Rząd wszechmogący. Narodziny państwa totalnego i wojny totalnej - ebook

MECENASI WYDANIA:

Bartosz Baranowski

Marcin Gmaj

Robert Iwaszkiewicz

Bartosz Jakusz

Łukasz Szostak

Jacek Wilk

Kamil Becmer

Konrad Berkowicz

Robert Ciborowski

Mirosław Janisz

Kamil Kopeć

Daniel Marcin Krawieczyński

Witold Kwaśnicki

Paweł Młynarek

Konrad Niemotko

Waldemar Szewc i Piotr Szewc

+-----------------------------------+-----------------------------------+
| Marek Barciński | Adrian Łazarski |
| | |
| Kamil Deleżuch | Mateusz Małż |
| | |
| Gniewomir Dziadek | Gracjan A. Majewski |
| | |
| Grzegorz Gawinowski | Rafał Podgórski |
| | |
| Daniel Góra | Alfred Podstolski |
| | |
| Kamil Grzebyta | Tomasz Polkowski |
| | |
| Adrian Grzemski | Andrzej Pondarzewski |
| | |
| Tomasz Hrycyna | Michał Puszkarczuk |
| | |
| Konrad Janiec | Jacek Rusiecki |
| | |
| Łukasz Jasiński | Jakub Sabała |
| | |
| Krzysztof Karp | Maciej Szymański |
| | |
| Michał Klich | Michał Woźnikiewicz |
| | |
| Agnieszka i Łukasz Krzymowscy | |
+-----------------------------------+-----------------------------------+PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO

Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa oddaje w ręce czytelnika polskie tłumaczenie książki pt. Rząd wszechmogący. Narodziny państwa totalnego i wojny totalnej. Została ona po raz pierwszy wydana w 1944 roku, kiedy uwagę całego ówczesnego świata przykuwała walka z nazizmem. Ludwig von Mises (1881–1973) był już od czterech lat w Stanach Zjednoczonych, gdzie z powodu swojego żydowskiego pochodzenia wyemigrował w obawie o swoje życie. Do opuszczenia ojczystej Galicji zmusiła go zbrodnicza ideologia nazizmu. Będąc na emigracji, swoją pierwszą książkę poświęca niemieckiemu nacjonalizmowi. Nie jest to jednak książka historyczna ani oparta na jego osobistych doświadczeniach. O nazizmie Mises pisze jako ekonomista. Genezy powstania niemieckiego nacjonalizmu upatruje on w błędnej ekonomicznej ideologii opartej na socjalistycznych założeniach i przestrzega nas, że może ona przyczynić się do powstania innych nacjonalizmów w dowolnym miejscu na świecie, gdyż nie jest ona pochodną narodowych cech narodu niemieckiego lub szowinizmu.

Mises jest czołowym przedstawicielem szkoły austriackiej w ekonomii. Jego gospodarczy liberalizm nie ma nic wspólnego z anarchizmem, który uważa za utopię. Według austriackiego ekonomisty ograniczony rząd jest konieczny, gdyż bez stałej groźby użycia siły pokojowe istnienie społeczeństwa byłoby zagrożone. Państwo zawsze cechuje się przymusem. Głównym i jedynym zadaniem państwa jest według Misesa ochrona własności prywatnej, wolności obywateli i pokojowych relacji międzyludzkich. Państwo liberalne korzysta z przemocy i przymusu, ale ogranicza się tylko do niewielkiej sfery życia swoich obywateli. W przeciwieństwie do liberałów, dla nazistów przemoc i przymus były podstawowym sposobem działania i osiągania wyznaczonych celów.

Austriacki ekonomista twierdzi, że człowiek jest ze swej istoty bytem społecznym i jako byt wyizolowany jest tyko myślową konstrukcją. Ludzie potrzebują państwa jako niezbędnego narzędzia do osiągniecia swoich celów. Ograniczony rząd powinien jednak respektować prawa prakseologii, które rządzą ludzkim działaniem, jeżeli chce osiągnąć cele, dla których wykorzystuje się instytucję państwa. Mises swoje główne dzieło Ludzkie działanie rozpoczyna od wykładu z prakseologii, która jest nauką o każdym rodzaju ludzkiego działania, a ekonomia jest tylko jej najbardziej rozwiniętą dziedziną. Prakseologia zajmuje się ogólną teorią celowego ludzkiego działania bez względu na cele, jakie człowiek zamierza osiągnąć. Wewnętrzna logika, którą kieruje się człowiek w działaniu, ma swoje daleko idące konsekwencje nie tylko dla sfery ekonomicznej, lecz także dla każdej innej dziedziny ludzkiego życia.

Wychodząc od teoretycznej ekonomii i praktycznego liberalizmu, Mises wskazuje podstawowe błędy niemieckiego nacjonalizmu. Dążenie Niemców do poszerzenia Lebensraum wynikało przede wszystkim z błędnych ekonomicznych doktryn nakazujących dążyć do samowystarczalności, a nie do wolnego handlu i współpracy z innymi narodami.

Przed lekturą książki Misesa o nazizmie warto pamiętać, że austriacki ekonomista jest zdecydowanym krytykiem podstawowego twierdzenia, że opisując działanie jednostki na wolnym rynku, można wykorzystywać samą kategorię homo oeconomicus. Współczesnej ekonomii brakuje właściwej antropologii jako punktu wyjścia do zrozumienia i opisania ludzkiego działania. Proponowany model człowieka stanowi znaczne uproszczenie i sprowadza jego działanie do modelu stosowanego w dziewiętnastowiecznej fizyce. Subiektywistyczna teoria wartości, na podstawie której Mises buduje cały swój traktat ekonomiczny, nie pozwala mu myśleć o działaniu człowieka jako kierowanym wyłącznie pobudkami ekonomicznymi. Człowiek działa racjonalnie i zawsze maksymalizuje swoją użyteczność, dlatego że realizuje własne zamiary. Do tego celu potrzebuje przestrzeni wolności, którą zapewnia mu własność prywatna. Naziści sprowadzili własność prywatną do fikcji i dlatego Niemcy stali się tylko elementami bezdusznej machiny społecznej.

Książka Misesa jest wciąż aktualna. Nie ma już niemieckiego nazizmu, ale pozostał problem rodzących się w głowach polityków nowych nacjonalizmów. Austriacki ekonomista trafnie pisze, że „podstawowe założenia ideologii nazizmu nie różnią się od tych, na których opierają się powszechnie akceptowane ideologie społeczne i ekonomiczne”. Mises wydał swoją książkę pod koniec drugiej wojny światowej w Stanach Zjednoczonych. Od tego czasu na świecie niewiele zmieniło się na lepsze. Ciągle panuje antykapitalistyczna mentalność podsycana przez polityków, którzy kierują się sprawiedliwością społeczną. Kapitalizm jest oskarżany o pogłębianie społecznego rozwarstwienia i biedy. Politycy nie wyobrażają sobie rządu, który nie interweniowałby w gospodarkę. Związki zawodowe decydują o ustalaniu minimalnych stawek płac. W sferze finansowej dominuje polityka łatwego pieniądza, czyli ekspansja kredytowa, a powrót do parytetu złota uważa się za niemożliwy. Wszystkie rządy wolą eksport od importu i nie widzą niczego złego w polityce narodowego protekcjonizmu. Trudno w to uwierzyć, ale te same ideologiczne założenia, które stworzyły nazizm i przekonały Niemców do pójścia na wojnę w celu poszerzenia przestrzeni życiowej, są przyjmowane za dobrą monetę przez masy we współczesnym świecie.

Dzisiaj świat bezskutecznie próbuje wyjaśnić przyczynę współczesnych dyktatur i wojen. Intuicja słusznie podpowiada, że jest nią nacjonalizm, ale nie potrafimy go właściwie zdefiniować. Nie uda się nam tego dokonać bez odwołania się do ekonomii i zrozumienia jej klasyków. Wolny handel, jak wykazał David Ricardo, służy interesom danego kraju nawet wtedy, gdy wszystkie inne kraje opowiadają się za protekcjonizmem. Mises trafnie zauważa, że liberalizm gospodarczy poniósł klęskę w połowie XIX wieku w Niemczech i zostawił intelektualną pustkę, w której narodziła się ideologia niemieckiego nacjonalizmu.

Ta pustka istnieje do dzisiaj. Na początku XXI wieku liberalizm jest ciągle niszowym intelektualnym prądem i jest mu daleko do tego, aby był w stanie przeciwstawić się wszechobecnej polityce państwowego interwencjonizmu. Miejmy nadzieję, że lektura książki Misesa pomoże nowym elitom intelektualnym zrozumieć, że tylko w oparciu o wolny handel i dobrowolną współpracę między ludźmi różnych języków i ras będzie można stworzyć podwaliny dla pokojowego współżycia wszystkich narodów.

dr Jacek Gniadek SVD
sierpień 2018PRZEDMOWA

W rozwiązywaniu problemów z zakresu polityki społecznej i gospodarczej nauki społeczne poszukują odpowiedzi wyłącznie na jedno pytanie: czy proponowane środki są adekwatne do osiągnięcia zakładanych celów, czy też skutkują osiągnięciem takiego stanu, który – z punktu widzenia zwolenników stosowania tych środków – jest mniej pożądany niż stan poprzedni, który miał ulec zmianie? Ekonomista nie zastępuje osądów swoich współobywateli o ostatecznych celach swoimi osądami na ten temat. Pyta jedynie, czy cele, do których dążą narody, rządy, partie polityczne i grupy nacisku, można osiągnąć, wykorzystując środki po temu wybrane.

Trzeba podkreślić, że jest to niewdzięczne zadanie. Większość ludzi nie znosi krytyki swoich poglądów na kwestie społeczne czy gospodarcze. Nie rozumieją oni, że powstające wątpliwości dotyczą jedynie doboru metod, a nie zakładanych ostatecznych celów. Nie są przygotowani na to, by przyznać rację ekonomistom, którzy twierdzą, że te same cele można by osiągnąć łatwiej, gdyby posłuchano ich rad, niż wtedy, gdy się ich rady ignoruje. Nazywają oni przy tym wrogiem narodu, rasy lub grupy każdego, kto ośmiela się krytykować hołubioną przez nich politykę.

Ów fanatyczny dogmatyzm jest zgubny i stanowi jedną z kluczowych przyczyn obecnej sytuacji międzynarodowej. Ekonomista, który twierdzi, że płace minimalne nie są odpowiednim środkiem służącym poprawie poziomu życia pracowników najemnych, nie jest prześladowcą ani wrogiem robotników. Przeciwnie, proponując bardziej adekwatne metody poprawy zamożności pracowników najemnych, wnosi tyle, ile tylko potrafi, do wspierania wzrostu ich zamożności.

Wskazywanie korzyści, jakie każdy czerpie z faktu funkcjonowania kapitalizmu, nie jest równoznaczne z ochroną osobistych interesów kapitalistów. Ekonomista, który przed czterdziestu czy pięćdziesięciu laty bronił systemu prywatnej własności i wolnej przedsiębiorczości, nie walczył w obronie egoistycznych interesów klasowych ówczesnych bogaczy. Pragnął jedynie swobody dla nieznanych mu współczesnych, którzy pozostawali bez grosza, lecz byli na tyle pomysłowi, że stworzyli wszystkie dobra, które czynią wygodniejszym życie zwykłych ludzi. To prawda, że wielu przemysłowców, którzy byli prekursorami tych przedsięwzięć, stało się bogaczami. Jednakże zdobyli oni swoje majątki, tworząc dla ludności samochody, samoloty, odbiorniki radiowe, lodówki, filmy oraz rozliczne – choć zapewne mniej spektakularne, to z pewnością nie mniej przydatne – wynalazki. Efekty tej ludzkiej działalności z pewnością nie były osiągnięciami biur planistycznych ani biurokratów. Żadne z ulepszeń technicznych nie może być przypisane Sowietom. Najlepszym, co osiągnęli Rosjanie, było skopiowanie udogodnień wprowadzanych przez kapitalistów, których tak zaciekle dyskredytują. Ludzkość nie osiągnęła ostatecznego stopnia zaawansowania technologicznego. Wciąż jest miejsce na dalszy postęp i dalszą poprawę warunków życia. Duch kreatywności i wynalazczości trwa mimo zapewnień, że jest inaczej. Niemniej rozwija się on tylko tam, gdzie panuje wolność gospodarcza.

Ekonomista, który udowadnia, że naród (przyjmijmy, że są to mieszkańcy wyspy Thule) szkodzi swoim żywotnym interesom w prowadzonej polityce handlu zagranicznego i w rozwiązywaniu problemów mniejszości narodowych na swoim terytorium, nie jest wrogiem wyspy Thule ani jej mieszkańców.

Daremne jest przyklejanie etykietek krytykom niewłaściwie prowadzonej polityki i rzucanie podejrzeń na ich motywy. Może to zagłuszyć głos prawdy, ale nie sprawi, że błędna polityka stanie się właściwa.

Obrońcy totalitarnej kontroli nazywają stanowisko swoich oponentów negatywizmem. Udają, że dążą do poprawy niezadowalających warunków, podczas gdy inni stawiają sobie za cel, aby one wciąż panowały. Taki osąd charakterystyczny jest dla analizy kwestii społecznych z punktu widzenia biurokratów o wąskich horyzontach. Tylko oni są w stanie uznać takie działania jak powoływanie nowych urzędów, ogłaszanie nowych zarządzeń i dekretów czy zwiększanie zatrudnienia w sektorze publicznym za pozytywne i skuteczne, a wszystko inne za przejaw bierności i akceptacji istniejącego stanu rzeczy.

Program wolności gospodarczej nie jest jednak negatywistyczny. Dąży do pozytywnego celu, jakim jest ustanowienie i ochrona systemu gospodarki rynkowej opartej na prywatnej własności środków produkcji i wolnej przedsiębiorczości. Jego celem jest wolna konkurencja i suwerenność konsumentów. Logicznym następstwem tych postulatów jest to, że prawdziwi liberałowie sprzeciwiają się wszelkim dążeniom zmierzającym do zastąpienia działania nieskrępowanego mechanizmu rynkowego kontrolą rządu. Laissez faire, laissez passer nie oznacza „niech zło trwa”. Przeciwnie – oznacza: nie ingeruj w działanie rynku, ponieważ ingerencja ta nieuchronnie prowadzić musi do ograniczenia produkcji i zubożenia ludności. Oznacza nawet więcej: nie próbuj likwidować ani paraliżować systemu kapitalistycznego, który – pomimo wszelkich przeszkód stwarzanych mu przez rządy i polityków – doprowadził do bezprecedensowego wzrostu poziomu życia ludności świata.

Wolność nie jest zatem – wbrew temu, co twierdzili niemieccy prekursorzy nazizmu – ideałem negatywnym. To, czy koncepcja przedstawiana jest w formie afirmatywnej, czy negatywnej, jest wyłącznie kwestią językową. Wolność od niedostatku jest równoznaczna z dążeniem do zapewnienia takiego stanu, w którym ludzie są lepiej zaopatrzeni w artykuły pierwszej potrzeby. Wolność słowa jest równoznaczna z takim stanem rzeczy, w którym każdy może powiedzieć to, co chce.

U podstaw wszystkich doktryn totalitarnych leży przekonanie, że władcy są mądrzejsi i bardziej szlachetni niż ich poddani, z czego wynika, że wiedzą lepiej od ich poddanych, jakie są ich potrzeby. Werner Sombart – przez wiele lat fanatyczny zwolennik marksizmu, a później nie mniej fanatyczny orędownik nazizmu – śmiało utrzymywał, że Führer dostaje rozkazy od Boga, najwyższego Führera Wszechświata, oraz że wodzostwo Führera jest prawdziwym objawieniem1. Każdy, kto zgadza się z tym osądem, musi, co oczywiste, porzucić kwestionowanie potrzeby wszechmocy rządu.

Ludzie, którzy nie zgadzają się z takim teoretycznym uzasadnieniem dyktatury, roszczą sobie prawo do swobodnego dyskutowania nad wspomnianym problemem. Nie zapisują państwa wielką literą P; nie uciekają od analizowania metafizycznych aspektów marksizmu i heglizmu. Sprowadzają to wzniosłe krasomówstwo do prostego pytania: czy proponowane środki są adekwatne do osiągnięcia zakładanych celów? Odpowiadając na to pytanie, mają nadzieję, że wyświadczą tym samym przysługę znakomitej większości ludzi.

Ludwig von Mises

Nowy Jork, styczeń 1944 rokuPODZIĘKOWANIA

Jestem wdzięczny Fundacji Rockefellera i Krajowemu Biuru Badań Ekonomicznych (NBER) za wsparcie, które pozwoliło mi podjąć się opracowania tego studium. Henry Hazlitt wydatnie pomógł mi swoimi krytycznymi uwagami i sugestiami oraz przy ostatecznej edycji rękopisu. Arthur Goodman doradzał mi w kwestiach językowych i stylistycznych. Eugene Davidson z Yale University Press pomagał mi w wielu sprawach. Odpowiedzialność za wszelkie wyrażone poglądy, co oczywiste, spoczywa wyłącznie na mnie.PRZYPISY

1 Werner Sombart, Deutscher Sozialismus, Charlottenburg 1934, s. 213; wyd. ang.: Werner Sombart, A New Social Philosophy, tłum. Karl F. Geiser, Princeton 1937, s. 194.

2 Termin „etatyzm” (wywiedzione z francuskiego état – państwo) wydaje mi się bardziej adekwatny niż wymyślony niedawno „statism”, ponieważ jasno podkreśla, że etatyzm nie powstał w krajach anglosaskich, a jedynie ostatnio wkroczył do anglosaskiej myśli politycznej.

3 J.G. Crowther, The Social Relations of Science, London 1941, s. 333.

4 Ibidem, s. 331.

5 Faszyzm także jest totalitarnym systemem z bezwzględnym uciskiem. Niemniej istnieją subtelne różnice między z jednej strony faszyzmem, a z drugiej nazizmem i bolszewizmem. Filozof i historyk Benedetto Croce mieszkał w Neapolu i był stale obserwowany przez policję. Mógł jednak swobodnie napisać i opublikować kilka książek przepojonych ideami demokracji i umiłowania wolności. Profesor Antonio Graziadei, komunista i były deputowany do włoskiego parlamentu, niezłomnie trwał przy swoich komunistycznych ideach. Mimo to mieszkał we Włoszech, pisał i publikował (w renomowanych włoskich wydawnictwach) książki z nurtu ortodoksyjnego marksizmu. Podobnych przykładów jest więcej. Wyjątki te nie zmieniają charakterystycznych cech faszyzmu, jednak historyk nie ma prawa ich ignorować.

6 Salvador de Madariaga, Spain, London 1942, s. 176.

7 Ibidem, s. 185.

8 Ibidem, s. 187.

9 Ibidem, s. 49.

10 Ibidem, s. 197.

11 Ibidem, s. 200.

12 Hans Delbrück, Geschichte der Kriegskunst, t. 4, Berlin 1920, s. 273 i n., 348 i n.

13 Johannes Ziekursch, Politische Geschichte des neuen deutschen Kaiserreiches, Frankfurt 1925, t. 1, s. 29 i n.

14 Heinrich von Sybel, Die Begründung des deutschen Reiches durch Wilhelm I, t. 2, München 1889, s. 375; Ziekursch, Politische Geschichte des neuen deutschen Kaiserreiches, t. 1, s. 42.

15 Otto von Bismarck, Gedanken und Erinnerungen, t. 1, Stuttgart 1922, s. 325 i n.

16 Ziekursch, Politische Geschichte des neuen deutschen Kaiserreiches, t. 1, s. 107 i n.

17 Hermann Oncken, Lassalle, Stuttgart 1904, s. 393.

18 Za: Gustav Mayer, Lassalleana, „Archiv für die Geschichte des Sozialismus” 1, 1911, s. 196.Publikacje wydawnictwa Instytutu Misesa

Ukazały się:

Ludwig von Mises, Ludzkie działanie, 2007, 2011

Jesús Huerta de Soto, Pieniądz, kredyt bankowy i cykle koniunkturalne, 2009, 2011

Murray N. Rothbard, Wielki Kryzys w Ameryce, 2010

Pod prąd głównego nurtu ekonomii (red. Mateusz Machaj), 2010

Austriacy o standardzie złota (red. Llewellyn Rockwell), 2011

Philipp Bagus, Tragedia euro, 2011

Ludwig von Mises, Teoria a historia, Instytut Misesa–Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011

Ludwig von Mises, Kalkulacja ekonomiczna w socjalizmie, 2011

Jesús Huerta de Soto, Socjalizm, rachunek ekonomiczny i funkcja przedsiębiorcza, 2011

Henry Hazlitt, Ekonomia w jednej lekcji, 2012

Adam Heydel, Dzieła zebrane, 2011

Mateusz Machaj, Kapitalizm, socjalizm i prawa własności, 2013

Jörg Guido Hülsmann, Etyka produkcji pieniądza, 2014

Friedrich August von Hayek, Pieniądz i kryzysy, 2014

Hans-Hermann Hoppe, Teoria socjalizmu i kapitalizmu, 2015

Murray N. Rothbard, Ekonomiczny punkt widzenia, 2015

Robert P. Murphy, Niepoprawny politycznie przewodnik po kapitalizmie, 2015

Eugen von Böhm-Bawerk, Ludwig von Mises, Murray N. Rothbard, Marksizm. Krytyka, 2016

Radosław Wojtyszyn, Anty-Lewiatan. Doktryna polityczna i prawna Murraya Newtona Rothbarda, 2017

Nicolai J. Foss, Peter G. Klein, Organizowanie działania przedsiębiorczego. Nowe spojrzenie na firmę, 2017

Murray N. Rothbard, Ekonomia wolnego rynku, Fijorr Publishing–Instytut Misesa, 2017

Deirdre N. McCloskey, Burżuazyjna godność. Dlaczego ekonomia nie potrafi wyjaśnić współczesnego świata?, 2017

W przygotowaniu m.in.:

Michael Huemer, The Problem of Political Authority: An Examination of the Right to Coerce and the Duty to Obey

Jörg Guido Hülsmann, Mises: The Last Knight of Liberalism

O INSTYTUCIE MISESA

Instytut Ludwiga von Misesa, ufundowany we Wrocławiu w sierpniu 2003 r., jest niezależnym ośrodkiem badawczo-edukacyjnym, odwołującym się do tradycji austriackiej szkoły ekonomii, dorobku klasycznego liberalizmu oraz libertariańskiej myśli politycznej. Patronem organizacji jest jeden z najwybitniejszych ekonomistów w historii – Ludwig von Mises. Od 2006 r. jesteśmy organizacją pożytku publicznego.

Nasza misja i działalność

Celem Instytutu Misesa jest zwiększenie wiedzy społeczeństwa na temat procesów ekonomicznych i instytucji gospodarki rynkowej. Pragniemy żyć w kraju o prężnej gospodarce opartej na własności prywatnej i odpowiedzialności, gdzie podstawą funkcjonowania społeczeństwa będzie dobrowolna i pokojowa współpraca międzyludzka.

Wierzymy, że najlepszymi metodami urzeczywistnienia naszych celów są rzetelna edukacja i merytoryczna argumentacja w dyskusji. Dlatego wydajemy książki, udostępniamy liczne teksty naukowe na stronie www.mises.pl, prowadzimy lekcje, wykłady i seminaria. Publikujemy także raporty, komentarze i teksty publicystyczne. Wszystkie te działania wymagają nakładów – czasu i pieniędzy.

Jak możesz pomóc?

1. Przekazać darowiznę:

- Bezpośrednio na konto:

Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa

50-224 Wrocław, pl. Strzelecki 20

Nr konta 19 2130 0004 2001 0253 7975 0001

- Skorzystać z formularza na stronie www.mises.pl/przekaz-darowizne (możliwość płatności przelewem elektronicznym, kartą kredytową bądź systemem Pay-Pal).

Darowiznę można także od podstawy opodatkowania.

2. Przekazać 1% podatku dochodowego:

Szczegóły na stronie: www.mises.pl/wsparcie/1-procent/

3. Pracować jako praktykant, wolontariusz lub współpracownik:

Zainteresowanych prosimy o kontakt pod adresem: [email protected] lub [email protected]