Prawo Unii Europejskiej - ebook

WSTĘP

Podręcznik akademicki „Prawo Unii Europejskiej” jest kompletnym wykładem z zakresu prawa i ustroju Unii Europejskiej. Został napisany w taki sposób, aby zrealizować zadanie podstawowe – pełne przedstawienie integracyjnego systemu prawnego. W efekcie jest to źródło wiedzy pozwalające na kompleksowe przygotowanie się do egzaminów z zakresu prawa unijnego.

Potrzeba powstania nowego podręcznika do prawa Unii Europejskiej wynika z dynamiki integracji i potrzeby dostosowywania wykładu do zmian, jakie w niej zachodzą, zwłaszcza w świetle wydarzeń ostatnich lat, tak w wymiarze krajowym, ogólnounijnym, jak i globalnym. Ich skala i zakres są bezprecedensowe. Unia Europejska była i wciąż pozostaje dynamicznym procesem, w którym relacje między organizacją a jej państwami członkowskimi podlegają ciągłym przeobrażeniom. Mimo że Unia stale się rozwija, jej wartość i osiągnięcia bywają kwestionowane, nasilają się także tendencje odśrodkowe, rozbijające utrwalone dotąd fundamenty integracyjne, a symbolizowane odwoływaniem się do suwerenności państwowej i częstokroć instrumentalnym wykorzystywaniem tożsamości narodowej. Tendencje te widoczne są w prawie i dyskursie politycznym państw członkowskich.

Przełom drugiej i trzeciej dekady XXI w. zmienił wiele w samej Unii i w życiu jej obywateli. Pandemia COVID-19, brexit, liczne kryzysy i powstające w efekcie wyzwania (finansowy i gospodarczy, terroryzm, kolejne fale uchodźcze, zmiany klimatyczne, erozja zasady praworządności w niektórych państwach, a także towarzyszący im rozwój społeczny i technologiczny) spowodowały, że Unia oraz jej prawo i polityki uległy poważnym zmianom, które wojna w Ukrainie dodatkowo pogłębiła. Podręcznik odnosi się do wszystkich tych czynników, co pozwoli Czytelnikom na zrozumienie wewnętrznych i zewnętrznych mechanizmów integracyjnych. Wartość podręcznika przejawia się w pełnej i aktualnej treści wykładu, wspomaganego przykładami z praktyki integracji europejskiej.

Podręcznik porządkuje stan wiedzy w zakresie integracji europejskiej. Przedstawiono w nim historię integracji ujętej w siatce teorii wyjaśniających naturę integracji, scharakteryzowano, także z perspektywy prawa międzynarodowego: istotę UE, zagadnienie praw człowieka i mechanizmów ich ochrony w UE, instytucję obywatelstwa UE, wartości systemu integracyjnego UE i źródła jego prawa oraz procedury tworzenia tego prawa, system instytucjonalny UE i kategorie kompetencji UE, zasady kształtujące skomplikowany system relacji prawa unijnego i krajowego, mechanizmy (sądowe i pozasądowe) zapewniające przestrzeganie (skuteczność) prawa UE w krajowych porządkach prawnych, budżet UE i unię walutową, a także przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości o zasadniczym znaczeniu dla jednostek. Podręcznik zamyka wykład dotyczący podstaw unijnego rynku wewnętrznego, z charakterystyką czterech swobód przepływu – towarów, pracowników, usług i działalności gospodarczej oraz kapitału. Zaprezentowany w książce wykład jest bogato ilustrowany orzeczeniami sądowymi Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, ale także Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i sądów krajowych – ze szczególnym naciskiem na orzecznictwo sądów polskich.

Podręcznik został napisany przede wszystkim z myślą o studentach prawa i administracji. Jest on także cenną pomocą dla praktyków prawa – sędziów, adwokatów i radców prawnych. Sięgać do niego mogą również studenci zarządzania, ekonomii, nauk politycznych i pokrewnych kierunków studiów, a także osoby szeroko zainteresowane problematyką integracji europejskiej. Podręcznik skupia się na praktycznym wykorzystaniu zdobywanej wiedzy, oferując liczne przykłady z praktyki orzeczniczej. Dołączony do każdego rozdziału wykaz aktualnej literatury przedmiotu pozwoli Czytelnikom na dalsze pogłębienie wiedzy. Podobny charakter spełniają zamieszczone na końcu większości rozdziałów fragmenty pt. „Dla pogłębienia wiedzy”.

Podręcznik jest wydawnictwem unikatowym na polskim rynku wydawniczym. Napisało go piętnaścioro wybitnych Autorek i Autorów reprezentujących większość polskich ośrodków akademickich, prowadzących badania nad ustrojem i prawem UE. Podejście teoretyczne oparte na przykładach z praktyki, a także grono autorskie są – w naszej opinii – gwarancjami najwyższej jakości podręcznika.

Wyrażamy wdzięczność wszystkim Autorkom i Autorom podręcznika za zaangażowanie i wkład pracy w jego powstanie.

Stan prawny został uwzględniony na 1.9.2022 r.

Jacek Barcik, Robert Grzeszczak

Katowice–Warszawa, 1 września 2022 r.WYKAZ SKRÓTÓW

1. Akty prawne

-------------------------- --- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
decyzja 1999/352/WE decyzja Komisji 1999/352/WE z 28.4.1999 r. ustanawiająca Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) (Dz.Urz. WE L 136, s. 20 ze zm.)
decyzja 2020/2053 decyzja Rady (UE, Euratom) 2020/2053 z 14.12.2020 r. w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej oraz uchylająca decyzję 2014/335/UE, Euratom (Dz.Urz. UE L 424, s. 1)
dyrektywa 88/361/EWG dyrektywa Rady 88/361/EWG z 24.6.1988 r. w sprawie wykonania art. 67 Traktatu (Dz.Urz. WE L 178, s. 5)
dyrektywa 2004/38/WE dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.4.2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich, zmieniająca rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylająca dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.Urz. UE L 158, s. 77)
dyrektywa 2006/123/WE dyrektywa 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 12.12.2006 r. dotycząca usług na rynku wewnętrznym (Dz.Urz. UE L 376, s. 36)
DyscFinPublU ustawa z 17.12.2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 289 ze zm.)
EKPC Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie dnia 4.11.1950 r., zmieniona następnie Protokołami Nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem Nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.)
FinPublU ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 305 ze zm.)
Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
KPA ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 735 ze zm.)
KPC ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. z 2021 r. poz. 1805 ze zm.)
KPP Karta praw podstawowych Unii Europejskiej z 7.12.2000 r. (Dz.Urz. UE C 202 z 2016 r., s. 389)
OrdPU ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1540 ze zm.)
PrPostAdm ustawa z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 329 ze zm.)
Regulamin PE Regulamin Parlamentu Europejskiego, Dziewiąta kadencja Parlamentu, lipiec 2019 (Dz.Urz. UE L 302 z 2019 r., s. 1)
Regulamin Sądu Regulamin postępowania przed Sądem (Dz.Urz. UE L 105 z 2015 r., s. 1)
Regulamin TS Regulamin postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości z 25.9.2012 r. (Dz.Urz. UE L 265 z 2012 r., s. 1 ze zm.)
rozporządzenie 883/2004 rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z 29.4.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE L 166, s. 1 ze zm.)
rozporządzenie 492/2011 rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 492/2011 z 5.4.2011 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Unii (Dz.Urz. UE L 141, s. 1 ze zm.)
rozporządzenie 883/2013 rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) Nr 883/2013 z 11.9.2013 r. dotyczące dochodzeń prowadzonych przez Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) oraz uchylające rozporządzenie (WE) Nr 1073/1999 Parlamentu Europejskiego i Rady i rozporządzenie Rady (Euratom) Nr 1074/1999 (Dz.Urz. UE L 248, s. 1 ze zm.)
rozporządzenie 2017/1939 rozporządzenie Rady (UE) 2017/1939 z 12.10.2017 r. wdrażające wzmocnioną współpracę w zakresie ustanowienia Prokuratury Europejskiej (Dz.Urz. UE L 283, s. 1 ze zm.)
rozporządzenie 2018/1046 rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2018/1046 z 18.7.2018 r. w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii, zmieniające rozporządzenia (UE) Nr 1296/2013, (UE) Nr 1301/2013, (UE) Nr 1303/2013, (UE) Nr 1304/2013, (UE) Nr 1309/2013, (UE) Nr 1316/2013, (UE) Nr 223/2014 i (UE) Nr 283/2014 oraz decyzję Nr 541/2014/UE, a także uchylające rozporządzenie (UE, Euratom) Nr 966/2012 (Dz.Urz. UE L 193, s. 1.)
rozporządzenie 2020/2092 rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2020/2092 z 16.12.2020 r. w sprawie ogólnego systemu warunkowości służącego ochronie budżetu Unii (Dz.Urz. UE L 433I, s. 1)
rozporządzenie 2020/2093 rozporządzenie Rady (UE, Euratom) 2020/2093 z 17.12.2020 r. określające wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027 (Dz.Urz. UE L 433I, s. 11)
rozporządzenie 2020/2094 rozporządzenie Rady (UE) 2020/2094 z 14.12.2020 r. ustanawiające Instrument Unii Europejskiej na rzecz Odbudowy w celu wsparcia odbudowy w następstwie kryzysu związanego z COVID-19 (Dz.Urz. UE L 433I, s. 23)
Statut Rady Europy Statut Rady Europy przyjęty w Londynie dnia 5.5.1949 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 118, poz. 565)
TEWEA Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej z 25.3.1957 r.
TEWG Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą z 25.3.1957 r.
TEWWiS Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali z 18.4.1951 r.
TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz.Urz. UE C 202 z 2016 r., s. 47)
Traktat z Amsterdamu Traktat z Amsterdamu zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty z 2.10.1997 r. (Dz.Urz. WE C 340, s. 1)
Traktat z Lizbony Traktat z Lizbony z 13.12.2007 r. zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz.Urz. UE C 306, s. 1)
Traktat z Maastricht Traktat o Unii Europejskiej z 7.2.1992 r. z Maastricht (Dz.Urz. WE C 191, s. 1)
Traktat z Nicei Traktat z Nicei zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty z 26.2.2001 r. (Dz.Urz. WE C 80, s. 1)
TUE Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz.Urz. UE C 202 z 2016 r., s. 13)
TWE Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (wersja skonsolidowana: Dz.Urz. UE C 321E z 2006 r., s. 37)
unijny kodeks celny rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 952/2013 z 9.10.2013 r. ustanawiające unijny kodeks celny (Dz.Urz. UE L 269, s. 1 ze zm.)
-------------------------- --- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Instytucje, organy, organizacje

---------------- --- --------------------------------------------------------------------------------------------------------
COREPER Komitet Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich
CPVO Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin (Community Plant Variety Office)
EBC Europejski Bank Centralny
EBI Europejski Bank Inwestycyjny
EFTA Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association)
EJN Europejska Sieć Sądowa w sprawach karnych (European Judicial Network)
ENO Europejska Sieć Ombudsmanów (European Network of Ombudsmen)
EOG Europejski Obszar Gospodarczy
EPPO Prokuratura Europejska (European Public Prosecutor’s Office)
ESBC Europejski System Banków Centralnych
ETPC Europejski Trybunał Praw Człowieka
ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości
EUIPO Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (European Union Intellectual Property Office)
EURES Europejskie Służby Zatrudnienia (European Employment Services)
EWEA (Euratom) Europejska Wspólnota Energii Atomowej
EWG Europejska Wspólnota Gospodarcza
EWWiS Europejska Wspólnota Węgla i Stali
KAS Krajowa Administracja Skarbowa
MTS Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
NIK Najwyższa Izba Kontroli
NSA Naczelny Sąd Administracyjny
OBWE Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
OECC Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organisation for European Economic Co-operation)
OECD Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic Co-operation and Development)
OLAF Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (Office européen de lutte antifraude)
ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych
SN Sąd Najwyższy
SPI Sąd Pierwszej Instancji (obecnie Sąd)
STSM Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej
TK Trybunał Konstytucyjny
TS Trybunał Sprawiedliwości
TSUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
UGiW Unia Gospodarcza i Walutowa
---------------- --- --------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Czasopisma, orzecznictwo, publikatory

--------------- --- -------------------------------------------------------------------------------------------------
Biul. NDFP Biuletyn orzecznictwa w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych
BVerfGE Entscheidungen des Bundesverfassungsgerichts (Orzeczenia Federalnego Trybunału Konstytucyjnego)
CBOSA Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych (https://orzeczenia.nsa.gov.pl/cbo/query)
Dz.U. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej
Dz.Urz. UE/WE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej / Wspólnot Europejskich
EPS Europejski Przegląd Sądowy
HUDOC baza orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (https://hudoc.echr.coe.int/)
ICJ International Court of Justice Reports
OJ Official Journal of the European Union
ONSAiWSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych
OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa
OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego – Zbiór Urzędowy, Seria A
PCIJ Permanent Court Of International Justice
PiP Państwo i Prawo
RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny
--------------- --- -------------------------------------------------------------------------------------------------

4. Inne skróty

------- --- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
DNB Dochód Narodowy Brutto
EMS Europejski Mechanizm Stabilności
ENA europejski nakaz aresztowania
ESW Europejski System Walutowy
EURES europejskie służby zatrudnienia (European Employment Services)
JST jednostki samorządu terytorialnego
KPO Krajowy Plan Odbudowy
PSPP Program Zakupowy Aktywów Sektora Publicznego Europejskiego Banku Centralnego na rynkach wtórnych (Public Sector Purchase Programme)
PWBiS przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości
SIS System Informacyjny Schengen
WPZiB wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwo
------- --- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------