Samo Sedno. Jak skutecznie szukać pracy? - ebook

Od autorki

Drogi Czytelniku,

napisanie książki, którą właśnie trzymasz w dłoniach, stanowiło dla mnie spore wyzwanie. Dość niezwykłe są okoliczności, w jakich zrodził się pomysł stworzenia poradnika. Nie wdając się w szczegóły, nadmienię tylko, że to klasyczny przykład, w którym „praca znalazła mnie”.

Moje życie zawodowe od początku związane jest z pracą z ludźmi. Zajmując się zarządzaniem potencjałem pracowników, wspierając ich rozwój zawodowy, motywując do podejmowania działań, współpracuję z bardzo zróżnicowanymi grupami: począwszy od menedżerów najwyższego szczebla, skończywszy na osobach bez wykształcenia, pozbawionych pracy, często z wyrokami sądowymi.

Kolejne etapy kariery rozbudzały we mnie ciekawość wkraczania w nowe obszary, wielką chęć i gotowość sprawdzania się w nowych rolach i w nowym środowisku. Dawały mi poczucie bardzo dynamicznego rozwoju osobistego. Nie były też pozbawione silnych kryzysów. Na rynku pracy realizowałam różne role: kandydatki ubiegającej się o pracę, menedżera prowadzącego procesy rekrutacyjne, osoby podejmującej decyzje o zwalnianiu pracowników oraz osoby zwalnianej z pracy.

Z perspektywy kilku lat, mimo dającego mi wiele satysfakcji doświadczenia menedżerskiego, z największym sentymentem wspominam pracę w systemie urzędów pracy. Był to początek rejestrowanego bezrobocia w Polsce. Pracowałam wówczas z klientami zupełnie nieprzygotowanymi do wykazywania aktywności w procesie samodzielnego poszukiwania zatrudnienia. Brałam udział w realizacji projektów, które miały na celu pomóc bezrobotnym odnaleźć się ponownie na rynku pracy. Te doświadczenia stanowiły i nadal stanowią dla mnie źródło prawdziwej satysfakcji.

Wiedzę i umiejętności wyniesione ze współpracy z osobami bezrobotnymi wykorzystywałam w każdej innej pracy i wykorzystuję do dziś. Okazały się one bezcenne również wówczas, gdy sama poszukiwałam zatrudnienia – mogłam zastosować je w praktyce, na własnym przykładzie sprawdzić ich skuteczność. Były to także momenty próby dla mnie jako doradcy zawodowego: na własnej skórze doświadczyłam, ile warte są rady, których udzielałam innym.

Niniejszy poradnik powstał przede wszystkim z potrzeby podzielenia się doświadczeniem w poruszaniu się po rynku pracy ze wszystkimi, którzy tego potrzebują. Jest to mój pisarski debiut, dlatego oddaję tę książkę w twoje ręce z wielką tremą i świadomością odpowiedzialności za każde słowo.

Mam nadzieję, że czas poświęcony na lekturę i realizację ćwiczeń zmieni na lepsze twoje życie w wielu wymiarach. Niech poradnik służy każdemu, kto uzna, że treści w nim zawarte mogą mu w jakikolwiek sposób pomóc w rozwiązywaniu problemów wynikających z braku zatrudnienia.Podziękowania

Bardzo dziękuję Wydawnictwu za okazane zaufanie oraz życzliwość i wsparcie w procesie tworzenia poradnika.

Dziękuję wszystkim moim Klientom, którzy uwierzyli, że wspólnie wypracowane działania mają sens, i podejmowali je, nie zawsze od razu odnosząc sukcesy. Byli Państwo dla mnie źródłem inspiracji w tworzeniu tej książki.

Dziękuję moim Przełożonym. Miałam szczęście do szefów, którzy zaufali moim kompetencjom i intuicji oraz pozostawili mi ogromną swobodę działania, stwarzając bardzo przychylne środowisko pracy.

W sposób szczególny dziękuję nieżyjącej już pani mgr Irenie Kuźniak, mojej polonistce, która jako pierwsza dostrzegła i rozwijała mój dar łatwego formułowania wypowiedzi.

Książkę dedykuję moim Najbliższym:

– Dzieciom: Martynie i Tomaszowi, którzy są dla mnie źródłem najsilniejszej motywacji i powodem do dumy,

– Mamie i Bratu, którzy stanowią niewyczerpane źródło optymizmu,

– Ryszardowi, osobie szczególnej w moim życiu, który od początku towarzyszył mi w pracy nad książką.

Alicja JankowskaWstęp

„Nikogo na całym świecie twój własny los nie obchodzi tak bardzo jak ciebie… Nikt inny nie poświęci na szukanie pracy dla ciebie tak wiele czasu. Nikt prócz ciebie nie będzie tak uporczywy w swoich staraniach. Nikt nie będzie wiedział lepiej od ciebie, jakiej pracy szukasz”.

Dick Bolles

Powyższy cytat trafnie oddaje najważniejsze przesłanie tej książki: żaden człowiek ani żaden podręcznik nie będzie pomocny, jeśli sam nie wykażesz się wytrwałością i determinacją w trudnym procesie poszukiwania pracy. Z tego względu każdy we własnym wnętrzu powinien odkryć prawdziwe i najważniejsze powody, dla których naprawdę chce zmienić swoją sytuację zawodową.

Na rynku wydawniczym oraz w internecie można znaleźć liczne publikacje oferujące porady na temat skutecznego poszukiwania pracy. Zdecydowana większość z nich powiela zachodnie wzorce, które jednak nie zawsze sprawdzają się w polskiej rzeczywistości. Wiele z nich koncentruje się na wskazówkach dotyczących poprawnego przygotowania dokumentów aplikacyjnych oraz poradach, jak odnieść sukces podczas rozmowy kwalifikacyjnej. Tymczasem poszukiwanie zatrudnienia to proces, który można porównać do ciężkiej pracy na pełnym etacie.

Poradnik skierowany jest do osób, które utraciły pracę i chcą jak najszybciej zmienić tę sytuację. Składa się z rozdziałów odpowiadających kolejnym etapom wychodzenia z bezrobocia. Przedstawia poszukiwanie nowej pracy jako proces wymagający pełnego zaangażowania, wytrwałości i systematyczności oraz dobrego planowania. Stanowi próbę kompleksowego ujęcia problemu poszukiwania pracy jako jednego z etapów kariery, którego można doświadczyć kilka razy w ciągu aktywności zawodowej. Podkreśla, że warto się do niego starannie przygotować, rozpoczynając od uważnego przyjrzenia się sobie, a także poznania zasobów, którymi się dysponuje, umiejętności, które można rozwinąć, oraz deficytów, które należy ograniczyć lub wyeliminować.

Książka stanowi też próbę uporządkowania i podzielenia się wiedzą płynącą z doświadczenia ze współpracy z osobami bezrobotnymi oraz z osobistej sytuacji zawodowej osoby, która czterokrotnie podejmowała decyzję o zmianie miejsca pracy, a trzykrotnie była zwalniana. W pełnej analizie procesu poszukiwania zatrudnienia przeprowadzonej w poradniku pomogło mi także kilkuletnie doświadczenie menedżerskie w obszarze zarządzania potencjałem pracowników. Dzięki temu mogę podzielić się również wiedzą na temat dokumentów aplikacyjnych oraz przygotowania kandydatów do rozmowy kwalifikacyjnej.

Wychodząc z założenia, że najbardziej efektywną formą uczenia się jest doświadczenie, w poradniku zamieszczono wiele ćwiczeń, które mają skłonić do refleksji i zwrócić uwagę na zagadnienia często pomijane w procesie poszukiwania pracy. Zachęcam do ich aktywnego rozwiązywania. Ponadto zadania praktyczne mają służyć zdobyciu dodatkowej wiedzy i umiejętności, na co być może często brakuje czasu. Ćwiczenia wymagają sporządzania notatek, analizowania, udzielania odpowiedzi na pytania, dlatego warto przygotować sobie kilka czystych kartek papieru oraz kolorowe długopisy. W notatkach można utrwalić zebrane przemyślenia, aby móc do nich wracać.

Informacje zawarte w poradniku mają także za zadanie ułatwić zrozumienie negatywnych emocji i zachowań, które często towarzyszą utracie pracy, aby zapobiec ich destrukcyjnemu wpływowi. W książce przeanalizowano również elementy środowiska pracy, które mają istotny wpływ na poziom satysfakcji, rozwój zawodowy i jakość relacji. Wiedza ta powinna przełożyć się na bardziej świadome podejście do procesu planowania i pozyskiwania nowego zatrudnienia. Dodatkowo poznanie typów osobowości zawodowej ułatwi ci zrozumienie, do jakiego rodzaju pracy masz największe predyspozycje.

Technika mind mappingu, zaprezentowana jako przykład kreatywnego podejścia do rozwiązywania problemów, może okazać się bardzo przydatna w wielu obszarach życia.

W rozdziale poświęconym rozmowie kwalifikacyjnej można znaleźć najczęściej pojawiające się pytania oraz przykłady najwyżej cenionych przez pracodawców odpowiedzi. Ta wiedza pozwoli ci uniknąć zaskoczenia i niepotrzebnego stresu, nierzadko paraliżującego kandydatów podczas rozmowy o pracę. Zachęcam również do zapoznania się z wzorami listów motywacyjnych i życiorysów zawodowych zamieszczonymi w Dodatkach 1 i 2. Mogą stać się inspiracją przy tworzeniu własnej aplikacji. Ułatwią ci profesjonalne przygotowanie dokumentów oraz wybór formy dopasowanej do konkretnej sytuacji.

Poradnik zawiera wiele praktycznych wskazówek. Zwraca uwagę na szczegóły, które bardzo często decydują o sukcesie lub porażce w procesie poszukiwania pracy. Zamieszczone w książce porady nie są teorią, ale wypływają z doświadczenia i sprawdzają się w polskich realiach rynku pracy. Omawiane zagadnienia zostały zilustrowane licznymi przykładami.

Kolejność poszczególnych rozdziałów nie jest przypadkowa i stanowi logiczną całość. Książka jest swoistym przewodnikiem po trudnych etapach poszukiwania pracy, dlatego warto korzystać z niej krok po kroku.

Mam nadzieję, że porady zawarte w niniejszej publikacji pomogą każdemu osiągnąć sukces na drodze prowadzącej od utraty zatrudnienia do znalezienia nowej pracy.Rozdział 1 Kiedy utrata pracy staje się faktem

Z tego rozdziału dowiesz się:

- jakie są emocjonalne, społeczne i finansowe koszty utraty pracy;
- jakie działania i zachowania destrukcyjne najczęściej występują po utracie zatrudnienia;
- jakie są ich skutki i wpływ na efektywne poszukiwanie nowej pracy;
- jakie postawy pozwalają dostrzec szanse w zaistniałej sytuacji i je wykorzystać.

To niemożliwe – a jednak straciłeś pracę

Byłeś znakomitym specjalistą. Znałeś się na swojej pracy, do każdego zadania podchodziłeś z pasją. Przełożeni cenili cię i z uznaniem opowiadali publicznie o twoich osiągnięciach. Pracowałeś rzetelnie i miałeś dobre relacje ze współpracownikami. Byłeś spokojny o swoją pracę; przekonany, że restrukturyzacja i redukcja etatów cię nie dotyczą. Pewnego dnia jednak podziękowano ci za współpracę. Otrzymałeś wypowiedzenie.

Koszty emocjonalne

Utrata pracy to przede wszystkim bardzo silne przeżycie emocjonalne, będące jednym z najważniejszych stresogennych czynników w życiu. Najczęściej pierwszym dominującym uczuciem po utracie pracy jest szok, niedowierzanie i zaskoczenie. Te odczucia są silniejsze, jeżeli otrzymałeś wypowiedzenie po raz pierwszy w życiu.

Fakt utraty pracy, jak każde dramatyczne wydarzenie, dociera do ludzkiej świadomości stopniowo, wywołując negatywne myśli. Zaczynasz prowadzić monolog wewnętrzny, dochodząc do następujących wniosków: „Tyle lat uczciwej pracy, lojalności – bez sensu!”, „Mam zapłatę za to, że jak trzeba było coś pilnie skończyć, to siedziałem po godzinach”, „Skoro mnie zwolnili, widocznie jestem do niczego”, „Co ja teraz zrobię? Przecież nic więcej nie umiem. Znam się tylko na tej robocie…”. Uwaga – warto przerwać jak najszybciej ciąg negatywnego myślenia, ponieważ to prosta droga do poważnych kłopotów z właściwą samooceną.

Przed tobą kolejny bardzo trudny etap: o utracie pracy trzeba powiedzieć najbliższym. Im szybciej to zrobisz, tym lepiej. Dzięki temu nie zostaniesz z problemem sam, a najbliżsi, świadomi nowej sytuacji, będą cię wspierać w dążeniu do jak najszybszej zmiany. Akceptacja faktu utraty pracy i rozmowa z osobami, którym ufasz, jest pierwszym krokiem do wyjścia z trudnego położenia.

Zapamiętaj!

Jeśli zostałeś zwolniony z pracy, powiedz o tym otwarcie osobom, na których wsparcie możesz liczyć. Utrata zatrudnienia może dotyczyć każdego, bez względu na status, zajmowane stanowisko, wykształcenie czy staż pracy. Nie możesz w nieskończoność udawać, że jak zwykle wychodzisz do pracy, więc nie uciekaj w kłamstwo.

Jeżeli jesteś już gotów, aby poinformować najbliższych o tym, że straciłeś posadę, musisz zdecydować, jak im to powiedzieć. Najlepiej użyć krótkich i zwięzłych słów. Wykorzystaj okazję, gdy będziecie wszyscy razem, np. podczas wspólnego posiłku. Trzymaj się faktów i staraj się nie dociekać przyczyn. Często prawdziwe powody zwolnienia są zupełnie inne od oficjalnych. Nie próbuj snuć domysłów, ponieważ zmarnujesz na to wiele pozytywnej energii.

Przykład

Byłam menedżerem w międzynarodowej firmie. Wyniki ostatniej oceny okresowej upewniły mnie, że przełożony jest zadowolony z naszej współpracy oraz z rezultatów podejmowanych przeze mnie działań. Fakty okazały się jednak inne: kilka tygodni po rozmowie oceniającej otrzymałam wypowiedzenie. Wiadomość o zwolnieniu była dla mnie prawdziwym szokiem. Samodzielnie wychowuję dwoje dorastających dzieci, utrzymuję dom, wspieram babcię wymagającą stałej opieki… Kiedy w pełni uświadomiłam sobie fakt utraty pracy, największym problemem było dla mnie przekazanie tej wiadomości dzieciom. Bałam się, że cały świat rozsypie im się jak domek z kart. Porozmawiałam o tym z moją serdeczną przyjaciółką. Poradziła mi zaufać mądrości własnych dzieci i jak najszybciej powiedzieć im prawdę, jednak ja nadal nie potrafiłam sobie tego wyobrazić. W końcu postanowiłam przekazać dzieciom złą wiadomość podczas niedzielnego obiadu. Ich reakcja mile mnie zaskoczyła. Przyjęły wszystko ze zrozumieniem i mocną wiarą, że poradzę sobie z tą sytuacją. Mam wrażenie, że mówiąc otwarcie i szczerze, wzmocniłam ich zaufanie. Od tamtej chwili czynnie zaangażowały się w moje działania: pomagały mi w wyszukiwaniu i zamieszczaniu informacji w internecie (są w tym znacznie sprawniejsze ode mnie). Przyznam, że kamień spadł mi z serca: od najmłodszych lat wpajałam dzieciom, żeby zawsze mówiły prawdę, a sama byłam o krok od kłamstwa.

Agnieszka, socjolog

Utrata pracy może zostać różnie odebrana przez otoczenie. Inaczej postrzegane jest zwolnienie pracownika w wyniku likwidacji zakładu pracy czy stanowiska, a inaczej, gdy uzasadnieniem decyzji pracodawcy jest utrata zaufania do pracownika. Choć w pierwszym przypadku przyczyny są jasne, racjonalne i powszechnie znane, nie zmienia to negatywnej reakcji na wieść o zwolnieniu. Niezależnie od przyczyn utraty pracy zachowaniu osób z twojego otoczenia może towarzyszyć:

- zaskoczenie. Jeśli nic nie wskazywało na to, że możesz stracić pracę, nie dziw się, jeśli najbliżsi są tym faktem bardzo zaskoczeni. Być może będą próbować znaleźć logiczne uzasadnienie tego wydarzenia, doszukując się jego przyczyn w pierwszej kolejności w twoich działaniach. Daj im czas na oswojenie się z nową sytuacją. Nie wdawaj się w dyskusję, która nic nie zmieni.
- złość. Wiadomość o utracie pracy wywołuje niekiedy silną negatywną reakcję emocjonalną. Złość może być skierowana na ciebie i pracodawcę. Często prowadzi do kłótni z błahych powodów. Odreagowanie negatywnych odczuć pozwala jednak na szybkie oczyszczenie atmosfery i racjonalne spojrzenie na sytuację. Przemilcz wybuchy złości i poczekaj, aż emocje opadną.
- bezradność. Sytuacja, kiedy ktoś pozbawia cię pracy, może wywołać w najbliższych poczucie bezradności. Wynika to ze świadomości braku wpływu na zmianę decyzji i możliwości udzielenia skutecznej pomocy. Najbliżsi często są zakłopotani, nie mając pomysłu na żadne działanie. Przyjmij taką reakcję ze zrozumieniem. Utrata pracy nie jest jedyną sytuacją w życiu ludzi dorosłych wywołującą poczucie bezradności.
- strach przed przyszłością. Praca zawodowa oraz otrzymywane za nią wynagrodzenie dają poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji. Stanowią o standardzie życia. Utrata zatrudnienia wywołuje poczucie niepewności. Jest ono tym silniejsze, im mniej stabilna jest sytuacja na rynku pracy. Przyjmij obawy najbliższych jako naturalną reakcję na realne zagrożenie dla ich poczucia bezpieczeństwa.
- życzliwość. Zjawisko bezrobocia występuje na polskim rynku pracy wystarczająco długo, aby traktować je jako stały element życia społecznego i gospodarczego. Obecnie społeczna ocena faktu utraty pracy jest inna niż dawniej. Coraz rzadziej ludzie z otoczenia bezrobotnego, w tym także osoby najbliższe, reagują potępieniem; coraz częściej starają się pomóc i doradzić. Przyjmij z wdzięcznością życzliwe zachowania.
- wsparcie. Gotowość do konkretnej pomocy w różnym zakresie jest najbardziej korzystną dla ciebie reakcją otoczenia. Wsparcie może przejawiać się w rozmaity sposób, np. w formie rozmowy, wspólnego wyjścia z domu, polecenia innemu pracodawcy czy pomocy finansowej. Zawsze jest dla ciebie pozytywnym komunikatem, że nie jesteś sam ze swoim problemem.
- zrozumienie. Przyjęcie informacji o utracie pracy ze zrozumieniem daje poczucie spokoju i pozwala spojrzeć na sytuację we właściwym świetle. Sprawia, że potrafisz zaakceptować ten fakt i nie traktować go jak życiowej katastrofy.

Emocjonalnym kosztem utraty pracy może być także pogorszenie relacji, szczególnie z osobami bliskimi: trudniej jest ci rozmawiać o tym, co czujesz; stajesz się coraz bardziej obojętny na uczucia innych; coraz częściej zamykasz się w sobie i mniej angażujesz się w ważne sprawy bliskich. Kiedy emocje opadną, poczujesz potrzebę i wewnętrzny przymus, aby jak najszybciej znaleźć nowe zatrudnienie. Pamiętaj jednak o tym, że wychodzenie z bezrobocia jest procesem, przebiegającym w powtarzających się cyklach, w których nadmierny optymizm przeplata się z załamaniem. Zawsze potrzebny jest odpowiedni moment, aby twoje poszukiwania nowej pracy zakończyły się sukcesem.

Zapamiętaj!

Utratę pracy, podobnie jak każde trudne doświadczenie, trzeba przeżyć, a na to potrzebny jest czas. Dopiero gdy pogodzisz się z tym faktem, możesz zacząć myśleć o zmianach. Sukces w postaci znalezienia nowej pracy trzeba starannie przygotować i zaplanować. Kroki, które podejmiesz, muszą być konkretnie określone. Pamiętaj, że okres największej mobilizacji i najwyższej motywacji do zmiany trwa średnio sześć miesięcy od chwili utraty zatrudnienia.

Długotrwałe pozbawienie pracy powoduje trudności z organizacją czasu. Zacierają się wyraźne granice między pracą a czasem wolnym oraz między kolejnymi dniami tygodnia. Coraz trudniej jest narzucić sobie dyscyplinę. Uważaj na tę pułapkę i nie pozwól, aby czas „przeciekał ci przez palce”.

Długotrwałe bezrobocie to także stały, nieodreagowany stres. Może on wywoływać choroby, których nie wyleczy żadne lekarstwo, dopóki nie zlikwidujesz ich przyczyny. Spróbuj zredukować poziom stresu poprzez wysiłek fizyczny (np. pływanie, spacer), słuchanie muzyki relaksacyjnej, spotkania i rozmowy z bliskimi czy realizację pasji.

Koszty społeczne

Funkcjonując w środowisku pracy, zajmujesz nie tylko określone stanowisko. Odgrywasz wiele ról, z którymi się identyfikujesz, m.in.:

- eksperta: doskonale znasz się na dziedzinie, którą się zajmujesz. Śledzisz najnowsze odkrycia, wprowadzasz innowacyjne rozwiązania. Znajdujesz nowe zastosowania produktów czy usług. Dzielisz się wiedzą i doświadczeniem z innymi, często jesteś proszony o opinię czy radę.
- szefa: kierujesz zespołem ludzi, wyznaczasz cele, rozdzielasz zadania i oceniasz pracę podwładnych. Podejmujesz decyzje o zatrudnieniu, awansie oraz zwolnieniu członków zespołu.
- koordynatora: czuwasz nad harmonijną realizacją poszczególnych części projektu, pilnujesz terminów wykonywania zadań na kolejnych etapach i dbasz o jakość półproduktów.
- kolegi: łatwo nawiązujesz dobre relacje z innymi, masz liczne grono znajomych, z którymi lubisz spędzać czas i dyskutować na wspólne tematy.
- członka zespołu: jesteś jednym z pracowników działu, cenionym za gotowość do pomocy i dyskrecję.
- klienta: jesteś odbiorcą działań pracowników innych działów w twojej firmie oraz działań instytucji zewnętrznych; codziennie kupujesz różne towary. Jedne zawsze w tych samych miejscach, ponieważ lubisz rozmawiać ze sprzedawcą. Inne – w przypadkowych sklepach, przy okazji.
- dostawcy: dostarczasz wyroby do kilku kluczowych odbiorców. Zależy ci na dobrej jakości towaru oraz terminowości dostaw. Często negocjujesz warunki dostaw.

Role te dają ci prestiż, określają twoją pozycję, także pozazawodową, oraz miejsce w organizacji firmy. Wraz z utratą pracy ustaje możliwość identyfikacji z tymi funkcjami. Gubisz punkt odniesienia do swoich kompetencji. Często też słabną bądź wygasają kontakty związane z rolami zawodowymi. Wychodzisz ze środowiska pracy, a więc ubożeje związana z nim część życia towarzyskiego i zmienia się sposób spędzania wolnego czasu.

Zaczynasz obawiać się nowych ról: osoby bezrobotnej lub klienta pomocy społecznej, z którymi nie chcesz się utożsamiać. Jeżeli w porę nie narzucisz sobie dyscypliny i konsekwencji w działaniu, możesz łatwo popaść w marazm, który sprawi, że będzie ci bardzo trudno wyjść z bezrobocia. Ponadto niezwykle ważne jest, abyś miał z kim porozmawiać o problemie. Jeśli uznasz, że sam sobie nie poradzisz, skorzystaj z pomocy specjalistów: doradcy zawodowego lub lekarza czy psychologa.

Koszty finansowe

Zwolnienie z pracy oznacza przede wszystkim utratę systematycznych dochodów. Jeżeli byłeś zatrudniony na podstawie umowy o pracę, przysługuje ci ustawowy okres wypowiedzenia, w którym zachowujesz wszystkie prawa pracownicze, w tym prawo do zasiłku chorobowego i wynagrodzenia. Nie zostaniesz więc z dnia na dzień pozbawiony dochodów. Ta sytuacja wymusza jednak pewne ograniczenia wydatków, ponieważ trudno jest przewidzieć, ile czasu będziesz potrzebował na znalezienie nowego zatrudnienia. Z tego powodu należy jak najszybciej poinformować rodzinę o utracie pracy i wspólnie ustalić plan chroniący budżet domowy. W tym celu zastanów się:

- Które z zaplanowanych inwestycji można przesunąć na późniejszy termin?
- Które inwestycje można zrealizować mniejszym kosztem niż zaplanowany?
- Z których wydatków można lub trzeba zrezygnować?
- Jeśli posiadasz oszczędności – do jakiego poziomu możesz je wykorzystać?

W realizacji planu oszczędności mogą pomóc następujące kroki:

- Wybieraj tańsze produkty codziennego użytku.
- Postaraj się ograniczyć korzystanie z samochodu.
- Miesięczne wydatki zaczynaj od opłacenia rachunków.
- Za wszelką cenę unikaj pożyczek i kredytów.

Wprowadzając dyscyplinę budżetową, ograniczysz niebezpieczeństwo popadnięcia w długi.

Ciekawostka

Słynny amerykański psycholog Abraham Maslow opracował hierarchię potrzeb człowieka określaną mianem „piramidy potrzeb Maslowa”. Uważa on, że dla ujawnienia się potrzeb wyższego rzędu (przynależności, uznania i samorealizacji) wcześniej muszą zostać zaspokojone potrzeby niższego rzędu (fizjologiczne i bezpieczeństwa). Utrata pracy w znacznym stopniu ogranicza możliwości zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu. Tym ważniejsza jest więc w tej sytuacji ochrona poczucia bezpieczeństwa i zapewnienie realizacji podstawowych potrzeb.