-
W empik go
Przyroda, projekt i nauka. Teoria projektu w naukach przyrodniczych - ebook
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Przyroda, projekt i nauka. Teoria projektu w naukach przyrodniczych - ebook
Autor poszukuje odpowiedzi na pytanie, czy pojęcia i zasady dotyczące teorii nadnaturalnego inteligentnego projektu mogą funkcjonować w nauce. Chociaż przekonanie o bezpodstawności uznania tej idei cieszy się ogromnym powodzeniem, to ostatnimi czasy powstało niewiele prac poświęconych kwestiom zasadniczym, takim jak: „Czym jest projekt?” lub „Za pomocą jakich kryteriów można oceniać zasadność lub bezzasadność dopuszczania tej idei w nauce?”. Tymczasem idea nadnaturalnego inteligentnego projektu pojawia się coraz częściej w dyskusjach poświęconych zarówno zasadom antropicznym, jak i pewnym typom biologicznej złożoności. Del Ratzsch systematyzuje dostępną wiedzę i pomaga czytelnikowi znaleźć odpowiedź na pytanie, czym jest projekt, wyjaśnia bardziej szczegółowe pojęcie nadnaturalnego projektu, broni ogólnego kryterium naukowości i potwierdza tezę, w myśl której w pewnych przypadkach koncepcja inteligentnego nadnaturalnego projektu może spełniać wymogi prawomocności naukowej.
Jestem sceptyczny zarówno wobec argumentów na rzecz zaprojektowania, jak i ich znaczenia dla nauki. Chcę jednak podkreślić, że po lekturze tej książki stałem się mniej sceptyczny, niż byłem wcześniej. Na szczególną uwagę zasługuje tu fakt, że dokonane przez Ratzscha nowoczesne filozoficzne badanie pełnego zakresu argumentów na rzecz projektu dostarcza porządnej i przekonującej klasyfikacji wszystkich logicznych możliwości. Ta intelektualna gimnastyka eliminuje wiele naiwnych „za” i „przeciw” oraz dostarcza podstaw do znacznego podniesienia poziomu intelektualnego nieuniknionej debaty.
- John Suppe, Princeton University
Jest to śmiała, przynosząca wiele korzyści wyprawa w nowatorską dziedzinę filozofii nauki – teorię projektu. Wnosi ona oryginalny wkład w tę rodzącą się dyscyplinę.
- William L. Craig, Biola University
Del Ratzsch
Profesor Emeritus w Calvin College, doktorat z filozofii uzyskał na Uniwersytecie w Massachusetts. W swoich pracach od wielu lat zajmuje się relacją nauka-religia, zwracając uwagę na potrzebę rygorystycznych badan filozoficznych w tym zakresie. Jest autorem następujących wielu książek, m.in. wydanej w Polsce „Nauka i jej granice. Nauki przyrodnicze z perspektywy chrześcijańskiej”.
SERIA PERSPEKTYWY NAUKI
Jeszcze sto lat temu uczeni uważali, że nauka to przedsięwzięcie obiektywne, oparte na gromadzeniu danych empirycznych i wyciąganiu na tej podstawie wniosków, które przeradzają się w teorie. Dziś jednak wiemy, że to nie fakty, ale przede wszystkim ich interpretacje prowadzą do rozwoju nauki.
Największe rewolucje w historii nauki zaszły dzięki wybitnym jednostkom, które wykazały się postawą krytyczną wobec powszechnie obowiązujących poglądów. Kopernik nie przyjął geocentryzmu Ptolemeusza, Einstein odrzucił to, co dzisiaj określamy mianem fizyki klasycznej, a Darwin nie zgodził się z tym, co w jego czasach nazywano biblijnym poglądem o niezmienności gatunków.
Seria Perspektywy Nauki pokazuje, że nauka nie jest przedsięwzięciem jednolitym, że to raczej kolaż rozmaitych poglądów, hipotez i idei. Będziemy w niej przedstawiać oryginalne poglądy uczonych, którzy wykraczają poza utarte szlaki i przedstawiają czytelnikowi zupełnie nowe perspektywy w nauce.
Odkrycie w nauce polega na tym, że widząc to, co wszyscy inni, dostrzega się to, czego nikt nie zauważył.
- Albert Szent-Györgyi, laureat Nagrody Nobla
Spis treści
Przedmowa 9
Wprowadzenie 11
Część I: Projekt. Podstawowe informacje 15
Rozdział 1.
Preliminaria teorii projektu 17
Rozdział 2.
Nauka i projekt przyrodzonego sprawcy 39
Część II: Projekt nadprzyrodzony 53
Rozdział 3.
Projekt pochodzenia nadprzyrodzonego. Ustalenia wstępne 55
Rozdział 4.
Identyfikacja projektu nadprzyrodzonego. Oznaki pierwotne 77
Rozdział 5.
Identyfikowanie projektu nadprzyrodzonego. Oznaki wtórne 91
Rozdział 6.
Projekt w przyrodzie 111
Część III: Granice naukowej prawomocności 139
Rozdział 7.
Poza empirią 141
Rozdział 8.
Kryterium prawomocności 163
Część IV: Kwestia dopuszczalności 179
Rozdział 9.
Argumenty za niedopuszczalnością 181
Rozdział 10.
Prawomocność 215
Rozdział 11.
Czy istnieją jakieś korzyści? 231
Rozdział 12.
Wniosek 249
Dodatek
Wnioskowanie o projekcie Williama Dembskiego 253
Bibliografia 275
Indeks osobowy 283
Indeks rzeczowy 285
| Kategoria: | Nauki przyrodnicze |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-66233-97-3 |
| Rozmiar pliku: | 1,7 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Jak głosi stare przysłowie, „cicha woda brzegi rwie”, chociaż jego odwrotność nie zawsze jest prawdą. Zagadnienia i emocje łączące się z relacją nauki i religii rzeczywiście potrafią „rwać brzegi”, a wzajemne odziaływanie owych sfer nie zawsze przebiegało spokojnie. Nie znaczy to wcale, że celowo używana polemiczna metafora „wojny” jest historycznie czy też filozoficznie trafna. Jednak z pewnością nie można zaprzeczyć, że trwało i nadal trwa coś, co można określić mianem burzliwej interakcji – fermentu, który z historycznego punktu widzenia nieoczekiwanie okazywał się owocny.
Za aktualne wzburzenie wód odpowiada teoria inteligentnego projektu. Jej zwolennicy twierdzą, że istnieje wiele używanych na co dzień empirycznych kryteriów, które można stosować do rozpoznawania celowo skonstruowanych wytworów, będących skutkiem inteligentnego sprawstwa. Twierdzą też, że kryteria te można w zasadzie odnosić i do samej przyrody, do określonych zachodzących w niej zjawisk. Uważają oni, że niektóre zjawiska w przyrodzie rzeczywiście spełniają odpowiednie kryteria, a zatem te pierwsze stanowią potwierdzenie, iż są rezultatem inteligentnego zaprojektowania.
Zwolennicy ci utrzymują również, że włączenie do nauk przyrodniczych tych kryteriów i związanych z nimi opisów oraz wyjaśnień jest racjonalnie, filozoficznie i naukowo uzasadnione. Włączenie takie może być też użyteczne z naukowego punktu widzenia, gdyż dostarczy nauce środków, dzięki którym nie zabrnie ona w teoretyczne i eksplanacyjne ślepe uliczki. Niektórzy krytycy z kolei twierdzą, że teorie projektu są empirycznie puste, koncepcyjnie bezpłodne, nieuprawnione w obszarze nauki, że są już odrzuconymi historycznie przeżytkami, a w ostatecznym rozrachunku okażą się cyniczną religią w przebraniu.
Kiedy włączyłem się do przybierającej na sile debaty na temat teorii projektu, stało się dla mnie jasne, że prawie nic nie zostało zrobione i nic się nie robi, jeśli chodzi o fundamentalną pracę filozoficzną o istotnym znaczeniu dla rzeczywistego postępu tej debaty. Książka ta nie jest zatem kolejnym opracowaniem opowiadającym się za tymi twierdzeniami czy też przeciwko nim. Jest natomiast przedsięwzięciem filozoficznym mającym na celu nakreślenie części krajobrazu filozoficznego, któremu należy się przyjrzeć, by można było twórczo włączyć się w wielką debatę na temat projektu.
Realizując ten projekt, zaciągnąłem wiele długów. Chciałbym tu podziękować Davidowi Van Baakowi, Johnowi Suppemu i Williamowi Lane’owi Craigowi za wszystkie komentarze i sugestie. Jestem również zobowiązany redaktorowi serii wydawniczej Davidowi Shanerowi oraz Jane Bunker, Katy Leonard, Danie Foote, a także Kay Bolton z SUNY Press. Szczególne podziękowania kieruję do Donny Kruithof, do Dorcas Chung za znaczącą pomoc w zakresie bibliografii, a do Pew Foundation oraz Calvin College za życzliwe wsparcie, które dało mi możliwość nieprzerwanej rocznej pracy.
Jestem niezwykle wdzięczny za otaczającą mnie atmosferę miłości, afirmacji, wsparcia oraz cierpliwości, jaką stworzyła mi żona Betsy, i za dynamiczny ferment wnoszony w nasze życie przez synów Dylana oraz Philipa. W dowód tej wdzięczności poświęcam niniejszą pracę właśnie Dylanowi i Philipowi.Rozdział 1
Preliminaria teorii projektu
Charakterystyka wstępna
Bardzo trudno znaleźć w literaturze formalne definicje projektowania. Chociaż najwyraźniej przyjmuje się, że pojęcie to jest zbyt proste i znane, aby trzeba było je wyjaśniać, to jednak wyrażenia tego używa się na wiele sposobów. Można natrafić na zamienne używanie terminu projekt na oznaczenie między innymi porządku, planu, funkcji i artefaktyczności. Będę posługiwał się nim, rozumiejąc go następująco:
1. wzorzec to struktura abstrakcyjna, która w specyficzny sposób powiązana jest z umysłem albo jest korelatem umysłu;
2. projekt jest celowo zamierzonym lub wytworzonym wzorcem;
3. być zaprojektowanym oznacza bycie okazem jakiegoś projektu.
Wzorzec ma tu szersze znaczenie jak, powiedzmy, figura geometryczna, powtarzająca się sekwencja. Historia pokazuje, że za wzorce uznawano prawa oraz inne formalne uporządkowania, a nawet takie zagadnienia, jak dostosowanie środków do celów, niektóre rodzaje izomorfizmów, a także znamienne sekwencje wydarzeń.
Oczywiste kluczowe pytanie, odnoszące się do powyższej charakterystyki, brzmi: „Co oznacza, że dana struktura jest korelatem umysłu?”. Później będę miał więcej do powiedzenia na temat tego pojęcia, teraz tylko wskażę nieformalnie na intuicje. Spostrzegamy niektóre struktury abstrakcyjne, zajmują one naszą uwagę, w różnym stopniu zdają się jakoś przystawać do ludzkich procesów poznawczych, być sensowne, nosić znamiona zrozumiałości. Tego rodzaju silną korelację można odnaleźć w greckiej racjonalnej koncepcji rzeczywistości. Inni myśliciele aż do naszych czasów w tym domniemaniu o wzorcowości występującej w przyrodzie dostrzegali nie tylko podstawy i perspektywy nauki, lecz także wszelkiego rodzaju racjonalne myślenie. To skorelowanie z umysłem można powiązać z innymi kluczowymi koncepcjami w ogólnym obrazie nauki. Niektóre z tych powiązań zostaną naszkicowane później.
Z wzorcem nie wiąże się istnienie jakiegoś sprawcy czy podmiotu poznającego, żaden zamiar czy cel ani żadne działanie sprawcy. Jednakże projekt zazwyczaj będzie sugerował wszystkie te rzeczy: projektanta, zamiar oraz (możliwe, że skrajnie pośrednio) działanie sprawcy. Podczas gdy projekt odnosi się do wzorca powstałego wskutek zamiaru, to to, co jest zaprojektowane, odnosi się do zjawiska (przedmiotu, następstwa, wydarzenia) ucieleśniającego ten projekt.
Są też tacy, którzy wyrażenia projekt używają w kontekście naukowym, odrzucając istnienie jakiegokolwiek projektującego sprawcy (lub nawet zaprzeczając, że on istnieje). Wiele mówi to, że niektórzy spośród najbardziej prominentnych w tej grupie nie potrafią całkowicie uwolnić się od pojęcia sprawstwa. Na przykład Richard Dawkins pisze:
O organizmie (czy o jego narządzie) powiedzieć, że wygląda jak dobrze zaprojektowany, można wówczas, gdy ma takie cechy, jakie inteligentny i znający się na rzeczy inżynier zaplanowałby w celu uzyskania pewnego sensownego skutku.
Takie kontrfaktyczne odniesienia do inteligentnych sprawców uznaję za milcząco przyjmowany sposób ujęcia tego, co nazwałem w definicji wzorca korelatem umysłu.
Ale to, co Dawkins określa mianem projektu, a co inni woleliby wyrazić przez projekt pozorny, ja nazywam wzorcem. Teraz można zająć się innymi pojęciami występującymi w tym obszarze. Porządek jest dla mnie synonimem wzorca. Słowo plan jest dwuznaczne: w jednym kontekście i sposobie użycia oznacza wzorzec, a w innym projekt. W takim ujęciu większość tradycyjnych argumentów z projektu w zasadzie przebiega od wzorca do projektu, a specyficzne wzorce wybiera się na tej podstawie, że posiadają one specyficzne cechy: adaptacje, złożoność, precyzyjne dostrojenie, nieprawdopodobieństwo, ewidentną celowość, analogiczność do ludzkich wytworów i tak dalej. Cechy te, jak się uważa, wspierają takie wnioskowania.
Przeciwprąd
W odniesieniu do ludzi i istot pozaziemskich (lub innych istot przyrodzonych) termin zaprojektowany jest bliskoznaczny sztucznemu, a przeciwstawia się mu naturalny. Oczywiście słowo „naturalny” ma wiele znaczeń, co zależy od tego, czy skontrastuje się je ze słowami „nadprzyrodzony” lub „sztuczny”. Aktywność i inteligencja ludzi oraz istot pozaziemskich jest zazwyczaj klasyfikowana jako naturalna i jest odróżniana od nadprzyrodzonej (i jako taka jest ogólnie traktowana jako w pełni uprawomocniona w obszarze nauki, na przykład w SETI). Ale nie zaklasyfikowalibyśmy jako naturalnej w innym sensie, na przykład wieży Eiffla – biorąc pod uwagę nasze intuicyjne przekonanie, że niekierowana przez przemyślaną, intencjonalną aktywność przyroda nie wytworzyłaby (i prawdopodobnie nie potrafiłaby wytworzyć) czegoś takiego.
Nie jest prostą sprawą pełne wyjaśnienie znaczenia tego ostatnio użytego wyrażenia „naturalny”. W tym sensie za naturalne uznajemy zazwyczaj to, co niekierowana przez sprawczość i działająca swobodnie przyroda mogłaby zrobić lub wytworzyć sama, zaś jako sztuczne to, czego niewspierana przez sprawczość przyroda nie zrobiłaby lub nie wytworzyłaby (albo czego nie zrobiłaby za pośrednictwem specyficznych środków, o których jest mowa). Ale niektóre rzeczy mieszczą się pomiędzy tymi dwiema kategoriami. Chodzi tu o rzeczy, które niczym niekrępowana przyroda – gdyby taka była – mogłaby zrobić lub wytworzyć. To mogłaby nie odnosi się jedynie do możliwości logicznej lub fizycznej. Przypuśćmy, że wchodzimy do pokoju i dostrzegamy kogoś równomiernie rozbryzganego po suficie. Zgodnie z mechaniką kwantową istnieje niezerowe prawdopodobieństwo, że cząsteczki stanowiące ciało tej osoby wszystkie nagle spontanicznie ruszyły ku górze, czego skutkiem stał się taki ich rozkład na suficie. Jednak chociaż jest to możliwe logicznie i fizycznie, nigdy nie uwierzylibyśmy, że jest to prawdziwe wyjaśnienie. Prędzej zaakceptowalibyśmy przedstawione w „Weekly World News” wyjaśnienie, że doszło do tego za sprawą przybyszów z Kosmosu i źle działających promieni trakcyjnych.
Albo weźmy pod uwagę przypadek mniej spektakularny. Żadne prawo przyrody nie doznałoby gwałtu, jeśli siewki w jakimś lesie poukładałyby się w prostych rzędach w równych odległościach. To mogłoby się zdarzyć, gdyż nie wyklucza tego ani żadne prawo logiki, ani żadne prawo przyrody. Ale chociaż żadne prawo przyrody nie zostało pogwałcone, nigdy nie uwierzylibyśmy, że zaszło to naturalnie. Wzorzec jest po prostu zbyt sztuczny, za bardzo skorelowany z umysłem, byśmy mogli myśleć inaczej, nie dysponując nadzwyczaj przekonującą racją.
Z drugiej strony rozważmy konkretny rozstaw siewek odnaleziony w jakimś naturalnie powstałym lesie. Mimo że odstępy te są efektem działania przyrody, to mogła ona wytworzyć nieco inne odstępy, które również byłyby naturalne.
W przypadkach rozbryzgu na suficie i równomiernego rozmieszczenia siewek uważamy, że chociaż przyroda mogłaby tego dokonać, to jednak tego nie zrobiła, i poszukujemy innych wyjaśnień. W przypadku z poprzedniego akapitu uważamy, że chociaż przyroda tego nie zrobiła, to jednak mogła, więc słowo „mogła” wydaje się dostatecznie mocne, by utrzymać te wydarzenia w kategorii „naturalne”. Do problemu tego jeszcze powrócę.
Wyrażenia przeciwprąd będę zatem używał w następujący sposób:
przeciwprąd odnosi się do tego, co przebiega w kierunku przeciwnym do tego, co – w stosownym znaczeniu tych słów – może (lub mogłoby) zajść lub zdarzyć się, gdyby przyroda działała swobodnie.
To oczywiste, że przeciwprąd ma związek z rzeczami lub zdarzeniami, których przyroda nie mogłaby wytworzyć.
Działania istot przyrodzonych (ludzi, istot pozaziemskich) ogranicza przyroda. A zatem, kiedy zmieniamy naturalny bieg zdarzeń lub próbujemy opanować przyrodę, bądź ją ograniczamy, pozostawiamy ślady – ślady przeciwprądu. Krótko mówiąc, będę twierdził, że oznaki przeciwprądu zazwyczaj świadczą, że coś jest wynikiem zaprojektowania przez sprawcę będącego istotą przyrodzoną. Nasz osąd co do tego, że ujawnia się przeciwprąd, opiera się z kolei na naszym rozumieniu tego, czym miałby być naturalny bieg zdarzeń: krótko mówiąc – na naszym potocznym i naukowym obrazie świata.
Przeciwprąd, sprawczość, nieciągłość nomiczna
Jeśli oznaki przeciwprądu świadczą, że zaszło coś, czego przyroda sama z siebie nie mogła wytworzyć, to wskazuje to na przyczynową aktywność innego sprawcy: ludzkiego, pozaziemskiego lub innego. Wiele spraw będzie tu zależało od naszych poglądów na przyrodzone podmioty działania. Zgodnie z całkowicie deterministycznym poglądem, jeśli nawet skończony projekt mógłby być trafną koncepcją wyjaśniającą, to ostatecznie będzie ona skrótem jakiegoś dłuższego, ale w pełni określonego za pomocą praw przyrody ujęcia. Z drugiej strony, każde pojęcie swobodnej aktywności sprawcy będzie, ogólnie mówiąc, oznaczać, że przypadki przeciwprądu (a zatem przypadki artefaktyczności albo projektu) łączą się z nieciągłością działania praw przyrody (nomic discontinuity) dokładnie tam, gdzie mamy do czynienia z aktywnością sprawcy − to jest w punkcie wprowadzenia przeciwprądu, czy w warunkach początkowych bądź w przebiegu procesów lub w czymkolwiek innym. Nie oznacza to oczywiście, że naruszane będą prawa przyrody. Pojawią się jednak kauzalne składowe autentycznego projektu, z którymi nie będzie w stanie sobie poradzić żadna nauka ograniczająca się do wyjaśnień za pomocą praw.
Nie da się tu uniknąć pewnych problemów. Niektóre istotne zastrzeżenia omówione zostaną później. Tu, jako pierwsze przybliżenie, przyjmiemy, że projekt (stworzony przez przyrodzonego sprawcę – albo projekt przyrodzonego sprawcy) wiąże się bezpośrednio lub pośrednio z wolną, celową, zamierzoną aktywnością sprawcy, która jest nakierowana na wytworzenie jakiegoś zjawiska, przeważnie urzeczywistniającego skorelowany z umysłem wzorzec. Tego ostatniego sama z siebie przyroda nie byłaby w stanie wytworzyć.
------------------------------------------------------------------------
Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki
------------------------------------------------------------------------
