania prawne. Podkreśla także wiodącą rolę Centralnego Ośrodka Medycyny Sportowej w Warszawie w zatwierdzaniu decyzji orzeczniczych i dopuszczaniu do uprawiania sportu wyczynowego konkretnych zawodników. Stąd publikację tę można polecić wszystkim osobom i instytucjom zajmującym się opieką zdrowotną nad osobami uprawiającymi sport amatorsko i wyczynowo (w tym zawodowo i olimpijsko). O wysokiej randze kompendium świadczy objęcie go patronatem Polskiego Komitetu Olimpijskiego oraz Sekcji Kardiologii Sportowej PTK.

Autorzy naukowi podręcznika polecają go kardiologom, lekarzom medycyny sportowej i lekarzom innych specjalności zajmującym się sportowcami. Adresują go także do trenerów, fizjoterapeutów i studentów medycyny. W moim przekonaniu winna to być kluczowa pozycja z zakresu kardiologii sportowej w szkoleniu podyplomowym lekarzy specjalizujących się w kardiologii, medycynie sportowej i rehabilitacji medycznej.

prof. dr hab. n. med. Krzysztof KlukowskiSŁOWO WSTĘPNE PROFESORA GRZEGORZA OPOLSKIEGO

Aktywność fizyczna odgrywa podstawową rolę w kształtowaniu zdrowia i dobrostanu współczesnego człowieka. Rosnąca popularność sportu, zarówno na poziomie amatorskim, jak i profesjonalnym, zwiększa zainteresowanie medycyną sportową. Wzajemne związki wysiłku fizycznego z układem sercowo-naczyniowym stanowią o kluczowym znaczeniu kardiologii sportowej.

Dlatego z radością należy przyjąć ukazanie się książki Postępy kardiologii sportowej, pod redakcją naukową profesorów: Renaty Główczyńskiej, Wojciecha Braksatora i Artura Mamcarza, z udziałem ponad 60 współautorów.

Wprawdzie nie jest to pierwsza pozycja książkowa poświęcona kardiologii sportowej na polskim rynku wydawniczym, ale biorąc pod uwagę zakres poruszanych zagadnień, najbardziej obszerna. Uwzględniono w niej aktualne stanowisko zarówno europejskiego, jak i amerykańskich towarzystw kardiologicznych dotyczące kardiologii sportowej.

Książka składa się z 8 rozdziałów. Tradycyjnie pierwszy z nich poświęcony jest omówieniu złożonych odpowiedzi i adaptacji układu sercowo-naczyniowego na wysiłek fizyczny, z uwzględnieniem zmian hemodynamicznych, procesów metabolicznych, a także zmian na poziomie komórkowym. Stanowi on dobre wprowadzenie do kolejnych rozdziałów, dotyczących oceny klinicznej, strukturalnych chorób serca, zaburzeń rytmu serca i przewodzenia, nagłego zgonu sercowego oraz leków i dopingu w sporcie. Nie zabrakło rozdziału poświęconego orzecznictwu w uprawianiu sportu w przypadku osób z chorobami sercowo-naczyniowymi oraz badaniom okresowym sportowców.

Ostatni rozdział, zatytułowany „Wybrane aspekty kardiologii sportowej i zagadnień pokrewnych”, porusza nowe obszary, obejmujące między innymi takie kwestie, jak: sporty ekstremalne, obturacyjny bezdech senny, znaczenie snu i diety, niedobory pokarmowe, substancje erogeniczne i następstwa infekcji COVID-19. Wartość dydaktyczną książki podnoszą opisy przypadków, stanowiące doskonałą ilustrację praktyczną poruszanych zagadnień.

Książka Postępy kardiologii sportowej powstała z myślą o lekarzach, trenerach, sportowcach oraz wszystkich zainteresowanych tą tematyką, by dostarczyć im aktualnej wiedzy z zakresu kardiologii. Jestem przekonany, że stanie się dla nich cennym źródłem wiedzy i wsparciem w codziennej pracy.

prof. dr hab. n. med. Grzegorz Opolski