Profilaktyka zakażeń połogowych - ebook

Autorzy

Dr hab. n. med. Jadwiga Wójkowska-Mach

Katedra Mikrobiologii

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

* * *

Lek. Magda Baran

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Krakowie

Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Bulanda

Katedra Mikrobiologii

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

Dr hab. n. o zdr. Agnieszka Gniadek

Zakład Zarządzania Pielęgniarstwem i Pielęgniarstwa Epidemiologicznego

Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

Dr hab. n. med. Hubert Huras, prof. nadzw.

Klinika Położnictwa i Perinatologii

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

Mgr Katarzyna Kopeć-Godlewska

Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

Mgr Justyna Kot

Wydział Nauk o Zdrowiu

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

Prof. dr hab. n. o zdr. Marta Makara-Studzińska

Zakład Psychologii Zdrowia

Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

Dr n. o zdr. Dorota Matuszyk

Pracownia Podstaw Opieki Położniczej

Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

Mgr Julia Nawrot

Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

Dr n. hum. Beata Ogórek-Tęcza

Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa

Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum

Mgr Monika Pomorska-Wesołowska

Pracownia Mikrobiologii i Epidemiologii KORLAB Laboratoria Medyczne sp. z o.o. sp. k.

Ruda Śląska

Dr n. med. Małgorzata Romanik

Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Mgr Dorota Steczko

Centrum Medyczne Meavita

Kraków

Mgr Aneta Suder

Oddział Kliniczny Neonatologii

Szpital Uniwersytecki w KrakowieRekomendacja I

Szanowni Państwo,

z ogromną przyjemnością polecam Państwu pierwszą tak kompleksową monografię na polskim rynku wydawniczym poświęconą zapobieganiu zakażeniom połogowym. Książka napisana przez interdyscyplinarny zespół specjalistów dedykowana jest wszystkim pracownikom medycznym zaangażowanym w opiekę nad ciężarną, położnicą oraz jej dzieckiem.

Mimo ogromnego postępu medycyny zakażenia nadal stanowią istotną przyczynę zachorowalności w tej grupie pacjentów, a ich leczenie w dobie narastającej oporności drobnoustrojów na antybiotyki i spadku skuteczności dostępnych terapii staje się prawdziwym wyzwaniem. Stąd tak ważne jest wdrażanie skutecznych, opartych na wiarygodnych badaniach, metod zapobiegania i kontroli zakażeń na wszystkich etapach opieki nad matką w połogu.

Publikacja w wyczerpujący sposób przedstawia zagadnienia dotyczące czynników ryzyka, etiologii, diagnostyki, profilaktyki i leczenia zakażeń połogowych, zwracając równocześnie uwagę na ogromną rolę edukacji i współpracy personelu medycznego z pacjentką.

Jestem przekonana, że zawarte w książce informacje okażą się przydatne w codziennej praktyce położniczej i przyczynią się do poprawy opieki nad matką i noworodkiem.

prof. dr hab. Katarzyna Dzierżanowska-Fangrat

Konsultant Krajowy w dziedzinie mikrobiologii lekarskiejRekomendacja II

Szanowni Państwo,

z przyjemnością oddaję do rąk Państwa długo oczekiwaną pozycję książkową „Profilaktyka zakażeń połogowych”. Wydanie tej publikacji jest szczególnie ważne ze względu na niewielką liczbę pozycji tego typu, które ukazują się na polskim rynku.

Krótka historia nadzoru nad zakażeniami szpitalnymi w Polsce determinuje słabość systemów wykrywania zakażeń i tym samym często nie jest możliwe precyzyjne określenie wskaźników zapadalności na zakażenia szpitalne na oddziałach położniczych. Brak tej wiedzy oraz brak znajomości struktury zakażeń mogą skutkować nieskuteczną ich profilaktyką. Książka ta precyzyjnie opisuje zasady nadzoru nad zakażeniami szpitalnymi, które mogą wystąpić w okresie ciąży, porodu i połogu. Prowadzi Czytelnika przez labirynt powiązań między fizjologią i patologią tych etapów, aby w końcu skoncentrować uwagę na bezpieczeństwie pacjentek i ich dzieci. Prawidłowy przebieg wymienionych okresów daje kobiecie poczucie satysfakcji, radości i spełnienia, a nowo narodzonemu dziecku szansę pozyskania bezcennego kapitału, jakim jest zdrowie i prawidłowy rozwój w kolejnych latach. Nie zawsze jednak życie pisze tak bajkowe scenariusze, czasami konieczne jest podjęcie wielu działań i interwencji medycznych, żeby zminimalizować skutki powikłań, które mogą wystąpić w okresie ciąży, porodu i połogu. Dlatego pozycja ta może pomóc pracownikom oddziałów położniczych w pełnieniu ich zadań zawodowych zgodnie z najnowszymi osiągnięciami medycyny.

Po książkę tę mogą również sięgnąć kobiety planujące ciążę, będące w ciąży lub w połogu. Profesjonalna wiedza medyczna w niej zawarta oraz łatwy język opisowy pozwolą kobietom, które nie mają przygotowania medycznego, zrozumieć terminologię medyczną i oswoić się z potencjalnymi problemami mogącymi mieć miejsce w tym okresie.

Żywię głęboką nadzieję, że publikacja ta przyczyni się do ugruntowania wiedzy medycznej personelu, podniesienia bezpieczeństwa pacjenta i eskalacji działań profilaktycznych w zakresie zakażeń szpitalnych na oddziałach położniczych. Niezmiernie ważne jest, aby w tym wyjątkowym okresie życia, który jest związany z narodzeniem nowego człowieka, kobieta spotkała się z pełnym profesjonalizmem.

dr n. o zdr. Marta Wałaszek

Prezes Polskiego Towarzystwa Zakażeń SzpitalnychRekomendacja III

Szanowni Państwo,

warunkiem postępu w położnictwie i ginekologii niewątpliwie było i nadal jest zwalczanie zakażeń. Szybki postęp medycyny, jak również łatwość upowszechniania wiedzy medycznej, coraz bardziej oddala nas od czasów lat 40.‒50. ubiegłego wieku, kiedy wprowadzanie sulfonamidów czy – później – penicyliny ratowało życie wielu kobiet, które umarłyby z powodu powikłań infekcyjnych. W tamtych czasach przeżycie kobiet po zabiegach operacyjnych było wyznacznikiem skuteczności działań pracowników służby zdrowia. Dziś natomiast wyznacznikiem owej skuteczności jest zarówno obniżenie wskaźników zachorowalności i śmiertelności po zabiegach (m.in. po cięciach cesarskich), jak i skrócenie czasu hospitalizacji, a więc brak powikłań. Mimo to zakażenia są nadal często spotykanym problemem w codziennej praktyce zespołów terapeutycznych na oddziałach położniczych, ginekologicznych czy neonatologicznych. Powszechna dostępność i możliwość stosowania antybiotyków ratuje życie milionom ludzi, paradoksalnie jednak szerokie, nie zawsze uzasadnione ich podawanie powoduje, że wiele groźnych szczepów bakteryjnych wykazuje na nie oporność.

Problem zakażeń szpitalnych pogłębił się jeszcze wraz z wprowadzeniem nowych, inwazyjnych technik diagnostycznych i leczniczych. Wśród zakażeń szpitalnych można wyróżnić takie, które szerzą się zarówno wśród chorych, jak i personelu szpitalnego na skutek chociażby zaniechania lub pobłażliwego spełniania podstawowych wymogów higieny. Powszechnie wiadomo, że drobnoustroje są wszechobecne i do infekcji może dojść wszędzie, niemniej jednak to właśnie szpital jest miejscem szczególnym – miejscem kumulującym liczne czynniki chorobotwórcze. Stałe przebywanie w środowisku drobnoustrojów stwarza prawdopodobieństwo infekcji i w konsekwencji wystąpienia czy rozwoju zakażenia i/lub choroby zakaźnej, stąd ważną rolę odgrywają szczepienia ochronne. Nie ulega wątpliwości, że choroby przenoszone przez wektory stanowią poważny problem epidemiologiczny.

Tylko świadomość istnienia zakażeń i ich następstw, wiedza o przyczynach, epidemiologii, czynnikach etiologicznych i objawach klinicznych może doprowadzić do skutecznej profilaktyki, prawidłowej kontroli i ich zwalczania. Z tą myślą została napisana książka pt. „Profilaktyka zakażeń połogowych” pod redakcją dr hab. Jadwigi Wójkowskiej-Mach. Stanowi ona obszerne źródło wiedzy zarówno na temat fizjologii ciąży, porodu, połogu, opieki w okresie laktacji, jak i przyczyn oraz powikłań wynikających z zakażeń w tych szczególnych okresach życia kobiety.

Są to niezmiernie istotne zagadnienia, bowiem każde zakażenie toczące się w obrębie dróg rodnych kobiety lub przebiegające z występowaniem ogólnoustrojowych objawów klinicznych może stanowić poważny problem zdrowotny. Niekorzystny wpływ infekcji w czasie ciąży dotyczy nie tylko organizmu matki, lecz także rozwijającego się dziecka. Objawowe i bezobjawowe zakażenia przebyte w czasie ciąży często skutkują rozwojem powikłań podczas porodu, w połogu, a także mogą powodować późne następstwa u noworodka. W niniejszej publikacji szczegółowo opisano również bezpieczeństwo stosowania antybiotyków w ciąży i okresie okołoporodowym, co ma szczególne znaczenie obecnie, gdy została zachwiana wiara we wszechmoc antybiotyków, coraz częściej bowiem pojawiają się i rozprzestrzeniają szczepy oporne na wiele ze stosowanych leków.

Podejmowanie środków prewencyjnych, takich jak przestrzeganie procedur higieny i dezynfekcji w miejscu pracy, korzystanie z jednorazowego sprzętu i odzieży ochronnej (fartuchy, maski, rękawice), to działania jak najbardziej pożądane, ale czy wystarczające? Konieczny jest również nadzór nad zakażeniami. Wynika to zarówno z ogólnej wiedzy medycznej, jak i z przepisów prawa. Kierownicy podmiotów leczniczych oraz inne osoby udzielające świadczeń zdrowotnych są obowiązani do podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych. W tym celu w każdym szpitalu powinien zostać powołany Zespół Kontroli Zakażeń Szpitalnych oraz Komitet Kontroli Zakażeń Szpitalnych.

W rozdziale, w którym zostały opisane powyższe zagadnienia, znajdziemy praktyczne porady dotyczące roli i zadań owych struktur oraz zasad współpracy z oddziałami położniczymi i szkołami rodzenia. W kolejnych – przypomniano zasady pobierania materiałów do badań mikrobiologicznych oraz podstawowe, ale jakże ważne, procedury higieny, dezynfekcji i izolacji.

Książka ta jest z pewnością skarbnicą wiedzy o częstości i różnorodności zakażeń w położnictwie, a także o etiologii, epidemiologii i czynnikach rozwoju tych zakażeń. Informacje w niej zawarte są kierowane szczególnie do położnych i studentów położnictwa, choć w mojej opinii mogą być przydatne każdemu członkowi zespołu terapeutycznego.

dr hab. Beata Pięta, prof. UM

Prezes Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa PołożnychPrzedmowa

Mamy zaszczyt przekazać Państwu podręcznik omawiający najważniejsze, niezbędne w pracy każdego oddziału położniczego elementy z zakresu nadzoru nad zakażeniami, w tym również profilaktyki, rozpoznawania i leczenia zakażeń.

Dotychczas na rynku wydawniczym nie było pozycji, która w sposób kompleksowy prezentowałaby tematykę zakażeń w tej grupie pacjentów. Nasz podręcznik został napisany z myślą o wszystkich zajmujących się przygotowaniem ciężarnych do porodu, czuwających nad prawidłowym przebiegiem rozwiązania oraz połogu – personelu zarówno oddziałów położniczych, jak i szkół rodzenia. Opracowanie wprowadza i poszerza tematy rzadko dotychczas omawiane w literaturze przedmiotu i nie zawsze obecne w codziennej pracy oddziałów położniczych. Jest to tym bardziej ważne, że nowoczesna kontrola zakażeń nie jest obszernie omawiana na etapie kształcenia przeddyplomowego – nie ma jej w standardach nauczania na kierunkach medycznych, ani lekarskim, ani położniczym.

Mamy nadzieję, że podręcznik okaże się przydatny również w pracy zespołów kontroli zakażeń, które znajdą w nim wszystkie niezbędne wskazówki, jak zaplanować, wdrożyć, walidować procedury kontroli zakażeń u położnic oraz jakie elementy pracy oddziału mogą wymagać intensywnego nadzoru dla zapewnienia bezpieczeństwa, zarówno rodzącym, jak i personelowi medycznemu. Zespół lekarzy, położnych, fizjoterapeutów i mikrobiologów wykorzystał swoją wiedzę i doświadczenie, ale przede wszystkim w sposób nowatorski zebrał najnowsze doniesienia w tym zakresie z Europy i innych krajów świata oraz omówił możliwość praktycznego wykorzystania metod profilaktyki i kontroli zakażeń w pracy oddziału: w opiece nad ciężarną, rodzącą i położnicą. Zostały wskazane kluczowe elementy opieki położniczej dotyczące profilaktyki zakażeń oraz omówiono zagrożenia wymagające szczególnego zaangażowania i rozwagi. Przedstawiono również zakres włączenia samej rodzącej i położnicy w proces samoopieki, tak aby mogła w pełni świadomie wziąć udział w tym nowym dla niej doświadczeniu, wymagającym dbania o zdrowie swoje i noworodka.

Podręcznik składa się z kilku części, rozpoczyna się od tematów związanych z przebiegiem ciąży i porodu, gdyż mogą one mieć bezpośredni wpływ na stan pacjentki w okresie poporodowym, osobno omówiono połóg fizjologiczny oraz połóg powikłany. Zakażenia połogowe to też problem diagnostyki mikrobiologicznej i leczenia przeciwdrobnoustrojowego z uwzględnieniem specyfiki kobiety karmiącej, co także zostało szczegółowo przedstawione. Ponieważ połóg to również ryzyko innych, pozainfekcyjnych powikłań, przedstawiono problem krwotoków poporodowych, żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej oraz zaburzeń o podłożu psychicznym.

Oczywiście niniejsza publikacja nie zastąpi podręcznika do mikrobiologii, położnictwa czy farmakologii, jednak w pełni i rzetelnie zebrano w niej najważniejsze informacje z wielu dziedzin medycyny, niezbędnych dla omówienia zasad profilaktyki i kontroli zakażeń połogowych i ich leczenia. Autorzy podręcznika starali się przedstawić informacje dotyczące dawkowania leków zgodnie z aktualnym stanem wiedzy i wskazaniami producentów. Zaleca się, aby w każdym przypadku stosowania leków uwzględnić informacje producenta odnośnie do dawkowania i przeciwwskazań.

Wszystkim Czytelnikom życzymy owocnej lektury.

Autorzy1. Ciąża fizjologiczna Katarzyna Kopeć-Godlewska

Ciąża nie jest chorobą, lecz naturalnym, fizjologicznym okresem w życiu kobiety i jej rodziny. Jednak kobieta ciężarna wymaga wzmożonej opieki ze względu na wiele dolegliwości mogących się wówczas pojawiać. Jest to czas wymagający biologicznej, psychologicznej, a także socjologicznej adaptacji, podczas którego mogą wystąpić zagrożenia dla fizycznego i emocjonalnego zdrowia matki. Do symptomów świadczących o ogólnoustrojowych zmianach wywołanych działaniem hormonów ciążowych zaliczamy zatrzymanie krwawienia miesiączkowego, powiększenie i niewielki ból piersi, przebarwienie i tkliwość brodawek sutkowych, ślinotok, zaparcia, wzmożone napięcie.

Pierwszy trymestr ciąży, trwający do 12. tygodnia ciąży, charakteryzuje się podwyższeniem poziomu progesteronu, czego efektem jest zwiotczenie mięśni gładkich, skutkujące zwolnioną perystaltyką jelit i skłonnością do zaparć. W tym okresie powiększająca się macica uciska na pęcherz moczowy, co w połączeniu z przekrwieniem układu moczowego na skutek działania estrogenów i progesteronu powoduje częste uczucie parcia na mocz. Obniżenie ciśnienia tętniczego krwi może w efekcie prowadzić do ciągłego uczucia zmęczenia i senności.

Drugi trymestr ciąży obejmuje okres od 13. do 28. tygodnia ciąży. W tym czasie poziom hormonów się stabilizuje. Zwiększa się wydolność fizyczna organizmu. Po 20. tygodniu ciąży można zaobserwować nieskoordynowaną czynność skurczową macicy, czyli skurcze Braxtona Hicksa przyjmujące formę napinania się podbrzusza. Pomiędzy 18. (wieloródki) a 20. (pierworódki) tygodniem ciąży kobieta zaczyna odczuwać ruchy płodu. Początkowo delikatne, z czasem zaczynają przybierać na sile. Na skutek działania hormonów ciążowych może dojść do rozpulchnienia i krwawienia dziąseł, pojawienia się przebarwień na skórze, zmiany koloru kresy białej na ciemną.

W trzecim trymestrze ciąży powiększająca się macica unosi przeponę ku górze, co skutkuje uczuciem duszności i spłyceniem oddechu. Zwiększa się objętość osocza krwi, częstotliwość pracy serca i krzepliwość krwi, a co za tym idzie – skłonność do żylaków. Macica uciska jelita, spowalniając perystaltykę, wzrasta ryzyko zaparć.

1.1. Opieka perinatalna

Dzisiejsze położnictwo to głównie obserwacja ciężarnej, rodzącej i położnicy, tak aby możliwe było wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości u matki lub dziecka i niezwłoczne wdrożenie niezbędnych interwencji. Taka forma opieki pozwala na wdrożenie odpowiedniego postępowania diagnostycznego i terapeutycznego, a także daje możliwość sprawowania holistycznej opieki nad kobietą i jej dzieckiem. Opieka nad kobietą w ciąży i jej rodziną obejmuje promowanie zdrowia rodziców i dziecka, edukację zdrowotną, monitorowanie prawidłowego przebiegu ciąży, wczesne wykrywanie problemów medycznych, psychologicznych oraz społecznych w środowisku ciężarnej.

Kobieta powinna wykorzystać czas ciąży na przygotowanie się do pełnienia nowej funkcji. Jest to okres, w którym przy wsparciu rodziny, a także położnej i lekarza ginekologa-położnika, może ona nie tylko zadbać o zdrowie swoje i dziecka, lecz także przygotować się do porodu, połogu i opieki nad dzieckiem.

Celem opieki prenatalnej jest kontrola i ocena fizjologicznych procesów związanych z ciążą, zapobieganie powikłaniom, wczesne ich wykrywanie i leczenie. Sprawuje ją lekarz ginekolog-położnik łącznie z położną. Rozpoznanie ciąży i pierwsza wizyty u specjalisty, który będzie ją prowadził, powinny mieć miejsce do 10. tygodnia ciąży. Celem tej wizyty jest ocena stanu zdrowia kobiety oraz stopnia ryzyka danej ciąży. Kobieta w ciąży o prawidłowym przebiegu powinna zgłaszać się na wizyty kontrolne co 3–4 tygodnie w zależności od zaawansowania ciąży, a w uzasadnionych medycznie przypadkach częściej. Po 40. tygodniu ciąży ciężarna zgłasza się na wizytę niezwłocznie. Przy prawidłowym wyniku KTG i USG oraz przy prawidłowym odczuwaniu ruchów płodu przez ciężarną kolejne badanie odbywa się po 7 dniach – z ponownym KTG i USG. Podczas tej wizyty specjalista prowadzący ciążę ustala termin hospitalizacji, tak aby poród odbył się przed końcem 42. tygodnia ciąży.

Dla ciężarnej w prawidłowo przebiegającej, zdrowej ciąży najważniejszą osobą zapewniającą ciągłość opieki jest położna uprawniona do rozpoznawania i prowadzenia ciąży o przebiegu fizjologicznym, w tym prowadzenia niektórych badań niezbędnych w monitorowaniu ciąży fizjologicznej, przyjmowania porodu naturalnego i monitorowania płodu z wykorzystaniem aparatury medycznej oraz sprawowania opieki nad kobietą w okresie połogu. Prawidłowe prowadzenie ciąży, odpowiednia opieka podczas porodu oraz dbałość położnej o fizyczny i psychiczny stan zdrowia kobiety pozwolą położnicy uniknąć powikłań w okresie połogu i wejść w macierzyństwo w sposób świadomy i z pozytywnym nastawieniem.

Wywiad położniczy, niezbędny dla oceny stanu zdrowia i występowania ewentualnych zagrożeń dla matki, płodu, a następnie noworodka, zawiera następujące części:

- ogólną – dotyczącą danych osobowych, przebytych chorób oraz aktualnych schorzeń przewlekłych i przyjmowanych leków, alergii oraz stosowanej diety, powinna ona obejmować również pytania o przebyte choroby zakaźne oraz przeprowadzone szczepienia, wraz z informacją, czy szczepienie było pełne – wszystkie wymagane dawki – i kiedy się ono odbyło;

- dotyczącą zdrowia rodziny – stan zdrowia członków najbliższej rodziny, schorzenia dziedziczne, stan zdrowia starszych dzieci oraz ich ewentualne problemy wczesnego okresu poporodowego, kontrola kalendarza szczepień starszych dzieci;

- ukierunkowaną na czynniki społeczne wpływające na przebieg ciąży, porodu i połogu, czyli status socjoekonomiczny, sytuacja rodzinna ciężarnej, rodzaj wykonywanej pracy zawodowej, obecność czynników szkodliwych w miejscu pracy lub zamieszkania;

- położniczą – ostatnią, najbardziej szczegółową, obejmującą dokładną charakterystykę przeszłości ginekologicznej i położniczej, w tym ocenę cykli miesiączkowych, przebyte ciąże, porody i okresy połogu ze szczególnym uwzględnieniem wszelkich powikłań we wcześniejszych ciążach, porodach, połogach, ewentualne poronienia, datę ostatniej miesiączki oraz ustalenie terminu porodu według reguły Naegelego, przebieg aktualnej ciąży do dnia pierwszej wizyty (ewentualne dolegliwości, np. nudności, wymioty, infekcje miejscowe lub uogólnione, zaparcia, urazy).

Już w trakcie pierwszej wizyty należy zwrócić uwagę zarówno na stan ogólny pacjentki, jak i wskazówki, czynniki zwiększające ryzyko późniejszych powikłań połogowych, w tym zakażeń:

- stan odżywienia kobiety, kalkulacja BMI (ang. body mass index; wskaźnik masy ciała);

- problemy z mikcją;

- stan skóry – zabarwienie, obecność ewentualnych zmian skórnych;

- stan uzębienia;

- obrzęki (z opisem ich lokalizacji, charakteru, objawów, które im towarzyszą) lub żylaki kończyn;

- wiele innych.

Podczas pierwszej wizyty zlecone zostają również badania diagnostyczne:

- grupa krwi i Rh, o ile ciężarna nie ma udokumentowanego badania grupy krwi;

- przeciwciała odpornościowe na antygeny krwinek czerwonych;

- morfologia krwi;

- badanie ogólne moczu;

- badanie cytologiczne, o ile nie było wykonywane w ciągu 6 miesięcy;

- badanie stężenia glukozy we krwi na czczo;

- VDRL (ang. venereal disease research laboratory; badanie w kierunku kiły);

- badanie stomatologiczne, uwzględniające ocenę stanu zdrowia jamy ustnej, określenie potrzeb profilaktyczno-leczniczych i ustalenie planu leczenia;

- badanie w kierunku HIV (ang. human immunodeficiency virus) i HCV (ang. hepatitis C virus);

- badanie w kierunku toksoplazmozy (IgG, IgM) i różyczki (IgG, IgM);

- oznaczenie TSH.

Aby ocenić czas trwania ciąży, lekarz ginekolog-położnik wykonuje badanie wewnętrzne przez pochwę we wzierniku i zestawione oraz badanie ultrasonograficzne. Pozwala to ocenić również kanał rodny i część pochwową szyjki macicy. Położna wyjaśnia kobiecie przebieg i cel badania, przygotowuje otoczenie i niezbędny sprzęt. Należy szczególnie zadbać o przestrzeganie zasad aseptyki i antyseptyki.

Ciąża jest również czasem intensywnej edukacji (tab. 1.1) w zakresie prawidłowego przebiegu ciąży, porodu i połogu oraz możliwości wystąpienia stanów niepokojących – wymagających konsultacji ze specjalistą. Edukacja ciężarnej może przybrać formę grupowych spotkań w tzw. szkole rodzenia lub indywidualnych spotkań z położną środowiskowo-rodzinną. Niezależnie od wybranej formy ciężarne wspólnie z położną przygotowują indywidualny plan opieki przedporodowej oraz plan porodu.

Tabela 1.1. Edukacja przedporodowa ciężarnej w zależności od okresu trwania ciąży

+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| I trymestr | II trymestr | III trymestr |
+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| - Suplementacja kwasem foliowym | - Rola odpoczynku i relaksu (odpowiednia ilość snu w porze nocnej, drzemki w dzień, unikanie stresu) | - Dolegliwości ciążowe (zgaga, zaparcia, duszności, obrzęki, uczucie zmęczenia) |
| - Dolegliwości ciążowe (zgaga, zaparcia, nudności, wymioty, senność) | - Higiena osobista | - Skurcze pojawiające się w III trym. (Braxtona Hicksa, porodowe) |
| - Prawa przysługujące ciężarnym (prawa związane z opieką zdrowotną, prawo pracy) | - Rola aktywności fizycznej (odpowiednio dopasowanej do stanu zdrowia i samopoczucia kobiety oraz uwzględniającej bezpieczeństwo dziecka) | - Przygotowanie teoretyczne i praktyczne do porodu (przygotowanie planu porodu, początek porodu, okresy porodu, sposoby łagodzenia bólu porodowego, pozycje w I i II okresie porodu, poród rodzinny, miejsce odbycia porodu) |
| - Rola aktywności fizycznej (odpowiednio dopasowanej do stanu zdrowia i samopoczucia kobiety oraz uwzględniającej bezpieczeństwo dziecka) | - Profilaktyka powikłań ciąży, porodu i połogu, z uwzględnieniem czynników ryzyka występujących u danej kobiety w obecnej ciąży | - Dwugodzinny kontakt matki z dzieckiem „skóra do skóry” |
| - Możliwości i ograniczenia współżycia seksualnego w ciąży | - Stosowanie leków w ciąży | - Możliwość deponowania tkanek popłodu (krwi, sznura pępowinowego) w celu pozyskania komórek macierzystych |
| - Odpowiednia dieta (różnorodna, pełnowartościowa) | - Obserwacja ruchów płodu | - Przygotowanie teoretyczne i praktyczne do karmienia piersią (rola karmienia, zalety, techniki, najczęstsze trudności) |
| - Higiena osobista | | - Przygotowanie teoretyczne do połogu (krwawienie i odchody poporodowe, cofanie się zmian ciążowych, skurcze macicy, płodność) |
| - Stosowanie leków w ciąży | | - Współżycie seksualne po porodzie |
| - Profilaktyka zakażeń (dróg rodnych, moczowych) i zarażeń, w tym szczepienia | | - Przygotowanie do opieki nad noworodkiem (pielęgnacja, w tym kąpiel, sen, ubiór, działania profilaktyczne) |
| - Przebieg ciąży i rozwój płodu na poszczególnych jej etapach | | |
| - Dostępne formy opieki perinatalnej, przygotowanie planu opieki przedporodowej | | |
| - Możliwe stany niepokojące wymagające konsultacji (bóle, skurcze, krwawienia, plamienia) | | |
+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

1.1.1. Organizacja opieki perinatalnej

Opieka perinatalna w Polsce jest oparta na zakładach opieki zdrowotnej podzielonych na trzy grupy placówek – o I, II i III stopniu referencyjności. Kobieta, której ciąża jest fizjologiczna i przebiega bez powikłań, powinna zgłosić się do porodu do placówki o I stopniu referencyjności.

W szpitalach o I poziomie opieki perinatalnej rodzą kobiety w ciąży niepowikłanej i rodzące w terminie.

Szpitale o II stopniu referencyjności to przeważnie szpitale wojewódzkie, gdzie rodzą kobiety, których ciąża jest obciążona ryzykiem powikłań okołoporodowych (patologią) średniego stopnia. W takich jednostkach znajduje się pododdział patologii noworodka.

Szpitale o III stopniu referencyjności to najczęściej szpitale kliniczne uczelni medycznych prowadzących działalność dydaktyczną i badawczą. Placówki o III stopniu referencyjności są przeznaczone dla kobiet o wysokim zagrożeniu ciąży, jej patologicznym przebiegu, gdy występuje bardzo wysokie ryzyko porodu przed 31. tygodniem ciąży.

PIŚMIENNICTWO

1. Antenatal care for uncomplicated pregnancies. Clinical guideline . Published date: March 2008. Last updated: January 2017.
2. Cekański A.: Wybrane zagadnienia z położnictwa i ginekologii dla położnych. Wyd. ŚAM, Katowice 1999: 35–45.
3. Ćwiek D.H. (red.): Szkoła rodzenia. PZWL, Warszawa 2010: 13–15.
4. Department of Reproductive Health and Research, World Health Organization: Care in Normal Birth: a practical guide. Geneva 1996.
5. Dewhurst’s Textbook of Obstetrics & Gynaecology, red. D.K. Edmonds. Blackwell Publishing, Australia 2007.
6. Fraser D.M., Cooper M.A.: Myles Textbook for Midwives. E-Book Elsevier Health Sciences, 2009.
7. Jacob A.: A comprehensive textbook of midwifery and gynecological nursing. JAYPEE 2012.
8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej. DzU 2018, poz. 1756.