Rasy zwierząt gospodarskich - ebook

Przedmowa

Nakład książki Rasy zwierząt gospodarskich (PWN, 2001) wskutek dużego zainteresowania Czytelników już dawno się wyczerpał. Dlatego autorzy i wydawnictwo podjęli trud przygotowania nowego wydania, w którym poszczególne rozdziały poprawiono, uaktualniono i uzupełniono. W książce opisano i zilustrowano zdjęciami rasy następujących gatunków zwierząt: bydło, owce, konie, kozy, świnie, kury, indyki, gołębie, kaczki, gęsi, króliki oraz odmiany: perlicy, lisa pospolitego, lisa polarnego, jenota, norki, tchórza hodowlanego, nutrii i szynszyli.

Autorzy są przekonani, że książka ta będzie pomocna studentom zootechniki, rolnictwa, biologii i weterynarii, uczniom i nauczycielom szkół rolniczych oraz hodowcom i miłośnikom zwierząt w poznawaniu dużego bogactwa ras zwierząt hodowanych przez człowieka.

Autorami poszczególnych rozdziałów są:

- prof. dr hab. Bolesław Nowicki (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu) – Wstęp, Geo­graficzne rozmieszczenie zwierząt gospodarskich w świecie, Skutki udomowienia i genetycznego doskonalenia zwierząt, Kryteria ujmowania ras zwierząt gospodarskich w typy użytkowe – 1. Bydło, 3. Kozy, 4. Konie;

- prof. dr hab. Stanisław Jasek (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu) – 5. Świnie;

- prof. dr hab. Janusz Maciejowski (AR Lub­lin) – 7. Zwierzęta futerkowe;

- prof. dr hab. Piotr Nowakowski (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu) – 2. Owce;

- prof. dr hab. Edward Pawlina (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu) – Przodkowie zwierząt gospodarskich, 6. Drób, Literatura, Wykaz skrótów, Indeks gatunków i ras.

Odpowiedzialny za merytoryczne redagowanie książki był prof. dr hab. Edward Pawlina.

Za udzielenie cennych uwag, pomocnych w opracowaniu książki, autorzy dziękują: prof. dr. hab. Grzegorzowi Gabrysiowi, prof. dr. hab. Hen­rykowi Geringerowi de Oedenberg, dr Te­re­sie Gwarze, prof. dr. hab. Januszowi Kuź­nie­wi­czo­wi, prof. dr. hab. Zygmuntowi Lit­wiń­czu­kowi, prof. dr. hab. Ryszardowi Skrzypkowi i prof. dr. hab. Romanowi Niż­ni­kow­skie­mu.

Prof. dr hab. Edward Pawlina

Wrocław, 2011 r.Wstęp

Niełatwo jest zrozumieć trud i doniosłość osiągnięć tych, którzy udomowili dzikie gatunki zwierząt, dokonali zmian w ich funduszu genowym, uzyskali większą wydajność zwierząt wyhodowanych ras, co pozwoliło zaspokoić zapotrzebowanie na białko zwierzęce, niezbędne współczesnemu człowiekowi do normalnego rozwoju. Dlatego wydaje się celowe uwzględnienie niektórych elementów historii hodowli przed omówieniem typów użytkowych i ras zwierząt gospodarskich.

Historia hodowli zwierząt gospodarskich analizuje przyczyny i skutki:

- – udomowienia dzikich gatunków,

- – samorzutnego tworzenia się ras przed udomowieniem,

- – świadomego tworzenia ras po udomowieniu,

- – świadomego dokonywania zmian w częstości występowania genów i genotypów hodowanych ras,

- – ujmowania istniejących ras w typy użytkowe.

Udomawianie dzikich gatunków zwierząt musiało być zapoczątkowane przed 11 000 lat, ponieważ istniejące dowody archeologiczne świadczą, że w tym czasie już były udomowione owce.

Człowiek pierwotny w pierwszych tysiącleciach udomowił zaledwie 20 dzikich gatunków zwierząt; zamieszkiwały one obszary azjatyckie i tereny położone nad Morzem Śródziemnym. Z biegiem lat – jak pisze Herre (1958) – idea udomawiania rozprzestrzeniła się na inne tereny. Tam, gdzie znajdywała uznanie, podejmowano trud udomawiania tych samych, a także innych dzikich gatunków obecnych na tych terenach i mających cechy korzystne dla tubylczej ­ludności.

Za początek udomawiania można uznać okres samorzutnej selekcji zwiększającej odporność zwierząt udomawianych na psychiczne obciążenia powodowane przez sztuczne warunki bytowania – utrzymania, żywienia, użytkowania. W tym procesie istotną rolę odegrały hormony zespołu adaptacyjnego, głównie podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowe. Wyznaczały one możliwość przetrwania stresu i dostosowania się do zmienionych warunków bytowania.

W obrębie dzikiego, początkowo jednorodnego, gatunku rasy powstawały samorzutnie jako efekt oddziaływania zróżnicowanych czynników klimatyczno-glebowych, izolacji terytorialnej i selekcji naturalnej, która sprzyjała namnażaniu się zwierząt danej rasy lub je eliminowała. Udomowienie stworzyło korzystniejsze warunki do formowania się nowych ras o utrwalonym, charakterystycznym dla nich funduszu genowym, niż środowisko naturalne w odniesieniu do dzikich gatunków.

W tych nowych, sztucznych warunkach chowu mogły przetrwać – dzięki opiece pasterzy – rasy mające geny, które wyznaczały cechy korzystne dla człowieka, mimo uboższej puli genowej determinującej cechy korzystne dla przetrwania tych ras w naturalnych warunkach bytowania. Większa liczba nowych ras i zróżnicowanie ich cech użytkowych sprzyjały zaspokajaniu różnych potrzeb człowieka, ale stały się też przyczyną okresowego zaniechania udomawiania kolejnych dzikich gatunków zwierząt.

W miarę wzrostu liczby ras samorzutnie wyodrębnionych i świadomie wyhodowanych przez hodowców, głównie w wieku XVIII, oraz zwiększenia się liczebności pogłowia zwierząt każdej rasy doszło, niestety, do wyrugowania z przyrody niektórych dzikich gatunków – przodków zwierząt udomowionych.

Interwencja człowieka w proces selekcji naturalnej przejawiała się faworyzowaniem tych osobników udomowionych gatunków i ras, które miały właściwości korzystne przede wszystkim dla niego. Tak zrodziła się selekcja sztuczna.

Przez pojęcie „zwierzęta gospodarskie” rozumie się te gatunki, które w sztucznych warunkach utrzymania dostarczają człowiekowi: produktów spożywczych (mleka, mięsa, miodu, tłuszczu, jaj), surowców (skór, wełny, kości) i siły pociągowej oraz rozmnażają się i odchowują potomstwo, ulegają dalszemu różnicowaniu na rasy, poddają się woli człowieka. Do ich hodowli niezbędne są warunki gospodarstwa rolnego. Charakterystyczną cechą gatunków udomowionych jest ich poliestryczność, która nie u wszystkich ich dzikich przodków występowała.

Na świecie istnieje wiele ras, głównie lokalnych, hodowanych gatunków zwierząt (tabela 1).

Rasy hodowane wyłącznie w jakimś regionie swojego macierzystego kraju nazywane są lokalnymi lub autochtonicznymi. Hodowane w kilku regionach swojego kraju nazywają się rasami krajowymi lub o zasięgu krajowym. Hodowane w kilku krajach danego kontynentu nazywane są rasami międzynarodowymi, a hodowane co najmniej na dwóch kontynentach to rasy międzykontynentalne lub o zasięgu światowym.

Tym, czym dla zoologa jest rodzaj, gatunek, tym dla zootechnika – gatunek, rasa. Przez pojęcie „rasa” rozumie się dostatecznie liczną – minimum 5000 osobników obojga płci – grupę zwierząt tego samego gatunku, zdolną do rozmnażania się w warunkach naturalnych, o wspólnym pochodzeniu (wspólny protoplasta rasy) i charakterystycznych cechach, które różnią ją od innych ras zwierząt tego samego gatunku oraz są wiernie przekazywane potomstwu. Rasa wyodrębnia się samorzutnie lub zostaje wyhodowana przez człowieka w wyniku stosowanych metod hodowlanych – krzyżowania, kojarzenia krewniaczego i selekcji. Jest jednostką zootechniczną realnie istniejącą w danym czasie i miejscu. Jeżeli nie są znane dokumenty zawierające informację o historii powstania rasy i przez to przyjmuje się, że pochodzi ona bezpośrednio od swojego dzikiego przodka, to taka rasa jest uważana za czystą, co znajduje wyraz w jej nazwie, np. konie rasy czystej krwi arabskiej. Rasy wyhodowane przez hodowców w wyniku krzyżowania twórczego dwóch lub więcej ras też są nazywane czystymi, ale umownie, w celu odróżnienia osobnika takiej „czystej” rasy od mieszańca, tj. produktu krzyżowania dwóch lub więcej ras zwierząt. Bywa jednak i tak, że rasa wyhodowana przez hodowcę przyjmuje inne nazwy, np. pełnej krwi (konie rasy pełnej krwi angielskiej), w języku niemieckim – vollblut, w angielskim zaś – thoroughbred.

W obrębie rasy istnieją linie hodowlane i rodziny. Linią hodowlaną jest grupa zwierząt obojga płci spokrewniona przez wspólnego przodka, z reguły płci męskiej, nazywanego założycielem linii; wartość wskaźnika pokrewieństwa obliczonego ze wzoru Wrighta powinna wynosić minimum 0,125. Jeżeli zwierzęta określonej linii hodowlanej są produktami kojarzenia krewnaczego i ich wskaźnik inbredu wynosi minimum 0,375, to taką grupę zwierząt nazywa się linią hodowlaną zinbredowaną. Zwierzęta poszczególnych linii hodowlanych mają nieco odmienny fundusz genowy, co wykorzystuje się do genetycznego doskonalenia rasy, np. przez stosowanie kojarzenia międzyliniowego. Linie hodowlane są uważane za jednostki zootechniczne.

W hodowli drobiu przyjął się i upowszechnił termin „ród” odpowiadający pojęciu linii hodowlanej. Hodowca mający rody testuje je między sobą (kojarzy i ocenia uzyskane potomstwo) w celu wyłonienia najlepiej do siebie pasujących – zapewniających potomstwo o najwyższych wartościach cech selekcjonowanych. Wybrane rody mogą być użyte do tzw. podwójnego krzyżowania towarowego lub selekcji przemiennej powrotnej.

Tabela 1. Liczba ras najważniejszych gatunków zwierząt hodowanych w świecie

Gatunek Liczba ras Gatunek Liczba ras
--------- ------------ --------- ------------
Bydło 790 Kury 600
Owce 920 Indyki 30
Kozy 410 Perlice 22
Konie 380 Gołębie 1000
Świnie 440 Kaczki 75
Króliki 100 Gęsi 60

Przez pojęcie „rodzina” rozumie się w polskiej literaturze zootechnicznej grupę żeńskich potomków kolejnych pokoleń wywodzących się od założycielki rodziny, np. babki, matki, córki, wnuczki. W stadach, w których stosuje się wyższe formy pracy hodowlanej, prowadzi się hodowlę na rodziny i stosuje się selekcję rodzinową.

Przez pojęcie „typ użytkowy” rozumie się grupę zwierząt reprezentujących kilka ras lub mieszańce, niekoniecznie mające wspólne pochodzenie, lecz szczególnie nadające się do określonego kierunku produkcji. Mówi się np. o rasach bydła typu mlecznego lub mięsnego, o rasach owiec typu cienkorunnego lub kożuchowego, o rasach koni typu wierzchowego lub roboczego, o rasach kur typu nieśnego lub mięsnego.

Doskonaleniu ras istniejących i tworzeniu nowych sprzyja migracja zwierząt – eksport, import. Upowszechnienie się importu zwierząt ras szlachetnych do krajów hodujących zwierzęta ras pierwotnych lub na niższym poziomie wydajności zapoczątkowało okres intensywnego wykorzystania funduszu genowego zwierząt ras szlachetnych na skalę międzynarodową. Dało to pożądane skutki, ale przyczyniło się i nadal przyczynia się do:

- – zanikania ras lokalnych, z reguły pierwotnych, o bogatym funduszu genowym wyznaczającym cechy korzystne dla gatunku, jego przetrwania w zmieniających się warunkach środowiskowych,

- – wydelikacenia, inaczej przerasowania ras szlachetnych, które też zanikają, np. rasa świń pietrain (w wieku XX) lub rasa owiec elektoralnych (w wieku XX).

Obie skrajności nie są korzystne, tj. ani kurczowe trzymanie się starych ras lokalnych, do czego nawoływała teoria Proscha (1820-1855), ani jednostronne doskonalenie ras prowadzące do ich wydelikacenia i w konsekwencji – wyeliminowania z hodowli.Geograficzne rozmieszczenie zwierząt gospodarskich w świecie

Bydło

Duże skupiska bydła występują w: Europie, USA i Meksyku, na obrzeżach Ameryki Południowej, głównie w Argentynie, oraz w Indiach. Przeważają rasy o mięsnym kierunku użytkowania ze względu na duże obszary naturalnych pastwisk. Na kontynencie afrykańskim większe skupiska występują na zachodnich obrzeżach – od Etiopii po RPA. Hodowla jest tu reprezentowana przez bydło zebu, a także importowane bydło mleczne rasy holsztyńsko-fryzyjskiej – na terenach o wyższej kulturze rolnej. Duże populacje bydła zebu są na Madagaskarze, a także wzdłuż zachodnich brzegów Australii. Najwięcej bydła zebu jest w Indiach, mimo religijnego zakazu spożywania mięsa wołowego. W południowo-wschodniej Azji, poza bydłem, jest duże skupisko bawołów, użytkowanych głównie do pracy na polach ryżowych.

Allen i wsp. (1982) wyodrębnili w Europie 5 stref ekologicznych o zróżnicowanej hodowli bydła.

Strefa I – północna górzysta – obejmuje: obszary Irlandii i Wielkiej Brytanii porośnięte wrzosem, znaczną część Norwegii, Szwecji, Finlandii i Islandii oraz północne tereny Rosji. Panują tu obfite deszcze, silne wiatry, długie zimy, gleba jest płytka, torfiasta. W Irlandii i Wielkiej Brytanii jest rozwinięta hodowla bydła mięsnego, ale przeważa hodowla owiec.

Strefa II – północna nizinna – obejmuje: obszary wybrzeża od północno-zachodniej Hiszpanii, przez zachodnią i północną Francję, nizinne obszary Wielkiej Brytanii, Irlandię, sięgając do rejonów nizinnych Holandii w pobliżu Morza Bałtyckiego. Dominują tu pastwiska i łąki, stąd duża produkcja pasz i rozwinięta hodowla bydła ras mlecznych. W tej strefie produkcja wołowiny i cielęciny jest ubocznym kierunkiem chowu bydła mlecznego.

Strefa III – centralna – obejmuje większość powierzchni Europy, tj. środkową część Francji, Niemcy, Polskę, Rumunię, Węgry, Słowację, Czechy. Rozwinęła się tu hodowla bydła o kombinowanym mięsno-mlecznym kierunku użytkowania. We Francji upowszechniła się również hodowla bydła o jednostronnie mięsnym kierunku użytkowania.

Strefa IV – alpejska – obejmuje: Pireneje, Alpy, Góry Dynarskie, Karpaty i Kaukaz. W rejonie klimatu śródziemnomorskiego gleba nie jest urodzajna. Dlatego hodowla bydła jest tu nieopłacalna, z wyjątkiem Szwajcarii i Austrii. W tych krajach hodowcy w rejonach górzystych otrzymują znaczne dotacje od rządu w celach podtrzymania turystyki przynoszącej dochód. W pozostałych rejonach tej strefy hoduje się bydło w typie wszechstronnie użytkowym.

Strefa V – śródziemnomorska – obejmuje: Hiszpanię, Włochy, aż po Turcję i Izrael. W tej strefie bardzo wydajne są tereny nawadniane, np. w Izraelu. Pozostałe są ubogie. Liczne pogłowie bydła występuje w Hiszpanii i północnych Włoszech, na obszarach zasobnych w wodę. Również dużo bydła, lecz o małej wydajności, hoduje się w Turcji (rys. 1).

Rys. 1. Geograficzne rozmieszczenie bydła na świecie (wg Oxford Economic Atlas of the World)

Owce

Głównymi terenami hodowli owiec na półkuli południowej są: Nowa Zelandia, zachodnie rejony Australii, Republika Południowej Afryki oraz zachodnie rejony Argentyny. Na półkuli północnej skupiska owiec występują w Indiach, w górzystych rejonach południowo-wschodniej Europy, w Hiszpanii, na Szetlandach, na terenie Wielkiej Brytanii (przeważa hodowla owiec typu mięsnego) oraz w Ameryce Południowej i w Teksasie. Rozwojowi hodowli owiec w tych rejonach sprzyjają obszary wydajnych pastwisk. W Australii hodowane są głównie owce typu cienkorunnego oraz owce ras mięsnych.

Krajami produkującymi najwięcej wełny w 2009 r. były: Australia (17,8% światowej produkcji), Chiny (17,7%), Nowa Zelandia (10,4%), Argentyna (2,9%) i Rosja (2,6%) (rys. 2).

Rys. 2. Geograficzne rozmieszczenie owiec na świecie (wg Oxford Economic Atlas of the World)

Kozy

Hodowane są na całym świecie. Większe skupiska kóz spotyka się w: Chinach, Indiach, na zachodnim wybrzeżu Afryki, ale też w państwach leżących na obrzeżach całego kontynentu afrykańskiego – w tym w RPA, w południowych rejonach Europy, Meksyku oraz w państwach leżących w północnej części Ameryki Południowej. Hodowla kóz typu mlecznego występuje głównie w rozwiniętych gospodarczo krajach europejskich – Francji, Szwajcarii, Austrii, a także w USA, Kanadzie i w Izraelu. Natomiast w krajach afrykańskich przeważa chów pierwotnych ras kóz typu mięsnego (rys. 3).

Rys. 3. Geograficzne rozmieszczenie kóz na świecie (wg H. Pingela)

Konie

Skupiska koni na północy reprezentowane są przez drobne konie typu jucznego – pony. Natomiast duże konie – stępaki, hodowane są w strefie klimatu umiarkowanego. W strefach położonych w pobliżu równika hoduje się konie ras lekkich ze względu na ich dużą tolerancję ciepła, czego brak koniom typu pony i stępak. Osły i muły, zwierzęta o największej tolerancji, zasiedlają rejony strefy równikowej, bo w przeciwieństwie do nich konie są bardziej podatne na pomór. Bastardy konia i zebry okazały się nieprzydatne do użytkowania pod siodłem czy w zaprzęgu ze względu na małą wytrzymałość (rys. 4).

Rys. 4. Geograficzne rozmieszczenie koni na świecie (wg Oxford Economic Atlas of the World)

Trzoda chlewna

Hodowla trzody chlewnej jest w najmniejszym stopniu ograniczana warunkami klimatycznymi, a w większym – religią zakazującą spożywania wieprzowiny. Współcześnie zarówno w rejonach niskich, jak i wysokich temperatur, chlewnie są klimatyzowane, zaś w rejonach o dużym nasłonecznieniu (kraje afrykańskie) hoduje się świnie o czarnym umaszczeniu, które nie mają skłonności do zatuczania się (rasy pierwotne) lub stosuje się w chlewniach klimatyzację,

Na kuli ziemskiej zaznaczyły się trzy centra hodowli świń. Centrum europejskie tworzy zespół krajów: Dania, Holandia, Polska, Niemcy i Węgry, centrum amerykańskie – USA, Meksyk, a centrum azjatyckie – Chiny. W tych centrach ze względu na hodowlę odmiennych ras świń, różny reżim żywieniowy i rodzaje skarmianych pasz, uzyskuje się tuczniki o odmiennych walorach. Tak więc w Danii, Holandii i częściowo w Polsce hoduje się świnie ras mięsnych i żywi się je odpadkami z przemysłu mleczarskiego oraz zbożowego – co zapewnia uzyskiwanie tusz o przewadze tkanki mięśniowej nieotłuszczonej. W USA i na Węgrzech tuczy się świnie kukurydzą, zaś w Chinach – odpadami ryżowymi. Sprzyja to w obu przypadkach uzyskiwaniu tusz o większym udziale słoniny i tkanki mięśniowej otłuszczonej. W Nowej Zelandii tucz świń typu mięsnego opiera się na produktach odpadowych z przemysłu mleczarskiego i zbożowego, co wraz z ubijaniem tuczników o masie ciała 50 kg zapewnia tusze zawierające chude mięso i bardzo cienką warstwę słoniny grzbietowej (rys. 5).

Rys. 5. Geograficzne rozmieszczenie trzody chlewnej na świecie (wg Oxford Economic Atlas of the World)

Drób

Kury. Po udomowieniu kur ich chów rozpowszechnił się na wszystkich kontynentach dzięki zdolnościom aklimatyzacyjnym do różnych stref klimatycznych oraz brakowi zakazów religijnych odnośnie do konsumpcji jaj i mięsa. Odmienne zapotrzebowania ludzi zamieszkujących różne kontynenty sprzyjały wytworzeniu się różnych typów użytkowych kur – nieśnego, mięsnego, ogólnoużytkowego, a także sportowego. W miarę rozwoju kultury hodowlanej powstawały nowe rasy zarówno użytkowe, jak i ozdobne.

Indyki. Przywieziono je do Europy jako już udomowione po odkryciu Ameryki. Dzikie indyki, od których wywodzą się indyki domowe, żyją jeszcze w lasach Ameryki Północnej. W wyniku udomowienia zwiększyła się ich masa ciała, zatraciły zdolność latania, nie wykazują chęci nocowania na drzewach. Dostarczają smakowitego mięsa i piór służących niekiedy do ozdabiania nakryć głowy. Ich hodowla ma zasięg międzykontynentalny.

Perlice. Niezbyt odległy czas udomowienia perlic znajduje wyraz w zachowaniu się tych ptaków; perlice korzystające z nieograniczonych wybiegów często znoszą jaja nie w gniazdach kurnika, lecz w zaroślach, jeżeli mają do nich dostęp, i wykazują jeszcze pewną zdolność do lotu. Wyhodowano odmiany różniące się ubarwieniem. Użytkowane są głównie na mięso. Ich chów prowadzi się na wszystkich kontynentach.

Gęsi. Razem z kaczkami zaliczane są do drobiu wodnego. W wyniku udomowienia zwiększyła się ich masa ciała i utraciły w znacznym stopniu zdolność do lotu. Hodowane są od kilku tysiącleci na mięso, tłuszcz i pierze – szczegónie ceniony puch, a także na tzw. stłuszczone wątroby – przerośnięte wskutek obfitego, wymuszonego tuczu – stanowiące surowiec do wyrobu pasztetów strassburskich. Obecnie hodowane rasy są fenotypowo podobne do dwóch dzikich gatunków: szarej gęsi gęgawy, żyjącej w strefie klimatu umiarkowanego i dzikiej gęsi łabędzionosej, żyjącej na wschodniej Syberii i w Chinach. Hodowla gęsi rozpowszechniła się na wszystkich kontynentach.

Kaczki. Po udomowieniu krzyżówki oraz piżmówki amerykańskiej – gatunki te rozpowszechniły się na wszystkich kontynentach. Wyodrębniły się odmienne typy użytkowe: mięsny, nieśny i ogólnoużytkowy. Dodatkowym produktem uzyskiwanym z kaczek są ich pióra i puch, mające zastosowanie do wyrobu okryć izolacyjnych – pierzyn, kołder, śpiworów, poduszek itp., a także w produkcji sztucznych kwiatów.

Zwierzęta futerkowe

Należy tu wiele gatunków – zarówno mięsożernych, jak i roślinożernych. Mięsożerne zwierzęta futerkowe hodowane systemem klatkowym to: lisy pospolite, lisy polarne oraz ich mutanty – lisy srebrzyste, platynowe, niebieskie i inne, a także norki i tchórze. Nie należą one do zwierząt udomowionych i pozostają w warunkach sztucznej hodowli od wieku XVIII. Natomiast spośród gatunków roślinożernych w pełni udomowiono tylko króliki. Głównym celem hodowli zwierząt futerkowych są skóry pokryte (zimą) gęstym włosem. Stanowią one surowiec do wyrobu cennych futer chroniących człowieka przed zimnem, a także zdobiących ubiór. Poza tym surowcem niektóre zwierzęta futerkowe dostarczają mięsa – króliki i nutrie.

Hodowla zwierząt futerkowych rozwinęła się w północnych krajach Europy, USA, Kanadzie i w Rosji. W Polsce hoduje się zarówno zwierzęta futerkowe mięsożerne: lisy, norki, tchórze, jak i roślinożerne: króliki, nutrie i szynszyle. W Rosji od kilkudziesięciu lat istnieje hodowla soboli.

W stanie dzikim żyją jeszcze lisy pospolite, lisy polarne, tchórze, norki, króliki, nutrie, sobole, jenoty, szopy pracze, kuny leśne, wydry, bobry, gronostaje i łasice. Pod ochroną pozostają: kuny leśne, wydry, bobry, gronostaje i łasice. Obiektem polowań są lisy, sobole, jenoty i szopy pracze.

Liczba zwierząt gospodarskich hodowanych na świecie w ostatnich kilkudziesięciu latach stale się zwiększała, szczególnie kóz, bawołów i świń, co obrazuje tabela 2 i rysunek 6. Tendencja ta była związana z dynamicznym wzrostem liczby ludzi.

Rys. 6. Pogłowie bydła, kóz, koni, owiec i świń na świecie w latach 1961-2009

Tabela 2. Liczba ludzi i niektórych gatunków zwierząt gospodarskich w świecie w roku 1965 i 2009 (w tys.) – wg FAO

Gatunek 1965 2009 Przyrost (w %)
----------- ----------- ----------- ----------------
Ludzie 3 334 873 6 706 933 101,1
Bydło 1 008 908 1 382 241 37,0
Owce 1 030 879 1 071 274 3,9
Kozy 367 424 867 968 136,2
Konie 58 674 59 020 0,6
Świnie 496 424 941 212 89,6
Bawoły 94 374 188 306 99,5
Wielbłądy 14 582 25 385 74,1Przypisy

Sprzyjała temu wymiana zwierząt odmiennych ras między plemionami, a tym samym obecność kilku ras na danym terenie i wzajemne ich krzyżowanie się.

Kolejne dzikie gatunki zostały udomowione później, np. renifer w wieku XIX. Idea udomawiania ciągle jest żywa; podjęto próbę udomowienia antylopy eland i nilgau, a także innych dzikich gatunków.

Ryder (1983) wyraża pogląd, że do zapoczątkowania sztucznej selekcji doprowadziła kastracja buhajów przed 5000 lat w Indiach. Zmalała liczba buhajów na korzyść wołów. Doszło do niezamierzonego kojarzenia krewniaczego i uzewnętrznienia się depresji inbredowej u potomstwa. To zmusiło do typowania (wyselekcjonowania) reproduktorów nie wykazujących depresji inbredowej, a więc pochodzących od rodziców niespokrewnionych.

Pojęcie „rasa” po raz pierwszy pojawiło się w literaturze zootechnicznej w roku 1552. Użył go Francuz Grisone w dziele wydanym w języku włoskim. Natomiast w literaturze francuskiej pojawiło się w roku 1606. Użył go Francuz Tanta; pojęcie to wywodzi się od słowa radix, oznaczającego korzeń, pierwiastek. Z kolei nazwę „zootechnika”, określającą umiejętność hodowli zwierząt, wprowadził do literatury naukowej francuski uczony Andre Ampér, wydając w roku 1833 w Paryżu dzieło „Essais sur la Philosophie des Sciences”. Według encyklopedii Larousse’a – pojęcie „zootechnika”, odnoszące się do hodowli zwierząt, wprowadził do literatury Francuz A. de Gasparin w roku 1849.

Linie genealogiczne nie są uważane za jednostki zootechniczne, gdyż są to zestawienia męskich potomków kolejnych pokoleń, wywodzących się od założyciela linii genealogicznej.