Rozbiórki budynków i budowli - ebook

Wykaz skrótów

------------ --- ------------------------------------------------------------------------------
ATSDR – Agency for Toxic Substances and Disease Registry
USGS – United States Geological Survey
BIOZ – bezpieczeństwo i ochrona zdrowia
BHP – bezpieczeństwo i higiena pracy
DOR – Dopuszczalne Obciążenie Robocze (ang. WLL – Working Load Limit)
DTR – dokumentacja techniczno-ruchowa
FEMA – Federal Emergency Management Agency
GUNB – Główny Urząd Nadzoru Budowlanego
IBWR – Instrukcja bezpiecznego wykonywania robót
IMBiGS – Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie
MAE – Międzynarodowa Agencja Energetyczna (ang. IEA – International Energy Agency)
MTA – Metropolitan Transportation Authority
OSP, PSP – Ochotnicza, Państwowa Straż Pożarna
Pb – ustawa Prawo budowlane
PGR – państwowe gospodarstwo rolne
PIP – Państwowa Inspekcja Pracy
ŚOI – środki ochrony indywidualnej
ŚOZ – środki ochrony zbiorowej
WINB, PINB – Wojewódzki, Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego
------------ --- ------------------------------------------------------------------------------Wykaz oznaczeń

Małe litery łacińskie

b

–

szerokość

d

–

rozpiętość, szerokość

g

–

przyciąganie ziemskie, stała 9,81 m/s²

h

–

wysokość

m

–

masa ciała

n

–

liczba maszyn montażowych

u

–

prędkość

Duże litery łacińskie

A

–

punkt obrotu ciała

E_(k)

–

energia kinetyczna

E_(p)

–

energia potencjalna

F

–

siła

G

–

obciążenie stałe, ciężar ciała

G_(max)

–

największy ciężar demontowanego elementu

G_(t)

–

ciężar własny konstrukcji usztywniającej demontowany element (trawersy)

G_(w)

–

ciężar własny

G_(z)

–

ciężar zawiesia montażowego

H

–

wysokość całkowita

L

–

długość, wysięg żurawia

L₀

–

minimalna odległość między skrajem maszyny a obrysem wznoszonej konstrukcji

M_(stb), M_(dst)

–

moment stabilizujący, destabilizujący (np. wywracający)

Q

–

obciążenie zmienne, udźwig maszyny

Q_(c)

–

obciążenie wykonawcze

Małe litery greckie

α

–

kąt nachylenia

γ_(G)

–

współczynnik tolerancji wymiarów i masy demontowanej konstrukcji

γ

–

współczynnik niejednorodności obciążenia zastosowanych maszyn montażowychWstęp

Nowe budynki, drogi i infrastruktura powstają coraz częściej tam, gdzie do niedawna były zlokalizowane stare, szczególnie zaniedbane obiekty budowlane. Decyzje o rozbiórkach całkowitych lub częściowych są podejmowane zazwyczaj wtedy, gdy budynków nie opłaca się doprowadzić do odpowiedniego stanu technicznego lub jest to trudne. Ponadto rozbiórki są wykonywane, gdy budynek jest nieużytkowany, zniszczony lub niewykończony i nie nadaje się do remontu, odbudowy lub wykończenia. Roboty takie czasem są implikowane zagrożeniami i awariami budowlanymi. Kwalifikacja obiektu do rozbiórki jest zwykle podejmowana na podstawie analizy wielu czynników, z których najważniejszą rolę odgrywają finanse. Techniczna niemożność przebudowy przy współczesnych środkach technicznych występuje bardzo rzadko, zasadniczo zachodzi po poważnej katastrofie budowlanej (np. po pożarze, por. rys. 1), gdy elementy zostały bezpowrotnie zniszczone i muszą zostać wymienione na nowe. W takim wypadku materiał z rozbieranej konstrukcji trafia na złom, jest przetwarzany na inne cele lub utylizowany (por. rozdział 7). Znacznie częściej konstrukcje są przebudowywane, co pociąga za sobą konieczność rozbiórki częściowej, podczas robót remontowo-modernizacyjnych zwykle konieczne są bowiem mniejsze lub większe zmiany geometrii ścian czy stropów . W niektórych przypadkach wystarczy zmiana poszycia dachowego lub ściennego, aby budynek nadal pełnił przewidziane dla niego funkcje, zgodne z wymaganiami współczesnych warunków technicznych. W takiej sytuacji uszkodzone lub zniszczone elementy należy wzmocnić, zabezpieczyć przed korozją i pożarem, jeśli jest to możliwe i opłacalne, lub wymienić na nowe.

Rozbiórki niejednokrotnie budzą zainteresowanie, a czasem nawet spore emocje. Podczas rozbiórki najstarszej skoczni na świecie Holmenkollen w Olso pojawiły się plany, aby z jej pozostałości powstały rzeźby skoczków narciarskich – zwycięzców konkursów, jednak pomysł nie został zrealizowany . Za to na placu przed budynkiem Wydziału Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej zostały wyeksponowane ku przestrodze pozostałości z rozbiórki spalonego mostu (rys. 2a).

Rys. 1. Hala odlewni magnezu w Olszowej, a) w trakcie gwałtownego pożaru, fot. z archiwum PSP , b) zniszczone dźwigary stalowe, fot. Piotr Hamryszak, z archiwum PINB

Rys. 2. Rozbiórki wzbudzające zainteresowanie, a) rzeźba upamiętniająca pożar mostu (w oryginale czerwona), ustawiona przed budynkiem Wydziału Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej, fot. Henryk Zobel, b) rozbiórka opolskiego amfiteatru na Ostrówku w 2009 roku, fot. z archiwum Urzędu Miasta Opola

Początek rozbiórki opolskiego amfiteatru w 2009 roku (rys. 2b) stał się z kolei elementem koncertu Superduetów w czasie 46 Krajowego Festiwalu Polskiej Piosenki. Na zakończenie imprezy pod dowództwem zespołu Big Cyc do amfiteatru wkroczyli „De Molersi” i rozpoczęli demontaż ławek w jednym z sektorów. 1000 pociętych na 20-centymetrowe kawałki desek z drewnianych ławek amfiteatru stało się pamiątką dla fanów festiwalu . Łódzkie kamienice doczekały się nawet pomnika – płyty wbudowanej w chodnik głównego deptaka miejskiego (rys. 3a).

Czasem rozbiórka budzi tak dużą dezaprobatę, że udaje się uratować obiekt przeznaczony do rozbiórki lub przynajmniej jego część. W 1928 roku protesty mieszkańców Opola zmieniły decyzję ówczesnych władz niemieckich i zachowano pozostałość po rozbieranym Zamku Piastowskim – okrągłą wieżę obronną (rys. 3b), która do dziś jest symbolem miasta .

Rys. 3. Ślady po rozbiórkach, a) pomnik wyburzonych łódzkich kamienic, ul. Piotrkowska w Łodzi, b) rozbiórka Zamku Piastowskiego w Opolu w 1928 roku, na skutek protestów mieszkańców udało się uratować jedynie Wieżę Piastowską, współczesny symbol miasta, fot. prawdopodobnie F. Volkholz

W czasie rozbiórek dochodzi czasem również do absurdów. W miasteczku Rowlett (stan Teksas) robotnicy zlokalizowali dom do rozbiórki za pomocą aplikacji Google Maps. Niestety w aplikacji był błąd, wskazała ona inną posesję przy równoległej ulicy Calypso Driver zamiast Cousteau Driver. Trudno tu winić aplikację. Na elektronicznych mapach błędy pojawiają się dosyć często. Każdy, kto korzystał z urządzenia GPS, z pewnością się z tym problemem spotkał. Ewidentnie winni są pracownicy firmy rozbiórkowej, którzy nie sprawdzili dokładnie danych, zanim zniszczyli niewłaściwy dom. Ten właściwy ostatecznie również został zburzony .

Niniejsza książka jest próbą zebrania aktualnej wiedzy na temat tej ciekawej dziedziny działalności inżynierskiej, a także wskazania, jakie zagrożenia czyhają na uczestników procesu budowlanego, szczególnie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Kontakty autorów książki rozpoczęły się od współpracy w Wojewódzkiej Komisji ds. Bezpieczeństwa Pracy w Budownictwie przy Opolskiej Okręgowej Inspekcji Pracy. Omawiane tu liczne działania prewencyjne, mające na celu poprawę bezpieczeństwa na krajowych budowach, stały się inspiracją do połączenia naszej wiedzy i doświadczeń pochodzących z działalności projektowej, ekspertyzowej i inspektorskiej. Część materiału w książce bazuje na wykładach wygłoszonych na XXX i XXXI Ogólnopolskich Warsztatach Pracy Projektanta Konstrukcji w 2015 i 2016 roku .

Za wszystkie zdjęcia i materiały, które zostały udostępnione do książki, serdecznie dziękujemy. Szczególne podziękowania za konsultacje oraz udostępnienie materiałów szkoleniowych należą się Krajowemu Rzecznikowi Odpowiedzialności Zawodowej Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, panu Mieczysławowi Molenckiemu. Za pomoc w wykonaniu rysunków dziękujemy naszemu koledze Markowi Nalepce.

Dziękujemy również inspektorom nadzorów budowlanych i inspektoratów Pracy z całego kraju, którzy udzielili odpersonalizowanych informacji na temat katastrof budowlanych. Podjęliśmy decyzję, że podpisy pod zdjęciami katastrof nie będą wskazywały na lokalizację obiektu, żeby nie wzbudzać niepotrzebnych emocji, dlatego znajdują się tam tylko ogólne skróty źródeł. Wyjątek stanowią te katastrofy, które odbiły się głośnym echem w doniesieniach medialnych. Jakość niektórych zdjęć nie jest dobra, pochodzą one bowiem ze skanów protokołów.

Zdjęcia bez podpisów są własnością autorów lub anonimowych osób, które wyraziły takie życzenie.

Zdając sobie sprawę z możliwości pominięcia istotnych zagadnień i przykładów czy pojawienia się w książce błędów, braków i nieścisłości, autorzy zwracają się do Czytelników z uprzejmą prośbą o podzielenie się wszystkimi krytycznymi uwagami na adres [email protected] lub [email protected]. Nie obiecujemy, że odpowiemy na wszystkie pytania, ale wszystkie uwagi przeanalizujemy i postaramy się uwzględnić w kolejnych wydaniach.1 Podstawy prawne prowadzenia robót rozbiórkowych

Pojęcie „rozbiórka” wywodzi się z czasów, gdy domy się rozbierało element po elemencie, odzyskując i ponownie wykorzystując materiały. Po rewolucji przemysłowej, gdy głównymi materiałami stały się stal i beton, rozbiórki ręczne stały się bardzo uciążliwe, a czasem wręcz niemożliwe, budynki zaczęto więc niszczyć innymi metodami: kruszyć, rozcinać, obalać i wysadzać. Te bardziej dynamiczne, uprzemysłowione metody nazywa się powszechnie wyburzaniem, choć w rozumieniu Prawa budowlanego też są rozbiórką .

Prawnie rozbiórka jest charakterystycznym rodzajem robót budowlanych, unormowanym w Ustawie Prawo budowlane , uzupełnionym rozporządzeniami Ministra Infrastruktury w sprawie:

• warunków i trybu postępowania w sprawach rozbiórek nieużytkowanych lub niewykończonych obiektów budowlanych , wydanego na podstawie art. 72 ust. 1 Ustawy Prawo budowlane . Należy tu zwrócić uwagę, że do wydania nakazu rozbiórki właściwe są działające z urzędu organy nadzoru budowlanego,

• rozbiórek obiektów budowlanych wykonywanych metodą wybuchową ,

• dziennika budowy, montażu i rozbiórki, tablicy informacyjnej oraz ogłoszenia zawierającego dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia .

Dodatkowym obowiązującym aktem prawnym jest Ustawa o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu . Ponadto Prezes Rady Ministrów ma prawo wydać rozporządzenia w sprawie zastosowania szczególnych zasad rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku konkretnych klęsk żywiołowych, dotyczące wybranych terminów oraz określonych lokalizacji.

1.1. Decyzja o pozwoleniu na budowę a zgłoszenie

Zgodnie z przepisami rozbiórka powinna być rozpoczęta po uzyskaniu ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę. Wydaje się to nieco paradoksalne, ponieważ aby rozpocząć rozbiórkę należy uzyskać pozwolenie na czynność odwrotną do niej. Ustawodawca jednak celowo skonstruował w ten sposób prawo, aby dodatkowo nie mnożyć przepisów. Podobnie jak w przypadku budowy Prawo budowlane podaje, kiedy pozwolenie nie jest konieczne, a prowadzenie robót wymaga tylko zgłoszenia do właściwego organu z informacją o rodzaju, zakresie i sposobie przeprowadzenia rozbiórki. Zgłosić można rozbiórkę:

• budynków i budowli – niewpisanych do rejestru zabytków oraz nieobjętych ochroną konserwatorską – o wysokości poniżej 8 m, jeżeli ich odległość od granicy działki jest nie mniejsza niż połowa wysokości (rys. 1.1);

• obiektów i urządzeń budowlanych, na budowę których nie jest wymagane pozwolenie na budowę, jeżeli nie podlegają ochronie jako zabytki,

przy czym w kilku przypadkach wymienionych w art. 31 Prawa budowlanego organ może nałożyć na inwestora obowiązek przedstawienia danych o obiekcie budowlanym lub dotyczących prowadzenia robót, a nawet uzyskania pozwolenia na rozbiórkę. Sytuacja taka zachodzi, gdy rozbiórka narusza miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego lub spowoduje:

• zagrożenie bezpieczeństwa ludzi lub mienia,

• pogorszenie stanu środowiska lub stanu zachowania zabytków,

• pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych,

• wprowadzenie, utrwalenie bądź zwiększenie ograniczeń lub uciążliwości dla terenów sąsiednich.

Rys. 1.1. Budynek, którego rozbiórka wymaga tylko zgłoszenia do właściwego organu

Nowelizacja ustawy Prawo budowlane, ogłoszona w marcu 2015 roku, wprowadziła wiele istotnych zmian dotyczących procesu inwestycyjnego, w tym także tych dotyczących rozbiórek. W odniesieniu do niektórych przypadków budowy mieszkalnej jednorodzinnej wyeliminowano obowiązek uzyskiwania decyzji o pozwoleniu na budowę, zatem w przyszłości znacznie więcej obiektów będzie zwolnionych z konieczności uzyskania pozwolenia na rozbiórkę. Celem ustawodawcy było skrócenie i uproszczenie procedur, jednak nie do końca został on zrealizowany, jednocześnie ogłoszono bowiem nowe Rozporządzenie w sprawie wzorów wniosków o pozwolenie oraz oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością . Liczba stron wniosku o pozwolenie na budowę wzrosła do 8, na rozbiórkę – do 5, a oświadczenie o prawie dysponowania nieruchomością – do 3 stron. Zatem w skrajnych przypadkach liczba stron wniosku może być większa niż samej dokumentacji budowlanej, a nie taki był zapewne zamysł ustawodawcy .

W przypadku gdy roboty zabezpieczające i rozbiórkowe mają na celu usunięcie bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa ludzi lub mienia, można je rozpocząć przed uzyskaniem pozwolenia lub przed zgłoszeniem. Nie zwalnia to jednak inwestora z obowiązku bezzwłocznego dopełnienia formalności. Roboty takie wykonuje się najczęściej po wystąpieniu katastrofy czy awarii budowlanej, przykładowo w latach 1989–2004 rozbiórki istotnego fragmentu konstrukcji stanowiły aż 22% zalecanych czynności przy usuwaniu awarii budowlanych, a wymiany zniszczonych elementów – 15% .

Składając wniosek o pozwolenie na rozbiórkę należy złożyć:

• zgodę właściciela obiektu,

• szkic usytuowania obiektu budowlanego,

• opis zakresu i sposobu prowadzenia robót rozbiórkowych,

• opis sposobu zapewnienia bezpieczeństwa ludzi i mienia,

• pozwolenia, uzgodnienia lub opinie innych organów, a także inne dokumenty, wymagane przepisami szczególnymi,

• projekt rozbiórki obiektu zależnie od potrzeb (o konieczności przedłożenia projektu decyduje właściwy organ na podstawie art. 123 Kodeksu postępowania administracyjnego ).

Jeśli pozwolenie będzie wymagane, to konieczne będzie również powołanie kierownika budowy (tu rozbiórki). W przypadku szczególnie skomplikowanych rozbiórek, zwłaszcza tych, które mogą powodować zagrożenie bezpieczeństwa ludzi lub mienia, pogorszenie stanu środowiska lub stanu zachowania zabytków, pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych czy wreszcie uciążliwych dla terenów sąsiednich, zasadne będzie powołanie inspektora nadzoru inwestorskiego.

Jeżeli nieużytkowany lub niewykończony obiekt budowlany nie nadaje się do remontu, odbudowy bądź wykończenia, organ może wydać decyzję nakazującą właścicielowi lub zarządcy rozbiórkę tego obiektu i uporządkowanie terenu na podstawie Rozporządzenia . Najpierw jednak musi ustalić przyczyny niewykonania przez właściciela obiektu nałożonych na niego obowiązków, dokonać oględzin i oceny stanu technicznego oraz przeprowadzić rozprawę, a jeśli w ich wyniku powstaną uzasadnione wątpliwości co do stanu technicznego obiektu – nakazuje sporządzenie ekspertyzy technicznej obiektu (por. przykład P1.1). Należy tu zauważyć, że wraz z nowelizacją Prawa budowlanego w 2014 roku rzeczoznawstwo budowlane przestało być samodzielną funkcją techniczną, zatem znacznie poszerzył się krąg osób uprawnionych do wykonywania ekspertyz.

1.2. Rozbiórka obiektu zabytkowego

Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub objętych ochroną konserwatorską na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wymaga uzyskania pozwolenia właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków na podstawie Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami . O pozwolenie to inwestor powinien wystąpić przed złożeniem wniosku o pozwolenie na budowę. Obowiązek ten dotyczy również obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków, prowadzonej w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. Obowiązek ochrony zabytków znajdujących się na terenie gminy nałożyła na samorządy lokalne Ustawa . Z jej zapisów wynika, że gminy między innymi mają dbać o: „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie” oraz zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków”. Gminna ewidencja zabytków ma służyć w założeniach tym zadaniom, jednak na razie nie wszystkie gminy prowadzą taką ewidencję.

Jeśli obiekt jest wpisany do rejestru zabytków, to wcześniej należy uzyskać decyzję Generalnego Konserwatora Zabytków o skreśleniu go z tego rejestru. Pozytywna decyzja w takiej sprawie jest wydawana niezmiernie rzadko, nawet jeśli mamy do czynienia z całkowitą ruiną z technicznego punktu widzenia.

Wpis do rejestru nie zawsze chroni zabytek. W 2006 roku do rejestru został wpisany sam przedwojenny stalowy szkielet wieżowca Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Prudential”, wzniesiony w latach trzydziestych ubiegłego wieku (rys. 1.2a). Brak ochrony całego obiektu spowodował bezkarną rozbiórkę wielu powojennych elementów (rys. 1.2b), a rozebrany częściowo gmach niszczał coraz bardziej w centrum Warszawy.

Rys. 1.2. Budynek Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Prudential” w Warszawie, a) budowa stalowego szkieletu w 1932 r., fot. Jan Binek , b) rozbiórka powojennych elementów trwająca od 2010 r., zdewastowana klatka schodowa w 2015 r., fot. Szary Burek

Rys. 1.3. Najstarszy żeliwno-stalowy wiszący most w Europie, a) fragment grafiki z XIX w. , b) współczesna rozbiórka mostu w trakcie prac remontowych, fot. Przemysław Jakiel

Czasem jednak konieczny jest demontaż zabytkowego obiektu, poprzedzający jego wzmocnienie i naprawę. Prace przy pochodzącym z 1827 roku, najstarszym wiszącym moście żeliwno-stalowym w Europie (rys. 1.3) polegały na ocenie stanu technicznego, skomplikowanym demontażu konstrukcji, naprawie w zadaszonej hali, a następnie na jej powtórnym montażu. Pod zadaszeniem elementy zostały oczyszczone z powłok malarskich, oryginalną konstrukcję poddano naprawie i konserwacji, usunięto elementy pochodzące z niewłaściwie przeprowadzonych napraw, a następnie wprowadzono w to miejsce elementy w formie historycznej i zabezpieczono antykorozyjnie całość .

Śledząc historię można znaleźć obiekty, których części były kilkukrotnie rozbierane i przebudowywane. Jednym z ciekawszych jest cylindryczna murowana wieża o wysokości ok. 42 m (pierwotnie ok. 35 m) w Opolu, znana dziś jako Wieża Piastowska. Powstała około 1300 roku w ramach rozbudowy zamku książąt opolskich i przez wiele lat pełniła funkcje obserwacyjne i obronne . Najstarszy znany szkic, datowany na I poł. XIV w., umieszczony był na fresku klasztoru franciszkanów (obecnie nie istnieje).

Rys. 1.4. Etapy zmian Wieży Piastowskiej w Opolu. Wykorzystano fragmenty zdjęć z różnych źródeł , skala zdjęć jest przybliżona, ze względu na różne ujęcia fotografii i szkiców

Zamek wielokrotnie przechodził w różne ręce, skutkiem czego na przemian popadał w ruinę i był odbudowywany. Kilkukrotnie też ulegał pożarom. Na fotografii z 1870 roku widać sam blankowany szczyt wieży i brak kopuły, która spłonęła w 1739 roku. Natomiast w roku 1876 powstał projekt odbudowy hełmu wieży w dwóch wariantach. Zrealizowano skromniejszy murowany hełm, zwieńczony granitową iglicą, który istniał w latach 1880–1904. W 1905 roku wieża zyskała nowy hełm z orłem cesarskim na szczycie , który przetrwał do 1932 roku . W czasie rozbiórki Zamku Piastowskiego przez Niemców wieża została zachowana dzięki protestom polskich mieszczan, lecz zdemontowano jej hełm . Nowy został znacznie obniżony i zwieńczony orłem według projektu profesora Giesa z Berlina . Po wojnie niemiecki orzeł został zdemontowany, a zwieńczenie wieży przebudowano w 1957 roku , zastępując cynkowy stożek murowaną iglicą z wykutym w żelazie orłem piastowskim. Ten kształt wieża zachowała do dziś, stając się rozpoznawalnym symbolem miasta. W 2013 roku przeszła remont generalny, w wyniku którego została pokryta lżejszym materiałem, aby nie pogłębiać jej niewielkiego przechyłu, ale sam kształt wieży pozostał niezmieniony.

1.3. Dodatkowa dokumentacja rozbiórki wykonywanej metodą wybuchową

Zakres dodatkowej dokumentacji wymaganej do przeprowadzenia robót rozbiórkowych metodą wybuchową określa Rozporządzenie w sprawie rozbiórek obiektów budowlanych wykonywanych metodą wybuchową . Treść dokumentacji strzałowej określono w załączniku 1, a metryki strzałowej – w załączniku 2 tego rozporządzenia.

Projekt robót strzałowych wykonuje uprawniony projektant na podstawie dokumentacji strzałowej lub metryki strzałowej, w przypadku gdy dla obiektu budowlanego nie jest wymagane pozwolenie na rozbiórkę lub zgłoszenie. Metryka strzałowa powinna zawierać dane techniczne niezbędne do wykonania robót strzałowych. Uprawniony projektant określa w niej rozmieszczenie i skład chemiczny poszczególnych ładunków wybuchowych, ich wielkość oraz sposób połączenia w sieć strzałową. Metrykę wykonuje się w zależności od potrzeb dla całego obiektu budowlanego, poszczególnych jego części lub elementów. Po wykonaniu robót strzałowych dokumentację powyższą włącza się do dokumentacji powykonawczej. Prowadzenie robót strzałowych niezgodnie z dokumentacją może spowodować poważne zagrożenie życia i zdrowia (por. przykład P1.5). Problematyka dotycząca zawartości projektu została omówiona szerzej w rozdziale 8.

1.4. Rozbiórka obiektów tymczasowych

Całkowicie odrębną kwestią jest rozbiórka tymczasowych obiektów budowlanych. Jeśli inwestor wybudował taki obiekt na podstawie pozwolenia budowlanego, niepołączony trwale z gruntem i przewidziany do rozbiórki lub przeniesienia w inne miejsce w określonym terminie, ale nie później niż w okresie 120 dni od dnia rozpoczęcia budowy, ma obowiązek rozebrać ten obiekt. Ze względu na upływ terminu oznaczonego w pozwoleniu na budowę obowiązek ten wynika wprost z przepisów Ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji . Co istotne, inwestor jest zobowiązany do dobrowolnego wykonania tego obowiązku bez konieczności podejmowania działań przez organ administracji architektoniczno-budowlanej, który wydał pozwolenie na rozbiórkę. W tej sytuacji wydawanie takiej decyzji jest zbędne, a nawet niedopuszczalne. Nie jest również prawdą, że zgłoszenie takie można „odnowić” albo wystarczy przesunąć obiekt o 5 cm, choć takie zapisy można znaleźć w różnych pseudoporadnikach firm produkujących obiekty tymczasowe. Jeśli inwestor będzie się uchylał od wykonania ciążącego na nim obowiązku, właściwy organ powinien sporządzić tytuł wykonawczy i wszcząć egzekucję, przy czym właściwym organem egzekucyjnym jest organ administracji architektoniczno-budowlanej I instancji. Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w wyrokach sądów administracyjnych .

Jeśli tymczasowy obiekt budowlany został wybudowany na podstawie zgłoszenia i nie zostanie rozebrany lub przeniesiony w inne miejsce, to przestaje być obiektem budowlanym, którego budowa nie wymagała pozwolenia na budowę. Jednak przepisy w tej kwestii są niejasne, a orzecznictwo sądów administracyjnych – rozbieżne. Część sądów orzeka, że w takiej sytuacji organ nadzoru budowlanego powinien uznać obiekt budowlany za postawiony bez wymaganego pozwolenia na budowę i wdrożyć postępowanie jak dla samowoli budowlanej – nakazać rozbiórkę lub wszcząć postępowanie w celu legalizacji . Przeciwne stanowisko jest natomiast zbieżne z postępowaniem w przypadku obiektu objętego pozwoleniem budowlanym, co wyklucza możliwość legalizacji.

1.5. Uczestnicy procesu budowlanego

Proces rozbiórki nie mógłby się odbyć bez osób będących uczestnikami procesu budowlanego. Inicjatorem każdego procesu budowlanego jest inwestor, natomiast obecność pozostałych osób jest zależna od tego, czy wymagane jest pozwolenie budowlane, oraz od stopnia skomplikowania robót. Na poszczególnych uczestnikach procesu budowlanego ciążą nie tylko określone, liczne obowiązki zdefiniowane w odpowiednich artykułach Prawa budowlanego (rys.1.5), lecz także przysługują im pewne prawa.

Rys. 1.5. Uczestnicy procesu budowlanego wg Ustawy Prawo budowlane , na podstawie

Inwestorem może być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna (np. gmina, zarząd dróg, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością itp.). Inwestor jest osobą, która inicjuje cały proces budowlany i wpływa na pozostałych jego uczestników. Jako jedyny spośród czterech wymienionych uczestników procesu budowlanego nie musi mieć wykształcenia budowlanego ani wiedzy technicznej w tym zakresie, nie pełni bowiem samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie. Zatem może nim być każdy bez względu na wykształcenie i zawód. Do obowiązków inwestora należy wiele obowiązków, sprowadzających się ogólnie do zorganizowania całego procesu rozbiórki (tabl. 1.1), których niedopełnienie może mieć tragiczne skutki (por. przykład P1.2). Podkreślić należy, że organ wydający decyzję o pozwoleniu na rozbiórkę może w niej nałożyć na inwestora obowiązek ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego lub zapewnienia nadzoru autorskiego, w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania rozbieranego obiektu lub robót rozbiórkowych, bądź przewidywanym wpływem na środowisko. Wykaz obiektów budowlanych, przy których realizacji jest wymagane ustanowienie inspektora nadzoru inwestorskiego, zawarte jest w Rozporządzeniu . Niezależnie od przedstawionych przypadków obligatoryjnych inwestorowi ww. prawa przysługują zawsze w drodze fakultatywnej.

Inspektor nadzoru inwestorskiego jest osobą reprezentującą interesy inwestora w procesie budowlanym. Jego funkcję, zaliczaną do grupy samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, może pełnić tylko osoba fizyczna z odpowiednimi uprawnieniami budowlanymi. Inspektor ma nie tylko dosyć szerokie prawa (tabl. 1.2), ale również istotne obowiązki.

Tablica 1.1. Prawa i obowiązki inwestora w procesie rozbiórki wg Prawa budowlanego

INWESTOR

ma prawo (art. 18 ust. 2, art. 18 ust. 3):

ma obowiązek (art. 18 ust. 1, art. 19, art. 27, art. 41 ust. 4, art. 42 ust. 1, art. 44, art. 52, art. 57, art. 60):

• ustanowić inspektora nadzoru inwestorskiego,

• zobowiązać projektanta do sprawowania nadzoru autorskiego.

• zorganizować proces rozbiórki, a w szczególności zapewnić opracowanie projektu rozbiórki (w uzasadnionych przypadkach), objęcie kierownictwa rozbiórki oraz nadzoru nad robotami przez uprawnione osoby, opracowanie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (BIOZ) i wykonanie oraz odbiór robót rozbiórkowych,

• na wniosek właściwego organu ustanowić inspektora nadzoru inwestorskiego, a także zapewnić nadzór autorski,

• wyznaczyć koordynatora, dla inspektorów nadzoru inwestorskiego różnych specjalności,

• zawiadomić właściwy organ oraz projektanta o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót, dla których otrzymał pozwolenie na rozbiórkę, wraz z dołączeniem wymaganych oświadczeń,

• dołączyć oświadczenia o przejęciu obowiązków inspektora nadzoru inwestorskiego, kierownika rozbiórki, inspektora nadzoru autorskiego po zakończeniu robót,

• zapewnić wpisanie w dzienniku rozbiórki osób kierujących i nadzorujących roboty przed ich rozpoczęciem,

• przechowywać dokumenty robót i udostępniać je organom (lub zlecić to kierownikowi rozbiórki),

• uzyskać zgodę właściciela sąsiedniej nieruchomości i uzgodnić warunki wykonania robót, jeśli do ich wykonania niezbędne jest wejście na jego teren, a także naprawić ewentualne szkody,

• uzyskać zgodę na zajęcie pasa drogowego od zarządcy drogi,

• na swój koszt dokonać czynności nakazanych w decyzji o wstrzymaniu robót budowlanych (art. 48, art. 49b, art. 50a, art. 51),

• zawiadomić o zakończeniu rozbiórki oraz dołączyć niezbędne dokumenty, protokoły i oświadczenia,

• przekazać właścicielowi lub zarządcy nieruchomości dokumentację budowy i dokumentację powykonawczą.

Projektant jest osobą sporządzającą projekt rozbiórki, który jest podstawą do uzyskania decyzji o pozwoleniu na rozbiórkę. Projektantem może być jedynie osoba fizyczna z uprawnieniami do pełnienia samodzielnej funkcji technicznej w zakresie projektowania. Takie same wymagania dotyczą sprawdzającego projekt, przy czym sprawdzający musi mieć uprawnienia budowlane bez ograniczeń. Co ciekawe, ta druga osoba w obowiązującym Prawie budowlanym w zasadzie nie ma żadnych praw, a jedynie obowiązki (tabl. 1.3).

Tablica 1.2. Prawa i obowiązki inspektora nadzoru inwestorskiego w procesie rozbiórki wg Prawa budowlanego

INSPEKTOR NADZORU INWESTORSKIEGO

ma prawo (art. 26):

ma obowiązek (art. 25):

• wydawać kierownikowi budowy polecenia potwierdzone wpisem do dziennika budowy, dotyczące usunięcia nieprawidłowości lub zagrożeń,

• żądać dokonania poprawek bądź ponownego wykonania wadliwie wykonanych robót,

• wstrzymać roboty rozbiórkowe, gdy ich kontynuacja może wywołać zagrożenie bądź są prowadzone niezgodnie z projektem lub pozwoleniem na rozbiórkę.

• reprezentować inwestora na terenie rozbiórki przez sprawowanie kontroli zgodności jej realizacji z projektem lub pozwoleniem na rozbiórkę, przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej,

• sprawdzać jakość wykonywanych robót, zapobiegać zastosowaniu wyrobów budowlanych wadliwych i niedopuszczonych do stosowania,

• sprawdzać i odbierać roboty ulegające zakryciu lub zanikające,

• potwierdzać faktycznie wykonane roboty oraz usunięcie wad, a także na żądanie inwestora kontrolować rozliczenia wykonanych robót.

Tablica 1.3. Prawa i obowiązki projektanta oraz sprawdzającego wg Prawa budowlanego

PROJEKTANT

SPRAWDZAJĄCY PROJEKT

ma prawo (art. 21):

ma obowiązek (art. 20):

ma obowiązek (art. 20):

• wstępu na teren budowy i dokonywania zapisów w dzienniku rozbiórki,

• żądania wpisem do dziennika rozbiórki wstrzymania robót w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia lub wykonywania ich niezgodnie z projektem rozbiórki.

• opracować projekt budowlany w sposób zgodny z prawem i wiedzą techniczną,

• zapewnić udział w projekcie osób z branżowymi uprawnieniami budowlanymi, wzajemnie skoordynować ich części projektu, w razie potrzeby lub na żądanie właściwych organów,

• sporządzić informację dotyczącą BIOZ,

• określić obszar oddziaływania obiektu,

• uzyskać wymagane opinie, uzgodnienia i sprawdzenia rozwiązań projektowych,

• wyjaśniać wątpliwości dotyczące projektu i zawartych w nim rozwiązań,

• sprawować nadzór autorski w zakresie stwierdzania zgodności robót z projektem i uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych,

• zapewnić, w określonych sytuacjach, sprawdzenie projektu pod względem zgodności z przepisami przez osobę z uprawnieniami budowlanymi bez ograniczeń,

• dołączyć oświadczenie o sporządzeniu projektu zgodnie z przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej.

• sprawdzić projekt pod względem zgodności z przepisami i wiedzą techniczną,

• dołączyć oświadczenie o sporządzeniu projektu zgodnie z przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej.

Tablica 1.4. Prawa i obowiązki kierownika budowy (rozbiórki) wg Prawa budowlanego

KIEROWNIK BUDOWY (ROZBIÓRKI)

ma prawo (art. 23):

ma obowiązek (art. 21a, art. 22, art. 42, art. 43, art. 46):

• występować do inwestora o zmiany w rozwiązaniach projektowych, jeżeli są one uzasadnione koniecznością zwiększenia bezpieczeństwa realizacji robót lub usprawnienia procesu rozbiórki,

• ustosunkować się w dzienniku rozbiórki do zaleceń w nim zawartych.

• sporządzić lub zapewnić sporządzenie planu BIOZ, jeśli wymaga tego specyfika rozbiórki,

• protokolarnie przejąć od inwestora i zabezpieczyć teren rozbiórki,

• prowadzić dokumentację budowy, w tym dziennik rozbiórki, umieścić w widocznym miejscu tablicę informacyjną i ogłoszenie zawierające dane dotyczące BIOZ,

• zorganizować rozbiórkę zgodnie z projektem lub pozwoleniem oraz przepisami, w tym BHP,

• koordynować realizację zadań zapobiegających zagrożeniom BHP podczas kolejnych etapów robót prowadzonych jednocześnie lub kolejno, właściwie planować czas robót,

• wprowadzać zmiany w planie BIOZ, wynikające z postępu robót,

• podejmować działania uniemożliwiające wstęp na teren rozbiórki osobom nieupoważnionym,

• wstrzymać roboty w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia, bezzwłocznie zawiadomić właściwy organ,

• wpisem do dziennika rozbiórki zawiadomić inwestora o wstrzymaniu robót wykonywanych niezgodnie z projektem,

• realizować zalecenia wpisane do dziennika rozbiórki,

• zgłaszać inwestorowi do sprawdzenia lub odbioru wykonanie robót ulegających zakryciu bądź zanikających,

• przygotować dokumentację powykonawczą,

• zgłosić koniec robót wpisem do dziennika, uczestniczyć w czynnościach odbioru, zapewnić usunięcie stwierdzonych wad, przekazać inwestorowi oświadczenie, o którym mowa w art. 57 Pb ,

• w określonych przypadkach zlecić wykonanie geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej, zinwentaryzować elementy ulegające zakryciu,

• przechowywać dokumentację rozbiórki i udostępniać ją właściwym organom.

Ze względu na specyfikę procesu budowlanego najwięcej obowiązków, a jednocześnie najmniej praw, ma kierownik rozbiórki (tab. 1.4). Jest on osobą kierującą wykonywaniem robót rozbiórkowych, odpowiedzialną za przepisowe przeprowadzenie tego procesu. Kierownikiem rozbiórki może być jedynie osoba fizyczna z odpowiednimi uprawnieniami do kierowania robotami budowlanymi.

Wykonywanie funkcji inspektora nadzoru inwestorskiego, projektanta i kierownika rozbiórki jest pełnieniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie i może być wykonywane tylko przez osoby fizyczne, posiadające odpowiednie uprawnienia budowlane. Zawód inżyniera, ściśle związany z tymi funkcjami, jest zaliczany do grupy zawodów zaufania publicznego, bywa też nazywany zawodem regulowanym . Oba te pojęcia odnoszą się do tego samego zakresu profesjonalnych usług zawodowych, których wykonywanie wymaga posiadania specjalistycznej wiedzy, potwierdzonej stosownymi certyfikatami zawodowymi (uprawnieniami), które można otrzymać tylko po spełnieniu wymogów określonych przepisami prawnymi danego państwa (ukończenie właściwego kierunku studiów lub uzyskanie tytułu zawodowego technika lub mistrza, odbycie wymaganej praktyki zawodowej, zdanie egzaminu, przynależność do samorządu zawodowego ). Jeśli dodatkowo wykonywanie zawodu odbywa się w sposób niezależny zawodowo i na własną odpowiedzialność, to mówimy o wolnym zawodzie.

Pojęcie zawodu zaufania publicznego zostało wprowadzone artykułem 17 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej . Do zawodów tej grupy zalicza się profesje polegające na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych i z troski o realizację interesu publicznego. Ich cechą jest misja wykonywania zawodu, przestrzeganie reguł etyki, zapewnienie klientom tajemnicy zawodowej i zaufania oraz ponoszenie szczególnej odpowiedzialności z uwagi na sposób wykonania zleceń.

Pełnienie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie polega na fachowej ocenie zjawisk technicznych lub samodzielnym rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych. W zakresie robót rozbiórkowych jest to działalność obejmująca:

• projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego,

• kierowanie procesem rozbiórki.

• wykonywanie nadzoru inwestorskiego.

Samodzielne funkcje techniczne w budownictwie mogą wykonywać wyłącznie osoby posiadające odpowiednie wykształcenie techniczne i praktykę zawodową, potwierdzone decyzją zwaną uprawnieniami budowlanymi oraz wpisane na listę Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, co wiąże się również z posiadaniem obowiązkowego ubezpieczenia OC.

1.6. Odpowiedzialność osób wykonujących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie

Osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne są odpowiedzialne za pełnienie swych obowiązków zgodnie z obowiązującymi przepisami, normami i zasadami wiedzy technicznej, a także za należytą staranność w wykonywaniu pracy, jej właściwą organizację, bezpieczeństwo i jakość. Aby zabezpieczyć właściwe wykonywanie obowiązków i zasad etyki zawodowej, prawo przewiduje pięć trybów odpowiedzialności (rys. 1.6).

Rys. 1.6. Tryby odpowiedzialności, którym podlegają osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, na podstawie

Odpowiedzialności zawodowej w budownictwie podlegają osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, które dopuściły się występków lub wykroczeń, określonych w Prawie budowlanym . Postępowanie w sprawie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie wszczyna się na wniosek organu nadzoru budowlanego, złożony po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego lub na wniosek właściwego organu samorządu zawodowego. W sprawach tych orzekają organy samorządu zawodowego, a popełnienie czynów powodujących odpowiedzialność zawodową jest zagrożone upomnieniem, nałożeniem obowiązku złożenia egzaminu na uprawnienia budowlane lub zakazem wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie na okres od roku do pięciu lat. W ostatnich latach rosła liczba spraw wpływających do okręgowych izb inżynierów budownictwa, które dotyczą odpowiedzialności zawodowej (rys. 1.7).