Słownik fizjoterapii - ebook

Redaktorzy naukowi

Andrzej Czamara (1964– ); dr hab., prof. nadzw.; specjalista w dziedzinie fizjoterapii; absolwent Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu – kierunek rehabilitacja; założyciel i rektor Wyższej Szkoły Fizjoterapii we Wrocławiu; konsultant województwa dolnośląskiego w dziedzinie fizjoterapii; od 1997 kieruje Centrum Rehabilitacji (obecnie Centrum Rehabilitacji i Edukacji Medycznej) WSF; czł. ZG Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej; czł. Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii; prowadzi fizjoterapię, szczególnie w obrażeniach i chorobach narządu ruchu (zwłaszcza w obrażeniach stawu kolanowego, mając osiągnięcia międzynarodowe); pracuje na rzecz wielu klubów sportowych; autor i współautor 53 publikacji z zakresu fizjoterapii i rehabilitacji, trzy razy nagrodzony na kongresach międzynarodowych; czł. Rady Naukowej czasopisma ,,Chirurgia Kolana, Artroskopia, Traumatologia Sportowa”.

Krzysztof S. Klukowski (1945– ); prof. dr hab. n. med.; absolwent Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi i Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie; specjalista medycyny lotniczej, sportowej i rehabilitacji medycznej; działalność naukowa – fizjologia wysiłku, odnowa biologiczna, zespoły przeciążeniowe kręgosłupa, normy wydolności, przygotowanie specjalne pilotów i kosmonautów, promocja zdrowia; 155 publikacji naukowych, w tym 10 książek (autor i współautor); pełnione funkcje – z-ca ds. naukowych komendanta Wojskowego Instytutu Medycyny Lotniczej w Warszawie, komendant WIML; prorektor ds. promocji i sportu AWF J. Piłsudskiego w Warszawie; kierownik Katedry Fizjologii i Biochemii oraz kierownik Katedry Fizjoterapii AWF w Warszawie; obecnie pracuje jako nauczyciel akademicki w WSF we Wrocławiu i Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie; przynależność do organizacji naukowych – wiceprzewodniczący Komitetu Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN (m.in. odpowiada za współpracę z PZWL); red. prowadzący Dział Medycyny Sportowej w Medical Tribune; b. prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej; członek dziesięciu kolegiów redakcyjnych czasopism naukowych z zakresu medycyny, rehabilitacji, fizjoterapii oraz kultury fizycznej.

Janusz Nowotny (1940– ); prof. dr hab. KF; dr n. med.; mgr wychowania fizycznego ze specjalnością gimnastyka lecznicza; lekarz specjalista rehabilitacji medycznej (w chorobach narządu ruchu) oraz rehabilitacji ruchowej; ukończył liczne kursy i szkolenia podyplomowe z zakresu rehabilitacji; b. kierownik Katedry i Zakładu Rehabilitacji AWF w Katowicach i w Śląskiej Akademii Medycznej (obecnie Śląski Uniwersytet Medyczny); b. rektor, prorektor i dziekan Wydziału Wychowania Fizycznego AWF w Katowicach; obecnie kierownik Zakładu Fizjoterapii w Wyższej Szkole Administracji w Bielsku-Białej; b. konsultant wojewódzki w dziedzinie fizjoterapii dla województwa śląskiego; pracował w międzyuczelnianym zespole ekspertów opracowującym standardy kształcenia dla kierunku fizjoterapia; b. czł. Zespołu Ekspertów MZ i MEN ds. opracowania wytycznych w sprawie „profilaktyki wad postawy ciała u dzieci i młodzieży w środowisku nauczania i wychowania”; pracuje w siedmiu Komitetach Naukowych z zakresu rehabilitacji i fizjoterapii; autor, współautor i redaktor wielu podręczników akademickich z zakresu fizjoterapii oraz licznych prac naukowych i poglądowych z tego zakresu (ponad 300 opracowań); autor wiodących publikacji z zakresu systematyki i diagnostyki fizjoterapii; czł. założyciel Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji; wiceprzewodniczący ZG Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii; b. czł. Komitetu Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej Wydziału VI Polskiej Akademii Nauk; zainteresowania koncentrują się wokół rehabilitacji w dysfunkcjach narządu ruchu, zwłaszcza dzieci i młodzieży, głównie z mózgowym porażeniem dziecięcym i bocznymi skrzywieniami kręgosłupa.Autorzy

Część I

Dr hab., prof. nadzw. Aleksander Barinow-Wojewódzki

Wydział Wychowania Fizycznego Sportu i Rehabilitacji AWF im. E. Piaseckiego w Poznaniu

Prof. dr hab. Tadeusz Bober

Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu, Wydział Wychowania Fizycznego AWF we Wrocławiu

Dr n. med. Andrzej Bugajski

Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu

Dr hab., prof. nadzw. Andrzej Czamara

Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu

Dr n. k. f. Krzysztof Czupryna

Wydział Fizjoterapii Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej

Dr Alicja Długołęcka

Wydział Rehabilitacji AWF J. Piłsudskiego w Warszawie

Prof. dr hab. med. Wociech Dyszkiewicz

Wydział Lekarski Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Dr hab., prof. nadzw. Wojciech Kasprzak

Wielkopolskie Centrum Pulmonologii i Torakochirurgii im. Zeylandów w Poznaniu

Prof. dr hab. med. Krzysztof Klukowski

Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu, Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie

Prof. dr hab. Andrzej Kosmol

Wydział Rehabilitacji AWF J. Piłsudskiego w Warszawie

Prof. dr hab. Stanisław Kowalik

Wydział Wychowania Fizycznego Sportu i Rehabilitacji AWF im. E. Piaseckiego w Poznaniu

Dr hab. med., prof. nadzw. Krystyna Księżopolska-Orłowska

Instytut Reumatologii im. E. Reicher w Warszawie

Dr hab., prof. nadzw. Jacek Lewandowski

Wydział Wychowania Fizycznego Sportu i Rehabilitacji AWF im. E. Piaseckiego w Poznaniu

Dr hab. med., prof. nadzw. Małgorzata Łukowicz

Wydział Rehabilitacji AWF J. Piłsudskiego w Warszawie

Dr n. med. Iwona Maciąg-Tymecka

Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu

Dr hab., prof. nadzw. Anna Marchewka

Wydział Fizjoterapii AWF w Krakowie

Dr hab., prof. nadzw. Bartosz Molik

Wydział Rehabilitacji AWF J. Piłsudskiego w Warszawie

Dr hab., prof. nadzw. Natalia Morgulec-Adamowicz

Wydział Rehabilitacji AWF J. Piłsudskiego w Warszawie

Dr hab., prof. nadzw. Roman Nowobilski

Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Wydział Fizjoterapii Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej

Prof. dr hab. Janusz Nowotny

Wydział Fizjoterapii Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej

Prof. dr hab. med. Irena Ponikowska

Katedra i Zakład Balneologii i Medycyny Fizykalnej Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy

Dr n. k. f. Olga Nowotny-Czupryna

Wydział Fizjoterapii Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej

Dr hab., prof. nadzw. Edward Saulicz

Wydział Fizjoterapii AWF w Katowicach

Prof. dr hab. med. Jan Talar

Wydział Nauk o Zdrowiu Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej w Elblągu

Prof. dr hab. med. Andrzej Wall

Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu

Dr n. med. Wojciech Wawrzynek

Wojewódzki Szpital Chirurgii Urazowej w Piekarach Śląskich

Prof. dr hab. med. Jerzy Widuchowski

Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu

Dr hab. Jerzy Zawadzki

Wydział Wychowania Fizycznego AWF we Wrocławiu

Dr n. o zdrowiu Beata Żuk

Instytut Reumatologii im. E. Reicher w Warszawie

Część II

Prof. dr hab. n. med. Krzysztof S. Klukowski

Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu, Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie

Prof. dr hab. Janusz Nowotny

Wydział Fizjoterapii Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-BiałejWstęp

W roku 1986 ukazał się „Encyklopedyczny słownik rehabilitacji” Państwowego Zakładu Wydawnictw Lekarskich pod redakcją prof. Tadeusza Gałkowskiego oraz prof. Jerzego Kiwerskiego. Była to pierwsza próba uporządkowania mianownictwa z zakresu rehabilitacji oraz autorskiego wyboru haseł i opracowania definicji. Od tego czasu nastąpił dynamiczny rozwój nauk związanych z fizjoterapią-rehabilitacją i zwyczaj upowszechniania wyników badań naukowych w czasopismach anglojęzycznych, o największym kręgu odbiorców międzynarodowych. Również czasopisma rodzime z zakresu fizjoterapii-rehabilitacji drukują jednocześnie tekst w języku angielskim lub zamieszczają abstrakty, słowa kluczowe, podpisy rycin i tabel w tym języku. Warto zaznaczyć, że słownik autorstwa T. Gałkowskiego, J. Kiwerskiego nie zawierał równoległych haseł i definicji w języku angielskim.

W Polsce w ostatnim okresie powstało kilkadziesiąt nowych szkół z kierunkiem fizjoterapii, powołano wiele nowych czasopism z zakresu rehabilitacji i fizjoterapii, opracowano nowe generacje przyrządów z medycyny fizykalnej i biomechaniki klinicznej oraz diagnostyki klinicznej. Wprowadzono także wiele nowych metod terapii. Wszystko to stworzyło potrzebę używania poprawnego terminologicznie i nowoczesnego języka komunikacji oraz konieczność ujednolicenia haseł i definicji z obszaru rehabilitacji, fizjoterapii oraz dziedzin pokrewnych.

Mówiąc o fizjoterapii, nie można zapominać o jej podstawowych korzeniach i związkach z kompleksową rehabilitacją, czego odzwierciedleniem jest konieczność współpracy specjalistów z wielu dziedzin medycyny i nauk pokrewnych (nauki o zdrowiu, kultura fizyczna itp.).

Rehabilitacja jest dziedziną interdyscyplinarną, gdyż konieczne jest rozwiązywanie wszystkich problemów osoby z niepełnosprawnością. Dlatego jedną z wiodących zasad rehabilitacji jest jej kompleksowość, natomiast kompleksowa rehabilitacja wymaga nie tylko zastosowania różnorodnych środków, ale i pozostawania chorego pod opieką wielu specjalistów jednocześnie, stosownie do ich kompetencji zawodowych. W związku z tym mówi się o tzw. zespole rehabilitacyjnym, aczkolwiek zespoły takie funkcjonują zwykle nieformalnie – zwłaszcza poza lecznictwem zamkniętym.

Dla zapewnienia skuteczności rehabilitacji funkcjonowanie zespołu rehabilitacyjnego wymaga pewnych uzgodnień dotyczących jednolitej linii postępowania podporządkowanej celowi rehabilitacji danej osoby. Dla uzgodnień takich niezbędne jest jednak, by cały zespół posługiwał się jednakowym językiem. Z przeglądu literatury oraz z doświadczeń zawodowych autorów wynika natomiast, że sfera ta wymaga pewnego uporządkowania. W praktyce bowiem często się zdarza, że te same rzeczy czy zjawiska są różnie nazywane i definiowane lub odwrotnie – pod jedną nazwą kryją się różne określenia. Rozwój medycyny, a w tym także rehabilitacji i fizjoterapii, spowodował również, że wiele metod i pojęć straciło już swą wartość i ma poniekąd znaczenie historyczne. Pomimo to wiele pojęć jest nadal w obiegowym użyciu, a nowsze nie są w pełni upowszechnione. Na dodatek, w obrębie poszczególnych składowych rehabilitacji medycznej funkcjonuje swego rodzaju „żargon zawodowy”. Wszystko to nie ułatwia komunikacji i może stać się powodem nieporozumień, a nawet pewnych błędów. Dotyczy to przede wszystkim młodych adeptów rehabilitacji i fizjoterapii, niemających jeszcze pełnego rozeznania w tej złożonej problematyce. Nie wymaga więc specjalnego uzasadnienia stwierdzenie, że dla uniknięcia ewentualnych nieporozumień niezmiernie ważne jest zarówno posługiwanie się jednoznacznym nazewnictwem, jak i jednoznaczne rozumienie poszczególnych pojęć. W opracowaniu tym starano się przede wszystkim przedstawić zagadnienia, z jakimi fizjoterapeuci najczęściej spotykają się w dokumentacji medycznej (np. historiach choroby czy kartach informacyjnych) oraz w trakcie kontaktów z lekarzem prowadzącym bądź podczas dyskusji w zespołach rehabilitacyjnych.

Odrębnym niejako problemem jest – wynikająca z przeznaczenia i wspomnianej już interdyscyplinarności rehabilitacji i fizjoterapii – konieczność korzystania z opracowań dotyczących problematyki klinicznej. Te ostatnie są jednak adresowane (przeznaczone) do innych odbiorców – głównie lekarzy czy studentów medycyny. Z reguły zawierają one sporo treści i szczegóły niemające w fizjoterapii żadnego znaczenia, a istotne dla niej elementy są niejako „ukryte” w szerszej treści. Studenci fizjoterapii bądź początkujący fizjoterapeuci mają więc pewne trudności z „wyłowieniem” istotnych dla nich zagadnień i jak gdyby „odrzuceniem balastu” wiedzy bez znaczenia dla całokształtu postępowania fizjoterapeutycznego. W opracowaniu tym celowo nierówno potraktowano niektóre hasła. Ważniejsze dla fizjoterapii starano się przedstawić dokładniej, natomiast rzadsze i „mniej ważne” potraktowano skrótowo, odsyłając zainteresowanych Czytelników do specjalistycznego piśmiennictwa.

Interdyscyplinarność rehabilitacji narzuca też konieczność korzystania z opracowań z innych obszarów wiedzy, np. z zakresu nauk o kulturze fizycznej, pedagogiki, psychologii i innych, posługujących się typowym językiem i nazewnictwem – nie zawsze spójnym z nomenklaturą medyczną.

Niniejszy słownik ma być próbą wypełnienia przedstawionych powyżej luk i niedostatków. Zamierzeniem autorów nie było przy tym wyczerpujące przedstawienie całokształtu problematyki fizjoterapii, czemu przeczy zresztą objętość i leksykalny charakter tego opracowania. Dobierając hasła, starano się umieścić wśród nich również i takie, które mają ułatwić zrozumienie tej złożonej problematyki. Znalazły się w nim więc i niektóre hasła z zakresu fizjologii, patologii, medycyny klinicznej itp., gdyż w wielu opracowaniach znajdujemy do nich odwołanie, nie zawsze z pełnym ich objaśnieniem. Zadbano zwłaszcza o to, by prezentując kolejne hasła, wskazać raczej, co leży u ich podstaw oraz co jest ich istotą i jaki jest mechanizm rozwoju różnych zmian, odstępując od rozwinięcia niektórych zagadnień, których warto (a nawet należy) poszukiwać w innych opracowaniach. W tym celu, podając piśmiennictwo, skoncentrowano się na dostępnych opracowaniach książkowych i artykułach naukowych, zawierających pełniejsze opisy zawartych w słowniku haseł. Dla ułatwienia w wielu opisach zamieszczono odsyłacze, aby wskazać, które zagadnienia są ze sobą powiązane i tym samym ułatwić poruszanie się po słowniku. Ze względu na coraz większą dostępność anglojęzycznych opracowań poruszanej problematyki, słownik wzbogacono też o odpowiedniki w języku angielskim, co być może ułatwi jednoznaczne rozumienie opublikowanych tekstów.

Oddając Czytelnikowi ten słownik, należy wyrazić nadzieję, że będzie on pomocą i „drogowskazem” do studiowania i zrozumienia całokształtu zagadnień dotyczących rehabilitacji i fizjoterapii, ułatwiającym i inspirującym do korzystania z innych, monotematycznych źródeł, których nie zamierzano zastąpić tym opracowaniem. Mamy też nadzieję, że będzie on również pomocny dla studentów fizjoterapii w studiowaniu przedmiotów kierunkowych, w których to przedmiotach nieraz pojawiają się niezrozumiałe pojęcia czy zagadnienia, z którymi student zapozna się bliżej dopiero na dalszych etapach edukacji zawodowej. Dla praktyków zajmujących się rehabilitacją, głównie lekarzy i fizjoterapeutów, będzie on być może podręczną pomocą – zwłaszcza w sytuacjach trudnych do przewidzenia, natomiast na ile „Słownik fizjoterapii” spełni oczekiwania autorów – osądzą sami Czytelnicy. Będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi dotyczące poprawy jego treści merytorycznej.

AutorzyWskazówki dla korzystających ze Słownika

Słownik składa się z dwóch części. W części I, podstawowej, zostały zamieszczone alfabetycznie hasła w języku polskim z zakresu fizjoterapii, rehabilitacji, medycyny sportowej, traumatologii, terapii manualnej, terapii zajęciowej, adaptowanej aktywności fizycznej, fizjologii wysiłku oraz psychologii klinicznej. Po haśle w języku polskim znajduje się jego odpowiednik w języku angielskim (pisownia amerykańska). Definicja wraz z krótkim opisem jej zastosowania ma zapewnić jednoznaczną identyfikację hasła, a podawane jednostki fizyczne (SI) są informacją uzupełniającą.

Fizjoterapia nie ma międzynarodowego mianownictwa w języku łacińskim (z wyjątkiem danych anatomicznych, klinicznych i chemicznych).Taką funkcję spełnia język angielski, który jest jednocześnie nośnikiem informacji naukowej (Medline, SCOPUS, PubMed). W przypadku podawanych akronimów, skrótów i symboli oparto się na opracowaniach Stedman’s Orthopaedic & Rehab Words, Includes Chiropractic, Occupational Therapy, Physical Therapy, Podiatric, & Sports Medicine, Sixth Edition, Lippincott Williams & Wilkins, Baltimore, 2009; J. M. Bottomley: Quick Reference Dictionary for Physical Therapy, Second Edition, SLACK Incorporated, Thorofare, USA 2003; K. Jacobs, L. Jacobs: Quick Reference Dictionary for Occupational Therapy, SLACK Incorporated, Fifth Edition, Thorofare, USA 2009; L. Perlińska, J. Krzyżowski: Medical Slang & Acronyms, MEDYK, Warszawa 2007; W. Z. Traczyk: Słownik fizjologii człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000. Ze względu na wymogi redakcyjne Wydawnictwa Lekarskiego PZWL, ograniczające objętość Słownika do ustalonej w umowie liczby arkuszy wydawniczych, nie wszystkie akronimy zostały rozwinięte w postaci haseł głównych (cz. I Słownika).

W przypadku niektórych haseł podanych jest kilka synonimów lub powszechnie używanych zwrotów żargonowych, które są często zamiennie używane w codziennej praktyce fizjoterapeutycznej lub mają już tylko znaczenie historyczne.

Część II Słownika zawiera ułożone alfabetycznie akronimy, skróty i symbole haseł w języku angielskim. Czytelnicy mogą je często napotkać w książkach, artykułach naukowych oraz czasopismach fachowych bez stosownego rozwinięcia. Stąd ta część Słownika może być przydatna podczas studiowania wymienionej literatury, a w razie niejasności zapewnia znalezienie odpowiedniej definicji w części I Słownika, z polskim odpowiednikiem.B

badania dodatkowe – additional examinations; to różnego rodzaju badania laboratoryjne bądź aparaturowe, ułatwiające rozpoznanie lub ustalenie przyczyny nieprawidłowości. (JN)

badania przesiewowe – screening; to okresowe badania całej → populacji, ukierunkowane na możliwie wczesne wykrywanie różnych nieprawidłowości (dotyczących różnych układów). Mogą one służyć np. wczesnemu wykrywaniu → dysplazji biodra, uszkodzeń o.u.n. u dzieci i związanego z tym rozwoju → mózgowego porażenia dziecięcego czy też wczesnemu wykrywaniu → wad postawy ciała. W odniesieniu do dzieci i młodzieży badania takie noszą też nazwę → bilansów zdrowia. Badania przesiewowe nie służą precyzyjnej diagnostyce, lecz jedynie wyodrębnieniu z populacji osób, które m.in. takiej diagnostyki wymagają. (JN)

badania urodynamiczne – urodynamic trials; badania ciśnieniowo-przepływowe służące ocenie upośledzonej funkcji dolnego odcinka dróg moczowych, różnicujące choroby o zbliżonych objawach. Do badań tych należą różnorodne techniki wzajemnie się uzupełniające o różnym stopniu zaawansowania (→ cystometria, → wideocystometria). Przed wykonaniem badań urodynamicznych należy wykluczyć zakażenia dróg moczowych. (KK)

badanie dotykiem – touch examination; → badanie palpacyjne.

badanie fizykalne – physical examination; → badanie przedmiotowe.

badanie kliniczne – clinical trial; to badanie doświadczalne z udziałem ludzi, w którym postępowanie diagnostyczne, środki zapobiegawcze i terapeutyczne oraz procedury medyczne analizowane są pod kątem bezpieczeństwa i skuteczności. Wyróżnia się IV fazy badań klinicznych. Badanie I fazy (phase I clinical trial) obejmuje ograniczoną grupę zdrowych ochotników (zwykle mężczyzn), a celem jest ocena np. tolerancji leku lub środka fizykalnego; w badaniu II fazy (phase II clinical trial) uczestniczą pacjenci z określoną jednostką chorobową, ustala się dawkę leczniczą i schemat dawkowania; w badaniu III fazy (phase III clinical trial) uczestniczy od kilkuset do kilku tysięcy pacjentów z daną jednostką chorobową (badania wieloośrodkowe), ocenia się skuteczność leku (lub fizykoterapii) podczas krótkiego i długiego okresu podawania, stosuje się zasadę podwójnej ślepej próby (zarówno pacjent, jak i lekarz nie wiedzą, kto otrzymuje testowany lek czy aplikację danym środkiem fizykalnym); w badaniu IV fazy (phase IV clinical trial), z udziałem dużych liczebnie (badania wieloośrodkowe), zróżnicowanych grup pacjentów, ocenia się działania niepożądane leków (fizykoterapii) na dużych populacjach oraz opracowuje szersze dane na temat dokumentacji leku. (KK)

badanie na potrzeby → metody PNF – evaluation for needs of Proprioceptive Neuromuscular Facilitation method; ma informować nie tylko o tym, które mięśnie są osłabione, lecz także w jakich ruchach (lub ich składowych) osłabienie to szczególnie się zaznacza (tzw. słabe komponenty wzorca). Ponadto ma ono wskazać, jakie istnieją dodatkowe przeszkody dla wykonywania ruchów (np. trudność w zapoczątkowywaniu ruchu, niemożność rozluźnienia określonej grupy mięśniowej, trudności dotyczące zmiany kierunku ruchu itp.). Istotne jest określenie zdolności wykonania konkretnych zadań ruchowych, a właściwie – ocena ewentualnych zaburzeń lub niedostatków (braków). Dla celów planowania terapii zaburzenie to nazwano „głównym problemem funkcjonalnym”, a praca nad tą specyficzną dysfunkcją staje się celem terapii. (JN)

badanie pacjenta na potrzeby fizjoterapii – patient examination for physiotherapy needs; bazuje na elementach badania fizykalnego. Zasadnicze miejsce zajmują w nim → pomiary oraz → objawy, próby i testy, wskazujące na podłoże oraz mechanizm → dysfunkcji. Identyfikacja tych ostatnich jest niezbędna dla doboru sposobu i środków terapii. Z tego też powodu dla większości współczesnych metod fizjoterapii wypracowano specyficzne metody badania. (JN)

badanie palpacyjne – digital examination; to badanie dotykiem będące składową → badania przedmiotowego. Dotyk umożliwia ocenę ucieplenia, wilgotności i konsystencji skóry oraz oporu i ruchomości tkanek miękkich, a także lokalizacji miejsc wrażliwych na dotyk i ucisk oraz wrażliwości na bodźce bólowe. (AC)

badanie podmiotowe – subjective examination; → wywiad.

badanie przedmiotowe – objective examination; nazywa się też badaniem fizykalnym. Składa się ono z oglądania, obmacywania (→ badanie palpacyjne), opukiwania i osłuchiwania. Zwykle dzieli się je na badanie ogólne i miejscowe (odcinkowe). Zakres i przebieg badania dla potrzeb fizjoterapii zależy od rodzaju choroby (dysfunkcji) pacjenta. Celem takiego badania jest ujawnienie wszystkich objawów istotnych dla właściwego zaplanowania rehabilitacji, a zwłaszcza do określenia mechanizmów leżących u podstaw rozwoju dysfunkcji. Z tego powodu istotnymi składowymi badania są: ocena rozmaitych → objawów oraz wykonywanie specjalnych testów. Powtarzane co jakiś czas badanie służy ocenie skuteczności zastosowanej terapii oraz postępu rehabilitacji. (AC, JN)

badanie w → metodzie australijskiej – evaluation in Australian method; polega na palpacyjnej ocenie zdolności do napinania mięśnia poprzecznego brzucha oraz funkcji stabilizacyjnej głębokich mięśni brzucha ocenianej za pomocą specjalnie w tym celu skonstruowanej, nadmuchiwanej poduszki z manometrem (tzw. stabilizera). Oceny te wzbogaca się badaniem ultrasonograficznym powłok brzusznych oraz badaniem EMG głębokiego → cylindra mięśniowego. (ES)

badanie według Butlera – evaluation acc. to Butler; jest elementem → metody Butlera. Zastosowanie znajdują w nim testy oceniające czucie dotyku, bólu oraz propriocepcję. Ocenie poddawana jest również siła tzw. mięśni wskaźnikowych oraz odruchy mięśniowe. Istotne znaczenie ma zastosowanie 7 tzw. testów napięciowych – po trzy dotyczące kończyny górnej i dolnej oraz test zgięciowy całego tułowia, których wynik decyduje o wyborze odpowiedniej techniki zabiegowej. (ES)

badanie według Cyriaxa – evaluation acc. to Cyriax; jest elementem → metody Cyriaxa. Przebiega ono według stałej sekwencji: wywiad – obserwacja – badanie funkcjonalne – ocena badanych struktur za pomocą dotyku. Część funkcjonalna obejmuje ocenę sprawności tkanek kurczliwych (za pomocą napięć izometrycznych) oraz niekurczliwych (za pomocą ruchów czynnych oraz biernych w pełnym zakresie ruchomości). Pojawienie się dolegliwości bólowych w obrębie stawu interpretuje się w zależności od sektora ruchomości, w którym ta dolegliwość się pojawiła. (ES)

badanie według Kaltenborna–Evjentha – evaluation acc. to Kaltenborn–Evjenth; jest elementem → metody Kaltenborna–Evjentha. Obejmuje ono jakościową oraz ilościową ocenę: ruchów czynnych i biernych, tzw. czucia końcowego ruchu, ruchu czynnego z dociskiem oraz ruchu bocznego sprężynowania, oddalania powierzchni stawowych (trakcja), zbliżania powierzchni stawowych (kompresja), ruchów translatoryjnych (równoległego przesuwania powierzchni stawowych we wszystkich kierunkach) oraz ruchów czynnych z oporem. Kaltenborn wyróżnia siedem stopni ruchomości stawowej i sześć odmian patologicznego czucia końcowego ruchu. (ES)

badanie według Maitlanda – evaluation acc. to Maitland; jest elementem → metody Maitlanda. Cechuje je niezwykła drobiazgowość diagnostyczna. Charakterystyczne dla metody są: tzw. → kwadranty ruchu i → diagramy ruchu oraz czterogrupowa → kwalifikacja do mobilizacji, na podstawie której kwalifikuje się pacjenta do jednego z pięciu → stopni mobilizacji. (ES)

badanie według Mc Kenziego – evaluation acc. to Mc Kenzie; jest elementem biomechanicznej diagnostyki według Mc Kenziego. Polega ono przede wszystkim na wyodrębnieniu → rodzaju dolegliwości bólowych kręgosłupa, kierunkowej preferencji oraz możliwości swoistego sterowania → fenomenem centralizacji i → zjawiskiem peryferyzacji oraz śledzeniu w przebiegu terapii zmienności objawów. (ES)

badanie według Menella – evaluation acc. to Menell; jest elementem → metody Menella. Polega ono na dokładnej ocenie tzw. → gry ślizgu stawowego. (ES)

badanie według Mosberga i wsp. – evaluation acc. to Mosberg et al.; stanowi element → metody SET. Polega ono na analizie przyczyn prowadzących do zaburzeń stabilizacji i wykrywaniu tzw. słabych ogniw → łańcucha biokinematycznego (staw, grupa mięśniowa itp.). (ES)

badanie według Mulligana – evaluation acc. to Mulligan; jest elementem → metody Mulligana. Ocenie poddaje się zakres ruchu czynnego i biernego oraz jakość → czucia końcowego. Określa się też jakość ślizgu powierzchni stawowych, siłę i elastyczność mięśni. Ważnym elementem badania jest określanie kierunku ruchu bolesnego, wraz z próbą korekcji ustawienia dwóch członów stawu, poprzez wykonanie nieznacznego równoległego ich przesunięcia, co pozwala wyznaczyć kierunek niebolesnego toru ślizgu powierzchni stawowych i strategię leczenia danego stawu. (ES)

badanie według Upledgera – evaluation acc. to Upledger; jest elementem → metody Upledgera. Polega ono omal wyłącznie na specyficznej, delikatnej palpacji poszczególnych elementów systemu → połączeń półścisłych i próbie wyczucia zmian tzw. → rytmu kraniosakralnego (tzw. fazy zgięciowej i wyprostnej, towarzyszących wdechowi i wydechowi) oraz lokalizacji miejsc o wygórowanym napięciu. (ES)

balizm – balismus; to → ruchy mimowolne o charakterze obrotowym, obejmujące kończyny i tułów. Może dotyczyć też jednej połowy ciała (hemibalizm). (JN)

balkonik ułatwiający chodzenie – balcony make gait easier; to różne w swej konstrukcji mobilne urządzenia, ułatwiające utrzymanie równowagi i chodzenie dzięki → dodatkowym punktom podparcia, przemieszczane w miarę kroczenia. Mogą być wykorzystane zarówno do nauki chodzenia, jak i jako codzienna pomoc dla osób mających problemy z przemieszczaniem się. (ONC)

balneologia – balneology; dziedzina wiedzy medycznej zajmująca się badaniami i praktycznym stosowaniem naturalnych metod leczniczych wykorzystujących wody mineralne, gazy i peloidy. Balneologia wykorzystuje postępy wiedzy z zakresu medycyny klinicznej, fizjologii, chemii, mikrobiologii, geologii, fizyki i innych dziedzin. Jest częścią specjalizacji lekarskiej – balneologia i medycyna fizykalna. Współczesna balneologia uwzględnia osiągnięcia balneologii tradycyjnej oraz medycyny klinicznej i postępu technicznego. Metody balneologiczne stosowane są głównie w lecznictwie uzdrowiskowym u pacjentów z chorobami przewlekłymi. W zakresie działania ogólnoustrojowego są często metodami z wyboru, poza tym odgrywają rolę wspomagającą, uzupełniającą inne metody medycyny zachowawczej i zabiegowej. Cechą charakterystyczną tej dziedziny jest nieinwazyjność, holistyczne podejście do pacjenta oraz integracja z innymi metodami, w tym z farmakoterapią. (IP)

balneologia i medycyna fizykalna – balneology and physical medicine; naukowa dziedzina medycyny i specjalizacja lekarska zajmująca się badaniami i praktycznym wykorzystaniem własnych metod do leczenia, profilaktyki, rehabilitacji i diagnostyki chorób, zgodnie ze wskazaniami leczniczymi. Wykorzystuje postępy wiedzy klinicznej, fizjologii, chemii, fizyki. Do metod leczniczych stosuje się naturalne surowce lecznicze, wodę zwykłą, czynniki klimatyczne, wysiłek fizyczny oraz czynniki fizyczne (energie). W skład balneologii i medycyny fizykalnej wchodzi balneoterapia, hydroterapia, klimatoterapia, kinezyterapia, fizykoterapia, masaż leczniczy, balneochemia, balneogeologia, balneomikrobiologia. Najpełniej jest realizowana w lecznictwie uzdrowiskowym. Istotą balneologii i medycyny fizykalnej jest bodźcowe działanie czynników balneologicznych i fizykoterapeutycznych odpowiednio dawkowanych, co pozwala na uzyskiwanie reakcji zdrowotnych poprawiających funkcjonowanie organizmu. Poza działaniem ogólnym na organizm uzyskuje się efekty miejscowe – objawowe, takie jak zmniejszenie lub ustąpienie bólu, zmniejszenie lub zwiększenie napięcia mięśniowego, poprawę ukrwienia itp. Zabiegi balneofizykalne stosuje się w odpowiednich seriach, co wymaga systematycznego leczenia przez kilka tygodni. Prawidłowo zastosowane i kontrolowane metody lecznicze balneologiczne nie wywołują u osób leczonych skutków ubocznych. (IP)

balneoterapia – balneotherapy; zespół metod leczniczych, które wykorzystują naturalne wody mineralne, gazy i peloidy. Metody balneologiczne mają zastosowanie do leczenia, profilaktyki i rehabilitacji większości chorób przewlekłych. Balneoterapia obejmuje zabiegi z wód mineralnych (balneohydroterapia) gazów (balneogazoterapia) i peloidów (peloidoterapia). Z wód mineralnych w balneoterapii stosuje się: kąpiele lecznicze, inhalacje, irygacje jam ciała oraz kurację pitną wodami leczniczymi. Do zabiegów balneologicznych z gazów stosowany jest: dwutlenek węgla, siarkowodór, radon, ozon. W formie skroplonej azot, dwutlenek węgla i powietrze stosuje się do zabiegów krioterapeutycznych. Z peloidów stosowane są zabiegi z borowiny tradycyjnej, pasty borowinowej, fango, parafango, glinki, gytie. Balneoterapia ma główne zastosowanie w leczeniu wielu chorób przewlekłych w warunkach uzdrowiskowych. (IP)

bandażowanie – bandaging; w fizjoterapii stosowane jest głównie w celu podtrzymania efektów → ręcznego drenażu limfatycznego lub → kształtowaniu kikuta. (AC, JN)

bania parowa (ruska) – Russian bath; to zabieg higieniczny stosowany tradycyjnie w Rosji rodzinnie. W pojedynczym pomieszczeniu uzyskuje się gorącą parę poprzez polewanie rozżarzonych kamieni wodą. Sprzyja to oczyszczeniu powłok skórnych i błon śluzowych. (WK)

bariery architektoniczne – architectural barriers; to powszechnie używana nazwa przeszkód, jakie napotykają osoby niepełnosprawne w codziennym życiu, zwłaszcza w budynkach użyteczności publicznej, urzędach i komunikacji publicznej. Gama tych przeszkód jest szeroka, np. brak podjazdów dla wózków, brak wind, zbyt wysokie krawężniki i stopnie w środkach komunikacji, zbyt wąskie drzwi, nieprzystosowane sanitariaty, brak sygnalizacji dźwiękowej na przejściach dla pieszych itp. (JN)

bariery środowiskowe – environmental barriers; wszelkie utrudnienia cywilizacyjne, które uniemożliwiają, utrudniają, ograniczają dostęp osób niepełnosprawnych do różnych dóbr niezbędnych do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Rozróżnia się bariery fizyczne (najczęściej architektoniczne) oraz społeczne (najczęściej edukacyjne i zatrudnieniowe). (SK)

bark – shoulder; to pojęcie kliniczne, funkcjonalne, jako że bark nie jest strukturą anatomiczną. W ujęciu anatomicznym składa się on z trzech połączeń stawowych: mostkowo-obojczykowego, barkowo-obojczykowego i ramiennego. Dzięki swym dwóm połączeniom poślizgowym (powierzchnia barkowo-ramienna, powierzchnia pomiędzy łopatką a klatką piersiową) zapewnia największy zakres ruchów w organizmie człowieka. W obrębie barku znajduje się splot ramienny oraz naczynia podobojczykowe i pachowe. (JL)

bark w niedowładach połowiczych – shoulder in hemiplegia; stwarza specyficzne problemy, które dotyczą m.in. ograniczenia ruchomości, podwichnięć oraz bólu. Pierwsze z nich wiążą się z depresją i retrakcją barku oraz zewnętrzną rotacją łopatki i wymagają wczesnych mobilizacji dla przywrócenia właściwej gry stawowej. Drugie wymagają zabezpieczenia przedmiotem ortopedycznym, np. aparatem odwodzącym lub dynamicznym temblakiem. Ból z kolei pojawia się przede wszystkim podczas ruchów ramienia przy ustabilizowanej łopatce i z czasem staje się jednym z najbardziej kłopotliwych objawów utrudniających dalsze usprawnianie, gdyż powoduje immobilizację, a ta prowadzi do: → zaników z bezczynności, przykurczy i osteoporozy, a nawet „zamrożenia” barku. (JN)

bark zamrożony – frozen shoulder, adhesive capsulitis; charakteryzuje się ograniczeniem zakresu ruchów czynnych i biernych w stawie barkowym, głównie w zakresie rotacji zewnętrznej. Występuje po niewielkim urazie lub po unieruchomieniu, u osób w średnim wieku, zwłaszcza z → chorobą niedokrwienną serca i → cukrzycą. (AB, AW)

baroreceptory – baroreceptors; rodzaj → mechanoreceptorów, zlokalizowanych w ścianach dużych tętnic, wrażliwych na wzrost ciśnienia tętniczego krwi, ważnych dla regulacji tego ciśnienia. (JN)

bateria testów Becka (BBT) – Beck Battery Tests; opracowana przez Abu Yilla, służy do oceny sprawności specjalnej zawodników w rugby na wózkach. Składa się z 5 prób (1 – zdolność poruszania się z piłką w czasie 30 s, 2 – rzut do celu, 3 – blokowanie przez zderzanie, 4 – jazda na dystansie 20 m, 5 – rzut piłką na odległość). (NMA, BM, AK)

bateria testów sprawności fizycznej Brockport (BPFT) – Brockport Physical Fitness Test; opracowana przez Winnicka i Shorta, służy do oceny sprawności fizycznej dzieci i młodzieży z różnymi rodzajami dysfunkcji, należy do grupy testów ukierunkowanych na zdrowie (H-RF), składa się z 27 prób, z których wybiera się 4–6 prób możliwych do wykonania przez badanego. Ocena w teście obejmuje: sprawność krążeniowo-oddechową, mięśniowo-szkieletową (siła i wytrzymałość mięśni oraz gibkość i zakresy ruchów) i skład ciała. (BM, AK, NMA)

bezczynność ruchowa – motor idleness (inactivity); → akinezja.

bezdech – apnea; ustanie rytmicznej czynności oddechowej z przyczyn mechanicznych, zaburzeń pracy ośrodków nerwowych, zatrucia itp., w efekcie następuje hiperkapnia i hipoksja. (KK)

bezdech obturacyjny w czasie snu (OBPS) – obstructive sleep apnea (OSA); w jego przebiegu występują w czasie snu okresy zamknięcia lub zwężenia dróg oddechowych w części proksymalnej, gardłowej. Epizod trwa kilkadziesiąt sekund i kończy się w czasie powrotu drożności głośnym chrapaniem. Funkcja mięśni oddechowych jest prawidłowa. Dochodzi wówczas zwykle do czasowego przerwania snu. (ABW, RN)

bezdech senny ośrodkowy (OBCS) – central sleep apnea; nie jest jednolitą jednostką chorobową. Prowadzi do niego wiele różnych chorób i stanów, w których występuje upośledzenie przewodzenia nerwowego na linii ośrodkowy układ nerwowy – unerwienie mięśni oddechowych. Może występować w → oddechu Cheyne’a–Stokesa, po przemieszczeniu się chorego w krótkim czasie na duże wysokości, po niektórych lekach lub mieć charakter idiopatyczny. (ABW)

bezład móżdżkowy – cerebellar ataxia; → ataksja móżdżkowa.

bezmocz – anuria; oznacza ustanie czynności wydalniczej nerek lub brak moczu w pęcherzu spowodowany zatkaniem moczowodów. (JN)

beztroska – carefreeness; jest przeciwieństwem → troski i polega m.in. na rezygnacji z zachowań prozdrowotnych i samodzielnego zaspokajania własnych potrzeb. (SK)

bezwład – paralysis; to całkowita niemożność wykonywania ruchów (paraliż). (JN)

biblioterapia – bibliotherapy; jest składową → terapii zajęciowej. Jest to działanie terapeutyczne wykorzystujące różne formy literackie jako środek wspierający proces terapeutyczny, łagodzący zaburzenia emocjonalne. W odniesieniu do osób z niepełnosprawnością biblioterapia wykorzystywana jest dodatkowo do aktywizacji życiowej, a także wypełniania czasu wolnego. (AM, SK)

bicze szkockie – Scottish chips (hydromassages); → natryski ruchome.

bieg – run, running; to szybsza od → chodu forma → lokomocji człowieka; forma ruchu w wielu dyscyplinach sportowych. Podczas biegu nie ma → okresu podwójnego podporu (→ fazy chodu), jest za to faza lotu (co zasadniczo różni bieg od chodu). W biegu nie ma też okresu obciążenia pięty, występuje w nim natomiast tzw. faza dopadania, podczas której po fazie lotu przenoszona kończyna od razu styka się z podłożem całą stopą, a podczas szybkiego biegu (sprintu) tylko przodostopiem. W związku z tym nie ma też pełnego → przekolebania stopy. W fazie podporu kończyna dolna początkowo spełnia funkcję amortyzującą, a następnie napędową. Proporcje czasowe fazy podporu do fazy lotu zmieniają się – im szybszy bieg, tym krócej trwa faza podporu, a wydłuża się faza lotu i krok. (JZ, ONC, TB)

bieg w pozycji siedzącej – sit-ski course; konkurencja w narciarstwie biegowym osób z dysfunkcją kończyn dolnych rozgrywana na specjalnych saneczkach wyposażonych w płozy oraz kije, którymi zawodnik się odpycha. (NMA, BM, AK)

bieżnia mechaniczna dla wózków – wheelchair treadmill ergometer; sprzęt używany do badań naukowych w grupie osób poruszających się na wózkach. Specjalnie zaadaptowana bieżnia mechaniczna (szersza, z podjazdem i mechanizmem wyhamowującym wózek), po której badany porusza się na wózku. Wykorzystanie bieżni umożliwia m.in. ocenę wydolności fizycznej oraz techniki napędzania wózka. (BM, NMA, AK)

bieżnia ruchoma – treademill, running track; jest stosowana w → próbach wysiłkowych. Pozwala na precyzyjne dozowanie wysiłku fizycznego poprzez wymuszenie odpowiedniej prędkości chodu i/lub biegu oraz zmianę kąta nachylenia powierzchni bieżni w stosunku do poziomu. Sumaryczny wysiłek określa się w watach (W) lub w → równoważnikach metabolicznych (MET). (ABW)

bilans zdrowia – health balance; to badania dzieci i młodzieży wykonywane w określonym wieku, ukierunkowane m.in. na wczesne wykrywanie różnych → dysfunkcji. Stałym elementem bilansów zdrowia jest m.in. wykrywanie chorób układu kostno-stawowego i wad postawy. Podczas tych badań powinny zostać wyodrębnione dzieci wymagające obserwacji lub konsultacji (opieki biernej), postępowania korekcyjnego czy nawet rehabilitacji (opieki czynnej). Bilanse zdrowia, podobnie jak → badania przesiewowe, nie służą precyzyjnej diagnostyce, lecz jedynie wyodrębnieniu z populacji osób, które m.in. takiej diagnostyki wymagają. (KCz)

bilobektomia – bilobectomy; to anatomiczna resekcja chirurgiczna dwu płatów płuca. (WD)

biodoza – biodosis; jest określaną indywidualnie dla pacjenta biologiczną dawką → promieniowania ultrafioletowego. Jest to dawka progowa promieni UV, jednostka dawkowania biologicznego tego promieniowania. Konieczność jej określenia wynika z tego, że → odczyn zależy od wrażliwości osobniczej pacjenta i od dawki, a ta z kolei zależy od intensywności źródła promieniowania (zależność prosta), odległości tego źródła od powierzchni naświetlanej (zależność odwrotna – proporcjonalna do kwadratu odległości) oraz czasu naświetlania (zależność prosta). Odczyn – zwłaszcza ogólny – zależy również od wielkości naświetlanego pola. Jedna biodoza (1 bio) jest dawką, która przy użyciu danego źródła promieniowania powoduje wyzwolenie → odczynu progowego. Odczyn ten charakteryzuje się nieznacznym zaróżowieniem skóry, które pojawia się w 4–6 godzin po naświetlaniu, osiąga maksymalne nasilenie po 8 godzinach i zanika do 12 godzin po naświetlaniu. Czas naświetlania, który wywołuje taki odczyn (1 bio), stanowi punkt wyjścia do wyliczenia czasu naświetlania potrzebnego do uzyskania odpowiednio nasilonego → odczynu rumieniowego (E). Do oznaczenia dawki progowej promieni nadfioletowych służy tzw. rumieniomierz. (WK, MŁ, JN)

biodro koślawe – valgus hip; to zniekształcenie stawu biodrowego spowodowane zwiększeniem kąta szyjkowo-trzonowego do wartości ponad 125°. (WW)

biodro płaskie – coxa plana; to spłaszczenie głowy kości udowej, np. w → chorobie Perthesa. (WW)

biodro przeskakujące – snaping hip, clincing hip; objawia się widocznym, wyczuwalnym dotykiem, a niekiedy słyszalnym prześlizgiwaniem się ścięgna mięśnia naprężacza powięzi szerokiej uda przez szczyt krętarza większego kości udowej podczas zgięcia w stawie biodrowym i przywodzenia lub rotacji uda do wewnątrz. Ograniczenie zakresu ruchu w stawie biodrowym, niekiedy bóle są wskazaniem do leczenia operacyjnego. (AB, AW)

biodro szpotawe – varus hip; to zniekształcenie stawu biodrowego spowodowane zmniejszeniem kąta szyjkowo-trzonowego kości udowej poniżej 125°. (WW)

bioelektryczna aktywność – bioelectrical activity; charakteryzuje żywe komórki, tkanki i narządy. Wynika ona z różnicy potencjałów po obu stronach błony komórkowej w spoczynku i zmianie (odwróceniu) polaryzacji podczas pobudzenia, czego skutkiem jest → prąd czynnościowy. (JN)

biofeedback – biofeedback; metoda kontrolowania własnego stanu (w tym także ruchów) w oparciu o → zastępcze sprzężenie zwrotne. (JN)

biofizyka – biophysics; dyscyplina z pogranicza biologii i fizyki, zajmująca się podstawami fizycznymi procesów zachodzących w komórkach, tkankach i całych organizmach żywych oraz wpływem czynników fizycznych na te układy. (JN)

bioinżynieria – bioengineering; inżynieria biologiczna i medyczna, której celem jest m.in. wykorzystanie współczesnej techniki dla potrzeb człowieka z niepełnosprawnością. (JN)

biomanipulator – biomanipilator; urządzenie techniczne wykonujące niektóre funkcje ruchowe, wykorzystujące → biopotencjały mięśniowe jako źródło sterowania. (JN)

biomaszyna – biomachine; organizm ludzki w ujęciu systemowym, w którym można wyróżnić układ ruchu, zasilania i sterowania, funkcjonujące w układzie → sprzężeń zwrotnych. Efektem funkcjonowania takiego układu jest praca. (JN)

biomechanika – biomechanics; nauka o ruchach i siłach działających w żywym organizmie w warunkach statyki i dynamiki, która za pomocą zasad i wielkości fizycznych opisuje i bada przyczyny i skutki czynności ruchowych organizmów żywych. (JN)

biomechanika kliniczna – clinical biomechanics; → patobiomechanika.

biomechanizm – biomechanism; pojęcie zaczerpnięte z nauk technicznych, traktujące kości jako człony sztywne, stawy jako → pary biokinematyczne odpowiednich klas, a mięśnie szkieletowe jako napędy o działaniu jednostronnym (→ moment siły mięśniowej). (JN)

biometria – biometrics; nauka badająca zmienność populacji. Jest także wykorzystywana w pomiarach istot żywych. Wyniki pomiarów biometrycznych podlegają opracowaniu metodami statystyki matematycznej. Stosowane są w różnych dziedzinach nauk biomedycznych: antropologii, fizjologii, medycynie, fizjoterapii. (KK)

bionika – bionics; dyscyplina cybernetyczna z pogranicza techniki i biologii, wykorzystująca m.in. obserwacje nad funkcjonowaniem organizmów żywych do rozwiązań technicznych (np. do konstrukcji protez). (JN)

biopotencjał – biopotential; potencjał elektryczny → bioprądu. Jego odmianą jest mający zdolność rozprzestrzeniania się → potencjał czynnościowy, powstający w wyniku pobudzenia komórki. (JN)

bioprąd – biocurrent; to prąd elektryczny generowany w organizmach żywych. (JN)

biopsja – biopsy; to nakłucie narządu igłą w celu uzyskania materiału do badania mikroskopowego. Jeśli igła jest bardzo cienka, traumatyzacja tkanek, przez które przechodzi, jest niewielka, jednak uzyskany materiał nadaje się jedynie do oceny cytologicznej rozmazu. Grubsze igły pozwalają uzyskać walec tkanki, który po utrwaleniu może być poddany ocenie histopatologicznej. (WD)

biopsja płuca w wideotorakoskopii – lung-biopsy in videothoracoscopy; jest szczególnym rodzajem biopsji w obrębie klatki piersiowej, pod kontrolą wzroku i toru wizyjnego. Pozwala na pobranie wycinka z określonego miejsca, znacznie bezpieczniej, bez zagrożenia nieprzewidzianym krwawieniem lub odmą opłucnej. (WD)