Psychoterapia oparta na analizie funkcjonalnej - ebook

Przed­mowa:
o trak­to­wa­niu in­nych
ze świa­do­mo­ścią, od­wagą i mi­ło­ścią

Ludz­kość ewo­lu­owała w nie­wiel­kich gru­pach i grup­kach. Je­ste­śmy isto­tami spo­łecz­nymi, a inni lu­dzie są dla na­szej psy­chiki rów­nie ważni, jak od­dy­cha­nie dla na­szego or­ga­ni­zmu.

Inni lu­dzie mają pod­sta­wowe zna­cze­nie dla na­szego funk­cjo­no­wa­nia – to fakt po­twier­dzony przez na­ukę, choć i poza nią po pro­stu czu­jemy, jak wiele zna­czą dla nas na co dzień. Je­śli się za­sta­no­wimy, co jest dla nas w ży­ciu naj­waż­niej­sze, a co naj­bo­le­śniej­sze, praw­do­po­dob­nie się okaże, że jedno i dru­gie ma zwią­zek wła­śnie z in­nymi ludźmi. Mogą nas drę­czyć po­czu­cie od­rzu­ce­nia, osa­mot­nie­nie, wstyd, pro­blemy w związku – wszystko to świad­czy o tym, że inni są ważni i że to wo­kół nich ogni­skuje się cier­pie­nie psy­chiczne. Ży­wimy na­dzieję, że uda nam się w ży­ciu coś osią­gnąć, stwo­rzyć, wnieść swój wkład, ko­chać – lecz także w tym przy­padku za­kła­damy obec­ność in­nych, któ­rzy mo­gliby to z nami dzie­lić.

Więk­szość pro­ble­mów kli­nicz­nych znaj­duje od­zwier­cie­dle­nie w na­szych re­la­cjach z in­nymi ludźmi. Jest to prawdą z etio­lo­gicz­nego punktu wi­dze­nia: do­świad­cze­nia ta­kie jak brak tro­skli­wej opieki, po­rzu­ce­nie przez bli­skich, za­nie­dba­nie czy trauma na­leżą do naj­bar­dziej tok­sycz­nych prze­żyć zna­nych czło­wie­kowi. Na prze­ciw­le­głym bie­gu­nie zaś mamy wspar­cie spo­łeczne, bli­skość i tro­skę, które w naj­więk­szym stop­niu pod­no­szą nas na du­chu. Nie dziwi więc fakt, że ja­kość re­la­cji te­ra­peu­tycz­nej jest po­wią­zana z wy­ni­kami te­ra­pii w więk­szo­ści od­mian tej ostat­niej, w tym także w mo­de­lach po­twier­dzo­nych na­ukowo.

Skoro pro­cesy spo­łeczne mają klu­czowe zna­cze­nie dla roz­woju pro­ble­mów jed­nostki, to po­win­ni­śmy ob­ser­wo­wać po­ja­wia­nie się psy­cho­pa­to­lo­gii w re­la­cjach mię­dzy klien­tami a te­ra­peu­tami – i rze­czy­wi­ście ob­ser­wu­jemy ją w wielu przy­pad­kach, o ile nie w więk­szo­ści. Staje się to pro­ble­mem, je­żeli nie obej­dziemy się z tym, jak na­leży. Za­ra­zem sta­nowi dla nas, te­ra­peu­tów, szansę – je­śli wiemy, jak po­stę­po­wać – po­nie­waż w ga­bi­ne­cie te­ra­peu­tycz­nym mo­żemy pra­co­wać bez­po­śred­nio nad in­te­re­su­ją­cym nas za­cho­wa­niem pro­ble­mo­wym.

W tym celu jest nam po­trzebny przej­rzy­sty ze­staw za­sad. Mu­simy do­strze­gać funk­cję zda­rzeń spo­łecz­nych, nie tylko ich formę. Więk­szość klien­tów na­wią­zuje ważne re­la­cje spo­łeczne poza ga­bi­ne­tem te­ra­peu­tycz­nym, lecz zwy­kle nie mają one wa­loru lecz­ni­czego, po­nie­waż lu­dzie mi­mo­wol­nie wzmac­niają nie­wła­ściwe za­cho­wa­nia albo upo­wszech­niają szko­dliwe za­sady. Gdyby wy­star­czyło samo prze­by­wa­nie w to­wa­rzy­stwie in­nych, nikt nie po­trze­bo­wałby po­mocy te­ra­peuty. Na­sze au­to­ma­tyczne spo­soby re­ago­wa­nia na dru­giego czło­wieka czę­sto oka­zują się dla niego mało te­ra­peu­tyczne. Te­ra­peuta musi być au­ten­tyczny, a jed­no­cze­śnie tro­skliwy, po­wi­nien też my­śleć stra­te­gicz­nie. Nie­ła­two wy­wa­żyć te trzy czyn­niki, a rów­no­waga mię­dzy nimi po­winna się opie­rać na za­sa­dach.

Psy­cho­te­ra­pia oparta na ana­li­zie funk­cjo­nal­nej (ang. func­tio­nal ana­ly­tic psy­cho­the­rapy, FAP) ofe­ruje nie­wielki ze­staw ja­snych za­sad, które po­ma­gają te­ra­peu­tom bacz­nie ob­ser­wo­wać ce­chy re­la­cji te­ra­peu­tycz­nej w naj­więk­szym stop­niu ko­re­lu­jące z po­zy­tyw­nymi wy­ni­kami te­ra­pii. W wielu przy­pad­kach można ją wdra­żać jako sa­mo­dzielną te­ra­pię, ale może też po­słu­żyć jako wspar­cie w sto­so­wa­niu in­nych me­tod te­ra­peu­tycz­nych i wzma­gać ich sku­tecz­ność, zwłasz­cza tych ma­ją­cych te same be­ha­wio­ralne ko­rze­nie.

Ni­niej­sza książka po­zy­cjo­nuje psy­cho­te­ra­pię opartą na ana­li­zie funk­cjo­nal­nej jako ele­ment kon­tek­stu­al­nej na­uki o za­cho­wa­niu (ang. con­te­xtual be­ha­vio­ral science, CBS). Tym sa­mym za­pra­sza czy­tel­ni­ków do ze­stro­je­nia za­sad FAP ze współ­cze­sną ana­lizą za­cho­wa­nia, w tym z teo­rią ram re­la­cyj­nych (ang. re­la­tio­nal frame the­ory, RFT). To cie­kawy i ważny krok, który wy­po­saża spe­cja­li­stę pro­wa­dzą­cego tę psy­cho­te­ra­pię w do­dat­kowy ze­staw przy­dat­nych po­jęć go­to­wych do za­sto­so­wa­nia. Od­świeża ideę wy­ko­rzy­sta­nia za­leż­nego od za­cho­wa­nia wzmac­nia­nia spo­łecz­nego w te­ra­peu­tycz­nej agen­dzie.

Po­nadto książka ta pro­pa­guje mo­del świa­do­mo­ści, od­wagi i mi­ło­ści, który wiąże bar­dziej abs­trak­cyjną ana­lizę funk­cjo­nalną i za­cho­wa­nia istotne kli­nicz­nie z po­wszech­niej uży­wa­nymi na­rzę­dziami ana­lizy funk­cjo­nal­nej. Po­su­nię­cie to za­pewne nie spo­tka się z apro­batą wszyst­kich za­in­te­re­so­wa­nych, je­stem jed­nak pe­wien, że przyjmą je te­ra­peuci z pierw­szej li­nii frontu, po­nie­waż dzięki niemu FAP na­tych­miast zy­skuje nową ener­gię i lep­sze ukie­run­ko­wa­nie. To z ko­lei ją uprasz­cza: ła­twiej ją zro­zu­mieć, ła­twiej jej na­uczać, ła­twiej ją wdra­żać.

W dru­giej czę­ści tej zna­ko­mi­tej książki wy­czer­pu­jąco omó­wiono za­równo ob­szary roz­woju, jak i trud­no­ści. Au­to­rzy po­ka­zują, jak sto­so­wać mo­del w spo­sób twór­czy i prak­tyczny. Oma­wiają też kilka za­gad­nień czę­sto po­mi­ja­nych, na przy­kład koń­cze­nie te­ra­pii i spraw­dza­nie, czego klient się na­uczył. Już dla sa­mych tych frag­men­tów warto się­gnąć po ni­niej­szą książkę.

Spo­dzie­wam się, że w miarę jak ba­da­cze i te­ra­peuci będą kla­ro­wać mo­del, będą się po­ja­wiały nowe ścieżki roz­woju. Za­chę­cam czy­tel­ni­ków do zgłę­bia­nia tego mo­delu ze świa­do­mo­ścią – by do­strze­gać nowe moż­li­wo­ści, z od­wagą – do grun­tow­nego eks­plo­ro­wa­nia no­wego ob­szaru, a także z mi­ło­ścią do lu­dzi – aby z po­korą zdo­by­wać nowe umie­jęt­no­ści, wszystko to zaś wy­ko­rzy­stać w prak­tyce kli­nicz­nej. Przy­goda ta od­mieni każ­dego, kto ją roz­pocz­nie, jak rów­nież ży­cie osób, któ­rym słu­żymy.

Ste­ven C. Hayes

pro­fe­sor na Uni­ver­sity of Ne­vada, Reno