Prawo karne materialne. Część ogólna - ebook

W podręczniku omówione zostały wszystkie najważniejsze instytucje z części ogólnej Kodeksu karnego, m.in. zasady odpowiedzialności karnej i problematyka wymiaru kary. Dla lepszego zrozumienia omawiane treści zilustrowano dużą liczbą praktycznych przykładów. Analizowane zagadnienia przedstawione są w sposób przejrzysty i przystępny, umożliwiający ich szybkie przyswojenie.

Najnowsze wydanie uwzględnia m.in. ostatnie zmiany do Kodeksu karnego wprowadzone tzw. dużą nowelizacją z 7 lipca 2022 roku, istotnie zaostrzające odpowiedzialność karną wobec sprawców przestępstw.

Publikacja jest przeznaczona przede wszystkim dla studentów wydziałów prawa i administracji, pracowników specjalizujących się w prawie karnym, a także praktyków – głównie aplikantów sądowych, prokuratorskich, adwokackich i radcowskich. Stanowi wartościowe źródło wiedzy wymaganej na egzaminach z prawa karnego materialnego, zarówno na studiach wyższych, jak i egzaminach zawodowych.

Marek Mozgawa – profesor doktor habilitowany; kierownik Katedry Prawa Karnego i Kryminologii Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; autor ponad 200 publikacji z zakresu prawa karnego (w tym monografii, artykułów, glos, komentarzy do Kodeksu karnego, Kodeksu wykroczeń i pozakodeksowego prawa karnego).

Pozostali współautorzy są doświadczonymi pracownikami naukowymi o bardzo bogatym dorobku naukowym i autorami licznych publikacji z zakresu prawa karnego.

Wykaz skrótów    13

Część I

Wiadomości wstępne

Rozdział pierwszy

Pojęcie i podziały prawa karnego    19

    Literatura    27

Rozdział drugi

Funkcje prawa karnego    28

    Literatura    31

Rozdział trzeci

Zasady prawa karnego    33

1. Zasada odpowiedzialności za czyn    33
2. Zasada winy    36
3. Zasada humanitaryzmu    37
4. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej    38
5. Zasada praworządności (legalizmu)    40
6. Zasada społecznej szkodliwości czynu    43

    Literatura    45

Rozdział czwarty

Nauka prawa karnego i nauki pokrewne    47

    Literatura    49

Rozdział piąty

Historyczny rozwój prawa karnego    50

1. Uwagi wstępne    50
2. Szkoła racjonalistyczno-humanitarna epoki oświecenia    53
3. Szkoła klasyczna    56
4. Szkoła antropologiczna (pozytywizm kryminologiczny)    57
5. Szkoła socjologiczna (pozytywizm społeczny)    60
6. Normatywizm (pozytywizm prawniczy)    61
7. Ruch obrony społecznej    62
8. Neoklasycyzm (nowy realizm)    64
9. Abolicjonizm    66

    Literatura    66

Rozdział szósty

Podstawowe dane o stanie przestępczości w Polsce    68

    Literatura    86

Część II

Nauka o ustawie karnej

Rozdział pierwszy

Źródła prawa karnego    91

    Literatura    97

Rozdział drugi

Budowa normy karnoprawnej. Wykładnia przepisów

prawa karnego    99

1. Norma prawna, jej rodzaje i struktura    99
2. Rodzaje dyspozycji    102
3. Sankcje    108
4. Wykładnia    111
5. Analogia    119

    Literatura    119

Rozdział trzeci

Zasady obowiązywania ustawy karnej    121

1. Zasady obowiązywania ustawy pod względem czasu    121
2. Zasady obowiązywania ustawy pod względem miejsca i osób    129

  2.1.  Zasada terytorialności    130

  2.2.  Zasada podmiotowa (zasada obywatelstwa, zasada

narodowości podmiotowej)    132

  2.3.  Zasada przedmiotowa względna

(ograniczona, ochronna, zwykła)    133

  2.4.  Zasada odpowiedzialności zastępczej (subsydiarna)    135

  2.5.  Zasada przedmiotowa bezwzględna (nieograniczona, obostrzona)    136

  2.6.  Zasada represji wszechświatowej (uniwersalna)    139

3. Moc prawna orzeczeń zapadłych za granicą    140

    Literatura    146

Rozdział czwarty

Immunitety    148

    Literatura    158

Rozdział piąty

Ekstradycja i azyl    159

    Literatura    165

Część III

Nauka o przestępstwie

Rozdział pierwszy

Pojęcie przestępstwa i podziały przestępstw    169

    Literatura    192

Rozdział drugi

Ustawowe znamiona czynu zabronionego    195

1. Pojęcie ustawowych znamion    195
2. Przedmiot ochrony    200
3. Strona przedmiotowa    205

  3.1.  Czynność sprawcza    206

 3.2.  Skutek przestępny    212

  3.3.  Związek przyczynowy    214

  3.4.  Okoliczności czynu    221

  3.5.  Przedmiot czynności wykonawczej    222

4. Podmiot    224

  4.1.  Odpowiedzialność karna człowieka    224

  4.1.1.  Uwagi ogólne    224

  4.1.2.  Odpowiedzialność karna nieletniego    226

  4.1.3.  Wyjątkowa odpowiedzialność sprawcy dorosłego    234

  4.2.  Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych    234

5. Strona podmiotowa    238

  5.1.  Umyślność    239

  5.2.  Nieumyślność    249

  5.3.  Strona podmiotowa przestępstw kwalifikowanych

przez następstwa – tzw. wina kombinowana    251

  5.4.  Motywacja    253

    Literatura    257

Rozdział trzeci

Okoliczności wyłączające bezprawność    262

1. Pojęcie i podziały kontratypów    262
2. Obrona konieczna    269
3. Stan wyższej konieczności    285
4. Dozwolone ryzyko    293
5. Dozwolona krytyka    298
6. Działanie w ostatecznej potrzebie    301
7. Samopomoc legalna    304
8. Działanie w ramach szczególnych uprawnień i obowiązków    305
9. Zgoda pokrzywdzonego    308
10. Karcenie małoletnich    310
11. Dozwolone ryzyko sportowe    312
12. Czynności lecznicze    314
13. Przerywanie ciąży    318
14. Kwestia zwyczaju    320

    Literatura    322

Rozdział czwarty

Wina. Okoliczności wyłączające winę    328

1. Wina    328

  1.1.  Teorie winy    330

  1.1.1.  Teorie psychologiczne    331

  1.1.2.  Teorie normatywne    332

2. Okoliczności wyłączające lub zmniejszające winę    334

  2.1.  Nieletniość    334

  2.2.  Niepoczytalność    335

  2.3.  Błąd    343

  2.3.1.  Błąd co do faktu – art. 28 k.k.    344

  2.3.2.  Błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność lub winę – art. 29 k.k.    351

  2.3.3.  Błąd co do prawa – art. 30 k.k.    353

  2.4.  Stan wyższej konieczności – art. 26 § 2 k.k.    354

  2.5.  Rozkaz – art. 318 k.k.    356

    Literatura    360

Rozdział piąty

Formy popełnienia czynu zabronionego    363

1. Formy stadialne    363

  1.1.  Dokonanie    365

  1.2.  Usiłowanie    365

  1.2.1.  Pojęcie usiłowania    367

  1.2.2.  Usiłowanie nieudolne    370

  1.2.3.  Karalność usiłowania    374

  1.3.  Przygotowanie    376

2. Formy zjawiskowe    382

  2.1.  Uwagi wstępne    382

  2.2.  Sprawstwo    387

  2.3.  Podżeganie    399

  2.4.  Pomocnictwo    401

  2.5.  Szczególne kwestie związane z odpowiedzialnością karną za współdziałanie przestępne    405

  2.5.1.  Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika w wypadkach, kiedy nie doszło do dokonania czynu zabronionego    405

2.5.2.  Krzyżowanie się form stadialnych i zjawiskowych    406

  2.5.3.  Czynny żal    407

  2.5.4.  Odpowiedzialność prowokatora    408

    Literatura    410

Rozdział szósty

Zbieg przepisów ustawy i przestępstw    414

1. Jedność i wielość czynów    414
2. Zbieg przepisów ustawy    421

  2.1.  Pozorny zbieg przepisów ustawy    422

  2.2.  Rzeczywisty niewłaściwy zbieg przepisów ustawy    422

  2.3.  Rzeczywisty właściwy zbieg przepisów ustawy    424

3. Zbieg przestępstw    426

  3.1.  Rzeczywisty zbieg przestępstw    427

  3.2.  Pozorny zbieg przestępstw    433

    Literatura    436

Część IV

Nauka o karze i innych środkach reakcji na przestępstwo

Rozdział pierwszy

Kary    441

1. Pojęcie kary, jej cele i funkcje    441
2. Katalog kar    449

  2.1.  Kara pozbawienia wolności    454

  2.2.  Kara ograniczenia wolności    460

  2.3.  Kara grzywny    469

    Literatura    478

Rozdział drugi

Środki karne oraz przepadek i środki kompensacyjne    482

1. Uwagi ogólne    482
2. Pozbawienie praw publicznych    486
3. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności    488

4. Zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk lub wykonywania wszelkich lub określonych zawodów, lub wykonywania wszelkiej lub określonej pracy    492

5. Zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczenia określonego miejsca pobytu bez zgody sądu    495

6. Zakaz wstępu na imprezę masową    497
7. Zakaz wstępu do ośrodków gier hazardowych i uczestnictwa w grach hazardowych    498

8. Nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym    501

9. Zakaz prowadzenia pojazdów    502
10. Świadczenie pieniężne    507
11. Podanie wyroku do publicznej wiadomości    509
12. Degradacja    510
13. Uznanie środka za wykonany    511
14. Przepadek    513

  14.1.  Przepadek przedmiotów    514

  14.2.  Przepadek korzyści majątkowej    518

  14.3.  Przepadek przedsiębiorstwa    520

15. Obowiązek naprawienia szkody    523
16. Nawiązka    525
17. Uwagi uzupełniające    528

    Literatura    529

Rozdział trzeci

Zasady wymiaru kary    532

1. Dyrektywy wymiaru kary    532

  1.1.  Zasada swobodnego uznania sędziowskiego    532

  1.2.  Zasada indywidualizacji wymiaru kary    545

  1.3.  Zasada oznaczoności kary    547

2. Ustawowe wskazania dla polityki karnej    547

    Literatura    549

Rozdział czwarty

Nadzwyczajny wymiar kary    552

1. Uwagi wstępne    552
2. Nadzwyczajne obostrzenie kary    553
3. Nadzwyczajne złagodzenie kary    562
4. Zbieg podstaw do nadzwyczajnego obostrzenia i nadzwyczajnego złagodzenia kary    567

5. Wypadki obligatoryjnego orzekania powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia    569

    Literatura    577

Rozdział piąty

Środki związane z poddaniem sprawcy próbie    579

1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego    581
2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary    587
3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie    599

    Literatura    604

Rozdział szósty

Środki zabezpieczające    607

1. Rodzaje środków zabezpieczających    607
2. Czas stosowania środka zabezpieczającego    627

    Literatura    629

Rozdział siódmy

Uchylenie karalności i darowanie kary. Zatarcie skazania    632

1. Przedawnienie    632

  1.1.  Przedawnienie karalności    633

  1.2.  Przedawnienie wykonania kary    637

  1.3.  Spoczywanie biegu przedawnienia    639

  1.4.  Wyłączenie biegu przedawnienia    639

2. Abolicja, amnestia, ułaskawienie    642
3. Zatarcie skazania    646

    Literatura    649