Psychoterapia egzystencjalna - ebook

PODZIĘKOWANIA

Wielu ludzi poma­gało mi w tej pracy; nie zdo­łam podzię­ko­wać wszyst­kim. Pisa­łem tę książkę kilka lat i moje zobo­wią­za­nia się­gają wstecz znacz­nie dalej niż moja pamięć. Wyjąt­kowo waż­nymi nauczy­cie­lami i prze­wod­ni­kami byli mi Rollo May i Dag­finn Føllesdal. Ręko­pis albo jego czę­ści czy­tało i oce­niało wielu moich kole­gów: Jerome Frank, Julius Heu­scher, Kent Bach, David Spie­gel, Alex Com­fort, James Bugen­tal, Mar­gu­erite Leder­berg, Michael Brat­man, Mit­chell Hall, Alberta Sie­gel, Alvin Rosen­feld, Her­bert Leider­man, Michael Nor­den oraz liczni rezy­denci psy­chia­trii na Uni­wer­sy­te­cie Stan­forda. Wszyst­kim im jestem bar­dzo wdzięczny.

Gard­ne­rowi Lin­dzey­owi i Ośrod­kowi Badań Beha­wio­ral­nych zawdzię­czam ide­alne warunki do korzy­sta­nia ze sty­pen­dium w latach 1977–1978. Jestem ogrom­nie zobo­wią­zany Uni­wer­sy­te­towi Stan­forda, który przez całe moje życie zawo­dowe ofe­ro­wał mi hoj­nie wszystko, co tylko może ofe­ro­wać śro­do­wi­sko aka­de­mic­kie: swo­bodę inte­lek­tu­alną, wspar­cie mate­rialne oraz towa­rzy­stwo spe­cja­li­stów naj­wyż­szych lotów. Dzię­kuję też Tho­ma­sowi Gon­dzie, dzie­ka­nowi wydziału psy­chia­trii, który tak­tow­nie chro­nił mnie przed obo­wiąz­kami admi­ni­stra­cyj­nymi. A także Mar­jo­rie Crosby za dofi­nan­so­wa­nie i zachętę. Pho­ebe Hoss zapew­niła mi wielką pomoc redak­cyjną. To długa książka i każde jej słowo, każdy szkic, od pierw­szych nie­zbor­nych zapi­sków po osta­teczny ręko­pis, prze­pi­sy­wała moja sekre­tarka, Bea Mit­chell, któ­rej cier­pli­wość, entu­zjazm i gor­li­wość pra­wie ni­gdy nie gasły przez wszyst­kie dłu­gie lata naszej wspól­nej pracy. Moja żona Mari­lyn słu­żyła mi, podob­nie jak w przy­padku moich poprzed­nich ksią­żek, nie tylko nie­ogra­ni­czo­nym wspar­ciem i zachętą, lecz rów­nież nie­oce­nio­nymi, istot­nymi radami redak­cyj­nymi.

Dzię­kuję za zgodę na wyko­rzy­sta­nie cyta­tów z nastę­pu­ją­cych źró­deł:

- _The Stan­dard Edi­tion of the Com­plete Psy­cho­lo­gi­cal Works of Sig­mund Freud_, w prze­kła­dzie i pod redak­cją Jamesa Stra­cheya. Za zgodą Sig­mund Freud Copy­ri­ght Ltd., The Hogarth Press Ltd. oraz Insti­tute of Psy­cho-Ana­ly­sis; rów­nież Allen & Unwin Ltd. i Basic Books, Inc.
- _EST* 60 Hours That Trans­form Your Life_, Ade­la­ide Bry. Copy­ri­ght © 1976 Ade­la­ide Bry. Prze­druk za zgodą Har­per & Row Publi­shers, Inc.
- Maria Nagy, _The Child’s The­ories Con­cer­ning Death_, „Jour­nal of Gene­tic Psy­cho­logy” (1948) 73: 3–27. Prze­druk za zgodą autorki i „The Jour­nal Press”.
- _Eve­ry­man_, w „The Nor­ton Antho­logy of English Lite­ra­ture”_,_ t. I, pod redak­cją M. Abramsa i in., s. 281–303. Copy­ri­ght © 1962. Prze­druk za zgodą W.W. Nor­ton, Inc.
- E. Fromm, D. Suzuki i DeMar­tino, _Zen Bud­dhism and Psy­cho­ana­ly­sis._ Copy­ri­ght © 1960. Prze­druk za zgodą Har­per & Row Publi­shers, Inc.
- _For­give, O Lord_, z „The Poetry of Robert Frost”, pod redak­cją Edwarda Con­nery’ego Lathema. Copy­ri­ght © 1962 Robert Frost. Copy­ri­ght © 1967 Holt, Rine­hart and Win­ston. Prze­druk za zgodą Holt, Rine­hart and Win­ston, Publi­shers. Cztery wersy _Desert Pla­ces_ z „The Poetry of Robert Frost”, pod redak­cją Edwarda Con­nery’ego Lathema. Copy­ri­ght © 1936 Robert Frost. Copy­ri­ght © 1964 Lesley Frost Bal­lan­tine. Copy­ri­ght © 1969 Holt, Rine­hart and Win­ston. Prze­druk za zgodą Holt, Rine­hart and Win­ston, Publi­shers.
- Pur­pose in Life Test (PIL) Jamesa C. Crum­bau­gha i Leonarda T. Maho­licka. Prze­druk za zgodą Jamesa C. Crum­bau­gha. Opu­bli­ko­wany przez Psy­cho­me­tric Affi­lia­tes, P. O. Box 3167, Mun­ster, Indiana 46321.
- V. Frankl, _Frag­ments from the Logo­the­ra­peu­tic Tre­at­ment in Four Cases_, w Modern Psy­cho­the­ra­peu­tic Prac­tice, pod redak­cją A. Bur­tona (Palo Alto, Calif.: Science Beha­vior Book, Inc., 1965). Prze­druk za zgodą Arthura Bur­tona.CZĘŚĆ I

ŚMIERĆ

W kolej­nych czte­rech roz­dzia­łach zajmę się rolą poję­cia śmierci w psy­cho­pa­to­lo­gii i psy­cho­te­ra­pii. Pod­sta­wowe zało­że­nia, które opi­suję, są pro­ste:

1. Strach przed śmier­cią odgrywa ważną rolę w naszym wewnętrz­nym doświad­cze­niu; drę­czy nas jak nic innego; stale się burzy pod powierzch­nią; jest mroczną, nie­po­ko­jącą obec­no­ścią na kra­wę­dzi świa­do­mo­ści.
2. Małe dziecko jest nie­ustan­nie zaab­sor­bo­wane śmier­cią, a jego pod­sta­wowe zada­nie roz­wo­jowe polega na pora­dze­niu sobie z potwor­nym stra­chem przed uni­ce­stwie­niem.
3. By sobie z tym stra­chem pora­dzić, wzno­simy obrony przed świa­do­mo­ścią śmierci – obrony oparte na zaprze­cze­niu, które kształ­tują struk­turę cha­rak­teru i, jeśli są nie­przy­sto­so­waw­cze, pro­wa­dzą do wystą­pie­nia obja­wów kli­nicz­nych. Innymi słowy, psy­cho­pa­to­lo­gia to wynik zasto­so­wa­nia nie­sku­tecz­nych spo­so­bów prze­kra­cza­nia śmierci.
4. Sku­teczne i solidne podej­ście do psy­cho­te­ra­pii można budo­wać na fun­da­men­cie, jakim jest świa­do­mość śmierci.

W roz­dziale 2 omó­wię rolę poję­cia śmierci w psy­cho­te­ra­pii, przed­sta­wię zwią­zany z tym tema­tem mate­riał kli­niczny i badaw­czy oraz zba­dam, dla­czego tra­dy­cyjna myśl ana­li­tyczna tak sta­ran­nie pomi­jała śmierć zarówno w teo­rii psy­cho­te­ra­pii, jak i w tech­ni­kach.

W roz­dziale 3 zajmę się roz­wo­jem poję­cia śmierci u dzieci i skon­cen­truję na mecha­ni­zmach obron­nych, które mają chro­nić jed­nostkę przed lękiem przed śmier­cią. W roz­dziale 4 zapre­zen­tuję para­dyg­mat psy­cho­pa­to­lo­gii oparty na tych zaprze­cze­nio­wych obro­nach, w roz­dziale 5 opi­szę teo­rię i prak­tyczne zasto­so­wa­nie podej­ścia do tera­pii opar­tego na świa­do­mo­ści śmierci.Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1. Tu lęk jest sygna­łem nie­bez­pie­czeń­stwa, tzn. jeśli instynk­to­wym popę­dom popu­ści się cugli, orga­nizm jest zagro­żony, ponie­waż ego zosta­nie przy­tło­czone i w odwe­cie nie­unik­niona będzie kara (kastra­cja/opusz­cze­nie), zaś mecha­ni­zmy obronne ogra­ni­czają dąże­nie do bez­po­śred­niej gra­ty­fi­ka­cji, lecz zezwa­lają na eks­pre­sję pośred­nią – w for­mie prze­miesz­czo­nej, wysu­bli­mo­wa­nej albo sym­bo­licz­nej.

2. Tu lęk wynika ze stra­chu przed śmier­cią, bra­kiem gruntu, izo­la­cją i bra­kiem sensu, a mecha­ni­zmy obronne mają postać dwo­jaką: (1) kon­wen­cjo­nalne mecha­ni­zmy obronne opi­sane dokład­nie przez Freuda, Annę Freud4 i Sullivana5, które chro­nią jed­nostkę ogól­nie przed lękiem, nie­za­leż­nie od jego źró­dła, i (2) obrony spe­cy­ficzne, które nie­ba­wem opi­szę i któ­rych spe­cy­ficzną funk­cją jest radze­nie sobie z każ­dym z pier­wot­nych lęków egzy­sten­cjal­nych.

3. W tym omó­wie­niu, podob­nie jak w całym tek­ście, mam na myśli zabu­rze­nia wyni­ka­jące z przy­czyn psy­cho­lo­gicz­nych, nie zaś cięż­kie psy­chozy zasad­ni­czo bio­che­micz­nego pocho­dze­nia.

4. Poję­cie to należy odróż­nić od tech­nicz­nego, filo­zo­ficz­nego spo­sobu uży­cia ter­minu „inten­cjo­nal­ność”, który ozna­cza, że świa­do­mość jest zawsze ukie­run­ko­wana na jakiś obiekt: tzn. świa­do­mość jest świa­do­mo­ścią cze­goś.

5. Sam Dosto­jew­ski w wieku dwu­dzie­stu dzie­wię­ciu lat stał przed plu­to­nem egze­ku­cyj­nym i w ostat­niej chwili został uła­ska­wiony. To wyda­rze­nie miało decy­du­jący wpływ na jego życie i twór­czość.

6. Wszyst­kie pacjentki uczest­ni­czące w bada­niach były leczone ambu­la­to­ryj­nie. Nie­które cier­piały na obez­wład­nia­jące bóle fizyczne lub były w inny spo­sób nie­sprawne. Wszyst­kie znały swoją dia­gnozę i wie­działy, że cho­ciaż mogą jesz­cze żyć mie­siące lub nawet lata, w końcu cho­roba będzie przy­czyną ich śmierci.

7. 1. Komu­ni­kuję się otwar­cie ze swoim mężem. 2. Doce­niam piękno przy­rody. 3. Mam poczu­cie wol­no­ści oso­bi­stej. 4. Sta­ram się komu­ni­ko­wać otwar­cie ze swo­imi dziećmi. 5. Jest dla mnie ważne, by wszy­scy mnie lubili. 6. Mam z życia dużo przy­jem­no­ści. 7. Komu­ni­kuję się uczci­wie i szcze­rze. 8. Robię tylko to, co naprawdę chcę robić. 9. Żyję raczej w teraź­niej­szo­ści niż w prze­szło­ści lub przy­szło­ści. 10. Mie­wam chwile głę­bo­kiego spo­koju. 11. Bro­nię swo­ich praw. 12. Mam poczu­cie dobro­stanu psy­chicz­nego. 13. Komu­ni­kuję się otwar­cie z przy­ja­ciółmi. 14. Czuję, że mogę innych ludzi nauczyć cze­goś cen­nego o życiu. 15. Potra­fię wybie­rać, co chcę robić. 16. Moje życie ma sens i cel. 17. Prze­ko­na­nia reli­gijne/duchowe mają dla mnie duże zna­cze­nie.

8. Odwrot­nie było jedy­nie w punk­cie 3 („Mam poczu­cie wol­no­ści oso­bi­stej”), co, jak sądzę, wyni­kało ze znacz­nych fizycz­nych ogra­ni­czeń, jakich doświad­czają osoby chore na raka, oraz w punk­cie 13 („Komu­ni­kuję się otwar­cie z przy­ja­ciółmi”). To dru­gie pogor­sze­nie jest zapewne zwią­zane z tym, że wielu przy­ja­ciół bada­nych kobiet czuło się bar­dzo nie­zręcz­nie; pacjentki stwier­dzały, że pod­czas gdy nie­które ich bli­skie związki się wzmac­niały, w innych poja­wiało się dużo napię­cia.

9. 1. Mar­twi ludzie. 2. Roz­złosz­czeni ludzie. 3. Roz­sta­nie z przy­ja­ciółmi. 4. Zamknięte prze­strze­nie. 5. Poczu­cie odrzu­ce­nia przez innych. 6. Poczu­cie bycia nie­apro­bo­wa­nym. 7. Bycie igno­ro­wa­nym. 8. Ciem­ność. 9. Ludzie z defor­ma­cjami ciała. 10. Popeł­nia­nie błę­dów. 11. Wyj­ście na głupca. 12. Utrata kon­troli. 13. Zarzą­dza­nie ludźmi lub bycie odpo­wie­dzial­nym za decy­zje. 14. Wła­sna cho­roba psy­chiczna. 15. Zda­wa­nie testów pisem­nych. 16. Dotyk innych ludzi. 17. Poczu­cie wła­snej odmien­no­ści. 18. Samot­ność. 19. Pobyt w obcym miej­scu. 20. Publiczne wypo­wia­da­nie się. 21. Złe sny. 22. Porażka. 23. Wej­ście do pomiesz­cze­nia, w któ­rym są już inni ludzie. 24. Patrze­nie w dół z wyso­kich budyn­ków. 25. Obcy ludzie. 26. Wła­sna złość. 27. Auto­ry­tety. 28. Długa cisza pod­czas roz­mowy. 29. Peł­za­jące owady.

10. Nie­które badania22 doty­czące bli­skich śmierci pacjen­tów hospi­ta­li­zo­wa­nych przy­nio­sły wię­cej wyni­ków nega­tyw­nych niż te prze­pro­wa­dzone przez nas, ale pacjenci prze­by­wa­jący w szpi­talu są zwy­kle odizo­lo­wani od swo­jego śro­do­wi­ska, wynisz­czeni i cier­pią silne bóle. Ostat­nio pewien pacjent chory na raka w tej wła­śnie kwe­stii zga­nił Kübler-Ross, pod­kre­śla­jąc, że wyod­ręb­nione przez nią „etapy” umie­ra­nia zostały dopa­so­wane do wynisz­czo­nej popu­la­cji szpi­tal­nej i w związku z tym pomi­jają „złoty okres”, który nastę­puje wtedy, gdy pacjent ma czas na zasy­mi­lo­wa­nie swo­jej kon­fron­ta­cji ze śmiercią23.

11. Alan Sharp w A Greek Tree in Gedde opi­suje mały mek­sy­kań­ski cmen­tarz podzie­lony na dwie czę­ści: tę dla „zmar­łych”, któ­rych groby są na­dal przy­stra­jane kwia­tami przy­no­szo­nymi tam przez żywych, i tę dla „naprawdę zmar­łych”, któ­rych gro­bami nikt się już nie opie­kuje – żadna żywa dusza o nich nie pamięta35. W pew­nym sen­sie zatem gdy umiera czło­wiek bar­dzo stary, razem z nim umiera wielu innych – zmarły zabiera ich ze sobą. Gdy o kimś nie­dawno zmar­łym zapo­mina ostat­nia osoba, staje się on w tym momen­cie „naprawdę” zmar­łym.

12. Powieść Tho­masa Wolfe’a z 1940 roku, wyda­nie pol­skie: War­szawa 1959 (przyp. red. wyd. pol.).

13. Min­ne­sota Mul­ti­ple Per­so­na­lity Inven­tory.

14. Z obszer­nych badań (N = 852) wynika, że w tej dzie­dzi­nie nie ma róż­nic mię­dzy kobie­tami a męż­czy­znami, przyj­rzaw­szy się jed­nak bli­żej uzy­ska­nym danym, można stwier­dzić, że kobiety mniej chęt­nie niż męż­czyźni odpo­wia­dają na pyta­nia budzące nie­po­kój; na przy­kład na jedno tego typu pyta­nie („Czy wyobra­żasz sobie wyraź­nie sie­bie samą umie­ra­jącą bądź mar­twą?”) odpo­wie­działo tylko 78 proc. kobiet i 98 proc. mężczyzn52.

15. Test Aper­cep­cji Tema­tycz­nej.