Sekrety Biblii - Królestwo Saula Dawida i Salomona - ebook

Przedmowa

Książka Alfreda Palli jest próbą opisania dziejów wczesnej monarchii izraelskiej, odtworzenia jej historii począwszy od okoliczności wiodących do zawiązania państwa, przez panowanie Saula, Dawida i Salomona, aż po rozpad zjednoczonej monarchii izraelskiej. Autor ocenia w niej pod względem przydatności historycznej dostępne źródła i dane, które następnie poddaje analizie.

Alfred Palla nie unika tematów trudnych, bardzo ważnym wątkiem tej pracy jest polemika z argumentami rewizjonistycznych uczonych, którzy negują historyczną wartość biblijnego przekazu o wczesnym państwie izraelskim. Wielką zaletą tej książki jest usystematyzowanie stanu wiedzy i omówienie literatury z ostatnich kilkudziesięciu lat dotyczącej historii starożytnego Izraela, a zjednoczonej monarchii izraelskiej w szczególności.

Istnieją okresy historii bardzo trudne do naukowego opracowania. Koncepcje polityczne z okresu poprzedzającego monarchię pochodzą z sag, legend, opowiadań, genealogii, wykazów imion itp. Materiał ten jest wieloznaczny, dlatego naukowe ustalenie dziejów narodu wybranego w tamtym okresie jest zadaniem niełatwym. Wymaga umiejętności łączenia wielu dziedzin, a co za tym idzie metod i poglądów.

Alfred Palla wykazał się dużą erudycją, znajomością nie tylko historii starożytnego Bliskiego Wschodu, a w szczególności Izraela, ale także wiedzą z kilku innych dziedzin, m.in. archeologii, religioznawstwa, a ściślej biblistyki, judaistyki i hebraistyki oraz niezwykłą umiejętnością łączenia odrębnych dziedzin, a co za tym idzie różnych metod i poglądów. Jego książka może z pewnością posłużyć za podręcznik akademicki, a czyta się ją jednym tchem.

Prof. Roman Marcinkowski
z Wydziału Orientalistycznego
Uniwersytetu WarszawskiegoWstęp

Pod koniec XX wieku podupadł konsensus, że panowanie Dawida i Salomona może stanowić niekwestionowany początek dla rekonstrukcji historii dawnego Izraela. Przyczynił się do tego fakt, że wielu biblistów już wcześniej zakwestionowało historyczność biblijnego opisu patriarchów, exodusu i podboju Kanaanu, z powodu braku pozabiblijnego poświadczenia. W związku z tym rozpoczynali swoje dzieje dawnego Izraela od panowania Dawida i Salomona.

Nie było to konsekwentne, gdyż wówczas brakowało pozabiblijnego dowodu także dla istnienia Dawida i Salomona, a co zatem idzie dla zjednoczonej monarchii izraelskiej. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku ten argument podnieśli uczeni, którzy określają siebie mianem rewizjonistów lub dekonstrukcjonistów, gdyż dokonują rewizji lub dekonstrukcji historii. Na ogół nie oferują jakiejś konstruktywnej alternatywy dla historii, którą negują, dlatego niektórzy uczeni mianują ich nihilistami. W literaturze przyjęło się nazywać ich minimalistami, gdyż minimalizują historyczną wartość źródeł.

Minimaliści uznali brak pozabiblijnych dowodów dla istnienia Saula, Dawida i Salomona za dowód niehistoryczności tych władców. Tak daleko posunięty sceptycyzm tych uczonych może być zaskoczeniem dla wielu z nas. Trzeba im jednak oddać sprawiedliwość, gdyż w ten sposób jedynie doprowadzili do logicznego końca poglądy kilku pokoleń krytycznych biblistów, zwłaszcza niemieckich, którzy z tego samego powodu uznali wcześniej za niehistoryczny biblijny opis stworzenia, potopu, patriarchów, a nawet exodusu i podboju Kanaanu.

W rezultacie przybywa uczonych, którzy uważają, że napisanie dziejów wczesnego Izraela jest niemożliwe. Ilustrują to tytuły publikacji rewizjonistycznych uczonych z końca XX wieku na temat starożytnego Izraela. Na przykład: Gösta W. Ahlström, Who Were the Israelites? (Kim byli Izraelici?) z 1986 roku; Niels P. Lemche, Ancient Israel: A New History of Israelite Society (Antyczny Izrael: nowa historia izraelskiego społeczeństwa) z 1988 roku; Philip R. Davies, In Search of ‘Ancient Israel’ (W poszukiwaniu ‘starożytnego Izraela’) z 1992 roku; Niels P. Lemche, Is It Still Possible to Write a History of Ancient Israel? (Czy wciąż jest możliwe napisanie historii starożytnego Izraela?) z 1994 roku; Philip R. Davies, House of David’s Built on Sand (Dom Dawida zbudowany na piasku) z 1994 roku; Keith W. Whitelam, The Invention of Ancient Israel: The Silencing of Palestinian History (Starożytny Izrael zmyślony, a palestyńska historia uciszona) z 1996 roku; Lester L. Grabbe, Can a ‘History of Israel’ be Written? (Czy można napisać ‘historię Izraela’?) z 1997 roku; Thomas L. Thompson, The Mythic Past: Biblical Archaeology and the Myth of Israel (Mityczna przeszłość: biblijna archeologia i mit Izraela) z 1999 roku.

Wiele z tych publikacji ma zakamuflowany charakter ideologiczny. Wskazali na to między innymi profesorzy: William Dever, Baruch Halpern i Iain Provan. Na przykład Niels Lemche, wiodący biblista z grona minimalistów przyznał, że obrał sobie za cel wykazanie, że Biblia hebrajska jest pozbawiona historycznej wartości, a Philip Davies, pod wpływem swoich ateistycznych przekonań, kwestionuje możliwość napisania obiektywnej historii dawnego Izraela przez autorów o teistycznych zapatrywaniach.

Niemały wpływ na poglądy uczonych zajmujących się dziejami Izraela mają ich poglądy polityczne. Ci, którzy sympatyzują ze sprawą Palestyńczyków, mają tendencje do minimalizowania wartości źródeł i danych, które świadczą o wczesnej obecności Izraelitów w Kanaanie. Ich publikacje szybko są tłumaczone na arabski i wykorzystywane przez aktywistów palestyńskich, zwłaszcza argumentacja, że wczesne dzieje Izraela zostały zmyślone i spisane przez Żydów dopiero w czasach perskich lub hellenistycznych. Z tym poglądem sam zetknąłem się w Izraelu, rozmawiając z Palestyńczykami, którzy studiowali archeologię czy historię...

Oliwy do ognia dolali żydowscy naukowcy, usytuowani na terenie dawnych Filistynów, zwłaszcza archeolodzy z Uniwersytetu w Tel Awiwie, tacy jak Zeev Herzog, Israel Finkelstein i David Ussishkin. Herzog opublikował w piśmie Haaretz artykuł Deconstructing the Walls of Jericho (Dekonstrukcja murów Jerycha). Rozpoczął go słowami: „Po 70 latach intensywnych wykopalisk w ziemi izraelskiej archeolodzy doszli do przekonania, że dzieje patriarchów to legenda, Izraelici nie byli w Egipcie, exodus ani podbój Kanaanu nie miał miejsca. Nie ma żadnej wzmianki o państwie Dawida i Salomona (…), które było co najwyżej małym plemiennym królestwem”.

Wsparciem dla poglądów rewizjonistycznych stała się tak zwana późna (niska) chronologia, postulowana przez Israela Finkelsteina z Uniwersytetu w Tel Awiwie. Polega ona na przesunięciu epoki żelaza IIA w Kanaanie z X na IX wiek p.n.e. W rezultacie, zabytki tradycyjnie wiązane z Salomonem, zwłaszcza monumentalne fortyfikacje w Megiddo, Chacor i Gezer, datuje on dopiero na dynastię Omrydów, która panowała wiek później. Gdyby ta hipoteza była prawdziwa, to biblijny opis królestwa Dawida i Salomona nie miałby pokrycia w materiale archeologicznym, a obu tych władców można by uznać, co najwyżej za wodzów plemiennych o lokalnym zasięgu.

W rezultacie, pod koniec XX wieku bibliści z grona minimalistów ogłosili „śmierć ‘biblijnej historii’”. Na przykład, Thomas Thompson z Uniwersytetu w Kopenhadze napisał: „Nie ma już więcej ‘biblijnego Izraela’. Historia nie ma dla niego miejsca. To jedno wiemy”. Takie poglądy zawierają oczywicie retoryczne uproszczenia. Niemniej, stanowią one wyzwanie do przebadania źródeł i danych dotyczących dziejów wczesnego Izraela, a zwłaszcza panowania Saula, Dawida i Salomona, czemu poświęcona jest ta książka.

Czy źródła o tym okresie mają historyczną wartość? Czy są w zgodzie z danymi archeologicznymi? Czy w oparciu o teksty biblijne, pozabiblijne i dane archeologiczne można napisać rzetelne dzieje wczesnej monarchii izraelskiej? Wierzę, że tak. Jednakże Czytelnikowi pozostawiam ocenę, czy materiał przedstawiony w tej książce potwierdza przekonanie, jakiego nabrałem w czasie kilku lat badania tego tematu. Książka ta zawiera bowiem treść mojej rozprawy doktorskiej z dziedziny historii z pominięciem dwóch rozdziałów oraz bibliografii, która była zbyt obszerna, aby dołączyć ją do tej książki, ale pozostaje do wglądu w mojej pracy doktorskiej.

Przy tej okazji pragnę serdecznie podziękować wszystkim, którzy mi dopomogli w przewodzie doktorskim oraz udoskonaleniu mojej rozprawy. W szczególności pragnę wymienić prof. Romana Marcinkowskiego z Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego, prof. Wojciecha Bejdę z Instytutu Historii i Politologii na Wydziale Filologiczno-Historycznym Akademii Pomorskiej w Słupsku, a także księdza prof. Józefa Naumowicza, kierownika Katedry Historii Starożytnej w Instytucie Nauk Historycznych Uniwersytetu Kardynała Stanisława Wyszyńskiego w Warszawie.