Rozwijanie fantazji, zainteresowań i zdolności uczniów - 160 pomysłów na nauczanie zintegrowane w klasach I-III - ebook

Wstęp

Rozpoczynam czwartą część zbioru pomysłów do wykorzystania w nauczaniu zintegrowanym w klasach początkowych. Myślę, że książka ta zamknie serię czterech części zawierających dość obszerny zestaw gier, zabaw, konkursów, zadań, rundek i innych.

W dotychczasowych trzech tomach zebrałam pomysły dotyczące najważniejszych przedmiotów szkolnych, to znaczy języka polskiego, matematyki oraz środowiska społeczno-przyrodniczego. Teraz jest to działalność czy też aktywność polonistyczna, matematyczna i przyrodnicza.

Jak już wspomniałam wcześniej obecnie nauczanie blokowe integruje treści wszystkich przedmiotów łącznie z plastyką, techniką, muzyką i kulturą fizyczną. Podobnie jest również z moimi pomysłami. Przeplatają się w nich elementy z poszczególnych przedmiotów.

Podążając jednak za najnowszymi tendencjami w nauczaniu początkowym i nie tylko, należy zwracać uwagę na kształtowanie pełnej osobowości ucznia. Szkoła powinna rozwijać młodego człowieka wszechstronnie, a zatem uczyć i wychowywać, uwzględniając jego indywidualną postawę psychiczną. Mam tu na myśli także zdolności, zainteresowania, pozytywne i negatywne zachowania, a także ich przyczyny.

Nauczyciel ma za zadanie nie tylko nauczyć, ale również służyć pomocą w rozwiązywaniu bieżących problemów, budować poczucie wartości w uczniach, uczyć prawidłowej komunikacji, zachowań asertywnych. Należy zadbać o potrzeby ucznia, zauważać jego uczucia, zarówno te dobre, jak i złe. Wiadomo, że pewne zachowania są sygnałem dla nauczyciela, aby pomóc dziecku w jakikolwiek sposób. Potrzebuje ono zwłaszcza w szkole poczucia, że nauczyciel interesuje się nim i jego zdaniem na różne tematy. Dziecko chce być zauważane w zabawie, podczas zajęć lub na przerwie. Wymaga, aby je pochwalić, gdy pracowało jak należy lub konkretnie wyjaśnić, dlaczego praca wymaga poprawy itd.

Już w przedszkolu dzieci uczą się pewnych postaw moralnych i społecznych. Powinny być one w kolejnych latach rozwijane i uzasadniane na różne sposoby. Jednak nie mogą być dziecku narzucone bez jakichkolwiek wyjaśnień. Dziecko w tym wieku zadaje wiele pytań, jest ciekawe świata, domaga się objaśniania wielu zagadkowych spraw. Zwłaszcza jeśli jakieś zagadnienia interesują je szczególnie, np.: przyroda, samochody, książki, zwierzęta, budowa domu…

Zarówno w szkole, jak i w domu dorośli powinni starać się zrozumieć ciekawość dzieci i zadbać o jej zaspokajanie w wielu możliwych dziedzinach. Pytać o to, co lubią, może coś zbierają, kolekcjonują, na jaki temat szczególnie chcą się czegoś jeszcze dowiedzieć itd.

Często obserwuję, że dzieci w klasach młodszych zajmują się kolekcjonowaniem np. znaczków pocztowych, pocztówek, karteczek z obrazkami z notesów, naklejek i innych rzeczy. Gdy je zagadnąć o ich zbiory, bardzo chętnie pokazują i opowiadają o nich żywo. Czują się wtedy docenione, widzą sens tego, co robią oraz mają okazję wykazać się tym, co wiedzą. Podobnie podczas zajęć edukacyjnych można dostrzec różnorodne zainteresowania i zdolności u dzieci. Warto o nich mówić głośno i nagradzać pochwałą za każdy nawet mały postęp w jakiejś dziecku bliskiej dziedzinie. Jedne dzieci pięknie opowiadają, inne ładnie piszą, jeszcze inne oryginalnie rysują czy malują, tańczą, śpiewają, dbają o rośliny doniczkowe w klasie itd. Te i wiele innych zainteresowań oraz zdolności uczniów są bardzo ważnymi elementami edukacji, powinniśmy je jak najwcześniej wykrywać. Wstępnym krokiem jest już motywowanie dzieci wraz z ich rodzicami do rozwoju mniejszych lub większych talentów. Znamy doskonale mądre i jakże prawdziwe powiedzenie, że „ćwiczenie czyni mistrza”. W bardzo wielu przypadkach okazało się, że wykryty w porę i rozwijany w miarę możliwości talent u dziecka, stał się jego zawodem czy też życiową pasją.

Wiele pomysłów zamieszczonych w tej książce ma na celu między innymi ośmielenie dzieci do tego, aby chętnie i bez obaw opowiadały o tym, co je interesuje, co lubią robić i co wychodzi im najlepiej.

Charakterystyka zajęć

Od wielu lat interesuję się psychologią, czytam książki z tej dziedziny, ukończyłam kilka kursów, na których psychologia była jednym z elementów edukacji. Uważam, że jest to podstawa wszelkich nauk pedagogicznych i oczywiście zawodu nauczyciela.

Wiem z własnego doświadczenia, że dobry nauczyciel powinien mieć obok wiedzy teoretycznej i metodycznej szeroką wiedzę psychologiczną. Bogaty w wiedzę z tych dziedzin z pewnością lepiej zrozumie swych wychowanków, pomogą mu w tym różnego rodzaju gry, zabawy, konkursy, rundki z dokańczaniem zdań i inne.

Dają one nauczycielowi możliwość bardziej wnikliwego poznania dzieci, ich zalet i wad, ich zainteresowań, talentów, często też ukrytych problemów. Właśnie podczas takich zajęć, gdy dziecko, bawiąc się, odsłania się nieświadomie, nauczyciel bacznie obserwuje i porównuje, wyciąga wnioski…

Wstępnym etapem jest takie organizowanie zajęć, takie traktowanie dzieci, aby im pomagać. Przykładowo są zabawy, w których angażują się nawet słabsze i niechętne dzieci. Jeśli zdarzy się jednak, że dziecko zdecydowanie nie chce brać udziału w zabawie, może sobie obserwować z boku, jak bawią się koledzy i koleżanki. W rundkach, które najczęściej zorganizowane są w kręgu, aby lepiej się poznawać, nawet bardzo nieśmiałe dzieci coś nam kolejno powiedzą. Z biegiem czasu, odpowiednio zachęcone, będą mówiły więcej i bardziej otwarcie.

Dzieci zwracające na siebie uwagę choćby dziwnym czy złym zachowaniem może w trakcie zabawy odkryją swe karty i wyjawią, dlaczego są złe na coś lub na kogoś, a może kogoś lub czegoś nie lubią. Będzie to cenna wskazówka dla nauczyciela, jak nadal z nimi postępować, aby wzajemna współpraca w szkole była miła dla obu stron.

Ja często organizuję takie mini zajęcia przed nauczaniem blokowym lub w trakcie, gdy zachodzi potrzeba. Bywa, że widzę taką konieczność, aby wszystkie dzieci w klasie były zrelaksowane, zadowolone i mogły się lepiej skoncentrować na dalszych zajęciach edukacyjnych.

Jak w każdej klasie wiele razy zdarza się, że niektóre dzieci przychodzą do szkoły smutne, zatroskane, zniechęcone czy wręcz zmęczone. Ważną rolę spełniają wtedy gry i zabawy tzw. psychologiczne, mające na celu poprawę nastrojów dzieci czy też możliwość „wygadania się”, czyli wyrzucenia z siebie tego, co dręczy. Bardzo istotne jest odpowiednie nastawienie i zachowanie nauczyciela. Dzieci bowiem bacznie obserwują i są bardzo ostrożne w rozmowie, która dotyczy uczuć i emocji. Jest to również trudne dla dzieci. Aby takie zabawy osiągnęły swój cel, powinny być przeprowadzane stopniowo od najłatwiejszych do coraz trudniejszych. Mam na myśli, że dzieci będą miały w miarę duże zaufanie do nauczyciela i coraz swobodniej będą umiały opowiadać o swych uczuciach i stanach emocjonalnych. W przeciwnym wypadku niewiele będziemy w stanie zrobić, aby rozwiązać nurtujące je problemy.

Często w ciągu dnia w szkole dziecko zmienia swoje nastawienie do nauki, kolegów, szkoły. Przyczyny są rozmaite, choć dobrze nam, nauczycielom znane. Chodzi mi o różnego rodzaju sprzeczki, zaczepianie słabszych przez silniejszych, przezywanie kolegów, dokuczanie młodszym lub bardziej nieśmiałym, wreszcie kłótnie, a nawet bójki. Naturalnie wszystkie wymienione przeze mnie i wiele innych konfliktów mają swoje przyczyny. Często wiele czasu potrzeba, aby tego rodzaju problemy rozwiązać. Podkreślę również, że jest to zadanie bardzo trudne i wymagające od nauczyciela szczególnych umiejętności. Bywa, że tego rodzaju wydarzenia, jak klasowe kłótnie czy sprzeczki, których dzieci nie są w stanie same rozwiązać czy zażegnać stają się kanwą do zajęć, o których tu piszę. Są punktem wyjścia dla dyskusji klasowej lub rundki wyjaśnianej potem przez uczestników i obserwatorów. To znowu jest okazja dla nauczyciela, aby zauważyć pewne cechy swoich wychowanków, śledzić tok ich myślenia, zbadać ich zaradność życiową oraz jakże istotne nastawienie do siebie dzieci w klasie. Podczas takich właśnie zajęć okazuje się, kto i jakie ma zdolności czy wiedzę. Badamy je, słuchając uważnie wypowiedzi dzieci oraz obserwując ich sposób postępowania w różnych sytuacjach. Podchodzimy zatem do sprawy bardziej psychologicznie.

Wskazania organizacyjno-metodyczne

Organizacja pomysłów, które znajdują się w tej książce, nie jest bardzo trudna. Nie ma konieczności stosowanie, a co za tym idzie, przygotowywania dużej ilości pomocy. W opisanych tu zabawach, grach itp. nastawiamy się na psychologiczną stronę nauczania i wychowania. Mamy bowiem poprzez nie dowiadywać się o uczniach, rozwijać pozytywne postawy moralne i społeczne, pomagać w pokonywaniu różnych przeszkód, zachęcać do współpracy w zespole, uczyć asertywnych zachowań, uczyć wyrażać własne zdanie. Najważniejsze to uczyć dzieci wiary we własne siły i możliwości, aby dążyły do celów, które sobie wyznaczą, aby stopniowo stawały się w pełni wartościowymi ludźmi i zdawały sobie z tego sprawę. Prezentowane tu gry i zabawy mogą być stosowane na początku, w trakcie lub na końcu zajęć zintegrowanych, w zależności od celów, jakie sobie wyznaczymy, czy też życie nam podsunie. Jednak nie powinny być przeprowadzane w pośpiechu i atmosferze zdenerwowania.

Dzieci podczas takich zajęć mają czuć się swobodnie, mają się zrelaksować lub skoncentrować. Nauczyciel powinien specjalnie zarezerwować czas na tego typu zajęcia i odpowiednio je wpleść w program kilkugodzinnego dnia nauki. Wówczas będą te gry i zabawy mogły efektywnie realizować cele, do których zostały opracowane.

Przedstawione tutaj pomysły zajęć służą między innymi:

– rozwojowi osobistemu każdego ucznia,

– odprężeniu przed lub w trakcie albo po nauce,

– integracji klasy lub grupy,

– budowaniu poczucia własnej wartości,

– przyswajaniu określonych umiejętności,

– pomaganiu uczniom w porządkowaniu i rozwiązywaniu problemów,

– pomaganiu w znalezieniu własnego miejsca w grupie, klasie, rodzinie, szkole, całej społeczności,

– uczeniu współpracy w grupie, klasie…,

– uwrażliwianie na innych ludzi oraz ich uczucia,

– budowaniu poczucia zaufania,

– uczeniu efektywnej komunikacji,

– porozumieniu między uczniami w klasie o różnych temperamentach (charakterach),

– wyrobieniu poczucia bezpieczeństwa,

– uczeniu wyrażania własnych sądów, myśli i opinii,

– kształtowaniu zachowań asertywnych, czyli takich, które nie szkodzą ani jednej ani drugiej stronie,

– zdyscyplinowaniu całej grupy czy klasy,

– lepszej koncentracji wszystkich uczniów,

– kształceniu umiejętności wypowiadania się i słuchania,

– mobilizowaniu do ładu i porządku podczas zajęć,

– umożliwianiu swobodnego wypowiadania się na temat własnych uczuć i stanów emocjonalnych oraz ich ewentualnych przyczyn,

– rozwijaniu aktywności społecznej i wielu innym ważnym celom.

Naturalnie widać, że sporo celów pokrywa się z tymi, które odnosiły się do gier i zabaw dotyczących języka polskiego, matematyki i środowiska. Taki stan rzeczy ma miejsce właśnie w nauczaniu zintegrowanym, gdzie dziecko staje się podmiotem nauczania i wychowania.

Pomysły zajęć relaksujących oraz rozwijających fantazję, zainteresowania i zdolności uczniów

Po kilku wstępnych rozdziałach przechodzę wreszcie do zaprezentowania moich pomysłów. Wzięły się one z własnego doświadczenia, czasem są moją wersją pomysłów zaczerpniętych z książek lub kursów, a stosownie do potrzeb przekształconych. Większość z nich zawdzięczam moim wychowankom, gdyż swoim zachowaniem mobilizowali mnie do wymyślania różnych ciekawych gier i zabaw. Lubią poznawać ciągle coś nowego, oryginalnego, lubią wypowiadać się na bliskie im i mnie tematy. Dlatego każdy wspólnie wypróbowany pomysł był okazją do lepszego poznania siebie nawzajem. Także do zwiększenia poczucia wartości przez uczniów, jak również przeze mnie, to prawda.

Podczas przeprowadzania zabaw, gier i innych zajęć dowiedziałam się, jak dzieci wspaniale obserwują i reagują na różne sytuacje, zachowania i problemy. Wiem dzięki tym zajęciom, że dzieci widzą o wiele więcej niż nam, dorosłym, się wydaje. Mają także mnóstwo własnych koncepcji, często prawidłowych i dość oryginalnych na rozwiązywanie problemów nie tylko swoich, ale również dorosłych.

Obserwuję, że zajęcia tego rodzaju są bardzo lubianą przez dzieci formą nauki i zabawy. Dzieci zarówno chętnie się poruszają, jak i wypowiadają na interesujące je tematy. Bywa, że czas przewidziany na daną zabawę trzeba przedłużyć, gdyż zainteresowanie jest duże, i chętnych do wypowiedzi wielu. Często spotykana forma kręgu w tego typu zajęciach spodobała się bardzo dzieciom, gdyż trochę przypomina przedszkole, a także daje możliwość przyjrzenia się rówieśnikom. Jest to bardzo ważne w integracji grupy czy klasy. Dzieci chętnie biorą udział w zajęciach, które poniżej przedstawiam. Okazją do ich przeprowadzenia staje się często szkolne życie uczniów i przypadki nim rządzące. Mają także przygotować młodych ludzi do kolejnych coraz poważniejszych przygód życiowych.

Zapraszam do zapoznania się z moimi propozycjami i mam nadzieję, że dostarczą one wielu niezapomnianych, miłych chwil spędzonych w szkole. Oto one:

1. W jakim jesteś nastroju? — wywiad i rundka

Nauczyciel poleca dzieciom, aby dobrały się parami. Następnie zachęca do przeprowadzenia wywiadów między dziećmi w parach na temat: W jakim jesteś nastroju? Co wpłynęło na Twoje samopoczucie? Najpierw jedno dziecko pyta — a drugie odpowiada. Po kilku minutach zmiana.

Następnie pary siadają w kole i kolejno mówią o sobie nawzajem, w jakim nastroju jest dziś mój kolega, moja koleżanka.

2. Dlaczego dziś przyszłam, przyszedłem do szkoły? — rundka

Dzieci siedzą w kole. Nauczyciel zaczyna mówić, że każdy z obecnych mniej lub bardziej chętnie przyszedł dziś do szkoły. Następnie prosi, aby dzieci po chwili namysłu kolejno odpowiadały, w jakim celu przyszły do szkoły — po co, dlaczego? Nauczyciel zaczyna rundkę i odpowiada na pytanie jednym zdaniem, potem kolejno zaprasza do odpowiedzi inne dzieci.

3. O czym myślisz, gdy patrzysz na maskotkę? — rundka

Dzieci siedzą w kole, a nauczyciel kładzie na środku koła maskotkę (może to być zwierzątko, przytulanka, bohater z bajki itd. — zależnie od tego, co zaplanuje nauczyciel). Następnie siada i mówi, o czym myśli, gdy patrzy na tę maskotkę, np.: Chciałbym pogłaskać tego kotka, bo widzę, że ma miłe futerko. Potem dzieci mówią o tym, co przychodzi im na myśl, gdy patrzą na kotka. Gdy komuś trudno, nauczyciel może zadać łatwe pytanie. Pomoce: maskotka.

4. Co chciałbyś(abyś) dziś robić w szkole? — zabawa z piłką

Dzieci stoją w kole. Nauczyciel w środku. Umawia się z dziećmi, że do kogo rzuci piłkę i zada pytanie — ten ma złapać i odpowiedzieć na pytanie. Pyta: Co chciałabyś dzisiaj robić w szkole, Kasiu?, i rzuca piłkę do dziewczynki. Ta łapie piłkę, odpowiada, np.: Chciałabym grać z koleżanką w klasy. Następnie rzuca piłkę z powrotem do nauczyciela itd.

Nauczyciel może rzucać piłkę kolejno do stojących w kole dzieci lub w różnej kolejności. Ważne, aby nikogo nie pominąć.

Zamiast piłki można rzucać maskotką (miękką) lub kłębkiem włóczki. Następnym razem dzieci mogą do siebie rzucać i zadawać pytanie kolegom i koleżankom.

Pomoce: piłka, maskotka albo kłębek włóczki.

5. Kogo zaprosisz do środka? — zabawa

Dzieci stoją w kole, odwrócone twarzami na zewnątrz koła. Nauczyciel zaprasza do środka jedno dziecko i poleca mu, aby podeszło do kogo chce i zaprosiło do środka, np.: Zapraszam cię Jolu. Gdy oboje są już w środku koła, Jola może podziękować za zaproszenie, np.: Dziękuję za zaproszenie, Łukasz. Wtedy Łukasz idzie do koła i staje tak, jak pozostałe dzieci — tyłem do środka. Teraz Jola może zaprosić jedną osobę, zwracając się do niej po imieniu itd.

6. Z kim chcesz spędzić dzisiejszy dzień? — zabawa

Nauczyciel zaprasza jedno dziecko z ławki na środek. Pozostałe siedzą w ławkach. Pyta: Jacek, z kim z klasy chciałbyś spędzić dzisiejszy dzień? Wybierz te dzieci lub jedno dziecko, a ja na pamiątkę zrobię wam zdjęcie na niby. Wybrane dzieci wychodzą na środek i ustawiają się do zdjęcia z Jackiem. Kiedy niby zdjęcie zrobione, dzieci siadają na miejsca, a nauczyciel prosi, aby następne dziecko zaprosiło kolegów i koleżanki. Może się zdarzyć, że dziecko nie wybierze nikogo (choć bardzo rzadko), wtedy nauczyciel może zapytać, np.: Z kim chciałbyś(abyś) w takim razie spędzić ten dzień?

Zdarza się też, że niektóre dzieci wybierają całą klasę. W tej zabawie każdy ma wolny wybór.

7. Kiedy najłatwiej być grzecznym dzieckiem? — rundka

Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel zagaja krótką mowę o grzeczności, o tym, że dorośli często wymagają od dzieci, aby były grzeczne. Można nawet zadać dzieciom pytanie: Co to znaczy być grzecznym dzieckiem? Z pewnością zgłosi się kilkoro, aby sprecyzować odpowiedź. Następnie nauczyciel zadaje pytanie: Kiedy najłatwiej być grzecznym dzieckiem?, oraz zachęca do odpowiadania kolejno i bez powtarzania odpowiedzi takich samych.

Inną wersją może być pytanie: Kiedy najtrudniej być grzecznym dzieckiem? Jednak łączy się to z niemiłymi dla dzieci skojarzeniami lub wspomnieniami. Można dać maskotkę pierwszemu dziecku i poprosić, aby mówiło (jeśli chce mówić), trzymając lub przytulając tę maskotkę, a potem — aby przekazało maskotkę następnemu dziecku.

Można też umówić się, że jeśli dziecko nie chce powiedzieć na głos, to może po cichu powiedzieć maskotce. Pomoce: maskotka.

8. Czego się ostatnio przestraszyłeś(aś)? — rundka

Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel zagaja krótko, że czasem zdarza się i dorosłym, i dzieciom, że się czegoś przelękną lub wystraszą. Pyta, czy dzieci przeżyły coś takiego. Następnie zachęca, aby każde kolejno powiedziało — czego się w ostatnim czasie, czyli niedawno, przestraszyło. W razie konieczności nauczyciel powinien pocieszyć dziecko lub wyjaśnić to, co dziecko nurtuje.

W tej rundce można też podawać maskotkę kolejnym dzieciom lub położyć ją na krzesełku w środku kręgu. Pomoce: może być maskotka.

9. Moja prośba do ludzi – rundka

Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel zagaja o dobrym samopoczuciu dzieci w klasie. Następnie pyta dzieci, jak sądzą, o co poprosiłby nowy kolega, który miałby od dziś chodzić z nimi do klasy, aby się w niej dobrze czuł. Po kilku odpowiedziach, nauczyciel zachęca, aby teraz dzieci same powiedziały, o co poprosiłyby ludzi (dorosłych, kolegów i koleżanki, rodzeństwo…), żeby dobrze się wśród nich czuły. Pierwszy odpowie nauczyciel, a potem kolejne dzieci. Gdy komuś trudno sformułować odpowiedź, nauczyciel może zadać dodatkowe pytania.

Podobnie jak o nowego kolegę, można zapytać o koleżankę lub maskotkę czy inne zabawki — o co prosiłyby, aby im było dobrze wśród dzieci w klasie.

10. Moje ulubione zajęcia — wywiad

Nauczyciel poleca, aby dzieci dobrały się w pary. Następnie jedno dziecko zadaje drugiemu pytanie: Jakie są twoje ulubione zajęcia? (można ograniczyć się, np. do dwóch). Po odpowiedzi, role się zmieniają, teraz drugie dziecko zapyta, a pierwsze odpowie. Nauczyciel może wyznaczyć czas, np. 6 minut na oba wywiady. Potem, gdy wszyscy skończą, w kręgu opowiadają o ulubionych zajęciach kolegów i koleżanek na podstawie przeprowadzonych wywiadów. Aby zajęcie to wydało się atrakcyjniejsze dla dzieci, można polecić, aby zastosowały mazaki czy pióra jako mikrofony we wzajemnych rozmowach-wywiadach.

Pomoce: mogą być mazaki lub pióra dla każdego po jednym lub dla pary po jednym.

11. Kto chce być dzisiaj królem? — zabawa

Dzieci stoją w rozsypce. Nauczyciel pyta: Kto chce być dzisiaj królem? Spośród zgłaszających się dzieci wybiera jedno i sadza je na tronie (specjalne krzesło). „Król” lub „królowa” ma za zadanie wydać 3 rozporządzenia dla poddanych w swoim królestwie. Gdy je wyda, „poddani” — czyli reszta klasy — wypowiadają się, czy to był dobry, czy zły władca, dobra czy zła królowa.