Procedury i checklisty w praktyce symulacji medycznej. Kompetencje pielęgniarskie. Tom 1 - ebook

AUTORZY

Mgr piel. Błażej Andrejańczyk

Zakład Ratownictwa Medycznego, Katedra Pielęgniarstwa i Ratownictwa Medycznego, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Dr n. o zdr. Anna Antczak-Komoterska

Wydział Nauk o Zdrowiu, Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku

Dr n. med. Anna Baranowska

Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Dr n. o zdr. Katarzyna Betke

Katedra Podstaw Umiejętności Klinicznych i Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy

Mgr piel. Katarzyna Bolesta

Szpitalny Oddział Ratunkowy z Pododdziałem Intensywnej Terapii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku

Dr n. med. i n. o zdr., mgr piel. Iwona Bonikowska

Zakład Pielęgniarstwa, Collegium Medicum Uniwersytetu Zielonogórskiego

Dr hab. n. o zdr. Aleksandra Bryndal

Zakład Fizjoterapii, Katedra Rehabilitacji i Odnowy Biologicznej, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Dr hab. n. med. i n. o zdr., mgr piel. Anna Maria Cybulska

Katedra i Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

Dr n. med. i n. o zdr. Marek Dąbrowski

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Dr n. med. Joanna Girzelska

Klinika Reumatologii, Układowych Chorób Tkanki Łącznej i Chorób Wewnętrznych, Akademia WSEI w Lublinie

Mgr piel. Iwona Gołębiewska

Katedra Pielęgniarstwa i Ratownictwa Medycznego, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Mgr piel. Aleksandra Góral-Kubasik

Zakład Pielęgniarstwa i Położnictwa, Katedra Pielęgniarstwa i Ratownictwa Medycznego, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Dr n. med. Agnieszka Grochulska

Katedra Rehabilitacji i Odnowy Biologicznej, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Dr n. med., mgr piel. Beata Haor

Wydział Nauk o Zdrowiu, Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku

Dr n. med. Kazimiera Hebel

Zakład Pielęgniarstwa i Położnictwa, Katedra Pielęgniarstwa i Ratownictwa Medycznego, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Dr n. o zdr. Marta Hreńczuk

Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Transplantacyjnego i Leczenia Pozaustrojowego, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dr n. med. Sylwia Jałtuszewska

Zakład Ratownictwa Medycznego, Katedra Pielęgniarstwa i Ratownictwa Medycznego, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Dr n. biol. Justyna Jasik-Pyzdrowska

Zakład Pielęgniarstwa, Collegium Medicum Uniwersytetu Zielonogórskiego; Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Dr n. med. Dorota Kochman

Wydział Nauk o Zdrowiu, Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku

Dr n. o zdr., mgr piel. Katarzyna Lewandowska

Zakład Pielęgniarstwa Anestezjologicznego i Intensywnej Opieki, Gdański Uniwersytet Medyczny

Dr n. o zdr., mgr piel. Alicja Marzec

Katedra Podstaw Umiejętności Klinicznych

i Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek

i Położnych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika

Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera

w Bydgoszczy

Lic. piel. Mikołaj Mazur

Zakład Pielęgniarstwa, Collegium Medicum Uniwersytetu Zielonogórskiego

Mgr piel. Mateusz Mówka

Zakład Ratownictwa Medycznego, Katedra Pielęgniarstwa i Ratownictwa Medycznego, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Mgr piel. Monika Olczyk

Katedra Pielęgniarstwa i Położnictwa, Collegium Medicum Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Dr n. med., mgr piel. Beata Janina Olejnik

Zakład Medycyny Wieku Rozwojowego i Pielęgniarstwa Pediatrycznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Dr n. o zdr., mgr piel. Tomasz Piątek

Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Transplantacyjnego i Leczenia Pozaustrojowego, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Mgr piel., mgr pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej Agnieszka Piernikowska

Wydział Nauk o Zdrowiu, Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku; Oddział Chorób Wewnętrznych i Nefrologii, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Błogosławionego Księdza Jerzego Popiełuszki we Włocławku

Mgr piel. Anna Piotrowska

Wydział Nauk o Zdrowiu, Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku

Dr hab. n. med. Mateusz Puślecki

Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska Mateusz Puślecki w Poznaniu

dr n. med. Maciej Pytka

Katedra Pielęgniarstwa i Ratownictwa Medycznego, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Dr n. o zdr., mgr piel. Kamila Rachubińska

Katedra i Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

Mgr piel. Damian Romańczuk

Zakład Pielęgniarstwa Anestezjologicznego i Intensywnej Opieki, Gdański Uniwersytet

Medyczny; Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku

Mgr piel., mgr biol. Aleksandra Steliga

Instytut Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Mgr piel. Bartosz Szczudłowski

Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Lic. piel. Artur Szymczak

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Mgr Paweł Świniarski

Lotnicze Pogotowie Ratunkowe; Katedra Ratownictwa Medycznego, Akademia Medyczna Nauk Stosowanych i Holistycznych w Warszawie

Mgr zdr. publicznego Zofia Tekień-Jankowska

Katedra Podstaw Umiejętności Klinicznych i Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy

Mgr Aneta Trocyk

Zakład Pielęgniarstwa Anestezjologicznego i Intensywnej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie; Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Lublinie

Dr n. med. Monika Waśkow

Instytut Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Pomorski w Słupsku

Dr n. med. i n. o zdr., mgr piel. Beata Wudarczyk

Zakład Pielęgniarstwa, Collegium Medicum Uniwersytetu Zielonogórskiego

Mgr piel. Paulina Zalejska

Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Opolu

Dr n. o zdr. Katarzyna Zalewska

Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośnie

Mgr piel. Piotr Zawadzki

Centrum Symulacji Medycznych, Warszawski Uniwersytet MedycznyWSTĘP

Prezentowana książka stanowi kompendium wiedzy na tematy, do których chcielibyśmy mieć dostęp, stawiając pierwsze kroki w świecie medycznym. To zbiór zasad dotyczących pracy z pacjentami oraz sprzętem medycznym omówionych w kontekście cennych badań. Naszym celem było opisanie w sposób zrozumiały podstawowe procedury medyczne, opierając się na dowodach naukowych (ang. evidence-based practice, EBP) oraz na doświadczeniu praktyków pielęgniarstwa, ratowników medycznych, lekarzy i fizjoterapeutów z różnych ośrodków.

Podczas przygotowywania materiałów najtrudniejsza okazała się konfrontacja treści akademickich z praktykami wykonywanymi zgodnie „z tradycją” i niejednoznacznymi procedurami wewnątrzszpitalnymi. Rozbudowane treści przedstawionych procedur są konsolidacją istotnych, z punktu widzenia autorów, klinicznie danych, gdyż chcieliśmy zaoszczędzić czytelniczkom i czytelnikom czasu na poszukiwania rozwiązań w wielu podręcznikach. Ponadto – zgodnie z naszym doświadczeniem – to myślenie krytyczne i kliniczne jest nadrzędnym celem w pracy medyka. Aktywizacja tych obszarów może odbywać się poprzez zrozumienie i nauczanie metodami symulacji, które pomagają proste opanowanie faktów zmienić w umiejętność elastycznego stosowania wiedzy w różnych sytuacjach klinicznych. Stąd decyzja o podziale każdej procedury na 3 części: 1. Informacje podstawowe, 2. Procedura, 3. Checklista.

Informacje podstawowe – szczegółowe wyjaśnienie zagadnień oraz budowanie rozumienia są podwaliną myślenia krytycznego i klinicznego. Ponadto ta część spełnia funkcję miejsca gromadzenia wiedzy opartej na badaniach naukowych, pomocy w identyfikacji problemu i opisu wskazań, przeciwwskazań oraz powikłań podejmowanej czynności.

Procedura to opis sposobu przeprowadzenia postępowania medycznego, który często wymaga poszerzenia wiedzy, dlatego część tych rozdziałów zawiera odnośniki do dodatkowych materiałów, w tym filmowych.

Checklista to opracowane praktyki oceniania, które pomagają zweryfikować opanowanie umiejętności na poziomie egzaminacyjnym, będąc pomocnym narzędziem w edukacji partnerskiej (peer-to-peer). Punktacja w checklistach wynosi 0 i 1, jednak w metodologii ewaluacji istnieją również inne sposoby oceny. Przyjęliśmy schemat, który opiera się na określeniu, czy dane wykonanie spełnia warunki umożliwiające samodzielną pracę kliniczną. Dlatego prawidłowe, w pełni wykonane zadanie otrzymuje 1 punkt, z kolei 0 oznacza niewykonanie, ale także błędny lub niepełny wymiar czynności. Jeśli w wierszu jest więcej niż jedna czynność, punkt przyznajemy tylko po wykonaniu wszystkich elementów, niewykonanie choć jednej czynności oznacza 0. Ponadto dydaktyka medyczna jest na tyle charakterystyczna, że często w ewaluacji bierze się pod uwagę tzw. punkt krytyczny, błąd krytyczny, czerwoną flagę, punkt obowiązkowy (ang. critical point/error, red flag, compulsory point, egregious error, critical checkpoints), który skutkuje niezdaniem egzaminu, negatywną oceną lub wyzerowaniem punktacji w całej checkliście. Oznacza on zachowania zaprezentowane podczas oceny, które można uznać za niebezpieczne lub niedopuszczalne. Dodatkowo określenie tego typu punktów jest istotne dla efektywności procedury – element nie może być pominięty, ponieważ jest kluczowy. Prawidłowe wykonanie czynności w miejscu oznaczonym jako „błąd krytyczny” oznacza zdobycie 1 punktu, zaś niewykonanie, błędny lub niepełny wymiar postępowania będzie powodował niezaliczenie całej procedury z wynikiem: 0. W związku z najczęstszym wykorzystaniem checklist w celach ewaluacji podajemy w nich uśredniony czas potrzebny do wykonania procedury z perspektywy osoby uczącej się. Osoby z doświadczeniem najprawdopodobniej uzyskają czas krótszy.

Ilekroć w publikacji jest mowa o pacjencie opisanym w rodzaju męskim, dotyczy także kobiet. Wybrane rzeczowniki, takie jak: pacjent, pielęgniarka, lekarz, zostały użyte w jednej formie, aby nie stracić przejrzystości tekstu. Męski rodzaj czasownika w checklistach, np. sprawdził, zbadał, również odnosi się do osób płci żeńskiej wykonujących procedurę. Wyrażamy głęboką nadzieję, że kontekst opisanych działań nie pozostawia w tej kwestii żadnych wątpliwości.

Każda z procedur jest zbiorem treści wybranych przez autorów, obejmującym zagadnienia szerzej niż tylko prezentacja określonych czynności. Celem piszących jest wsparcie rozwoju myślenia krytycznego czy klinicznego medyków. Podrozdziały zawierające procedury czy checklisty mogą opisywać tylko jeden z możliwych wariantów wykonania danego badania, który ze względu na specyfikę i indywidualizm pacjenta nie może być uznany za przypadek uniwersalny, ale jest wskazówką, jak stosować dobre praktyki oparte na EBP. Mamy świadomość, że publikacja otwiera dyskusję na temat rekomendacji, wdrażania dobrych praktyk czy potrzeb udoskonalania rutynowych działań. Zgodnie z koncepcją Lifelong learning zapraszamy do współpracy, wymiany myśli, zgłaszania uwag dotyczących tekstu czy doświadczeń na adres Polskiego Towarzystwa Symulacji Medycznej: [email protected].

Kazimiera Hebel

Aleksandra Steliga

Katarzyna LewandowskaWYKAZ CZĘŚCI TOMÓW 1–3

Tom 1

Opieka nad dzieckiem

Pomiary antropometryczne w pediatrii

Pomiary antropometryczne, czynnościowe i parametrów życiowych osoby dorosłej

Badanie fizykalne osoby dorosłej

Elementy ratownictwa medycznego

Tom 2

Czynności higieniczne

Przemieszczanie, pozycjonowanie i aktywizacja pacjenta

Zabiegi przeciwzapalne

Zabiegi dorektalne

Odżywianie i karmienie pacjenta

Wydalanie moczu

Wspomaganie oddychania

Procedury chirurgiczne

Tom 3

Podawanie leków i dostępy naczyniowe

Procedury stosowane w zabiegach płukania

Pobieranie materiału do badań diagnostycznych i procedury diagnostyczne1
Kąpiel dziecka
Anna Baranowska, Beata Janina Olejnik, Justyna Jasik-Pyzdrowska, Iwona Bonikowska, Beata Wudarczyk

INFORMACJE PODSTAWOWE

Wyjaśnienie podstawowych pojęć

Skóra dziecka to największy narząd, który odgrywa kluczową rolę już od chwili urodzenia. Jej funkcja to przede wszystkim ochrona przed czynnikami biologicznymi (drobnoustroje chorobotwórcze), chemicznymi (substancje chemiczne) fizycznymi (promieniowanie ultrafioletowe), mechanicznymi (urazy fizyczne czy termiczne). Skóra stanowi barierę chroniącą przed utratą wody. Bierze udział w procesach termoregulacji oraz percepcji wrażeń czuciowych.

Obecnie, zgodnie z rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO), zaleca się pozostawienie mazi płodowej (hydrofobowej substancji) pokrywającej ciało noworodka przynajmniej przez 6 godzin od chwili narodzin. Wyjątek stanowią znaczne zabrudzenia wydalinami lub matka z infekcją HIV (human immunodeficiency virus, ludzki wirus niedoboru odporności) czy inną wewnątrzmaciczną.

Pełna dojrzałość fizjologiczna i anatomiczna skóry osiągana jest między 2. a 3. rokiem życia. Skóra dziecka jest cieńsza, zawiera mniej włókien tkanki łącznej, a komórki warstwy rogowej są luźno ułożone. Skóra dziecka łatwiej traci wodę przez naskórek, stąd jej większa skłonność do przesuszania się. Ze względu na zmniejszoną produkcję melaniny jest też bardziej wrażliwa na działanie promieniowania słonecznego.

Higiena osobista to czynności związane z utrzymaniem czystości ciała, mające zapewnić człowiekowi odpowiednią kondycję zdrowotną, poczucie bezpieczeństwa i komfort psychiczny, w przypadku dziecka to również czynności wpływające na jego rozwój. Kąpiel sprzyja kształtowaniu więzi emocjonalnej dziecka z opiekunem, stymuluje jego rozwój fizyczny i psychiczny. Skóra jest ważnym weryfikatorem stanu zdrowia, m.in. z uwagi na jej ważną rolę w procesach odpornościowych organizmu. Kąpiel noworodka, niemowlęcia czy dziecka młodszego jest całkowicie uzależniona od rodziców czy opiekunów, zatem ich edukacja, za którą odpowiada pielęgniarka, jest niezwykle istotnym elementem procesu pielęgnowania na oddziale noworodkowym czy pediatrycznym. Utrzymanie ciała w czystości niejednokrotnie wymaga modyfikacji czynności oraz indywidualnego podejścia ze względu na stan bio-psychiczny dziecka.

Według najnowszych rekomendacji niemowlęta nie muszą być kąpane codziennie. Większość pediatrów i dermatologów zaleca kąpiele co 2–3 dni. Podobne wytyczne zostały sformułowane przez Polskie Towarzystwo Neonatologiczne. Omijanie codziennej kąpieli powinno zostać zastąpione toaletą miejsc intymnych.

U dzieci płci męskiej istotne znaczenie ma higiena prącia, szczególnie u tych chłopców, którzy nie są obrzezani. Jej rodzaj zależy od wieku dziecka i możliwości odprowadzenia napletka. Zgodnie z literaturą medyczną u niemowląt i małych chłopców fizjologicznie napletek jest przyklejony do żołędzi i jest długi, natomiast jego ujście zewnętrzne – wąskie i nieelastyczne. U 50% chłopców napletek jest odprowadzany w okresie poniemowlęcym (od roku do ukończenia 3. roku życia), a u 90% dzieci po około 3. roku życia. Reasumując, u małych chłopców występuje fizjologicznie wąski napletek (fizjologiczna stulejka – zwężenie), w związku z tym specjaliści nie zalecają, aby u zdrowego chłopca do 3. roku życia, u którego nie obserwuje się niepokojących objawów klinicznych, wykonywać żadnych manipulacji na napletku w celu uniknięcia wielokrotnego pękania, bliznowacenia, co w efekcie może prowadzić do wtórnej stulejki. W przypadku wątpliwości zaleca się konsultacje u chirurga dziecięcego. Fizjologicznie po 3.–4. roku życia napletek jest na tyle luźny, że możliwe jest jego odsunięcie oraz swobodne nasunięcie na żołądź do pierwotnej pozycji. Pod napletkiem odkłada się wydzielina gruczołów śluzowych, złuszczony nabłonek, mocz oraz bakterie – jest to tzw. mastka. Regularna higiena polega na całkowitym zsunięciu napletka i myciu żołędzi wodą z łagodnym mydłem/płynem do higieny intymnej. Jednym z niebezpieczeństw podczas higieny prącia jest załupek (parafimoza), czyli zsunięcie zbyt ciasnego napletka poza rowek żołędzia i niemożność jego odprowadzenia, co powoduje ucisk i obrzęk utrudniające prawidłowy odpływ krwi z żołędzi i napletka, co w konsekwencji może prowadzić do martwicy żołędzi i skóry napletka.

U dzieci płci żeńskiej, niemowląt i małych dziewczynek widoczne są jedynie wargi sromowe większe. Należy pamiętać o konieczności zachowania kierunku toalety narządów płciowych zewnętrznych od wzgórka łonowego do odbytu w celu uniknięcia transmisji bakterii jelitowych do pochwy i cewki moczowej. Zalecane jest mycie wodą i wodą z delikatnym mydłem/płynem do higieny intymnej. Nie powinno się stosować mydła bezpośrednio na skórę i śluzówki sromu. Stosowanie chusteczek nawilżanych należy ograniczyć do minimum.

U dzieci małych (2–3 lata) lub starszych niesamodzielnych wykonuje się toaletę ciała analogicznie jak u osoby dorosłej, ze szczególnym uwzględnieniem okolic intymnych stosownie do wieku i płci dziecka. Podczas kąpieli konieczna jest ocena stanu skóry i błon śluzowych okolicy krocza i narządów płciowych zewnętrznych w kierunku obecności zmian skórnych, obrzęków, obecności wydzieliny i bólu.

Częstość kąpieli dziecka uzależniona jest od wieku i stanu skóry, a także potrzeb higienicznych (zabrudzenie, pocenie się) i zdrowotnych wynikających z chorób skóry, np. atopowe zapalenie skóry u dziecka. Średnio kąpiel noworodka powinna trwać 5–10 minut, natomiast niemowlęcia i dziecka starszego można wydłużyć. Nie zaleca się używania gąbek ani pocierania skóry. Wskazana jest kąpiel przez zanurzenie (około 5 cm wody, a w przypadku dziecka siedzącego woda powinna sięgać do poziomu bioder) i opłukiwanie. Preparaty do pielęgnacji skóry dzieci powinny być łagodne, bezzpachowe, bez konserwantów i barwników, bezpieczne dla oczu, dobrane zależnie od wieku oraz stanu skóry (preparaty hypoalergiczne, emolienty). W przypadku zanieczyszczenia wydalinami i wydzielinami okolicy krocza przed kąpielą niezbędna jest wcześniejsza toaleta krocza (wytrzeć i umyć pod bieżącą wodą lub usunąć zanieczyszczenie mokrymi gazikami, wacikami ewentualnie chusteczkami nawilżanymi wodą bądź z użyciem łagodnego środka myjącego o naturalnym lub lekko kwaśnym pH wynoszącym 5,5–7,0). Po zastosowaniu preparatów myjących na okolicę sromu konieczne jest dokładne spłukanie wodą. Toaleta okolicy krocza, pachwin i pośladków zależna jest od częstości mikcji i defekacji.

Ważne!

Na każdym etapie procedury kąpieli dziecka obowiązuje dbałość o jego bezpieczeństwo.

Wskazania

• Zabrudzona skóra ciała dziecka, np. zanieczyszczenia, pot, wydzieliny, wydaliny.

Przeciwwskazania

• Stan nagły, zagrożenie życia dziecka.

• Warunki otoczenia uniemożliwiające kąpiel.

Powikłania

• Uraz termiczny, czyli oparzenie lub wychłodzenie dziecka.

• Zachłyśnięcie.

• Zalanie oczu, nosa, uszu, kikuta pępowinowego wodą.

• Uraz mechaniczny.

Nazwa procedury i cele

-------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------
Nazwa procedury Kąpiel dziecka

Cel główny Kąpiel dziecka

Cele szczegółowe 1. Oczyszczenie skóry dziecka

2. Rozpoznanie zmian skórnych

Umiejętności wstępne, niezbędne do wykonania procedury 1. Przestrzeganie zasad higieny rąk według zaleceń WHO

2. Ocena stanu pacjenta

3. Znajomość podstawowych zasad komunikacji
-------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------

Informacje dla technika

• Fantom/trenażer noworodka/niemowlęcia z możliwością wykonania kąpieli.

• Przygotowanie zasobów sprzętowych zgodnie z listą sprzętu.

Piśmiennictwo

1. Blume-Peytavi U., Cork M.J., Faergemann J. i wsp.: Bathing and cleansing in newborns from day 1 to first year of life: recommendations from a European round table meeting. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2009; 23(7): 751–759.2. Grzybica penisa (prącia): przyczyny, objawy i leczenie. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/wenerologia/169193,kandydoza-blony-sluzowej-narzadow-plciowych (dostęp: 11.02.2024 r.).3. Klimaszewska K., Baranowska A., Krajewska-Kułak E.: Podstawowe czynności medyczne i pielęgnacyjne. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017. 4. Kowalczyk K.: Od jakiego wieku należy myć okolice intymne u dziewczynek? https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.9.4.22 (dostęp: 11.02.2024 r.).5. Kuller J.M.M.: Newborn and Infant Nursing Reviews. Science Direct. 2014; 14(4): 166–170 (dostęp: 11.02.2024 r.). 6. Ślusarska B., Zarzycka D., Majda A.: Podstawy pielęgniarstwa. Wybrane umiejętności i procedury opieki pielęgniarskiej Tom 2. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017.7. Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce – zalecenia PTN. Wydawnictwo Media-Press, Warszawa 2023. 8. Szczapa J. (red.): Neonatologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2022.9. U chłopca. w jakim wieku napletek powinien być całkowicie odklejony? Kiedy należy skierować chłopca do chirurga (lub urologa)? https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.9.3.1 (dostęp: 11.02.2024 r.).10. Załupek. https://www.mp.pl/pacjent/urologia/168605,zalupek (dostęp: 11.02.2024 r.).

Procedura

A

Lista sprzętu

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------
Sprzęt wielorazowy Sprzęt jednorazowy

• 2 miseczki: z ciepłą wodą przegotowaną do mycia twarzy i okolic moczowo-płciowych i ciepłą wodą nieprzegotowaną • Rękawice jednorazowe niejałowe

• Środek do pielęgnacji pępka (zgodnie z zaleceniami stosuje się opcjonalnie w przypadku kikuta, który nie goi się samoistnie) • Gaziki włókninowe miękkie

• Krem pielęgnacyjny lub leczniczy do skóry krocza lub pośladków, zależnie od wskazań • Myjka jednorazowa lub rękawica kąpielowa

• Krem nawilżający lub natłuszczający skórę po kąpieli, jeśli są wskazania • Pieluchy jednorazowe w odpowiednim do wieku i masy ciała rozmiarze

• Emolienty, jeśli są wskazania do stosowania • Płyn lub chusteczki nawilżane do dezynfekcji

• Plastikowa wanienka • Miska nerkowata

• Ręcznik

• Nożyczki do paznokci

• Szczoteczka do włosów

• Czyste ubranie: body, śpiochy, czyste pieluszki

• Pojemnik na brudne pieluchy jednorazowe

• Pojemnik na brudne ubranka

• Przewijak

• Kosz na odpady komunalne i zakaźne
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------

B

Procedura

1. Zachowaj zasady przygotowania do pracy (długie włosy spięte, odzież i obuwie medyczne, brak ozdób i biżuterii na rękach, krótkie i niepomalowane paznokcie, identyfikator).

2. Przedstaw się, zapytaj opiekuna dziecka lub dziecko o zgodę na wykonanie procedury i poinformuj o celu, sposobie i momencie rozpoczęcia interwencji. Zweryfikuj tożsamość dziecka za pomocą dwóch metod identyfikacyjnych (np. opaska oraz werbalne potwierdzenie przez rodziców).

3. Oceń dziecko pod względem tolerancji aktywności, poziomu dyskomfortu, funkcji poznawczej, zakresu ruchomości mięśniowo-szkieletowej.

4. Zapewnij optymalne warunki otoczenia: oświetlenie, zamknięte okna, drzwi, temperatura 21–25°C.

5. Przygotuj kompletny sprzęt.

6. Zapewnij intymne warunki dziecku (parawan, zasłona).

7. Przestrzegaj zasad higieny rąk według zaleceń WHO. Załóż dodatkowe środki ochrony indywidualnej (ŚOI = PPE, personal protective equipment) w zależności od potrzeby izolacji pacjenta lub ryzyka narażenia na płyny ustrojowe oraz fartuch, np. foliowy zabezpieczający twoją odzież przed zamoczeniem.

8. Przygotuj wanienkę/wannę napełnioną do około 5 cm wodą o temperaturze około 37°C, sprawdź temperaturę termometrem lub wewnętrzną stroną przedramienia, dodaj środek myjąco-pielęgnacyjny z uwzględnieniem stanu skóry dziecka.

9. Połóż noworodka na przewijaku i rozbierz go. Jeśli to wymagane, zabezpiecz kaniule, opatrunki, gipsy.

10. Owiń noworodka w pieluchę tetrową lub ręcznikiem.

11. Mycie twarzy:

• nawilżonym gazikiem (lub pieluchą tetrową) umyj szpary powiekowe od zewnętrznego kącika do wewnętrznego (do każdego oka oddzielny gazik);

• umyj małżowiny uszne i okolice za uszami (przechylenie głowy na bok w stronę mytego ucha, aby umożliwić swobodny odpływ nadmiaru wody);

• umyj twarz dziecka zwilżonym gazikiem w następującej kolejności: czoło, policzek lewy, grzbiet nosa, policzek prawy, broda, okolica pod nosem i wokół ust;

• osusz twarz suchym gazikiem w tej samej kolejności.

Mycie okolic krocza:

• u dziewczynki: niedominującą ręką rozchyl wargi sromowe większe, a drugą umyj od wzgórka łonowego do odbytu;

• u chłopców w miarę możliwości ostrożne uwidocznij ujście cewki moczowej i umyj jej okolice.

12. Zdejmij materiał, w który owinięte jest dziecko i ostrożnie włóż noworodka do wanienki z wodą, chwytając staw ramienny i układając plecy, szyję i głowę na przedramieniu ręki niedominującej (ryc. 1.1), drugą ręką podtrzymuj pośladki.

Rycina 1.1.

Sposób chwytania niemowlęcia w kąpieli leżącego na plecach

.

13. Mycie całego ciała:

• wysuń jedną rękę spod pośladków dziecka, a drugą nadal podtrzymuj głowę, barki, plecy i rozpocznij mycie z dodatkiem preparatu myjąco-pielęgnacyjnego (myjka, gaziki, pielucha) w kolejności: owłosiona skóra głowy, szyja, klatka piersiowa, brzuch, kończyny górne od pachy do dłoni, kończyny dolne od stóp do pachwin, pośladki;

• spłucz w takiej samej kolejności;

• obróć dziecko, chwytając ręką dominującą dystalne ramię dziecka, tak aby jego klatka piersiowa spoczywała na przedramieniu ręki dominującej (lub kładąc na przedramieniu i dłoni dominującej klatkę piersiową, chwytając między kciukiem a palcem wskazującym za kości żuchwy, nie uciskając szyi; ryc. 1.2);

• umyj tylną część ciała i spłucz.

14. Bezpiecznie chwyć dziecko (najlepiej twarzą do siebie) i przenieś na ręcznik rozłożony na przewijaku.

15. Dokładnie, delikatnie (poprzez dotyk) osusz skórę dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc przylegających do siebie (szyja, pachy, fałdy, pachwiny).

16. Przeprowadź pielęgnację kikuta pępowinowy zgodnie z procedurą nr 3, zależnie od etapu jego wysychania (fizjologicznie kikut samoistnie powinien odpaść do 15. doby życia noworodka).

17. Oceń stan skóry (w kierunku obecności ewentualnych wykwitów, obrzęków, bólu). W razie konieczności zastosuj preparat pielęgnujący (zasypka, krem, maść) na skórę ciała dziecka.

18. Załóż suchą pieluchę (u noworodków należy uwidocznić kikut pępowinowy) i ubierz dziecko. Uczesz włosy (jeśli są).

A

B

Rycina 1.2A, B.

Sposób chwytania niemowlęcia podczas mycia pleców

.

19. Bezpiecznie ułóż dziecko w łóżku lub oddaj opiekunowi.

20. Wyrzuć zużyte materiały. Przestrzegaj zasad związanych z segregacją śmieci. Uporządkuj otoczenie. Zdezynfekuj sprzęt.

21. Zdejmij środki ochrony indywidualnej i przestrzegaj zasad higieny rąk według zaleceń WHO.

22. Udokumentuj wykonanie procedury.

C

Zasady, o których należy pamiętać

1. Zachowuj zasady aseptyki i antyseptyki.

2. Zadbaj o temperaturę pomieszczenia 21–25°C i wody około 37°C.

3. Zadbaj o otoczenie: w czasie kąpieli okna i drzwi powinny być zamknięte.

4. Przed kąpielą przygotuj sprzęt i bieliznę, zdezynfekuj sprzęt.

5. Przestrzegaj kolejności i dokładności mycia.

6. Dbaj o bezpieczeństwo dziecka od początku do końca procedury, nigdy nie pozostawiaj samego dziecka na materacyku czy w wannie.

Film instruktażowy

Checklista

Czas: 15 minut

Lp.

Wykonanie czynności

Punkty 0–1

Faza wstępna

1

Zachowuje zasady przygotowania do pracy (długie włosy spięte, odzież i obuwie medyczne, brak ozdób i biżuterii na rękach, krótkie i niepomalowane paznokcie, identyfikator)

2

Przedstawia się, pyta opiekuna dziecka lub dziecko o zgodę na wykonanie procedury i informuje o celu, sposobie i momencie rozpoczęcia interwencji. Weryfikuje tożsamość dziecka za pomocą dwóch metod identyfikacyjnych (opaska oraz werbalne potwierdzenie przez rodziców)

3

Ocenia dziecko pod względem tolerancji aktywności, poziomu dyskomfortu, funkcji poznawczej, zakresu ruchomości mięśniowo-szkieletowej

4

Zapewnia optymalne warunki otoczenia: oświetlenie, zamknięte okna, drzwi, temperatura 21–25°C

5

Przygotowuje kompletny sprzęt

6

Zapewnia intymne warunki dziecku (parawan, zasłona)

7

Przestrzega zasad higieny rąk według zaleceń WHO. Zakłada dodatkowe środki ochrony indywidualnej (ŚOI = PPE, personal protective equipment) w zależności od potrzeby izolacji pacjenta lub ryzyka narażenia na płyny ustrojowe

8

Przygotowuje wanienkę/wannę z wodą napełnioną do około 5 cm o temperaturze około 37°C, kontroluje temperaturę termometrem lub wewnętrzną stroną

przedramienia, dodaje środek myjąco-pielęgnacyjny z uwzględnieniem stanu skóry dziecka

9

Kładzie noworodka na przewijaku i rozbiera je. Zabezpiecza ewentualne kaniule, opatrunki, gipsy

10

Owija noworodka w pieluchę tetrową lub ręcznik

Kąpanie

11

Mycie twarzy

• Nawilżonym wodą gazikiem (lub pieluchą tetrową) myje szpary powiekowe od zewnętrznego kącika do wewnętrznego (każde oko oddzielnie)

• Myje małżowiny uszne i okolice za uszami (przechylenie głowy na bok w stronę mytego ucha, aby umożliwić swobodny odpływ nadmiaru wody)

• Myje twarz dziecka w następującej kolejności: czoło, policzek lewy, grzbiet nosa, policzek prawy, broda, okolica pod nosem i wokół ust

• Osusza twarz suchym gazikiem/pieluchą tetrową lub ręcznikiem w tej samej kolejności

Okolica krocza

• U dziewczynki: niedominującą ręką rozchyla wargi sromowe większe, a drugą myje od wzgórka łonowego w kierunku odbytu

• U chłopców w miarę możliwości ostrożnie uwidacznia ujście cewki moczowej i myje jej okolice

12

Zdejmuje pieluchę i ostrożnie wkłada do wanienki dziecko ułożone na przedramieniu niedominującej ręki, drugą ręką podtrzymuje pośladki

13

Mycie całego ciała

• Przeprowadza mycie z dodatkiem preparatu myjąco-pielęgnacyjnego (myjką, gazikami lub pieluchą tetrową) w kolejności: owłosiona skóra głowy, szyja, klatka piersiowa, brzuch, kończyny górne od pachy do dłoni, kończyny dolne od stóp do pachwin

• Spłukuje w takiej samej kolejności

• Obraca dziecko, chwytając tak, aby zabezpieczać głowę, myje tylną część ciała i spłukuje

14

Bezpiecznie chwyta dziecko i przenosi na ręcznik rozłożony na przewijaku

15

Dokładnie, delikatnie (poprzez dotyk) osusza skórę dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc przylegających do siebie (szyja, pachy, fałdy, pachwiny)

16

Pielęgnuje kikut pępowinowy zgodnie z procedurą nr 3. Ocenia stan skóry i błon śluzowych okolicy krocza i narządów płciowych zewnętrznych w kierunku obecności zmian skórnych, obrzęków, obecności wydzieliny i bólu. W razie konieczności stosuje preparat pielęgnujący (krem, maść) na skórę ciała dziecka

17

Zakłada suchą pieluchę (u noworodków należy uwidocznić kikut pępowinowy) i ubiera dziecko. Czesze włosy (jeśli są)

18

Bezpiecznie układa dziecko w łóżku lub oddaje opiekunowi

Faza końcowa

19

Wyrzuca zużyte materiały. Przestrzega zasad związanych z segregacją śmieci. Porządkuje otoczenie. Dezynfekuje sprzęt

20

Zdejmuje środki ochrony indywidualnej i przestrzega zasad higieny rąk według zaleceń WHO

21

Dokumentuje wykonanie procedury w sposób precyzyjny i kompletny

Suma punktów:

Legenda: Jeśli w wierszu jest więcej niż jedna czynność, punkt przyznajemy tylko po wykonaniu wszystkich czynności, niewykonanie choć jednej czynności oznacza 0.

Punkt krytyczny – niewykonanie lub błąd oznacza ocenę końcową niedostateczną.

Kryteria oceny (zaliczenie od 60%):

20–21 – bardzo dobra

18–19 – dobra plus

16–17 – dobra

14–15 – dostateczna plus

12–13 – dostateczna

poniżej 12 – niedostateczna3
Pielęgnacja kikuta pępowinowego
Iwona Bonikowska, Justyna Jasik-Pyzdrowska, Beata Wudarczyk, Anna Baranowska, Beata Janina Olejnik

INFORMACJE PODSTAWOWE

Wyjaśnienie podstawowych pojęć

Pępowina

Sznur pępowinowy mieści w sobie jedną dużą żyłę pępowinową i 2 mniejsze tętnice. Naczynia pępowinowe osłonięte są gąbczastą substancją, tzw. galaretą Whartona. Utlenowana i bogata w składniki odżywcze krew z łożyska dostaje się do krwiobiegu płodu przez żyłę pępowinową do żyły wrotnej oraz około ⅓ objętości omija krążenie wrotne i poprzez przewód żylny wpada bezpośrednio do żyły głównej dolnej. Od miejsca połączenia z przewodem żylnym krew w żyle dolnej jest częściowo utlenowana (mieszana). Przewód żylny (łac. ductus venosus) umożliwia w trakcie życia płodowego częściowe ominięcie krążenia wątrobowego, przez które krew przepływałaby ze znacznym opóźnieniem. Naczynie w ciągu tygodnia od porodu ulega całkowitemu zarośnięciu, tworząc więzadło obłe wątroby (łac. ligamentum teres hepatis). Więzadło rozciąga się od pępka i łączy z więzadłem sierpowatym wątroby. Kikut pępowiny to fragment pępowiny pozostały po jej przecięciu.

Odpępnienie noworodka zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej powinno nastąpić po ustaniu tętnienia pępowiny, jednak nie wcześniej niż po upływie jednej minuty od urodzenia się dziecka. Zabieg odpępnienia noworodka powinno wykonać się zgodnie z zasadami aseptyki i antyseptyki, za pomocą jałowego sprzętu. Jałowy zaciskacz do pępowiny zakłada się około 2–3 cm od pierścienia pępowinowego i odcina się pozostałą część pępowiny w odległości około 1 cm nad zaciskiem. Odpępniając noworodka, należy zwrócić uwagę, aby zaciskacz objął cały przekrój pępowiny, a po osuszeniu jałowym gazikiem trzeba sprawdzić prawidłowość założonego zaciskacza oraz liczbę naczyń pępowinowych. Czynność ta odbywa się zwykle na sali porodowej. Resztka pępowiny zaopatrywana jest plastikową zapinką, zdejmowaną po kilku dniach. W ciągu 2 tygodni kikut na ogół usycha i sam odpada. Na proces gojenia się pępka wpływają: grubość pępowiny, grubość pierścienia skórnego wokół niej, prędkość wysychania kikuta i czynności pielęgnacyjne. Pozostałości pępowinowych żył przekształcają się w twarde więzadła prowadzące od wnętrza pępka do wątroby. Głębiej położone naczynia stają się częścią wewnętrznego układu krwionośnego – dostarczają krew do pęcherza, układu pokarmowego i moczowego. Bardzo rzadko może się zdarzyć, że kanał łączący pęcherz z pępkiem pozostaje drożny (z pępka może wówczas wyciekać mocz). Taka wada wymaga interwencji chirurgicznej. Sam pępek nie jest mocno unerwiony, w przeciwieństwie do części znajdujących się pod nim tkanek.

Dalsza obserwacja i pielęgnacja kikuta

W pierwszych godzinach po urodzeniu się dziecka kikut pępowiny jest biało-niebieski i wilgotny. W ciągu kolejnych dni traci swoje uwodnienie i składniki odżywcze, obkurcza się i wysusza, a jego kolor zmienia się na żółto-brązowy, a następnie czarno-brązowy. W chwili wypisu ze szpitala do domu należy odpiąć zacisk kikuta pępowiny, który zwykle samoistnie odpada między 5. a 15. dobą po urodzeniu dziecka. Jeżeli po tym czasie tak się nie stanie, należy skonsultować się w tej sprawie z lekarzem. Kikut pępowiny jest najbardziej podatny na zakażenie, dlatego trzeba go traktować jak gojącą się ranę, która po zainfekowaniu staje się źródłem uogólnionego stanu zapalnego. W ciągu pierwszych 72 godzin życia noworodka na jego skórze dochodzi do kontaminacji niechorobotwórczych bakterii. Jednak w przypadku niewłaściwego postępowania i zabrudzenia kikuta mogą się na niej pojawić bakterie chorobotwórcze.

Przebywanie noworodka z mamą w pierwszych dniach po porodzie (tzw. system rooming-in) zmniejsza ryzyko zakażenia pępka. Podczas bezpośrednich kontaktów matka przekazuje swojemu dziecku niechorobotwórczą florę bakteryjną zabezpieczającą przed zakażeniem pępka. Według WHO w krajach rozwiniętych w przypadku przebywania noworodka w systemie rooming-in nie zaleca się stosowania antyseptyków do pielęgnacji kikuta pępowinowego.

Do zadań pielęgniarki należy codzienna obserwacja kikuta pępowiny, najczęściej podczas zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak przewijanie czy kąpiel dziecka. W warunkach domowych robią to rodzice, a w razie wątpliwości i wystąpienia niepokojących objawów kontaktują się z położną, pielęgniarką lub lekarzem POZ. Kikut pępowiny pielęgnuje się poprzez mycie wodą lub wodą z mydłem, pamiętając o jego dokładnym osuszaniu (tzw. sucha pielęgnacja). W trakcie kąpieli – do momentu zagojenia kikuta – należy wlewać do wanienki nieco mniej wody, tak aby nie moczyć kikuta (drobne zamoczenie nie stanowi problemu). W sytuacji, gdy noworodek przebywa w nieodpowiednich warunkach higienicznych, do pielęgnacji kikuta pępowinowego należy zastosować preparat antyseptyczny. W sytuacji, gdy wokół kikuta zbiera się wydzielina, trzeba ją delikatnie usunąć za pomocą gazika. Proces gojenia kikuta pępowinowego przyspiesza jak największy dostęp powietrza, dlatego do czasu całkowitego zagojenia pieluszka powinna być założona i zapięta w taki sposób, aby pępek pozostawał na zewnątrz.

Nie ustalono jednolitego sposobu pielęgnacji kikuta pępowiny – jednak najważniejsze jest, aby był on czysty i suchy.

Obecnie funkcjonujące w Polsce zalecenia dotyczące pielęgnacji kikuta pępowinowego u noworodków są tożsame z zaleceniami WHO, zgodnie z którymi nie ma podstaw do rutynowego stosowania preparatów antyseptycznych, z wyjątkiem szczególnych sytuacji. W przypadku, gdy kikut został zainfekowany lub hospitalizacja noworodka przedłuża się z różnych przyczyn, zalecane jest stosowanie antyseptycznego środka, który zawiera oktenidynę, zgodnie z charakterystyką produktu leczniczego (ChPL).

Podczas pielęgnacji pępowiny niepokój powinny budzić sytuacje, gdy:

• po 15 dniach kikut pępowiny jeszcze nie odpadł;

• występuje silne krwawienie, u nasady kikuta pojawiła się ropa, wyraźne zaczerwienienie i obrzęk wokół pępka albo rosnąca nierówna tkanka u nasady kikuta;

• obserwuje się wyciekanie płynu z pępka i/lub pojawienie się nieprzyjemnego zapachu.

Przyczynami wymienionych objawów mogą być:

• mała urodzeniowa masa ciała dziecka lub poród przedwczesny;

• poród za pomocą cięcia cesarskiego;

• miejscowe stosowanie środków przeciwbakteryjnych (w tym spirytusu) do pielęgnacji kikuta pępowiny;

• skutkiem wady wrodzonej – przetrwały przewód łączący pępek z pęcherzem moczowym, tzw. moczownik.

W przypadku wystąpienia opisanych niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem.

Warto wiedzieć!

Obfite krwawienie z pępka może być objawem zaburzeń krzepnięcia i wymaga wykonania badań laboratoryjnych.

Ważne!

W pielęgnacji kikuta pępowinowego NIE NALEŻY:

• Stosować alkoholu etylowego do odkażania zarówno w warunkach szpitalnych, jak i w domu. Alkohol działa drażniąco na skórę noworodka i może wywierać działanie toksyczne. Według przeprowadzonych badań alkohol nie wysusza kikuta pępowinowego, mimo że działa tak na skórę. Prowadzi to do wydłużenia czasu jego odpadnięcia i może się wiązać ze zwiększoną częstotliwością występowania komplikacji. Pojawiały się także przypadki podrażnienia, a nawet poparzenia skóry noworodka alkoholem etylowym. Naskórek noworodka jest cieńszy od naskórka osoby dorosłej, co może skutkować przenikaniem alkoholu do głębszych warstw skóry, a stąd do krwiobiegu i w rezultacie wywoływać efekt neurotoksyczny. Nie zaleca się zatem stosowania miejscowo tego rodzaju preparatów (antyseptyków) w pielęgnacji pępka.

• Stosować fioletu goryczki lub jodyny. Gencjana działa bakteriobójczo, ale zmienia środowisko wokół pępka i pod intensywnym kolorem nie widać obrzęku ani zmian.

• Nakładać na pępek szczelnego opatrunku.

Wskazania

• Zapobieganie rozwojowi zakażenia kikuta.

• Przyspieszenie tempa gojenia.

• Wczesne wykrycie wad wrodzonych.

Przeciwwskazania

• Nagłe pogorszenie stanu ogólnego noworodka.

Powikłania

• Zakażenie kikuta pępowiny z możliwością rozwoju posocznicy.

• Ziarniniak u podstawy kikuta pępowinowego.

• Krwawienie z kikuta pępowinowego.

• Uraz.

Nazwa procedury i cele

Cele szczegółowe

1. Ocena stanu kikuta pępowinowego

2. Dobór środków pielęgnacyjnych zależnie od stanu kikuta pępowinowego

Umiejętności wymagane przed przystąpieniem do procedury

1. Znajomość anatomii, fizjologii i patologii pępowiny

2. Znajomość zasad aseptyki i antyseptyki

3. Przygotowanie zestawu do pielęgnacji zależnie od stanu kikuta pępowinowego

Nazwa procedury

Pielęgnacja kikuta pępowinowego

Cel główny

Pielęgnacja sprzyjająca wczesnemu odpadnięciu kikuta pępowinowego

Informacje dla technika

• Fantom/trenażer noworodek z kikutem pępowinowym.

• Przygotowanie zasobów sprzętowych zgodnie z listą sprzętu.

Piśmiennictwo

1. Gras-Le Guen C., Caille A., Launay E. i wsp.: Dry Care Versus Antiseptics for Umbilical Cord Care: A Cluster Randomized Trial. Pediatrics. 2017; 139(1): 2016–1857.2. Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce – zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego – wydanie V (2023) zaktualizowane i uzupełnione, Media-Press, Łódź 2023.3. Stewart D., Benitz W.; COMMITTEE ON FETUS AND NEWBORN: Umbilical Cord Care in the Newborn Infant. Pediatrics. 2016; 138(3): e20162149.4. Szczapa J. (red.): Neonatologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2022.

Procedura

A

Lista sprzętu

-------------------------------------- ----------------------------------
Sprzęt wielorazowy Sprzęt jednorazowy

• Kosz na odpady komunalne i zakaźne • Rękawice jednorazowe niejałowe

• Antyseptyk zawierający oktenidynę • Rękawice jednorazowe jałowe

• Pakiet jałowych gazików

• Pojemnik na odpadki
-------------------------------------- ----------------------------------

B

Procedura

1. Zachowaj zasady przygotowania do pracy (długie włosy spięte, odzież i obuwie medyczne, brak ozdób i biżuterii na rękach, krótkie i niepomalowane paznokcie, identyfikator).

2. Przygotuj kompletny sprzęt. Pracuj w odpowiednich warunkach środowiska: dobre oświetlenie, zachowanie intymności, temperatura sali 22–26°C, miejsce prowadzonych czynności czyste i zdezynfekowane.

3. Przestrzegaj zasad higieny rąk według zaleceń WHO. Załóż dodatkowe środki ochrony indywidualnej (ŚOI = PPE, personal protective equipment) w zależności od potrzeby izolacji pacjenta lub ryzyka narażenia na płyny ustrojowe.

4. Przedstaw się, zapytaj opiekuna dziecka o zgodę na wykonanie procedury i poinformuj o celu, sposobie i momencie rozpoczęcia interwencji.

5. Zweryfikuj tożsamość dziecka za pomocą dwóch metod identyfikacyjnych.

6. Ułóż noworodka na plecach na stoliku pielęgnacyjnym (na podkładzie) i odsłoń kikut pępowiny.

7. Oceń skórę wokół i samego kikuta pępowiny (cechy zapalne, wysięk, kolor, zapach), delikatnie go poruszaj, odciągając na boki. Jeżeli występują cechy zapalne i/lub wysięk: otwórz pakiet z jałowymi gazikami, nanieś antyseptyk (octenidyna), oczyść nasadę kikuta i skórę wokół kikuta, oceń ponownie. W zależności od doby życia, stanu, oddziału, na którym przebywa, dostosuj postępowanie, np. wykąp noworodka (patrz: procedura kąpieli noworodka). Po wykąpaniu noworodka kikut pępowiny oczyść i osusz jałowym gazikiem.

8. Oczyść oraz osusz nasadę i skórę wokół kikuta pępowinowego suchym gazikiem.

9. Załóż pieluszkę, odsłaniając kikut pępowinowy lub stosując pieluszkę z „okienkiem” na pępek.

10. Odłóż noworodka w bezpieczne miejsce.

11. Wyrzuć zużyte materiały. Przestrzegaj zasad związanych z segregacją śmieci. Uporządkuj otoczenie. Zdezynfekuj sprzęt.

12. Przestrzegaj zasad higieny rąk według zaleceń WHO.

13. Udokumentuj zabieg.

C

Zasady, o których należy pamiętać

1. Zachowaj zasady aseptyki i antyseptyki.

2. Pamiętaj o zabezpieczeniu noworodka przed wychłodzeniem.

3. Nie stosuj na kikut i pępek środków odkażających (np. 70% alkoholu etylowego czy fioletu goryczki) oraz antybiotyków miejscowych.

4. Stosuj suchą pielęgnację kikuta pępowinowego.

Checklista

Czas: 10 minut

Lp.

Wykonanie czynności

Punkty 0–1

Faza wstępna

1

Zachowuje zasady przygotowania do pracy (długie włosy spięte, odzież i obuwie medyczne, brak ozdób i biżuterii na rękach, krótkie i niepomalowane paznokcie, identyfikator)

2

Pracuje w odpowiednich warunkach: dobre oświetlenie, zachowanie intymności, temperatura sali 22–26°C, miejsce prowadzonych czynności czyste i zdezynfekowane. Przygotowuje kompletny sprzęt

3

Przestrzega zasad higieny rąk według zaleceń WHO. Zakłada dodatkowe środki ochrony indywidualnej (ŚOI = PPE, personal protective equipment), w zależności od potrzeby izolacji pacjenta lub ryzyka narażenia na płyny ustrojowe

4

Przedstawia się, pyta opiekuna dziecka o zgodę na wykonanie procedury i informuje o celu, sposobie i momencie rozpoczęcia interwencji

5

Weryfikuje tożsamość dziecka za pomocą dwóch metod identyfikacyjnych

Faza właściwa

6

Układa noworodka na stoliku pielęgnacyjnym (na podkładzie) i dba o jego bezpieczeństwo

7

Ocenia skórę wokół i stan kikuta pępowiny, delikatnie go porusza, odciągając na boki.

8

Oczyszcza oraz osusza nasadę i skórę wokół kikuta pępowinowego suchym gazikiem.

W przypadku wystąpienia cech zapalnych: oczyszcza za pomocą jałowych gazików i stosuje antyseptyk oraz dokładnie osusza nasadę i skórę wokół kikuta pępowinowego

9

Zakłada pieluszkę, odsłaniając kikut pępowinowy lub stosuje pieluszkę z „okienkiem” na pępek

10

Odkłada noworodka w bezpieczne miejsce

Faza końcowa

11

Wyrzuca zużyte materiały. Przestrzega zasad związanych z segregacją śmieci. Porządkuje otoczenie. Dezynfekuje sprzęt

12

Przestrzega zasad higieny rąk według zaleceń WHO

13

Dokumentuje zabieg

Suma punktów:

Legenda: Jeśli w wierszu jest więcej niż jedna czynność, punkt przyznajemy tylko po wykonaniu wszystkich czynności, niewykonanie choć jednej czynności oznacza 0.

Punkt krytyczny – niewykonanie lub błąd oznacza ocenę końcową niedostateczną.

Kryteria oceny (zaliczenie od 60%):

13 – bardzo dobra

12 – dobra plus

11 – dobra

10 – dostateczna plus

8–9 – dostateczna

poniżej 8 – niedostateczna