Ruda, córka Cwiego - ebook
Ruda, córka Cwiego - ebook
Każdy z warszawskich brzegów Wisły opowiada własną, odmienną historię. Prawobrzeżna Praga to kamienice, bramy, bazar, kominy, kolej, hardy, nieco lumpenproletariacki charakter. Lekko tylko ranna w powstaniu, wyszła z tragedii zburzonego miasta bez wielkich strat. Do dziś cieszy się opinią jedynej dotykalnej enklawy mitycznej Warszawy sprzed zniszczenia.
Przez kilka wieków mieszkali tu Żydzi. Ruda, córka Cwiego, spoczęła na praskim cmentarzu, Szmul Zbytkower dał nazwę Szmulowiznie, Gabriel Bergson ufundował Wielką Synagogę, Manas Ryba otworzył bazar, Dawid Rosenblum i Stanisław Najman stworzyli zręby potęgi fabryk Labor i Wulkan. Swój ślad odcisnęli fanatyczny Bal-Czuwe, mistrz bokserski Samuel Kenigswein i Miss Judea Zofia Ołdak.
Prascy Żydzi, podobnie jak cała prawobrzeżna dzielnica, jednocześnie byli częścią Warszawy i czuli swoją odrębność. Nierzadko były to związki bardzo silne, czego dowodzi wydanie praskiej księgi pamięci w Tel Awiwie i utworzenie praskiego ziomkostwa w Paryżu. W relacji z archiwum Ringelbluma opisującej wysiedlenie praskich Żydów do getta czytamy: „Na dzień przed zamknięciem dzielnicy jeden z praskich Żydów, były pracownik mykwy, popełnił w niej samobójstwo – zgodnie ze swoją zapowiedzią, że on Pragi nie opuści”.
Kto był „praskim gaonem”, a kto „genialnym dzieckiem z Pragi”? Gdzie się podziały istniejące jeszcze po wojnie praskie synagogi i domy modlitwy? Adam Dylewski odkrywa te i inne tajemnice żydowskiej Pragi.
Kategoria: | Proza |
Zabezpieczenie: |
Watermark
|
ISBN: | 978-83-8049-798-6 |
Rozmiar pliku: | 8,1 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Na Zamku Królewskim, w Sali Canaletta, wisi wspaniały obraz zatytułowany Widok Warszawy od strony Pragi. Przedstawia on perspektywę znad wysokiego brzegu, niemal bezpośrednio nad szeroko rozlaną Wisłą. W oddali pyszni się bogata panorama stolicy, z rozświetloną bryłą zamku, kościołami, gęstą, schodzącą wprost do rzeki zabudową. Wisła rozcięta jest dużą wyspą, położoną nieco w górę od dzisiejszego mostu Gdańskiego. Południowy kraniec wyspy zabudowano. Jeden z budynków robi wrażenie zwykłej szopy rybackiej, natomiast drugi, jednopiętrowy, ma wyszukaną architekturę jak na położenie niemal pośrodku rzeki, w bezustannym zagrożeniu zalewami.
Reszta tekstu dostępna w regularniej sprzedaży.Przypisy końcowe
Ruda, córka Cwiego
1 I. Schiper, Najstarszy cmentarz żydowski w Warszawie i założenie cmentarza na Pradze, „Głos Gminy Żydowskiej” 1937, nr 2, s. 37–39.
2 A. Jarzębski, Gościniec abo krótkie opisanie Warszawy, Warszawa 1974, s. 11.
3 Za: E. Bergman, „Nie masz bóżnicy powszechnej”. Synagogi i domy modlitwy w Warszawie od końca XVIII do początku XXI wieku, Warszawa 2007, s. 32.
4 Za: M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana, t. 1, Warszawa 1843, s. 478.
5 Za: W. J. Wójtowicz, Dzieje Pragi warszawskiej od czasów najdawniejszych do obecnych, Warszawa 1934, s. 17.
6 Tamże, s. 13–18. P. Fijałkowski, Społeczność żydowska jako składnik zróżnicowania etnicznego i wyznaniowego Pragi w XVII–XIX wieku Odkrywanie żydowskiej Pragi. Studia i materiały, red. Z. Borzymińska, Warszawa 2014, s. 28. M. Horn, Regesty dokumentów z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce 1766–1772, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1984, nr 3/4, s. 164.
7 H. Nussbaum, Szkice historyczne z życia Żydów w Warszawie, Warszawa 1881, s. 5.
8 Za: H. Węgrzynek, Socjotopografia skupiska żydowskiego na Pradze u schyłku XVIII wieku Odkrywanie żydowskiej Pragi…, dz. cyt., s. 53. M. Majewski, Przestępczość żydowska w Warszawie doby Sejmu Wielkiego, „Kwartalnik Historii Żydów” 2010, nr 1, s. 144.
9 Informatio de statu parochiae et ecclesiae Skaryszowiensis cum responsione ad omnes articulos et questiones data anno 1775 Materiały do dziejów Ziemi Płockiej. Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII w., t. 8, red. M. Grzybowski, Płock 1996, s. 80.
10 H. Węgrzynek, Socjotopografia skupiska żydowskiego na Pradze…, dz. cyt., s. 52, 61. E. Ringelblum, Johann Anton Krieger – drukarz ksiąg hebrajskich w Nowym Dworze (o jego działalności w latach 1781–1795), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1962, nr 2, s. 54.
11 Za: M. Horn, Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej z 1780 r. do historii Żydów w Polsce, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1985, nr 3, s. 105.
12 Za: tamże.
13 Za: tamże, s. 106.
14 Z. Borzymińska, Szmul Zbytkower i jego Chewra Kadisza (Święte Bractwo) Odkrywanie żydowskiej Pragi…, dz. cyt., s. 70. I. Schiper, Cmentarze żydowskie w Warszawie, Warszawa 1938, s. 6.
15 H. Kirszenbaum, Bractwo Pogrzebowe na Pradze, „Kwartalnik Poświęcony Badaniu Przeszłości Żydów w Polsce” 1913, nr 3, s. 138.
16 Za: Z. Borzymińska, Szmul Zbytkower…, dz. cyt., s. 75.
17 H. Kirszenbaum, Bractwo Pogrzebowe na Pradze, dz. cyt., s. 135.
18 I. Schiper, Najstarszy cmentarz żydowski w Warszawie…, dz. cyt.
19 H. Nussbaum, Szkice historyczne…, dz. cyt., s. 28.
20 Za: P. Fijałkowski, Społeczność żydowska…, dz. cyt., s. 31.
21 H. Nussbaum, Szkice historyczne…, dz. cyt., s. 89.
22 Z pinkasu Bractwa pogrzebowego praskiego, „Kwartalnik Poświęcony Badaniu Przeszłości Żydów w Polsce” 1912, nr 1, s. 139.
23 Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Centralne Władze Wyznaniowe, Zespół akt Dozoru Bóżniczego na Pradze, sygn. 1717, k. 27.
24 Tamże, k. 7, 8.
25 Tamże.
26 I. Schiper, Cmentarze żydowskie w Warszawie, dz. cyt., s. 69.
27 Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Centralne Władze Wyznaniowe, Zespół akt Dozoru Bóżniczego na Pradze, sygn. 1717, k. 204.
28 I. Schiper, Cmentarze żydowskie w Warszawie, dz. cyt., s. 154–156, 197.
29 Odkryto groby na Bródnie, Wirtualny Sztetl, 15.02.2013, sztetl.org.pl/pl/cms/aktualnosci/3157,odkryto-groby-na-brodnie, dostęp: 15.01.2015 (strona już nieaktywna). I. Schiper, Cmentarze żydowskie w Warszawie, dz. cyt., s. 155.
30 Jesteśmy w Warszawie…, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1982, nr 1–2, s. 112.
31 Tamże, przyp. 5.
32 Tamże, przyp. 9.
33 H. Nussbaum, Szkice historyczne…, dz. cyt., s. 78, 79.
34 Adries-Kaliendar Gor. Warszawy na 1914 God, red. N. Akajomow, Warszawa 1914, s. 243. I. Schiper, Cmentarze żydowskie w Warszawie, dz. cyt., s. 159–164.
35 Za: Ł. Zwaliński, Cmentarz żydowski na Targówku, Histmag, 4.02.2015, histmag.org, bit.ly/2KkvH7a, dostęp: 28.12.2017.
36 I. Schiper, Cmentarze żydowskie w Warszawie, dz. cyt., s. 162, 163.
37 Tamże, s. 198–200.
38 Sprawozdanie Zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie za lata 1926–1930, Warszawa 1931, s. 128, 129.
39 „Nasz Przegląd” 1923, nr 120.
40 I. Schiper, Cmentarze żydowskie w Warszawie, dz. cyt., s. 201.
41 Tamże, s. 196.
42 J. Kasprzycki, Daleko za miastem J. Kasprzycki, Korzenie miasta. Warszawskie pożegnania, t. 3: Praga, Warszawa 1998, s. 108.
43 M. Mayzel, Budżet Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie na rok 1938, „Głos Gminy Żydowskiej” 1938, nr 9, s. 198.
44 M. Mayzel, Rok działalności (12.I.1937 – 31.XII.1937), „Głos Gminy Żydowskiej” 1938, nr 2, s. 27.
45 J. Kasprzycki, „Biruta i kirkut” J. Kasprzycki, Korzenie miasta, dz. cyt., s. 20.
46 L. Przysuskier, Cmentarze żydowskie w Warszawie. Przewodnik ilustrowany, Warszawa 1936, s. 85.
47 Tamże.
48 Tamże, s. 70, 72.
49 H. Nussbaum, Szkice historyczne…, dz. cyt., s. 86.
50 S. Sebyłowa, Notatki z prawobrzeżnej Warszawy, Warszawa 1985, s. 122.
51 A. Czerniaków, Dziennik getta warszawskiego, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1972, nr 3/4, s. 68.
52 E. Ringelblum, Kronika getta warszawskiego. Wrzesień 1939 – styczeń 1943, wstęp i red. A. Eisenbach, przeł. A. Rutkowski, Warszawa 1988, s. 370.
53 Czy cmentarz na Bródnie nadal pozostanie pastwiskiem, „Robotnik” 1947, nr 335.
54 H. Faryna-Paszkiewicz, P. Paszkiewicz, M. Krajewska, Cmentarze żydowskie w Warszawie, dz. cyt., s. 21.
55 Tamże, s. 22.
56 Tamże, s. 23.
57 Por. odnośny werset w: Sentencje Ojców. Pirke Awot, przeł. M. Friedman, Kraków 2014.
58 H. Faryna-Paszkiewicz, P. Paszkiewicz, M. Krajewska, Cmentarze żydowskie w Warszawie, dz. cyt., s. 22, 23.WYDAWNICTWO CZARNE sp. z o.o.
czarne.com.pl
Sekretariat: ul. Węgierska 25A, 38-300 Gorlice
tel. +48 18 353 58 93, fax +48 18 352 04 75
[email protected], [email protected]
[email protected], [email protected]
[email protected]
Redakcja: Wołowiec 11, 38-307 Sękowa
[email protected]
Sekretarz redakcji: [email protected]
Dział promocji: ul. Marszałkowska 43/1, 00-648 Warszawa
tel./fax +48 22 621 10 48
[email protected], [email protected]
[email protected], [email protected]
[email protected]
Dział marketingu: [email protected]
Dział sprzedaży: [email protected]
[email protected], [email protected]
Audiobooki i e-booki: [email protected]
Skład: d2d.pl
ul. Sienkiewicza 9/14, 30-033 Kraków
tel. +48 12 432 08 52, [email protected]
Wołowiec 2018
Wydanie I