Projektowanie Ogrodów Historycznych - ebook

SPIS TREŚCI

SPIS TREŚCI 3

WSTĘP 4

Definicja ogrodu i jego znaczenie kulturowe na przestrzeni dziejów 4

Rozdział 1: Wprowadzenie do historii ogrodów: Od starożytności po współczesność 6

1.1. Ogrody starożytne: Egipt, Mezopotamia, starożytna Grecja i Rzym 7

1.2. Ogrody średniowieczne: Klasztory, zamki i rezydencje 22

1.3. Ogrody renesansowe 29

1.4. Ogrody barokowe 40

1.5. XIX-wieczny ogród krajobrazowy (Anglia) 46

1.6. Ogrody Chin i Japonii 51

1.7. Ogrody Indii i Sri Lanki 66

1.8. Ogrody współczesne 73

Rozdział 2: Analiza historycznych wzorców projektowych 82

2.1. Kształtowanie przestrzeni: Geometria, symetria i równowaga 82

2.2. Używanie wody: Fontanny, stawy, kaskady i kanały 86

2.3. Architektura ogrodowa: Pawilony, altany, pergole i mosty 89

2.4. Charakterystyczne gatunki i kompozycje roślinne w ogrodach historycznych 104

Rozdział 3: Projektowanie ogrodów historycznych we współczesnych warunkach 124

3.1. Adaptacja wzorców historycznych do nowoczesnych przestrzeni 124

3.2. Zachowanie dziedzictwa kulturowego a potrzeby użytkowników i ekologii 131

3.3. Przykłady współczesnych projektów nawiązujących do tradycji ogrodów historycznych 144

3.4. Technologie wspierające rekonstrukcję i konserwację ogrodów historycznych 148

Rozdział 4: Praktyczne wskazówki dla projektantów 172

4.1.Badania i dokumentacja historycznych ogrodów: 172

4.2. Wybór odpowiednich roślin i materiałów: 177

4.3. Zapewnienie zrównoważonego zarządzania zielenią i wodą: 192

4.4. Projektowanie dla różnych potrzeb i funkcji: Rekreacja, edukacja, ceremonie 204

Podsumowanie: 210

SŁOWNIK POJĘĆ: 212WSTĘP

Definicja ogrodu i jego znaczenie kulturowe na przestrzeni dziejów

Ogród to nie tylko zorganizowana przestrzeń przyrodnicza, ale również wyjątkowe medium wyrażające relację człowieka z naturą oraz jego społeczne, kulturowe i estetyczne aspiracje. Jego definicja, mimo że jest elastyczna, obejmuje elementy zarówno fizyczne, jak i symboliczne, tworząc kompleksową mozaikę związaną z historią, filozofią, religią i sztuką.

Ogród charakteryzuje się zróżnicowaniem elementów takich jak roślinność, architektura, woda, ścieżki i miejsca wypoczynku. Jest to również środowisko dynamiczne, które ulega ciągłym zmianom pod wpływem sezonowych cykli, klimatu i działań ludzkich. To też nie tylko fizyczna przestrzeń, lecz także symboliczny obszar, gdzie ludzkie marzenia, wartości i aspiracje nabierają formy. W różnych kulturach i epokach ogrody pełniły funkcje estetyczne, społeczne, sakralne, symboliczne i rekreacyjne.

Ogród odzwierciedla ducha czasów i kreatywność ludzkiego umysłu. Jego ewolucja od starożytności do współczesności pokazuje adaptację do zmieniających się potrzeb, technologii i ideologii, odnosząc się do kultury, historii, filozofii i nauki.

W kontekście historii architektury krajobrazu, ogrody są ważnym źródłem informacji o myśleniu i funkcjonowaniu społeczeństw, odzwierciedlając ich relacje z naturą, społecznością i przestrzenią. Badanie historii ogrodów pozwala zrozumieć przeszłość oraz odkrywać inspiracje i wzorce dla współczesnego projektowania krajobrazu.Znaczenie ogrodów historycznych jako dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze

Ogrody historyczne pełnią niezwykle istotną rolę jako nośniki dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Są one nie tylko miejscami o estetycznej i funkcjonalnej wartości, ale także skarbnicami historii, kultury i ekologii.

● Dziedzictwo kulturowe: Ogrody historyczne są jak zapisane w ziemi historie, które odsłaniają ludzką kreatywność, wiarę, filozofię i życie codzienne poprzez architekturę krajobrazu. Są materialnym świadectwem przeszłości, przenosząc nas w czasie i przestrzeni do różnych epok i kultur. Ich kształt, kompozycja, roślinność i elementy architektoniczne odzwierciedlają ówczesne idee, wartości i styl życia. Często pełnią również rolę symboli narodowych, regionów czy lokalnych społeczności, budząc dumę i tożsamość kulturową.

● Dziedzictwo przyrodnicze: Ogrody historyczne nie tylko odzwierciedlają, ale także kształtują środowisko naturalne, stanowiąc unikatowe siedliska dla różnorodności biologicznej. Ich roślinność, wody i struktury są schronieniem dla wielu, niekiedy endemicznych, gatunków flory i fauny. Są ważnymi ośrodkami ochrony przyrody, pomagając zachować zagrożone gatunki roślin i zwierząt oraz promując zrównoważony rozwój i ochronę bioróżnorodności.

Projektowanie ogrodów historycznych to fascynująca dziedzina, która łączy w sobie elementy architektury krajobrazu, historii sztuki, botanikę i ekologię. Ogrody te stanowią żywe świadectwo przeszłości, ukazując różnorodność stylów, technik i filozofii ogrodniczych rozwijanych przez wieki. Odkrywanie ich piękna i tajemnic pozwala nam zrozumieć nie tylko estetyczne, ale i kulturowe znaczenie, jakie miały one dla społeczności, które je tworzyły. Przez wieki ogrody odzwierciedlały status społeczny, religijne przekonania oraz technologiczne możliwości swoich czasów.Rozdział 1: Wprowadzenie do historii ogrodów: Od starożytności po współczesność

Ogród niezmiennie fascynuje jako manifestacja ludzkiego związku z naturą oraz jako wyraz artystycznej i funkcjonalnej ekspresji. Jego znaczenie kulturowe rozciąga się przez tysiąclecia, tworząc barwną mozaikę tradycji, symboli i praktyk, które odzwierciedlają różnorodność ludzkich doświadczeń i wartości.

Pierwsze ogrody, zakorzenione w starożytnych społecznościach, często pełniły funkcje sakralne lub były umiejscowione wokół rezydencji władców. Te wczesne przestrzenie, zarówno teokratyczne jak i świeckie, łączyły naturę i architekturę w symboliczne reprezentacje głównych życiowych kwestii takich jak życie, śmierć i duchowość.

Ewolucja funkcji ogrodów była równie dynamiczna, przekształcając te przestrzenie od symboli bogactwa i władzy do miejsc rekreacji, ochrony środowiska i refleksji nad relacją człowieka z przyrodą. Historia obrazuje nie tylko rozwój technik ogrodniczych i projektowych, ale także społeczne, ekonomiczne i filozoficzne przemiany, które kształtowały nasze postrzeganie i użytkowanie przestrzeni zielonych zarówno miejskich, jak i wiejskich.

W kolejnych częściach tego rozdziału zostaną zarysowane sylwetki historycznych ogrodów z każdego wyróżniającego się okresu w naszych dziejach, skupiając się przede wszystkim na charakterystycznych układach, symbolice i konkretnych przykładach założeń ogrodowych. Należy mieć na uwadze, jak bardzo złożony jest to temat, gdyż na podstawie każdego z przedstawionych okresów można napisać wiele osobnych artykułów czy książek.1.1.1. Ogrody Egiptu:

Symbolika i funkcje:

Egipskie ogrody nie tylko stanowiły oazy spokoju od surowego, pustynnego otoczenia, ale też odgrywały centralną rolę w religijnych i kulturowych wierzeniach o życiu po śmierci i nieśmiertelności. Uważano, że są one odzwierciedleniem raju i były często projektowane w pobliżu grobowców i świątyń jako miejsca spokoju dla zmarłych. Rośliny i układ ogrodu miały odzwierciedlać wierzenia związane z życiem pozagrobowym i odrodzeniem. Były również miejscami, gdzie mieszkańcy mogli cieszyć się chwilą wytchnienia i kontemplacji.

Charakterystyczne cechy:

● Zorganizowany układ i symetria: Ogrody były zaprojektowane z dużą precyzją, z wyraźnie zaznaczonymi osiami i symetrycznym układem. Centralne aleje często prowadziły do pawilonu lub stawu, a cała kompozycja była starannie zaplanowana, aby stworzyć poczucie porządku i harmonii.

● Obecność wody: Woda była kluczowym elementem ogrodów egipskich, nie tylko ze względu na jej niezbędne właściwości nawadniające w gorącym, suchym klimacie, ale również jako symbol życia i odrodzenia. Baseny, stawy czy kanały były często umieszczane w centralnych punktach ogrodu, otoczone alejami i miejscami do siedzenia.

● Otoczenie murami: Ogrody były zazwyczaj otoczone wysokimi murami, które nie tylko chroniły przed pustynnym wiatrem i zapewniały prywatność, ale także pomagały utrzymać wilgoć i chłód wewnątrz ogrodu. Mury te mogły być także dekoracyjnie malowane lub pokryte reliefami.

● Roślinność: Roślinność w egipskich ogrodach była starannie dobierana pod kątem estetycznym, religijnym i praktycznym. Popularne były drzewa takie jak palmy daktylowe, figowce (z czego najważniejsza była sykomora - uznawana za święte drzewo), winorośle oraz różne gatunki kwiatów, takie jak lotosy, które miały znaczenie religijne i były często przedstawiane w sztuce egipskiej.

Przykłady ogrodów:

● Ogród w Luksorze – reprezentacyjny ogród w kompleksie świątynnym, będący miejscem ceremonii religijnych oraz rytuałów ofiarowania

● Ogród przy grobowcu Nefertari – zaprojektowany by służyć jako miejsce uroczystości oraz medytacji.1.1.2. Ogrody Mezopotamii:

Symbolika i funkcje:

Mezopotamskie ogrody były ośrodkami społecznościowymi, gdzie odbywały się spotkania i uroczystości. Symbolizowały obfitość i potęgę, będąc odbiciem zarówno bogactwa jak i zaawansowania technicznego starożytnych cywilizacji. Ogrody były często projektowane w pobliżu świątyń i miały znaczenie religijne. Wiązano je z rajem, odnową i obfitością. Rośliny takie jak palmy czy drzewa owocowe miały również swoje znaczenie symboliczne, często reprezentując życie i płodność.

Charakterystyczne cechy:

● Zastosowanie wody: W rejonie, gdzie woda była cennym zasobem, systemy irygacyjne były niezbędne do utrzymania ogrodów, w związku z czym opracowano zaawansowane metody irygacji, w tym kanały i tamy, które pozwalały na kontrolowane dostarczanie wody do roślin. Podobnie jak w starożytnym Egipcie, woda pełniła również funkcję estetyczną i symboliczną. Stawy, fontanny i kaskady nie tylko ochładzały otoczenie, ale także stanowiły centralne punkty w ogrodzie, przyciągając uwagę i służąc jako miejsca do odpoczynku i relaksu.

● Zaawansowane techniki nawadniania i rozwiązania konstrukcyjne budowli: ogrody często zakładano na tarasowych przestrzeniach, które wymuszały stosowanie sztucznego nawadniania roślin.

● Roślinność: starannie dobierana pod kątem zdolności przetrwania w suchym, gorącym klimacie. Popularne były drzewa takie jak palmy daktylowe, które dostarczały cienia oraz owoców, figowce, granaty oraz różne zioła i krzewy.

● Planowanie przestrzenne: Ogrody były często projektowane zgodnie z rygorystycznymi zasadami geometrii, z wyraźnymi osiami i symetrią, co odzwierciedlało mezopotamską tendencję do porządkowania i strukturalizowania przestrzeni.

● Ornamentacja i architektura: Ogrody były bogato zdobione, z elementami architektonicznymi takimi jak altany, ściany i rzeźbione kamienne elementy. Służyły one nie tylko jako schronienie przed słońcem, ale także jako elementy dekoracyjne, dodatkowo podkreślając status i bogactwo właściciela.

Przykłady ogrodów:

● Wiszące Ogrody Babilonu – legendarny przykład ogrodów tarasowych, które miały zaimponować swoją konstrukcją i roślinnością. Według legendy, ogrody te zostały zbudowane przez króla Nabuchodonozora II dla swojej żony Semiramidy. Miały one być położone w pobliżu pałacu królewskiego w Babilonie, na terenie dzisiejszego Iraku. Opisy tych ogrodów pochodzą głównie od starożytnych historyków, takich jak Herodot czy Strabon, którzy relacjonowali ich spektakularną architekturę i bogactwo roślinności. Wiszące Ogrody Babilonu miały być wzniesione na wielu piętrach, z kaskadami wodnymi, fontannami i roślinnością tworzącą imponującą kompozycję krajobrazową. Założenie to było wspierane przez kompleksowe systemy nawadniające, co pozwalało na utrzymanie bujnej roślinności w surowym klimacie Mezopotamii. Pomimo braku konkretnych dowodów archeologicznych na istnienie tych ogrodów, ich opis pozostaje ważnym świadectwem kunsztu i wyobraźni architektonicznej starożytnego Babilonu.

● Ogród królewski Aszurbanipala, Niniwa – stanowił jeden z najbardziej prestiżowych ogrodów starożytnego Bliskiego Wschodu. Ogród ten był nie tylko odzwierciedleniem potęgi i bogactwa monarchii, ale również miejscem innowacji technologicznych i botanicznych. Służył jako oaza spokoju dla króla, jego rodziny oraz dostojników państwowych, oferując przestrzeń do odpoczynku, medytacji oraz uczty.

Ogród Aszurbanipala, króla Asyrii, był zaprojektowany z rozmachem, obejmując zaawansowane techniki irygacyjne, które umożliwiały podtrzymywanie bujnej roślinności w suchym klimacie Mezopotamii. Systemy kanałów i akweduktów przewodziły wodę z dalekich rzek, co było technologicznym osiągnięciem tamtych czasów. Architektonicznie, ogród był prawdopodobnie rozplanowany z wykorzystaniem symetrii i zawierał liczne aleje spacerowe, altany i pawilony. W ogrodzie dominowały lokalne oraz egzotyczne rośliny, co świadczyło o rozległych kontaktach Asyrii z innymi regionami i zdolnościach do aklimatyzacji różnorodnych gatunków. Można tam było znaleźć zarówno rodzime palmy i cyprysy, jak i importowane z dalszych regionów figowce, winorośle oraz różnorodne drzewa owocowe. Rośliny te nie tylko pełniły funkcje estetyczne i praktyczne, ale były również elementem eksperymentów botaniczny. Ogród Królewski w Niniwie do dziś pozostaje ważnym przykładem starożytnego geniuszu ogrodniczego i architektonicznego, a jego opisy przetrwały dzięki asyryjskim reliefom i inskrypcjom, dostarczając cennych informacji na temat asyryjskiej kultury i zaawansowania technologicznego.1.1.3. Ogrody Grecji:

Symbolika i funkcje:

Greckie ogrody, zintegrowane z architekturą mieszkalną i świątynną, były miejscami odpoczynku, kultu oraz dyskusji filozoficznych. Odpowiadały greckiej koncepcji harmonii i równowagi między człowiekiem a otoczeniem. Rośliny w greckich ogrodach miały często znaczenie religijne np.: oliwki były powiązane z Ateną, winorośl z Dionizosem. Ogrody, szczególnie te znajdujące się przy świątyniach, pełniły funkcje użyteczności publicznej, będąc miejscem ofiar i uroczystości religijnych.

Charakterystyczne cechy:

● Praktyczność i funkcjonalność: Ogrody w starożytnej Grecji były zazwyczaj projektowane z myślą o praktycznych funkcjach, takich jak uprawa warzyw, ziół i owoców. Znane z hodowli winorośli, oliwek i fig, ogrody te dostarczały kluczowych produktów wykorzystywanych zarówno w diecie, jak i gospodarce.

● Symetria i geometria: Choć mniej formalne niż w późniejszych epokach rzymskich, greckie ogrody również ceniły symetrię i geometryczne układy, szczególnie w kontekście świątyń i innych miejsc publicznych. Alejki i ścieżki często były układane w prostych liniach i prowadziły do centralnie umieszczonych fontann lub rzeźb.

● Zastosowanie wody: Fontanny i niewielkie baseny były popularnym elementem w greckich ogrodach, nie tylko ze względów estetycznych, ale także praktycznych, służąc do nawadniania i jako źródło wody pitnej.

● Święte gaje: umieszczano w nich ołtarze, istotny element świątyni wznoszonych na cześć greckich bogów. Często złożone z dębów czy drzew oliwnych

● Roślinność: Drzewa oliwne i winorośle dominowały w przestrzeni ogrodowej, obok nich rosły platany, cyprysy a także róże, fiołki i lilie, które dodawały uroku i aromatu.

● Budowle: Ogrody były często otoczone portykami lub kolumnadami, które zapewniały cień i miejsce na odpoczynek i spotkania, łącząc w sobie funkcje estetyczne i społeczne. Przykładem takich obiektów są gimnazjony.

Przykłady ogrodów:

● Ogród Akademii Platona w Atenach – miejsce zgromadzeń filozoficznych, gdzie rozmawiano o ideach. Ogród Akademii prawdopodobnie nie był typowym ogrodem w tradycyjnym sensie, jak np. ogrody klasztorne czy rezydencji. Był raczej miejscem otwartym, gdzie filozofowie wspólnie spacerowali i dyskutowali na różne tematy. Jednak można sobie wyobrazić, że był to przyjazny i spokojny teren, z zacienionymi alejami i miejscami do siedzenia, zapewniający dogodne warunki do filozoficznych debat i refleksji.

● Ogród Arystotelesa w Stagirze – służył jako laboratorium naturalistyczne, gdzie filozof prowadził badania nad roślinami i zwierzętami. Podobnie jak w przypadku Akademiii Platona, nie zachowały się szczegółowe opisy tego ogrodu, to jego istnienie i znaczenie są dobrze udokumentowane w relacjach historyków oraz w dziełach samego Arystotelesa. Ogród Arystotelesa prawdopodobnie składał się z różnorodnych obszarów, gdzie uprawiano rośliny i hodowano zwierzęta do celów naukowych. Możliwe, że zawierał on pola uprawne, sady, warzywniki oraz klatki dla zwierząt, zapewniając Arystotelesowi i jego uczniom dostęp do różnorodnych materiałów do badań. W ogrodzie tym można było również znaleźć miejsca do eksperymentowania i obserwacji, takie jak stoły do pomiarów czy szklarnie do hodowli roślin.1.1.4. Ogrody Rzymu:

Symbolika i funkcje:

Ogrody w starożytnym Rzymie były miejscami o wielorakich funkcjach – społeczne centra życia kulturalnego i politycznego, symbole bogactwa i prestiżu, miejsca kultu religijnego, przestrzenie odpoczynku i rekreacji oraz źródła edukacji i inspiracji. Były miejscami, gdzie rzymska elita spotykała się, aby prowadzić rozmowy, ucztować i cieszyć się różnorodnymi formami rozrywki. W ogrodach odbywały się bankiety, podczas których omawiano sprawy polityczne, społeczne oraz kulturalne. Te spotkania wzmacniały więzi między członkami elity, ułatwiając nawiązywanie i utrzymywanie relacji społecznych oraz politycznych.

Założenia ogrodowe były również miejscami kultu, gdzie składano ofiary bogom oraz organizowano ceremonie religijne. W ogrodach często znajdowały się ołtarze i kaplice poświęcone różnym bóstwom, gdzie odbywały się modlitwy i rytuały. Przestrzeń ogrodowa, wypełniona naturą i ciszą, sprzyjała refleksji i duchowym przeżyciom. Ceremonie religijne w ogrodach miały na celu zjednanie przychylności bogów i zapewnienie dobrobytu właścicielom posiadłości oraz całemu państwu.

Ogrody były również symbolem władzy i bogactwa. Luksusowe założenia ogrodowe, pełne egzotycznych roślin, fontann i rzeźb, świadczyły o zamożności i wysokiej pozycji społecznej ich właścicieli. Imponujące ogrody były wyrazem potęgi i prestiżu, podkreślając status właścicieli jako członków rzymskiej elity. Bogate zdobienia i różnorodność roślinności były nie tylko estetycznym uzupełnieniem, ale także manifestacją bogactwa i potęgi Imperium Rzymskiego.

Ogrody pełniły również funkcję miejsc odpoczynku i rekreacji. Rzymska arystokracja korzystała z ogrodów jako miejsc do relaksu, spacerów i kontemplacji przyrody. W cieniu drzew i wśród kwitnących kwiatów znajdowano wytchnienie od zgiełku miasta i codziennych obowiązków. Ogród był idealnym miejscem do czytania, pisania i rozmyślań. Dodatkowo, ogrody były wyposażone w tereny rekreacyjne, gdzie można było uprawiać różne dyscypliny sportowe oraz organizować przedstawienia muzyczne i teatralne na świeżym powietrzu.

Ogrody miały również znaczącą rolę edukacyjną i kulturową. Stanowiły przestrzeń do nauki i inspiracji, gdzie właściciele i goście mogli podziwiać i studiować różnorodność roślin, architektury i sztuki. Ogrody często zawierały biblioteki, w których gromadzono dzieła literatury i filozofii, a także rzeźby i mozaiki przedstawiające sceny mitologiczne i historyczne. Takie założenia sprzyjały intelektualnemu rozwojowi i kultywowaniu wiedzy.

Charakterystyczne cechy:

● Kompleksowe planowanie i projektowanie: Ogrody były starannie zaprojektowane, z wyraźnym układem i podziałem na różne strefy, w tym otwarte trawniki, zacienione gaje, kwitnące ogrody, a także funkcjonalne obszary takie jak sadzawki, fontanny i ścieżki.

● Wykorzystanie wody: Woda była centralnym elementem w rzymskich ogrodach, używana nie tylko do irygacji, ale także jako główny element dekoracyjny umieszczany na środku atrium. Fontanny, baseny i kanały nie tylko chłodziły powietrze, ale także dodawały ogrodom estetycznego uroku.

● Roślinność: Roślinność w rzymskich ogrodach była różnorodna i bogata, z drzewami takimi jak cyprysy, sosny, oliwki, a także liczne krzewy, pnącza i kwiaty, w tym róże, fiołki i lilie. Rośliny te były często importowane z różnych części imperium, co świadczyło o zamożności właściciela.

● Architektoniczne elementy: Ogrody często zawierały liczne elementy architektoniczne, takie jak pergole, portyki, perystyle, altany, a nawet małe budynki używane do rozrywki i jako letnie rezydencje. Te struktury były nie tylko funkcjonalne, ale także służyły jako dodatkowe dekoracje.

● Dekoracje: Rzeźby, mozaiki, sarkofagi i inne artystyczne elementy były powszechnie stosowane w ogrodach rzymskich, dodając im kulturowego i estetycznego bogactwa. Te dekoracje często przedstawiały sceny mitologiczne, bogów, ludzi oraz zwierzęta.

● Tereny rekreacyjne: Ogrody były zaprojektowane nie tylko do podziwiania, ale również do użytku. Zawierały one często miejsca do spacerów, obszary przeznaczone do uprawiania różnych dyscyplin sportowych, a także amfiteatry na otwartym powietrzu dla przedstawień muzycznych i teatralnych.

Przykłady ogrodów:

● Ogród w Willi Hadriana w Tivoli: Zaprojektowany dla cesarza Hadriana w II wieku naszej ery, ten monumentalny kompleks ogrodowy stanowił wyraz bogactwa, kunsztu architektonicznego oraz pasji cesarza do sztuki i filozofii. Charakterystycznymi cechami ogrodu były monumentalne rozmiary oraz różnorodność elementów architektonicznych i krajobrazowych. Ogród obejmował rozległe tereny z licznymi alejami, fontannami, rzeźbami oraz budowlami, takimi jak pawilony, altany i pawilony teatralne. Jednym z najbardziej imponujących elementów był tzw. Teatr Morski, monumentalna fontanna w kształcie teatru, otoczona kolumnami i rzeźbami, symbolizująca dominację cesarstwa rzymskiego nad morzami i oceanami. Innym znaczącym elementem był tzw. Kanion, sztuczna dolina wyrzeźbiona w skale, z licznymi strumieniami i kaskadami wodnymi, tworząca efektowny krajobraz naturalnej formacji skalnej. Ogród w Willi Hadriana był miejscem, gdzie sztuka i natura splatały się w harmonijną kompozycję krajobrazową, tworząc niezapomniany obraz bogactwa i przepychu starożytnego Rzymu.

● Ogrody na Wzgórzu Palatyn w Rzymie: To miejsce, otoczone mitami o założeniu miasta przez Romulusa i Remusa, było sercem starożytnego Rzymu i centrum władzy cesarskiej. Ogrody te zostały zaprojektowane i rozbudowane w czasach cesarza Augusta i kontynuowane przez jego następców, odzwierciedlając splendor i przepych rzymskiego imperium. Rozległe i bogato zdobione, ogrody te zawierały liczne fontanny, rzeźby, pergole oraz aleje obsadzone egzotycznymi roślinami. Architektoniczne elementy, takie jak kolumnady i marmurowe tarasy, zapewniały imponujące widoki na miasto i okoliczne krajobrazy. Dominowały w nich cytrusy, winorośle oraz ozdobne kwiaty takie jak róże i lilie. Rośliny te nie tylko upiększały ogrody, ale również podkreślały zamiłowanie Rzymian do botaniki i ogrodnictwa.1.2. Ogrody średniowieczne: Klasztory, zamki i rezydencje

Ogrody średniowieczne stanowiły istotny element architektury krajobrazu w okresie średniowiecza, odzwierciedlając zarówno aspekty praktyczne, jak i symboliczne. W klasztorach, zamkach i rezydencjach ogrody pełniły różnorodne funkcje, od miejsca modlitwy po przestrzeń rekreacyjną i produkcyjną, a także charakteryzowały się szczególnymi cechami, odzwierciedlającymi ówczesne wyobrażenia o naturze, religii oraz społeczeństwie.

1.2.1. Ogrody klasztorne:

Symbolika i funkcje:

Ogrody klasztorne symbolizowały harmonię między człowiekiem a naturą, służąc jako miejsce kontemplacji, modlitwy oraz pracy fizycznej. Nierzadko znajdowały się w nich ławki lub zaciszne kąciki, które umożliwiały odosobnienie i refleksję. Były również miejscem uprawy roślin leczniczych, używanych do przygotowywania leków oraz zapewnienia wyżywienia dla mieszkańców klasztorów. Uprawiano w nich warzywa, zioła, a czasem owoce. Szczególny wpływ na rozwój średniowiecznej sztuki ogrodowej miała rozległa działalność zakonów, w tym między innymi benedyktynów i cystersów.

Charakterystyczne cechy:

● Ziołowe ogrody (Herbularius): Zioła miały szczególne znaczenie w klasztorach, gdzie były wykorzystywane do celów leczniczych, kulinarnych oraz liturgicznych. Te niewielkie ogrody ziołowe były często starannie zaplanowane, z wyraźnie oznakowanymi sekcjami dla różnych rodzajów ziół.

● Symetria i uporządkowanie: Układ ogrodów przyklasztornych zazwyczaj charakteryzował się prostotą i symetrią, co odzwierciedlało monastyczny porządek i dążenie do duchowego i fizycznego uporządkowania. Alejki były często prostokątne lub kwadratowe, z centralnym punktem w postaci fontanny lub rzeźby.

● Obecność wody: Woda była istotnym elementem w ogrodach klasztornych, nie tylko ze względu na potrzeby irygacyjne, ale także jako symbol czystości i odnowy. Fontanny lub małe stawy były powszechne i stanowiły często centrum ogrodu.

● Ściany z żywopłotów lub wysokie rośliny często otaczały ogrody, zabezpieczając je przed zewnętrznymi wpływami i tworząc zamkniętą przestrzeń sprzyjającą monastycznemu życiu.

● Estetyczne i edukacyjne aspekty: Chociaż główną rolą ogrodów była funkcjonalność, nie brakowało w nich także elementów estetycznych, takich jak kwitnące kwiaty czy starannie przycięte żywopłoty, które mogły służyć do nauczania zakonników o botanice i zasadach ogrodnictwa

● Roślinność: W przyklasztornych ogrodach średniowiecza uprawiano różnorodne rośliny, które służyły zarówno celom praktycznym, jak i symbolicznym. Były to różnego rodzaju zioła lecznicze, warzywa, owoce, kwiaty ozdobne. Można było spotkać także rośliny użytkowe takie jak len (do wytwarzania lnianego płótna), czy konopie (do produkcji tkanin i liny).

● Wirydarz

Kluczowym elementem w kompozycji zagospodarowania terenu w okresie średniowiecza, szczególnie w kontekście klasztorów, zamków i rezydencji, był wirydarz. Był to rodzaj wewnętrznego ogrodu otoczonego z każdej strony krużgankami, o regularnym, często kwadratowym kształcie. Jego rola i znaczenie były wielopłaszczyznowe, zarówno pod względem praktycznym jak i symbolicznym.

● Symbolika religijna: Wirydarz w ogrodzie klasztornym miał głębokie znaczenie religijne, jako symbol rajskiego ogrodu. Był miejscem, gdzie mnisi odprawiali modlitwy, kontemplowali, czytali Pismo Święte lub medytowali. Często sadzono rośliny o symbolicznym znaczeniu religijnym, takie jak lilia (symbol czystości) czy róża (symbol miłości Bożej).

● Ogólna harmonia: Jego regularny kształt i uporządkowany układ były odzwierciedleniem idealnego porządku i proporcji, co było ważne zarówno w kontekście estetycznym, jak i filozoficznym.

● Przestrzeń rekreacyjna: Wirydarz pełnił funkcję rekreacyjną zarówno dla mnichów w klasztorach, jak i dla mieszkańców zamków i rezydencji. Stanowił on miejsce spacerów, spotkań towarzyskich, czy też organizacji niewielkich wydarzeń kulturalnych czy religijnych.

● Praktyczne zastosowanie: W wirydarzach uprawiano także zioła lecznicze i rośliny użytkowe, które były wykorzystywane w klasztornej kuchni i aptece.

Przykłady ogrodów:

● Opactwo Monte Cassino, Włochy - Ogród ten, poza swoją funkcją duchową, pełnił istotną rolę w codziennym życiu benedyktynów, dostarczając im ziół leczniczych oraz warzyw. Charakteryzował się prostym układem, podziałem na kwaterki oraz uprawą roślin o praktycznym zastosowaniu.

● Ogrody klasztorne w opactwie w Cluny, Francja - stanowiły istotny element życia benedyktynów, odgrywając istotną rolę w utrzymaniu autonomii i samowystarczalności klasztoru. Obejmowały prostotę układu, ascetyczny charakter oraz bogactwo roślinności o praktycznym zastosowaniu. Ogrody te były podzielone na regularne kwatery, z których każda była dedykowana konkretnej grupie roślin, takich jak zioła lecznicze, warzywa czy kwiaty. Wśród roślinności dominowały takie gatunki jak mięta, melisa, szałwia, różne odmiany sałaty, marchewka oraz różnorodne kwiaty ozdobne.

Wizualizacje:

1.2.2. Ogrody Zamkowe:

Symbolika i funkcje:

Ogrody zamkowe symbolizowały potęgę i prestiż właścicieli, odgrywając istotną rolę w życiu towarzyskim oraz politycznym. Były one miejscem spotkań, bankietów oraz polowań, służąc również jako przestrzeń rekreacyjna dla mieszkańców zamku.Były także projektowane z myślą o obronności, co oznaczało, że mogły być umiejscowione wewnątrz murów zamkowych lub bezpośrednio za nimi. Roślinność mogła być używana do maskowania murów lub jako dodatkowa bariera przed intruzami.

W średniowieczu rośliny często miały przypisywane znaczenia symboliczne. Na przykład róże mogły symbolizować miłość i tajemnicę, podczas gdy bluszcz był symbolem wieczności i lojalności.

Charakterystyczne cechy:

● Symetria i formalny układ: Ogrody przyzamkowe często charakteryzowały się formalnym i symetrycznym układem. Aleje, które prowadziły do fontann lub rzeźb, były popularnym elementem, podkreślającym porządek i kontrolę nad naturalnym środowiskiem.

● Hortus Conclusus : ogrody zamknięte, otoczone murem. W ich obrębie starano się stworzyć idealną przestrzeń, raj. Można tu było spotkać wiele roślin o symbolice maryjnej.

● Zastosowanie wody: Woda była kluczowym elementem w średniowiecznych ogrodach przyzamkowych, zarówno ze względów estetycznych, jak i praktycznych. Fontanny, stawy czy nawet małe strumienie nie tylko ozdabiały ogród, ale także zapewniały źródło wody w przypadku oblężenia.

● Roślinność: Ogrody te były zazwyczaj bogate w różnorodne rośliny, w tym zioła, kwiaty i drzewa owocowe, które zapewniały nie tylko pożywienie i materiały lecznicze, ale także były źródłem materiałów na potrzeby kuchni zamkowej. Odgrywały też istotną rolę w kreowaniu atmosfery i charakteru otoczenia, często mając na celu podkreślenie statusu i rangi władcy. Typowe rośliny to lawenda, róża, mięta, szałwia, jałowiec i różne gatunki drzew owocowych jak jabłonie czy grusze.

● Miejsca wypoczynku: Ogrody przyzamkowe często zawierały wyznaczone obszary do wypoczynku i rekreacji dla mieszkańców zamku. Mogły to być pergole, altany, a nawet proste ławki umieszczone w cieniu drzew, które oferowały odpoczynek i schronienie przed słońcem.

● Inne charakterystyczne założenia: Zielnik (herbarium), Zwierzyniec, Labirynt, Kopiec

Przykłady ogrodów:

● Alhambra i Generalife, Hiszpania - Ten średniowieczny zespół budowli zamkowych i dziedzińców ogrodowych oraz pałacyk letni był symbolem potęgi i splendoru muzułmańskiej Hiszpanii.

● Ogrody przy zamku w Hesdin, Francja - stanowiły przykład ogrodu gotyckiego, gdzie roślinność i architektura tworzyły harmonijną kompozycję krajobrazową, służącą jako miejsce rekreacji i odpoczynku dla właścicieli zamku.

● Ogrody w Haddon Hall, Anglia - Haddon Hall posiada jedne z najlepiej zachowanych średniowiecznych ogrodów w Anglii, gdzie widać zarówno starannie zaprojektowane partery, jak i użyteczne ziołowe rabaty.1.3. Ogrody renesansowe

Renesansowe ogrody, które rozkwitały w Europie między XV a XVI wiekiem, szczególnie we Włoszech, wyróżniały się harmonijnym połączeniem sztuki, natury i filozofii. Uznawane za jedno z najwybitniejszych osiągnięć w historii architektury krajobrazu, odzwierciedlały ducha epoki, w której estetyka, harmonia i proporcje były kluczowymi wartościami.

Symbolika i funkcje:

Ogrody renesansowe stanowiły manifestację idei harmonii między człowiekiem a naturą oraz były symbolem potęgi, bogactwa i kultury ich właścicieli. Pełniły funkcje rekreacyjne, estetyczne oraz symboliczne, będąc miejscami spotkań towarzyskich, kontemplacji, a także wyrazem władzy i prestiżu. Każdy element ogrodu, od roślinności po rozmieszczenie rzeźb, miał swoje ukryte znaczenie, często odnoszące się do mitologii, religii lub moralności, co odzwierciedlało głębokie filozoficzne i teologiczne przekonania tamtej epoki.