Produkty pszczele w leczeniu chorób serca i układu krążenia - ebook

MIÓD PSZCZELI

Niewydolność serca

Niewydolność serca wynika z niewłaściwego zaopatrzenia organizmu w krew. Najczęściej przyczyną tego są zaburzenia kurczliwości mięśnia sercowego. Uszkodzenie mięśnia sercowego może być spowodowane chorobą niedokrwienną, zapaleniem mięśnia sercowego, bakteryjnym zapaleniem wsierdzia, powiększeniem komór serca, zwiększeniem masy mięśniowej serca i chorobami nowotworowymi. Na uszkodzenie mięśnia sercowego może wpływać także nadciśnienie tętnicze, wady wrodzone i nabyte dużych tętnic, niedrożność dużych żył, choroby płuc, niedokrwistość, choroby nerek i cukrzyca. Na tle niewydolności lewokomorowej serca może rozwijać się ponadto dychawica oskrzelowa i obrzęk płuc.

Na niewydolność serca może mieć także wpływ uszkodzenie pozamięśniowych struktur serca, takich jak wady serca, zapalenie osierdzia, zaburzenia rytmu serca i zaburzenia przewodzenia. Niewydolność serca może natomiast prowadzić do niewydolności krążenia (Ali i wsp. 1995).

Niewydolność serca stanowi poważny problem kardiologiczny. Z badań klinicznych wynika, że niewydolność serca występuje u 0,5-2% ludzi, przy czym po ukończeniu 80. roku życia stwierdza się ją co najmniej u 10% populacji.

Terapia niewydolności serca opiera się głównie na lekach rozszerzających naczynia, glikozydach nasercowych, lekach moczopędnych, ograniczeniu sodu w diecie, a także ograniczeniu aktywności fizycznej. Od dawna w medycynie tradycyjnej stosuje się do tego celu również miód pszczeli.

Z badań bułgarskich (Slastenskij 1987) wynika, że u 500 chorych na niewydolność serca, którym przez 1-2 miesiące podawano 100-140 g miodu dziennie w dawkach podzielonych, stwierdzono polepszenie czynności serca i jego wydolności, wzmożenie wydzielania nadmiaru wody z organizmu i uzupełnianie zawartości potasu. Do podobnych wniosków doszedł lekarz rosyjski Sinjakow (1989), który podawał chorym z niewydolnością serca 70-100 g miodu dziennie przez 2 miesiące. U chorych stwierdził on zwiększenie kurczliwości mięśnia sercowego, a także zwiększenie objętości skurczowej i rozkurczowej niewydolnego serca, lepsze opróżnianie się lewej komory serca z krwi oraz ustępowanie obrzęków, szczególnie kończyn dolnych.

Kriwczanskij i Indriczanu (1987) proponują do wspomagania leczenia niewydolności serca mieszaninę miodu z mlekiem, twarogiem i owocami (po 1 łyżce każdego produktu), 2-3 razy dziennie. Dobre efekty uzyskiwano także, dodając łyżkę miodu do szklanki odwaru z kwiatostanów głogu. Napój taki pije się 3 razy dziennie.

Według Tichonowa i Muraszko (2006) w niewydolności serca nie powinno się pić dużych ilości gorącej herbaty z miodem, ponieważ może to spowodować tachykardię (skrócenie czasu rozkurczu serca i obniżenie jego pojemności wyrzutowej). Bezpieczniejsze jest przyjmowanie 1-2 łyżeczek do herbaty miodu, 2-3 razy dziennie, z różnymi produktami spożywczymi.

Warte podkreślenia jest lepsze tolerowanie digoksyny (glikozydu nasercowego otrzymywanego z naparstnicy wełnistej – _Digitalis lanata_) przez organizm człowieka w obecności miodu (Kandil i wsp. 1987).

Miód znalazł również zastosowanie w leczeniu niewydolności krążenia. Do najczęstszych objawów towarzyszących tej chorobie zalicza się obrzęki, zastój krwi w narządach wewnętrznych, gromadzenie się substancji toksycznych przemiany materii, płytki oddech, duszność i sinicę (m.in. dychawicę oskrzelową i obrzęk płuc). W wyniku przyjmowania miodu oraz jego odżywczego i wzmacniającego działania na mięsień sercowy dochodzi do polepszenia krążenia krwi w organizmie, co przyczynia się do usuwania obrzęków oraz neutralizacji i usuwania toksycznych produktów metabolicznych przez wątrobę i nerki (Iojrisz 1976, Dobrovoda 1986).

W przypadku osłabienia mięśnia sercowego poleca się rozpuszczanie łyżeczki miodu w szklance naparu z owoców głogu lub dzikiej róży i picie 3 razy dziennie przez 6 tygodni. Zaleca się także zalanie łyżki wysuszonych owoców głogu szklanką wrzątku i gotowanie przez 5 min, a następnie dodanie do gorącego odwaru łyżeczki koszyczków rumianku i zaparzanie pod przykryciem przez 10 min. Po przecedzeniu do wyciągu z ziół dodaje się łyżkę miodu i pije 2 razy dziennie po szklance. W zapaleniu mięśnia sercowego stosuje się następującą mieszankę: w równych ilościach łączy się owoce dzikiej róży, owoce jarzębiny, kwiatostany głogu, kwiaty tarniny, ziele serdecznika, ziele krwawnika, ziele nostrzyka, liście melisy i korzenie lubczyka. Po sporządzeniu naparu z łyżki powyższej mieszanki, do szklanki napoju dodaje się łyżeczkę miodu i pije rano na czczo oraz wieczorem przed ostatnim posiłkiem (Pucek 2007).

W osłabieniu czynności serca Sinjakow (2008) proponuje stosowanie odwaru z dzikiej róży z miodem. Owoce dzikiej róży w ilości 50 g rozgniata się drewnianym tłuczkiem, zalewa 1 l wrzącej wody i gotuje na słabym ogniu przez 10 min (w celu uzyskania aromatu do odwaru dodaje się skórkę cytrynową). Następnie odwar pozostawia się pod przykryciem na 3-4 godz., cedzi przez kilkakrotnie złożoną gazę, odciska pozostałość i dodaje 90 g miodu. Otrzymany napój przyjmuje się po pół szklanki 3-4 razy dziennie.

Sinjakow (2008) poleca także w przypadku osłabienia czynności serca odwar z dziurawca. Do 2 l wrzącej wody wprowadza się 100 g rozdrobnionego ziela dziurawca i gotuje na słabym ogniu przez 10 min. Następnie odwar pozostawia się do ostygnięcia, po czym cedzi i dodaje 180 g miodu. Po całkowitym rozpuszczeniu miodu napój przenosi się do butelek i przechowuje w lodówce. Napój pije się po pół szklanki 3 razy dziennie.

Miażdżyca tętnic

Miażdżyca tętnic jest chorobą, w której dochodzi do odkładania się w wewnętrznej błonie naczyń związków lipidowych, głównie cholesterolu (w następstwie zaburzeń gospodarki tłuszczowej) i tkanki włóknistej (wskutek zaburzeń układu krzepnięcia krwi) oraz miejscowego rozrostu tkanki łącznej. W rezultacie dochodzi do stwardnienia tętnic. Do tętnic objętych procesem chorobowym należą najczęściej tętnice wieńcowe serca, co prowadzi do powikłań w postaci zawałów serca, a także tętnice mózgowe, co wywołuje udary mózgu.

Wzmianki na temat korzystnego działania miodu w miażdżycy tętnic znaleźć można już w publikacjach bułgarskich i rosyjskich pochodzących z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku (Popova 1986, Slastenskij 1987, Kriwczanskij i Indriczanu 1987). Miód podawany chorym z miażdżycą tętnic polepszał stan ich zdrowia przez rozszerzenie naczyń wieńcowych, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, wzmożenie krążenia obwodowego i obniżenie poziomu cholesterolu.

W przypadku miażdżycy tętnic zaleca się podawanie miodu w dawkach 100-140 g dziennie przez 1-2 miesiące lub w dawkach 100-120 g dziennie, podzielonych na 6 porcji, przez 2-3 miesiące. Za najodpowiedniejszy do tych celów uznano miód nektarowy rozpuszczony w ciepłej wodzie (Slastenskij 1987). Według danych rosyjskich (Kriwczanskij i Indriczanu 1987) korzystne jest podawanie w miażdżycy tętnic miodu w ilości 60-100 g dziennie do słodzenia napojów zamiast cukru. W ten sposób miód może być także przyjmowany jako środek zapobiegający miażdżycy tętnic. Bułgarzy polecają stosowanie zapobiegawcze miodu w ilości 100 g przez 6 miesięcy, łącznie z dietą lekkostrawną o niskiej zawartości tłuszczów i sodu (Popova 1986).

Czepurnoj (2000) w miażdżycy tętnic poleca natomiast przyjmowanie codziennie mniejszych ilości miodu, około 25-50 g, w połączeniu z sokiem z cytryny lub grejpfruta w stosunku 1:1. Chorzy powinni przyjmować raz w tygodniu jednorazowo 1-5 dawek probiotyku (z _Lactobacillus_ lub _Bifidobacterium_). Jednocześnie autor proponuje ograniczenie w codziennej diecie spożywania mięsa, ryb, jajek, mleka i produktów mlecznych, szczególnie twarogu, sera i śmietany, a także potraw mącznych złożonych z mąki pszennej lub kaszy manny. W ich miejsce powinno się natomiast zjadać więcej innych kasz, ziemniaków, warzyw, owoców i otrzymywanych z nich produktów. Taka dieta z czasem przyniesie znaczną poprawę stanu zdrowia i, co najważniejsze, tętnice w znacznym stopniu oczyszczą się ze złogów miażdżycowych.

Według Pieresadina i wsp. (2002) we wczesnych etapach rozwoju miażdżycy bardzo skuteczne jest stosowanie naparów lub odwarów z mieszanek ziołowych z dodatkiem miodu. Oto przykład jednej mieszanki. Należy zmieszać w równych częściach następujące zioła: ziele poziomki pospolitej, liście pokrzywy zwyczajnej, liście melisy lekarskiej, korzenie mniszka pospolitego i rozdrobnione owoce głogu dwuszyjkowego. Mieszankę w ilości 20 g zalewa się 1 l wrzącej wody, ogrzewa się na wrzącej łaźni wodnej przez 3-5 min i pozostawia na 1 godz. pod przykryciem. Napar pije się ciepły, po pół szklanki 3 razy dziennie na pół godziny przed jedzeniem. Każdorazowo napar przed wypiciem wzbogaca się łyżką stołową miodu. Na leczenie składają się 2-3 takie kuracje. Autorzy podają także inne przykłady mieszanek ziołowych o działaniu przeciwmiażdżycowym.

Nowsze badania u chorych z wysokim poziomem cholesterolu i lipidów we krwi potwierdzają przypuszczenia o korzystnym działaniu miodu w miażdżycy tętnic.

Al-Waili (2004) stosował miód u pacjentów z podwyższonym stężeniem cholesterolu całkowitego (powyżej 200 mg/dl), cholesterolu LDL (powyżej 130 mg/dl), triglicerydów (powyżej 200 mg/dl) i białka C-reaktywnego (powyżej 5 mg/dl). W doświadczeniu brało udział 11 pacjentów w wieku 35-60 lat, którzy na czczo otrzymywali napój złożony z 75 mg miodu rozpuszczonego w 250 ml wody. W doświadczeniu trwającym 3 godz. wykazano, że stężenie cholesterolu całkowitego obniżyło się w tym czasie nieznacznie (o 1,8%), natomiast stężenie cholesterolu LDL i triglicerydów obniżyło się w trakcie doświadczenia wyraźnie i było niższe odpowiednio o 6,6 i 18,8% w porównaniu z wartościami wyjściowymi (tab. 1).

Tabela 1. Wpływ jednorazowego podania miodu na stężenie cholesterolu i triglicerydów w surowicy krwi u chorych z podwyższonym poziomem tych wskaźników (wg Al-Waili 2004).

WSKAŹNIKI BIOCHEMICZNE

POZIOM WSKAŹNIKÓW

0 GODZ.

1 GODZ.

2 GODZ.

3 GODZ.

Cholesterol całkowity (mg/dl)

224 (0,0)

220 (1,8)

217 (3,1)

220 (1,8)

Cholesterol LDL (mg/dl)

151 (0,0)

147 (2,6)

143 (5,3)

141 (6,6)

Triglicerydy (mg/dl)

213 (0,0)

203 (4,7)

182 (14,6)

173 (18,8)

W nawiasach podano procent obniżenia wskaźników w porównaniu z wartościami początkowymi.

Wpływ miodu na stężenie cholesterolu i białka C-reaktywnego u chorych z podwyższonym poziomem tych wskaźników wyraźniej jest widoczny po podawaniu miodu przez dłuższy okres, a mianowicie przez 2 tygodnie. Badania wykazały, że codzienne podawanie pacjentom po 75 g miodu rano na czczo obniżało u nich po 2 tygodniach stężenie cholesterolu całkowitego o 8,0%, cholesterolu LDL o 10,9% i aktywność białka C-reaktywnego o 42,5%. Wskazuje to na wyraźne działanie przeciwmiażdżycowe miodu pszczelego (tab. 2).

Tabela 2. Wpływ długotrwałego podawania miodu (15 dni) na stężenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i aktywność białka C-reaktywnego w surowicy krwi u chorych z podwyższonym poziomem tych wskaźników (wg Al-Waili 2004).

WSKAŹNIKI BIOCHEMICZNE

POZIOM WSKAŹNIKÓW

PRZED DOŚWIADCZENIEM

PO 15 DNIACH PODAWANIA MIODU

Cholesterol całkowity (mg/dl)

212 (0,0)

195 (8,0)

Cholesterol LDL (mg/dl)

138 (0,0)

123 (10,9)

Białko C-reaktywne (mg/dl)

10,6 (0,0)

4,5 (42,5)

W nawiasach podano procent obniżenia wskaźników w porównaniu z wartościami początkowymi.

W zarostowym zapaleniu tętnic kończyn dolnych Sinjakow (2003) podaje przykłady leczenia z użyciem ziół i produktów pszczelich, opartego na własnym doświadczeniu lekarskim. Opisuje między innymi sposób leczenia jednego z pacjentów (w wieku 43 lat), cierpiącego z powodu skurczów mięśni nóg, drętwienia palców oraz bolesnych, niegojących się ran zlokalizowanych na palcach i stopach. Autor zalecił stosowanie odwaru z następujących ziół: strąków perełkowca japońskiego (40 g), ziela łubinnika lancetowatego (20 g), ziela dziurawca zwyczajnego (20 g) i kwiatów nagietka (20 g). Zamiast perełkowca japońskiego i łubinnika lancetowatego można użyć ziela ruty zwyczajnej i ziela serdecznika pospolitego. Dwie stołowe łyżki suchej, rozdrobnionej mieszanki ziołowej należało zalać 0,5 l wrzącej wody, gotować na słabym ogniu 7-10 min, zaparzać przez 0,5-1 godz. i po przesączeniu pić po pół szklanki ciepłego odwaru, z dodatkiem łyżki stołowej miodu, 3 razy dziennie. Jednocześnie (w odstępie 15-20 min) pacjent przyjmował po 1 łyżeczce do herbaty obnóża pszczelego oraz stosował balsam do nacierania chorych miejsc, złożony z propolisu, wosku i nalewki z szaroty błotnej. Leczenie, trwające 6 miesięcy z 10-dniowymi przerwami po każdym miesiącu terapii, zakończyło się pełnym wyzdrowieniem.

Stangaciu i Hartenstein (2007) stosują do tego celu u swoich pacjentów miód kasztanowy, mniszkowy, ze spadzi jodłowej, eukaliptusowy, lawendowy lub melisowy w ilości 30 g dziennie. Miód przyjmuje się na czczo rano i przed ostatnim posiłkiem wieczorem, biorąc go bezpośrednio do ust (1 łyżkę stołową), a następnie trzyma się go w ustach przez 2-3 minuty.

Pucek (2007) podaje przepis na mieszaninę soków warzywnych (z marchwi, chrzanu i buraków, zmieszanych w równych ilościach) z miodem. Do 100 ml mieszaniny soków dodaje się 30 g miodu (2 łyżki stołowe) i pije przed posiłkami 2-3 razy dziennie przez 2 miesiące.

Frenkiel (1988) dla urozmaicenia dodaje przepisy na wodę miodową i tonik, które pije się w przypadku miażdżycy tętnic, a także zapobiegawczo. W skład wody miodowej wchodzi: sok malinowy – 200 ml, miód – 75 g (6 łyżek stołowych), kwas cytrynowy – 1,5 g, oraz woda mineralna gazowana – 200 ml, a w skład toniku wchodzi: sok z czarnej porzeczki – 100 ml (mogą to być gotowe soki handlowe), kwas cytrynowy – 2 g, gazowana woda mineralna – 100 ml, i miód – 90 g (7 łyżek stołowych). Tonik pije się w ciągu dnia w stanie wychłodzonym.

Warto też przytoczyć przepisy stosowane od wielu lat przez Sinjakowa (2008), które dają dobre efekty terapeutyczne w leczeniu miażdżycy. Szczególnie poleca on miód z czosnkiem. W tym celu 250 g czosnku oczyszcza się, rozciera na tarce lub rozgniata w moździerzu i w szklanym lub emaliowanym naczyniu zalewa 350 ml płynnego miodu. Mieszaninę pozostawia się na okres 7 dni w temperaturze pokojowej pod przykryciem. Gotowy preparat przyjmuje się po łyżce stołowej na 30 min przed jedzeniem 3 razy dziennie przez okres 6 tygodni. Może być także stosowany w niedokrwiennej chorobie serca, zarostowym zapaleniu żył kończyn dolnych i żylakach podudzi.

Według innego przepisu tego samego autora należy sporządzić mieszaninę następujących ziół: owoców dzikiej róży (30 g), ziela serdecznika pospolitego (20 g), ziela kopru ogrodowego z owocami (15 g), liści maliny właściwej (15 g), liści podbiału pospolitego (5 g), ziela dziurawca zwyczajnego (5 g), liści poziomki pospolitej (5 g) i ziela mięty pieprzowej (5 g). Napar z powyższej mieszanki przygotowuje się w stosunku 1:20 (na przykład 25 g mieszanki ziołowej zalewa się 0,5 l wrzącej wody). Otrzymany napar przyjmuje się po pół szklanki 3 razy dziennie w miażdżycy charakteryzującej się prawidłowymi wskazaniami ciśnienia tętniczego krwi.

Choroba niedokrwienna serca

Chorobę niedokrwienną serca lub chorobę wieńcową serca określa się jako następstwo miażdżycy tętnic wieńcowych. W wyniku tej choroby dochodzi do zwężenia światła tętnic, co upośledza w nich przepływ krwi w stopniu niewystarczającym na pokrycie zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen, szczególnie w czasie wzrostu tego zapotrzebowania (ruch, wysiłek). Na podstawie wszechstronnych badań, do największych zagrożeń chorobą niedokrwienną serca należy zaliczyć: wysokie stężenie cholesterolu całkowitego (powyżej 200 mg/dl) i cholesterolu LDL (powyżej 130 mg/dl), palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, nadciśnienie tętnicze (powyżej 140-150/90 mm Hg), cukrzycę, otyłość oraz stres.

Choroba niedokrwienna serca obejmuje procesy chorobowe oraz zaburzenia metaboliczne i czynnościowe, które prowadzą do niedokrwienia mięśnia sercowego. Na skalę tego problemu może wskazywać to, że choroba ta występuje w Polsce u około 1 mln osób i jest główną przyczyną przedwczesnej umieralności mężczyzn. Dwoma wyróżnikami choroby niedokrwiennej serca są: dusznica bolesna i zawał serca.

Pierwsze badania nad leczniczymi właściwościami miodu w chorobie niedokrwiennej serca przeprowadzono w Niemczech z użyciem odbiałczonych preparatów miodu pszczelego pod nazwą M2 Woelm podawanych dożylnie (Herold 1975). Okazało się, że wpływ miodu podawanego w ten sposób na ukrwienie wieńcowe jest wyraźniej zaznaczony i trwa dłużej w porównaniu z podawaną dożylnie glukozą. Glukoza w najlepszym wypadku powodowała wzrost ukrwienia naczyń wieńcowych przez okres 8-10 min, natomiast po podaniu preparatu miodowego efekt ukrwienia utrzymywał się 30-60 min, a nawet dłużej.

W innej serii badań przeprowadzonych w tym samym czasie i z tym samym preparatem odnotowano zwiększenie u pacjentów ukrwienia naczyń wieńcowych serca, normalizację wegetatywnych zaburzeń krążenia, zwolnienie częstotliwości skurczów serca z pogłębieniem ich efektywności, a także, podobnie jak w przypadku glikozydów nasercowych, normalizację tętna.

Herold (1975) efekty te odnosi do poprawy ukrwienia serca w wyniku jego lepszego odżywienia i rozszerzenia naczyń wieńcowych pod wpływem miodu. Dlatego dożylne podawanie odbiałczonego roztworu miodu polecane było we wszystkich postaciach choroby niedokrwiennej serca, łącznie ze współwystępującą dusznicą bolesną. W lżejszych postaciach choroby zalecano sam miód, w cięższych przypadkach miód wraz ze strofantyną i glikozydami naparstnicy.

Doustne podawanie miodu znalazło również swoje uzasadnienie w chorobie niedokrwiennej serca. Dowodzą tego wyniki badań szpitalnych przeprowadzone w Bułgarii w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia z udziałem 2000 pacjentów (Dobrovoda 1986). Podawanie 100-120 g miodu dziennie przez 3 tygodnie spowodowało u tych pacjentów rozszerzenie naczyń wieńcowych, ustępowanie ucisku w okolicy serca, zwiększoną diurezę, polepszenie ogólnego samopoczucia, podwyższenie stężenia hemoglobiny, a także polepszenie krążenia sercowo-naczyniowego. Sinjakow (1989) natomiast do leczenia choroby niedokrwiennej serca polecał codzienne spożywanie 50-70 g miodu przez okres 1-2 miesięcy. Ljusow i Dudajew (1995) donoszą, że podawanie pacjentom z chorobą niedokrwienną serca 50 g miodu dziennie obniżało lepkość krwi, na skutek zmniejszenia zawartości triglicerydów, a także obniżało stężenie cholesterolu i jego frakcji LDL w surowicy krwi.

Na tym tle dobrze prezentują się rodzime badania (Górkiewicz-Kot 2004) przeprowadzone w grupie osób z chorobą niedokrwienną serca. W badaniach uczestniczyło 88 chorych w wieku powyżej 65 lat, którzy przez 3 miesiące otrzymywali doustnie 75 g miodu lipowego lub gryczanego (po 2 łyżki stołowe miodu rano i wieczorem). Okazało się, że u wszystkich chorych w znacznym stopniu zmniejszyła się częstość bólów w okolicy serca, a także częstość kołatania serca, zwiększyła się wydolność fizyczna, ustąpiły kłopoty z zasypianiem i polepszyło się ich samopoczucie (tab. 3). Po zastosowanym leczeniu częstotliwość pojawiania się tych objawów zmniejszyła się o około 66%. Stąd wniosek, że zażywanie miodu przez dłuższy czas może w dużym stopniu poprawić stan zdrowia pacjentów z chorobą niedokrwienną serca. Podawanie miodu może być także wykorzystane jako uzupełnienie podstawowej terapii tej choroby.

Tabela 3. Stan zdrowia pacjentów z chorobą niedokrwienną serca po 3-miesięcznym leczeniu miodem (wg Górkiewicz-Kot 2004).

OBJAWY CHOROBOWE

CZĘSTOTLIWOŚĆ POJAWIANIA SIĘ OBJAWÓW

CZĘSTO

RZADKO

NIGDY

Bóle w okolicy serca

12

67

9

Kołatanie serca

31

53

4

Wydolność fizyczna

20

61

7

Kłopoty z zasypianiem

39

46

3

Łatwość denerwowania się

48

38

2

Średnia liczba pacjentów

30

53

5

Procent

34,1

60,2

5,7

Według Stangaciu i Hartenstein (1987) w chorobie niedokrwiennej serca powinno się spożywać około 30 g miodu (2 łyżki stołowe), rano i wieczorem, przed posiłkami, umieszczając go w ustach na 2-3 min, a następnie połykając (bez popijania). Najlepiej do tego celu nadają się miody mniszkowy i jodłowy, a z unijnych miodów – kasztanowy i eukaliptusowy.

Poleca się także picie ziół z miodem (Pucek 2007). Używa się następującej mieszanki ziół (w równych ilościach): kwiat bzu czarnego, kwiatostan głogu, liście ruty, liście melisy, ziele jemioły, ziele macierzanki, ziele serdecznika, ziele pięciornika gęsiego i korzenie kozłka. Napar przygotowuje się z łyżki ziół i szklanki wrzącej wody. Po odcedzeniu i ochłodzeniu do naparu dodaje się łyżeczkę miodu. Napar pije się 3 razy dziennie przed posiłkami, co najmniej przez 6 tygodni.

Nadciśnienie tętnicze

Obecnie przyjmuje się, że u chorego występuje nadciśnienie tętnicze, jeśli ciśnienie skurczowe jest wyższe od 140 mm Hg, a ciśnienie rozkurczowe jest wyższe od 90 mm Hg (w przypadku osób powyżej 50 lat – 150/90) i chory przyjmuje leki rozkurczające naczynia krwionośne.

Według statystyk niemal 90% pacjentów cierpi na nadciśnienie pierwotne (samoistne), którego przyczynę trudno jest określić. Na nadciśnienie pierwotne duży wpływ mają: predyspozycja genetyczna oraz wpływy środowiskowe, dieta (duże spożycie sodu), zmniejszona aktywność fizyczna, przewlekły stres i nadwaga. Rozpoznanie tego typu nadciśnienia polega na wykluczeniu przyczyn nadciśnienia wtórnego.

Nadciśnienie wtórne jest natomiast związane przyczynowo z określonymi stanami chorobowymi. Zalicza się do nich uszkodzenie miąższu nerek, nadciśnienie naczyniowo-nerkowe, nadciśnienie o podłożu hormonalnym, a także stosowanie leków (np. doustnych środków antykoncepcyjnych) i używek (alkoholu, kofeiny i nikotyny). Nadciśnienie wtórne stwierdza się u około 10% chorych z nadciśnieniem.

Leczenie farmakologiczne nadciśnienia tętniczego polega na podawaniu leków rozkurczowych, takich jak diuretyki, ß-blokery, inhibitory konwertazy angiotensyny, antagoniści kanału wapniowego i in., które obarczone są w większości przypadków groźnymi dla zdrowia działaniami ubocznymi. Z tego względu poszukuje się leków rozkurczowych o łagodnym działaniu na organizm. Takim środkiem jest z pewnością miód pszczeli.

Niewiele jest badań klinicznych na temat wpływu miodu na nadciśnienie tętnicze. Egipcjanie Ali i wsp. (1995) podawali miód kobietom ciężarnym i stwierdzili, że jest on dobrym środkiem obniżającym ciśnienie tętnicze krwi, bez działań ubocznych. Sołdatow (2001) podawał go pacjentom w wieku 65-79 lat cierpiącym na nadciśnienie tętnicze II i III stopnia z przejawami encefalopatii nadciśnieniowej (objawy mózgowe występujące w bardzo zaawansowanym nadciśnieniu tętniczym, takie jak bóle głowy, drgawki, wymioty). Wśród nich znajdowali się pacjenci, którzy cierpieli na tę chorobę od 7 do 25 lat (70 mężczyzn i 72 kobiety). Miód w postaci 20% roztworu wodnego podawano im metodą jonoforezy w tylną część szyi. Efekty kliniczne oceniano po 30 dniach terapii. Chorzy jednocześnie byli leczeni hydrochlorotiazydem (12,5-25 mg raz w tygodniu) i nifedypiną (20-40 mg w ciągu miesiąca). W wyniku leczenia okazało się, że miód pszczeli obniżał ciśnienie tętnicze średnio o 10 mm Hg w porównaniu z grupą osób, które leczono wyłącznie preparatami syntetycznymi.

Na podstawie badań Ljusowa i Zimina (1983) można wnioskować, że w celu uzyskania wyraźnego działania hipotensyjnego miód należy przyjmować długotrwale, przez 1-2 miesiące, w dawkach 100-120 g dziennie. Natomiast w rosyjskiej medycynie ludowej do leczenia choroby nadciśnieniowej miód stosuje się w mieszaninie z sokami warzywnymi i sokiem z cytryny (Czernigow 1979, Rjachowskij 1983, Slastenskij 1987, Kriwczanskij i Indriczanu 1987, Szemietkow i wsp. 1987). Mieszaninę sporządza się ze świeżo przygotowanego soku buraczanego i soku marchwiowego oraz soku z chrzanu (utarty chrzan pozostawia się z wodą na okres 36 godz. i po tym czasie wyciska sok). Następnie łączy się po jednej szklance każdego soku, dodaje szklankę miodu i sok wyciśnięty z jednej cytryny. Sporządzony preparat przyjmuje się po łyżce stołowej 2-3 razy dziennie, na godzinę przed posiłkiem, przez 2 miesiące. Poleca się również przyjmowanie miodu z naparem z owoców dzikiej róży (Kriwczanskij i Indriczanu 1987). Do naparu z suchych owoców dzikiej róży (łyżka owoców na szklankę naparu), po ochłodzeniu i przecedzeniu, dodaje się łyżkę stołową miodu. Napar z miodem pije się po pół szklanki 2 razy dziennie. Tichonow i Muraszko (2006) w chorobie nadciśnieniowej zalecają przyjmowanie mieszaniny: miód, zmielone owoce żurawiny, sok z marchwi i sok z chrzanu (po jednej szklance) oraz sok z jednej cytryny, po łyżce stołowej 3 razy dziennie.

Zwolennikiem leczenia podwyższonego ciśnienia za pomocą miodu i ziół jest Sinjakow (2008). W swojej praktyce autor z powodzeniem wykorzystywał następującą mieszankę ziołową: ziele mięty pieprzowej (30 g), ziele bobrka trójlistkowego (30 g), korzenie kozłka lekarskiego (20 g) i szyszki chmielu zwyczajnego (20 g). Napar sporządza się w proporcji 1:20 i po dodaniu do pół szklanki tego naparu 1 łyżki stołowej miodu, pije się go 3 razy dziennie.

Pucek (2007) w swej publikacji podaje, że korzystne jest stosowanie w nadciśnieniu tętniczym soku z buraków z miodem (w stosunku 1:1). Mieszaninę tę pije się po pół szklanki 3-4 razy dziennie przed posiłkami. Według innego przepisu zaleca się mieszaninę soków z marchwi, chrzanu i buraków oraz miodu (połączonych ze sobą w równych ilościach) z dodatkiem soku z cytryny. Mieszaninę soków z miodem pije się po pół szklanki 3-4 razy dziennie przed posiłkami przez 2 miesiące.

W nadciśnieniu tętniczym stosuje się z powodzeniem miód pszczeli z dodatkiem wyciągu z głogu i olejku melisowego w postaci preparatu pod nazwą Bonimel głogowo-melisowy.

Frenkiel (1988) uważa, że pomocne w leczeniu nadciśnienia tętniczego są również woda i tonik miodowy. Ich skład i stosowanie podano przy zastosowaniu miodu w miażdżycy tętnic.

W polskim piśmiennictwie pszczelarskim zaleca się w chorobie nadciśnieniowej przyjmowanie wina nagietkowo-miodowego lub płatków nagietka z miodem (Milczarek-Szałkowska 1999).

Badania przeprowadzone pod kierunkiem Al-Waili (2003) wskazują, że miód pszczeli podawany inhalacyjnie chorym z nadciśnieniem (średnio 153/94 mm Hg) powodował wyraźne obniżenie ciśnienia tętniczego skurczowego w ciągu 2 godzin o 9,2 mm Hg, rozkurczowego o 10,8 mm Hg i częstości akcji serca o 7,1% (tab. 4). Świadczy to o wyraźnym rozkurczowym działaniu miodu.

Tabela 4. Wpływ jednorazowego podania miodu w postaci inhalacji na ciśnienie tętnicze krwi i częstość akcji serca u chorych z nadciśnieniem (Al-Waili 2003).

CZAS POBIERANIA PRÓBEK DO BADAŃ (MIN)

CIŚNIENIE TĘTNICZE KRWI (MM HG)

CZĘSTOŚĆ AKCJI SERCA (UDERZENIA/MIN)

SKURCZE

ROZKURCZE

Przed inhalacją

153 (0,0)

94 (0,0)

84 (0,0)

Po inhalacji*
0

149 (2,6)

93 (1,1)

82 (2,4)

30

141 (7,8)

86 (8,5)

80 (4,8)

60

138 (9,8)

83 (10,8)

79 (6,0)

120

139 (9,2)

83 (10,8)

78 (7,1)

*Podawano jednorazowo 10 ml 60% wodnego roztworu miodu za pomocą aparatu ultradźwiękowego o wydajności 1 ml/min i wielkości wytwarzanych cząstek aerozolu o średnicy 3,5 µm.

W podsumowaniu badań nasuwa się wniosek, że miód może być stosowany w nadciśnieniu tętniczym zarówno doustnie, przezskórnie (jonoforeza), jak i w postaci inhalacji. Wprowadzany do organizmu może działać samodzielnie, a także jako uzupełnienie podstawowej terapii farmakologicznej.

Inne choroby serca

Wśród innych chorób serca, które można leczyć za pomocą miodu, wymienia się: nerwicę serca, astmę sercową, niemiarowość serca i zapalenie mięśnia sercowego (Jośko 1985, Dobrovoda 1986, Slastenskij 1987, Mladenov 1988).

W piśmiennictwie jest niewiele danych na temat leczenia miodem nerwicy serca (dystonii nerwowo-krążeniowej). Jest to psychonerwica objawiająca się różnymi dolegliwościami ze strony serca, mimo braku w tym narządzie zmian patologicznych. Chorzy odczuwają bóle w okolicy serca, miewają trudności oddechowe, szybko się męczą, mają odczucie zamierania serca lub jego szybkiego niemiarowego bicia. Towarzyszy temu cały zespół objawów ogólnych, takich jak bóle i zawroty głowy, uczucie gorąca, dreszcze, nadmierne pocenie się i zaburzenia snu. Często powodem tej choroby jest nadmierny stres, brak wypoczynku oraz nadużywanie kawy, mocnej herbaty i alkoholu.

Według lekarzy bułgarskich (Jośko 1985, Slastenskij 1987), dobre efekty w leczeniu nerwicy serca przynosi regularne przyjmowanie miodu wielokwiatowego w ilości 100-120 g dziennie, na pół godziny przed posiłkami (rano i wieczorem po 25-30 g, w porze obiadowej po 50-60 g), przez okres 1-2 miesięcy. Już po 1-2 tygodniach terapii poprawia się samopoczucie, powraca sen, zanikają dolegliwości ze strony serca i zwiększa się chęć do pracy.

Według Sinjakowa (2008) w przypadku nerwicy serca pomocne są następujące sposoby leczenia z zastosowaniem miodu i alkoholowych preparatów ziołowych. Pierwszy sposób to podawanie nalewki z kozłka lekarskiego (10 g), nalewki z konwalii majowej (10 g), wyciągu z głogu (5 g) i mentolu (0,05 g). Składniki miesza się ze sobą i przyjmuje w ilości 20-25 kropli tak przygotowanego preparatu 2-3 razy dziennie. Osobno przyjmuje się 1 łyżkę stołową miodu, po rozpuszczeniu go w szklance wody. Terapia ta ma być pomocna w arytmii związanej z czynnościowymi reakcjami serca na tle nerwicowym.

Drugi sposób leczenia to zastosowanie nalewki z kozłka lekarskiego (10 g) i nalewki z głogu (10 g). Po zmieszaniu obu nalewek przyjmuje się preparat w ilości 25 kropli 2-3 razy dziennie. Osobno zażywa się łyżkę stołową miodu po rozpuszczeniu w szklance wody. Terapię stosuje się w przypadku podwyższonej pobudliwości nerwowej, objawiającej się bólem w okolicy serca i kołataniem serca.

Z piśmiennictwa wynika, że z dobrym skutkiem miód był stosowany u chorych z astmą sercową (napadowa duszność nocna spowodowana przewlekłą lewokomorową niewydolnością serca), zaburzeniami rytmu serca i zapaleniem mięśnia sercowego w wyniku chorób zakaźnych (Jośko 1985, Dobrovoda 1986, Slastenskij 1987, Al-Waili 2003).

W tych przypadkach poleca się podawanie miodu w ilości 1-2 łyżek stołowych (przyjmując, że łyżka stołowa odpowiada 12 g miodu) 3 razy dziennie (35-70 g miodu łącznie) przed posiłkami, przez okres 1-2 miesięcy.

Większość autorów uważa, że dzienna dawka miodu powinna mieścić się w granicach 70-120 g. Niektórzy lekarze polecają jednak długotrwałe (2-3 miesiące) stosowanie mniejszych dawek miodu, w granicach 35-70 g dziennie (Jośko 1985, Dobrovoda 1986, Slastenskij 1987, Al-Waili 2003).

Milczarek-Szałkowska (1999) w nerwicy i chorobach serca zaleca miodek z pączków sosny, a w przypadku chorób serca i układu krążenia aronię czarnoowocową z miodem.

Na zakończenie warto wspomnieć o preparacie miodopodobnym o nazwie Ziołomiód głogowy, który jest otrzymywany z syropu cukrowego, wzbogaconego w odpowiednią ilość zagęszczonego wyciągu z kwiatostanów głogu (_Inflorescentia Crataegi_). Pożywkę cukrowo-głogową podaje się pszczołom, które ją przetwarzają, podobnie jak naturalne pożytki miodowe, to znaczy nektar i spadź. W ten sposób do produktu trafiają substancje naturalne występujące w wyciągu z głogu, przede wszystkim flawonoidy (m.in. kwercetyna, rutozyd, hiperozyd) oraz procyjanidyny, działające bezpośrednio na mięsień sercowy, zwiększając siłę jego skurczów (działanie inotropowe dodatnie) oraz zmniejszając ich częstotliwość (działanie chronotropowe ujemne), a także rozszerzające naczynia wieńcowe, obniżające ciśnienie tętnicze krwi i działające tonizująco na serce.

Ziołomiód głogowy może być stosowany jako uzupełnienie właściwej terapii niektórych chorób serca. Może być również uzupełnieniem diety osób w podeszłym wieku cierpiących z powodu osłabienia mięśnia sercowego. Z tego względu jest polecany w niewydolności naczyń wieńcowych serca, w nadciśnieniu tętniczym, w zaburzeniach rytmu serca, pod wpływem pobudzenia nerwowego i lęku, a także w napadowym kołataniu serca (Sterkowicz 1986).

Ziołomiód głogowy przyjmuje się 3 razy dziennie po 1 łyżeczce do herbaty przed posiłkami. Kurację prowadzić można przez okres 2-4 tygodni, kilka razy w roku.

Nie mniej wartościowym preparatem, szczególnie wskazanym w zaburzeniach rytmu serca, wahaniach ciśnienia krwi i miażdżycy, jest syrop o nazwie Apistimul Crataegi. W jego skład wchodzą: miód pitny (50,0 g), ziołomiód głogowy (49,6 g) i mleczko pszczele (0,4 g). Preparat stosuje się po 1 łyżce stołowej 1-3 razy dziennie przed jedzeniem. Apistimul Crataegi może być stosowany przez 2-4 tygodnie. Po 2-tygodniowej przerwie można wznowić kurację (Telejko 2005).

Zakrzepowe zapalenie żył i żylaki kończyn dolnych

Zakrzepowe zapalenie żył powstaje zwykle na skutek pojawienia się równocześnie uszkodzenia ściany naczynia żylnego, zwolnienia przepływu krwi w żyłach oraz zwiększonej lepkości krwi. Choroba może mieć przebieg ostry lub przewlekły. Objawia się bólem, obrzękiem oraz zaczerwienieniem wzdłuż przebiegu żyły. Do powstania zakrzepu w świetle żyły dochodzi w wyniku procesu zapalnego. Do leczenia zakrzepowego zapalenia żył stosuje się m.in. miód pszczeli.

Za pomocą opatrunków z miodu omawianą chorobę leczą lekarze rosyjscy: Omarow (2009) i Uljanicz (2011). Miód nanosi się na płótno w ilości 2-20 g (zależnie od rozległości zmian chorobowych) i opatrunek przykłada się na chore miejsce, początkowo na 2 godz., następnie na 4 godz., a z czasem pozostawia się go na noc.

Dobre efekty przynosi wspomaganie leczenia tej choroby produktami ziołowymi. Korzystne jest stosowanie równocześnie z opatrunkami z miodu wyciągu z kasztanowca. Wyciąg podaje się chorym w ilości 10-20 kropli 3 razy dziennie przed posiłkami.

Leczenie zakrzepowego zapalenia żył przyspiesza znacznie także mieszanka ziołowa (Uljanicz 2011). Składa się ona z korzeni lukrecji gładkiej (20 g), ziela uczepu trójlistkowego (20 g), ziela dziurawca zwyczajnego (20 g), owoców kolendry siewnej (15 g), liści babki zwyczajnej (15 g) i ziela szaroty błotnej (10 g).

Mieszankę w ilości 2-3 łyżek stołowych zalewa się w termosie 0,5 l wrzącej wody, pozostawia na 2-3 godz. i po przecedzeniu pije na ciepło po 1/3 szklanki naparu 3 razy dziennie po jedzeniu. Do naparu dodaje się łyżeczkę miodu.

Z kolei Gribkow (2006) opisuje przypadek pacjentki po usunięciu żylaków. W wyniku operacji nie odnowił się u niej krwiobieg kapilarny, groziła jej martwica tkanek i amputacja obu nóg. Tkanki na nogach pacjentki, na wewnętrznej stronie obu podudzi, były sczerniałe i stwardniałe. Kończyny były zimne i utraciły wrażliwość na dotyk. Autor rozpoczął leczenie od delikatnego wmasowywania miodu w chore tkanki, a następnie od użądleń w chore miejsca jednej pszczoły dziennie, trwające 10 s. Stopniowo liczbę pszczół i czas żądlenia przedłużał aż do 15 min włącznie. Leczenie trwało 2 tygodnie. Po zakończeniu cyklu zabiegów kończyny przybrały barwę różową i stały się ciepłe. Poczerniała tkanka uległa rozjaśnieniu, zmiękła i wyraźnie się ociepliła. Pacjentka zaczęła normalnie chodzić i nie odczuwała bólu kończyn. Po 3 latach stan jej nóg nadal był dobry. Choroba żylakowa nie powróciła.