-
W empik go
Słownik mitologii hinduskiej - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
1 stycznia 2015
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
LUB
24,99 zł za tytuł
Tytuł dostępny w abonamencie Empik Go już od 24,99 zł / 30 dni
Sprawdź
Słuchaj i czytaj w abonamencie Go Standard już za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Standard daje możliwość dodania do biblioteki 3 dowolne tytuły w danym okresie rozliczeniowym (30 dni). Wybierasz z ponad 200 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Słownik mitologii hinduskiej - ebook
Słownik niniejszy jest pierwszą publikacją w języku polskim omawiającą najważniejsze - zdaniem autorów - terminy i postacie mitologii hinduizmu, tzn. tej dominującej na obszarze Indii historycznych (Indie, Bangladesz, Pakistan, Nepal, Cejlon) kultury (nie tylko religii w naszym dzisiejszym rozumieniu tego słowa), którą sami hindusi nazywają "odwieczną normą" (sanatanadharma). Istotną innowacją w porównaniu z innymi publikacjami tego typu są materiały mitologii lokalnej, przede wszystkim dwu krain Indii o najbogatszej kulturze: Bengalu i Ta-milnadu.
Tu należy wspomnieć o tym, że mitologia indyjska, nie tylko hinduska, jest czymś całkowicie żywym, ściśle związanym z życiem codziennym: praktykami rytualnymi, pracami, troskami i radościami ludzi. Stanowi więc, bardzo ważny element kultury współczesnej.
| Kategoria: | Wiara i religia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8002-302-4 |
| Rozmiar pliku: | 5,8 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Wykaz skrótów (używanych w tekście słownika i w bibliografii)
AjBr – Ajtareja-Brahmana
AW – Atharwaweda
BAU – Bryhadaranjaka-upaniszada
bałt. – bałtycki
beng. – bengalski
BhG – Bhagawadgita
BhP – Bhagawata-purana
BwP – Brahmawajwarta-purana
ĆhU – Ćhandogja-upaniszada
drawid. – drawidyjski
germ. – germański
GP – Garuda-purana
gr. – grecki
Hw – Hariwanśa
ieur. – indoeuropejski
ind. – indyjski
indoir. – indoirański
JW – Jadźurweda
lit. _(r) litewski
LnŚ – Literatura na Świecie
LP – Linga-purana
łac. – łacina, łaciński
łot. – łotewski
Mbh – Mahabharata
MP – Matsja-purana
PO – Przegląd Orientalistyczny
pol. – polski
Ram. – Ramajana
RO – Rocznik Orientalistyczny
RW – Rygweda
sanskr. – sanskryt, sanskrycki, po sanskrycku
SF – Studia Filozoficzne
słow. – słowiański
ŚBr – Śatapatha-brahmana
stir. – staroirański
ŚP – Śiwa-purana
tamil. – tamilski
wed. – wedyjski
WP – Wisznu-puranaSłowo wstępne
I. Zakres
Słownik niniejszy jest pierwszą publikacją w języku polskim omawiającą w układzie alfabetycznym najważniejsze – zdaniem autorów – terminy i postacie mitologii hinduizmu, tzn. tej dominującej na obszarze Indii historycznych (Indie, Bangladesz, Pakistan, Nepal, Cejlon) kultury (nie tylko religii w naszym dzisiejszym rozumieniu tego słowa), którą sami hindusi nazywają „odwieczną normą” (sanatanadharma). Słownik nie uwzględnia, więc mitologii dwu innych wielkich kultur (czy może raczej odgałęzień wyrosłych z tego samego pnia kulturowego) rodzimych, powstałych i do dziś istniejących na subkontynencie indyjskim: dźinizmu i buddyzmu.
Słownik opiera się przede wszystkim na najważniejszych źródłach literackich ogólno indyjskiej kultury klasycznej ułożonych w języku staroindyjskim (wedyjskim i sanskrycie): tekstach Wedy, dwu wielkich eposów (Mahabharata i Ramajana) oraz puran. Istotną innowacją w porównaniu z innymi publikacjami tego typu są materiały mitologii lokalnej, przede wszystkim dwu krain Indii o najbogatszej kulturze: Bengalu i Tamilnadu.
Tu należy wspomnieć o tym, że mitologia indyjska, nie tylko hinduska, jest czymś całkowicie żywym, ściśle związanym z życiem codziennym: praktykami rytualnymi, pracami, troskami i radościami ludzi. Stanowi, więc, w odróżnieniu od np. mitologii greckiej czy rzymskiej, bardzo ważny element kultury współczesnej. Wszyscy niemal w Indiach znają dzieje Ramy (i mogą, i ogromnie lubią całymi godzinami słuchać recytacji Ramajany, wielkiego eposu o nich opowiadającego) czy najważniejsze mity związane z Śiwą i jego rodziną. Najbliższymi jednak pomocnikami, orędownikami i opiekunami są bóstwa z niższych pięter panteonu – „bóstwa wiejskie” (gramadewata) i in., zwłaszcza jednak te, które mają postać zwierzęcą lub na poły zwierzęcą – Ganeśa i Hanumant.
Ponieważ mitologia zajmuje centralne miejsce w kulturze hinduskiej – stykając się i krzyżując z teologią, filozofią, etyką, rytuałem, prawodawstwem itd. – nie można było bez znacznego powiększenia objętości słownika uwzględnić wszystkich terminów pojawiających się w artykułach hasłowych. W takich wypadkach podawano, często w formie przypisów, bardzo zwięzłe informacje podstawowe. Po dokładniejsze informacje na ten temat odsyłamy czytelników do innych publikacji w jęz. polskim – przede wszystkim do niedawno wydanego Małego słownika klasycznej myśli indyjskiej oraz innych książek: Indie Arthura L. Bashama, Pradzieje i legendy Indii Eugeniusza Słuszkiewicza czy Święta nić hinduizmu Johna L. Brockingtona. Tam też należy szukać omówienia kwestii związanych np. z ofiarą, Wędą i jej częściami składowymi (Rygweda, brahmany, upaniszady i in.) czy puranami.
Przekłady tekstów indyjskich i europejskich zamieszczone w słowniku – jeśli nie zaznaczono inaczej – zostały dokonane przez autorów poszczególnych haseł z oryginału.
Bibliografia obejmuje publikacje (studia, wydawnictwa o charakterze encyklopedycznym, przekłady), z których autorzy korzystali opracowując hasła oraz wydawnictwa przez nich rekomendowane.
II. Terminologia i zapis wyrazów indyjskich
Wyżej już użyto terminu „hindus” – pisanego małą literą. Tak właśnie zapisujemy nazwę członka wielkiej wspólnoty cywilizacyjnej – hinduizmu, czyli „odwiecznej normy”. Różnica między hindusem (nie: hinduistą!) a Hindusem czy Indusem (mieszkańcem Indii) jest zasadniczo taka sama jak między żydem (członkiem żydowskiej wspólnoty religijno-kulturowej) a Żydem (członkiem narodu żydowskiego); Hindus i Żyd może być np. chrześcijaninem, w odróżnieniu od hindusa czy żyda. Mówiąc o hindusach i hinduizmie używamy przymiotnika „hinduski” (nie: hinduistyczny”!); wtedy zaś, gdy mamy na myśli Hindusów/Indusów i Indie, posługujemy się terminem „indyjski”.
Wyrazy indyjskie (terminy, nazwy, imiona własne, tytuły tekstów) użyte w tekście słownika pochodzą przede wszystkim z języków indoaryjskich, tzn. języków indoeuropejskich Indii, należących do grupy indoirańskiej, czyli aryjskiej. Są to: sanskryt (terminem tym obejmujemy obie odmiany staroindyjskiego: wedyjski i sanskryt klasyczny) oraz języki nowoindyjskie (bengalski, hindi i in.). Języki nieindoeuropejskie reprezentuje tu rodzina drawidyjska (obejmująca ok. 25 języków używanych głównie w Indiach Południowych); a przede wszystkim najważniejszy język kulturalny tej rodziny – tamilski.
1. Języki indoaryjskie – sanskryt
Wyrazy sanskryckie podaje się zawsze konsekwentnie w postaci tematu (rdzenia), a nie w 1 przypadku (mianowniku) liczby pojedynczej. W sanskrycie, bowiem postać mianownika bardzo często poważnie się różni od tej postaci wyrazu, która jest wspólna wszystkim pozostałym przypadkom lub ich większości (po polsku różnicę tę widać np. w wyrazie używanym na oznaczenie młodego mężczyzny: w mianowniku chłopiec, w pozostałych zaś przypadkach pojawia się wspólna postać – temat chłopc; wyrazy sanskryckie w słownikach czy wyjęte z kontekstu mają taką właśnie postać tematyczną. Wynika to ze skomplikowanych zmian fonetycznych zachodzących na końcu wyrazów sanskryckich; np. wyraz agni – ‛ogień’ lub ‛bóg ognia’ to temat; w mian.l.p. – zależnie od kontekstu wyraz ten ma postać: agnis, agnih, agniś, agnir, to samo dotyczy przymiotnika ‛czarny’, zarazem imienia boga – wcielenia Wisznu: Kryszny (z tą tylko różnicą, że zamiast ostatniej wersji – agnir – wyraz ten ma wariant Kryszno). Do wyrazów, w których najczęściej się narusza ową zasadę zapisywania w postaci tematycznej, należą przede wszystkim dwa ważne imiona bóstw; pierwsze z nich to imię boga stwórcy – temat Brahman; wyraz ten zapisuje się przeważnie w formie mian.l.p. jako Brahma. Wbrew tradycji, uważamy, że nie ma powodu, by naruszać wspomnianą zasadę; a rzekomej racji jej nieprzestrzegania – niebezpieczeństwa pomylenia z podobnie brzmiącym terminem brahman (używanym m.in. w znaczeniu ‘absolut’) – można uniknąć dzięki zróżnicowaniu pisowni. Wyraz w znaczeniu ‛absolut’ piszemy małą literą z akcentem (acutus) na 1 zgłosce (zgodnie z wymową wedyjską) – bráhman, imię boga – kreatora zaś dużą literą z akcentem na ostatniej sylabie – Brahmán.
Innym przykładem jest imię boga nieba, które zapisujemy w postaci tematycznej Diw (nie w mian.l.p. – Djaus). Podobnie też piszemy: karman (nie: karma), linga (nie: lingam), sannjasin (nie: sannjasi), jogin (nie: jogi), Hanumant (nie: Hanuman).
1a. Transkrypcja wyrazów sanskryckich (oraz nowoindyjskich)
W światowej literaturze naukowej wyrazy sanskryckie zapisuje się w międzynarodowej transkrypcji naukowej (dalej: MTN), w polskich zaś publikacjach popularnonaukowych notujemy je w polskiej transkrypcji popularnej (dalej: PTP). W niniejszym słowniku notację w MTN podaje się – w nawiasie, po zapisie w PTP – tylko w indeksie imion i terminów indyjskich. W samym tekście słownika wyrazy te figurują jedynie w PTP. Poniżej porównuje się MTN z PTP i podaje przybliżoną wymowę głosek sanskryckich.
Samogłoski
Samogłoski sanskryckie mogą być długie – wówczas w MTN opatruje się je kreską poziomą umieszczoną nad literą (ā, ī, ū,) lub krótkie (a, i, u). W PTP nie oznacza się długości samogłosek. Samogłoski e i o są zawsze długie. Dwugłoski: ai w PTP oddawana przez aj (= polskie aj w daj, bajka) – au (= polskie au w auto).
Głoska r ma – jak w niektórych językach słowiańskich (czeskim, słowackim, chorwackim – wariant samogłoskowy („r” zgłoskotwórcze), który się w MTN zapisuje r – w PTP oddaje się przez ry.
------------ ---------- -----------------------------------------------------------------------------------------------
Spółgłoski
MTN PTP WYMOWA
c ć* polskie ć w ćwierć lub w ciało
h h głoska dźwięczna = h czeskie lub ukraińskie
h h polskie ch w duch, dech
j dź* polskie dź w wiedźma lub w dziś
m m lub n wariant spółgłoski m lub n, wymawiamy najczęściej jako n, przed spółgłoskami wargowymi jako m
ń n lub ng n gardłowe np. w bank
ń ń polskie ń w pień lub w nie
ś ś* polskie ś w wieś lub w siwy
V w
y j
------------ ---------- -----------------------------------------------------------------------------------------------
* ć, dź, ś piszemy tak samo w każdej pozycji, także przed samogłoskami (ćandra, maharadża, Siwa).
W sanskrycie są dwa szeregi spółgłosek zwartych: szereg spółgł. nieprzydechowych (w zapisie MTN: b, c, d, g; k, p, t) oraz szereg spółgł. przydechowych (bh, ch, dh, gh, kh, ph, th); te ostatnie wymawia się z lekkim przydechem, przy czym dźwięczne nie tracą dźwięczności (np. bhāla ‘czoło’; bāla ‘dziecko’; ‘pāla’ stróż; ‘phāla’ lemiesz).
Także spółgłoski d, dh, n, t, th mają dwa szeregi artykulacyjne: 1) spółgłoski zębowe – wymawiane tak jak po polsku (d, dh, n, t, th) oraz 2) spółgłoski tzw. cerebralne lub kakuminalne (d, dh, ņ, t, th), przy których wymawianiu koniec języka dotyka podniebienia. W MTN oznacza się je za pomocą kropki dostawianej pod literą; PTP nie odróżnia obu tych szeregów.
2. Transkrypcja wyrazów w językach drawidyjskich (tamilskim i malajalam)
----- ----- -------------------- --------------------------------------
MTN PTP WYMOWA
ē e e długie
ō o o długie
k h (między samogł.) polskie ch
c s polskie s
t d (między samogł.) polskie d
p b (między samogł.) polskie b
ḻ l dźwięk pośredni między polskim r a l
ḷ l l cerebralne
r r r zębowe
n n n zębowe
ṭ d jak d cerebralne (między samogł.)
ṛṛ trr jak ang. tr w tree
----- ----- -------------------- --------------------------------------
Andrzej ŁugowskiWykaz haseł
Abhimanju
Aditi
Aditjowie
Agastja
Agni
Ahalja
Ajjanar
Ajjappan
Ajodhja
Alaka
Amarawati
Amman
Amryta
Amrytamanthana
Anangu
Ananta
Angiras
Aniruddha
Annapurna
Anśa
Antariksza
Apas
Apsaras
Ardhanariśwara
Ardźuna
Arjaman
Asceza
Astika
Asura
Aśoka
Aświnowie
Awatara
Bakasura
Balarama
Bhaga
Bhagawata-purana
Bhajrawa
Bharata(l)
Bharata(2)
Bhima
Bhiszma
Bhogawati
Bhrygu
Bhuta
Bóg
Brahmán
Bryhaspati
Ćakora
Ćakra
Ćakrawaka
Ćakrawartin
Ćamunda
Ćandi
Ćataka
Ćintamani
Ćitrakuta
Ćjawana
Dadhjańć
Dajtja
Dakini
Daksza
Damajanti
Danawa
Danu
Daśaratha
Dewajani
Dewaki
Dewi
Dhanwantari
Dharma
Dharmathakur
Dhrytarasztra
Dignaga
Diti
Diw
Djawaprythiwi
Draupadi
Drona
Drzewo
Durga
Durjodhana
Dwaraka
Dźagannatha
Dźambudwipa
Dźanaka
Dźanamedźaja
Dźaratkaru
Dźataju
Gandhari
Gandharwa
Gandiwa
Ganeśa
Ganga
Garuda
Gauri
Gautama
Gokula
Gopi
Gowardhana
Gowinda
Góry
Gramadewata
Gwiazdy
Hansa
Hanumant
Harihara
Hariśćandra
Hariwanśa
Hastinapura
Himawant
Hiranjakaśipu
Hiranjaksza
Ikszwaku
Indra
Indraprastha
Jadu
Jaksza
Jama
Jamuna
Jantra
Jaśoda
Judhiszthira
Juga
Kadru
Kajkeji
Kajlasa
Kalakuta
Kali
Kalija
Kalpawryksza
Kama
Kamadhenu
Kamakszi
Kannahi – Pattini
Kansa
Karna
Kaśjapa
Kaurawowie
Kausalja
Kaustubha
Kawał dejwam
Kinnara
Kiszkindha
Klejnoty
Koncha
Kottrawaj
Kryszna(l)
Kryszna(2)
Księżyc
Księżycowa dynastia
Kszirasagara
Kubera
Kumbhakarna
Kunti
Kum
Kurukszetra
Lakszmana
Lakszmi
Lanka
Lokapala
Los
Lotos
Łaska
Madri
Mahabharata
Mahadwipa
Mahisza
Maja
Majon
Makara
Manasa
Manasasarowara
Mandara
Manu
Marića
Marijamman
Marutowie
Matali
Mathura
Meghanada
Menaka
Meru
Minakszi
Mitra
Muni
Muruhan
Naga
Nahusza
Najmisza
Nakula
Nala(l)
Nala(2)
Nanda
Nandana
Nandin
Narada
Narajana
Ojcowie
Pandawowie
Pandu
Pańćawati
Pardźanja
Paridźata
Parikszit
Parwati
Patala
Paw
Pej
Piekło
Piśaća
Planety
Potop
Pradźapati
Prajaga
Pralaja
Preta
Prythiwi
Pulastja
Purusza
Puszan
Puszpaka
Putana
Radha(l)
Radha(2)
Raghu
Rahu
Raj
Rakszasa
Rama
Ramajana
Rawana
Renuka
Rośliny
Rudra
Rukmini
Ryśjaśrynga
Ryta
Rzeki
Sagara
Sahadewa
Sansara
Sańdźaja
Saptamatryka
Saraswati
Satjabhama
Sawitar
Sawitri
Sejon
Siddha
Sita
Sjamantaka
Skanda
Słoneczna dynastia
Słowo
Soma(l)
Soma(2)
Stan społeczny
Stworzenie świata
Subhadra
Sugriwa
Sumitra
Sunda i Upasunda
Sur
Surja(l)
Surja(2)
Szaszthi
Śakuntala
Śalagrama
Śarabha
Śatrughna
Śesza
Śibi
Śiśupala
Śitala
Śiwa
Ślub
Śriwatsa
Śumbha i Niśumbha
Śunahśepa
Śurpanakha
Świat
Takszaka
Tandawa
Tataka
Trimurti
Tripura
Triśanku
Triweni
Tulasi
Twasztar
Uma
Urwaśi
Uszas
Wadźra
Wahana
Wajdźajanti
Wajkuntha(l)
Wajkuntha(2)
Wajśampajana
Wajtarani
Waju
Walin
Walii
Walmiki
Waruna
Wasisztha
Wasu
Wasudewa
Wasuki
Wetala(l)
Wetala(2)
Wibhiszana
Widjadhara
Wieszcz
Winata
Wirata
Wisznu
Wiśwakarman
Wiśwamitra
Wjasa
Wradźa
Wryndawana
WrytraWydawnictwo Akademickie DIALOG
specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.
Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.
Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.
Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219
tel. (0 22) 620 32 11, (0 22) 654 01 49
e-mail: [email protected]
Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks (0 22) 620 87 03
e-mail: [email protected]
www.wydawnictwodialog.pl
Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:
• Języki orientalne
• Języki Azji i Afryki
• Literatury orientalne
• Skarby Orientu
• Teatr Orientu
• Życie po japońsku
• Sztuka Orientu
• Dzieje Orientu
• Podróże – Kraje – Ludzie
• Mądrość Orientu
• Współczesna Afryka i Azja
• Vicus. Studia Agraria
• Orientalia Polona
• Literatura okresu transformacji
• Literatura frankofońska
• Być kobietą
• Temat dnia
• Życie codzienne w…
Prowadzimy sprzedaż wysyłkową
AjBr – Ajtareja-Brahmana
AW – Atharwaweda
BAU – Bryhadaranjaka-upaniszada
bałt. – bałtycki
beng. – bengalski
BhG – Bhagawadgita
BhP – Bhagawata-purana
BwP – Brahmawajwarta-purana
ĆhU – Ćhandogja-upaniszada
drawid. – drawidyjski
germ. – germański
GP – Garuda-purana
gr. – grecki
Hw – Hariwanśa
ieur. – indoeuropejski
ind. – indyjski
indoir. – indoirański
JW – Jadźurweda
lit. _(r) litewski
LnŚ – Literatura na Świecie
LP – Linga-purana
łac. – łacina, łaciński
łot. – łotewski
Mbh – Mahabharata
MP – Matsja-purana
PO – Przegląd Orientalistyczny
pol. – polski
Ram. – Ramajana
RO – Rocznik Orientalistyczny
RW – Rygweda
sanskr. – sanskryt, sanskrycki, po sanskrycku
SF – Studia Filozoficzne
słow. – słowiański
ŚBr – Śatapatha-brahmana
stir. – staroirański
ŚP – Śiwa-purana
tamil. – tamilski
wed. – wedyjski
WP – Wisznu-puranaSłowo wstępne
I. Zakres
Słownik niniejszy jest pierwszą publikacją w języku polskim omawiającą w układzie alfabetycznym najważniejsze – zdaniem autorów – terminy i postacie mitologii hinduizmu, tzn. tej dominującej na obszarze Indii historycznych (Indie, Bangladesz, Pakistan, Nepal, Cejlon) kultury (nie tylko religii w naszym dzisiejszym rozumieniu tego słowa), którą sami hindusi nazywają „odwieczną normą” (sanatanadharma). Słownik nie uwzględnia, więc mitologii dwu innych wielkich kultur (czy może raczej odgałęzień wyrosłych z tego samego pnia kulturowego) rodzimych, powstałych i do dziś istniejących na subkontynencie indyjskim: dźinizmu i buddyzmu.
Słownik opiera się przede wszystkim na najważniejszych źródłach literackich ogólno indyjskiej kultury klasycznej ułożonych w języku staroindyjskim (wedyjskim i sanskrycie): tekstach Wedy, dwu wielkich eposów (Mahabharata i Ramajana) oraz puran. Istotną innowacją w porównaniu z innymi publikacjami tego typu są materiały mitologii lokalnej, przede wszystkim dwu krain Indii o najbogatszej kulturze: Bengalu i Tamilnadu.
Tu należy wspomnieć o tym, że mitologia indyjska, nie tylko hinduska, jest czymś całkowicie żywym, ściśle związanym z życiem codziennym: praktykami rytualnymi, pracami, troskami i radościami ludzi. Stanowi, więc, w odróżnieniu od np. mitologii greckiej czy rzymskiej, bardzo ważny element kultury współczesnej. Wszyscy niemal w Indiach znają dzieje Ramy (i mogą, i ogromnie lubią całymi godzinami słuchać recytacji Ramajany, wielkiego eposu o nich opowiadającego) czy najważniejsze mity związane z Śiwą i jego rodziną. Najbliższymi jednak pomocnikami, orędownikami i opiekunami są bóstwa z niższych pięter panteonu – „bóstwa wiejskie” (gramadewata) i in., zwłaszcza jednak te, które mają postać zwierzęcą lub na poły zwierzęcą – Ganeśa i Hanumant.
Ponieważ mitologia zajmuje centralne miejsce w kulturze hinduskiej – stykając się i krzyżując z teologią, filozofią, etyką, rytuałem, prawodawstwem itd. – nie można było bez znacznego powiększenia objętości słownika uwzględnić wszystkich terminów pojawiających się w artykułach hasłowych. W takich wypadkach podawano, często w formie przypisów, bardzo zwięzłe informacje podstawowe. Po dokładniejsze informacje na ten temat odsyłamy czytelników do innych publikacji w jęz. polskim – przede wszystkim do niedawno wydanego Małego słownika klasycznej myśli indyjskiej oraz innych książek: Indie Arthura L. Bashama, Pradzieje i legendy Indii Eugeniusza Słuszkiewicza czy Święta nić hinduizmu Johna L. Brockingtona. Tam też należy szukać omówienia kwestii związanych np. z ofiarą, Wędą i jej częściami składowymi (Rygweda, brahmany, upaniszady i in.) czy puranami.
Przekłady tekstów indyjskich i europejskich zamieszczone w słowniku – jeśli nie zaznaczono inaczej – zostały dokonane przez autorów poszczególnych haseł z oryginału.
Bibliografia obejmuje publikacje (studia, wydawnictwa o charakterze encyklopedycznym, przekłady), z których autorzy korzystali opracowując hasła oraz wydawnictwa przez nich rekomendowane.
II. Terminologia i zapis wyrazów indyjskich
Wyżej już użyto terminu „hindus” – pisanego małą literą. Tak właśnie zapisujemy nazwę członka wielkiej wspólnoty cywilizacyjnej – hinduizmu, czyli „odwiecznej normy”. Różnica między hindusem (nie: hinduistą!) a Hindusem czy Indusem (mieszkańcem Indii) jest zasadniczo taka sama jak między żydem (członkiem żydowskiej wspólnoty religijno-kulturowej) a Żydem (członkiem narodu żydowskiego); Hindus i Żyd może być np. chrześcijaninem, w odróżnieniu od hindusa czy żyda. Mówiąc o hindusach i hinduizmie używamy przymiotnika „hinduski” (nie: hinduistyczny”!); wtedy zaś, gdy mamy na myśli Hindusów/Indusów i Indie, posługujemy się terminem „indyjski”.
Wyrazy indyjskie (terminy, nazwy, imiona własne, tytuły tekstów) użyte w tekście słownika pochodzą przede wszystkim z języków indoaryjskich, tzn. języków indoeuropejskich Indii, należących do grupy indoirańskiej, czyli aryjskiej. Są to: sanskryt (terminem tym obejmujemy obie odmiany staroindyjskiego: wedyjski i sanskryt klasyczny) oraz języki nowoindyjskie (bengalski, hindi i in.). Języki nieindoeuropejskie reprezentuje tu rodzina drawidyjska (obejmująca ok. 25 języków używanych głównie w Indiach Południowych); a przede wszystkim najważniejszy język kulturalny tej rodziny – tamilski.
1. Języki indoaryjskie – sanskryt
Wyrazy sanskryckie podaje się zawsze konsekwentnie w postaci tematu (rdzenia), a nie w 1 przypadku (mianowniku) liczby pojedynczej. W sanskrycie, bowiem postać mianownika bardzo często poważnie się różni od tej postaci wyrazu, która jest wspólna wszystkim pozostałym przypadkom lub ich większości (po polsku różnicę tę widać np. w wyrazie używanym na oznaczenie młodego mężczyzny: w mianowniku chłopiec, w pozostałych zaś przypadkach pojawia się wspólna postać – temat chłopc; wyrazy sanskryckie w słownikach czy wyjęte z kontekstu mają taką właśnie postać tematyczną. Wynika to ze skomplikowanych zmian fonetycznych zachodzących na końcu wyrazów sanskryckich; np. wyraz agni – ‛ogień’ lub ‛bóg ognia’ to temat; w mian.l.p. – zależnie od kontekstu wyraz ten ma postać: agnis, agnih, agniś, agnir, to samo dotyczy przymiotnika ‛czarny’, zarazem imienia boga – wcielenia Wisznu: Kryszny (z tą tylko różnicą, że zamiast ostatniej wersji – agnir – wyraz ten ma wariant Kryszno). Do wyrazów, w których najczęściej się narusza ową zasadę zapisywania w postaci tematycznej, należą przede wszystkim dwa ważne imiona bóstw; pierwsze z nich to imię boga stwórcy – temat Brahman; wyraz ten zapisuje się przeważnie w formie mian.l.p. jako Brahma. Wbrew tradycji, uważamy, że nie ma powodu, by naruszać wspomnianą zasadę; a rzekomej racji jej nieprzestrzegania – niebezpieczeństwa pomylenia z podobnie brzmiącym terminem brahman (używanym m.in. w znaczeniu ‘absolut’) – można uniknąć dzięki zróżnicowaniu pisowni. Wyraz w znaczeniu ‛absolut’ piszemy małą literą z akcentem (acutus) na 1 zgłosce (zgodnie z wymową wedyjską) – bráhman, imię boga – kreatora zaś dużą literą z akcentem na ostatniej sylabie – Brahmán.
Innym przykładem jest imię boga nieba, które zapisujemy w postaci tematycznej Diw (nie w mian.l.p. – Djaus). Podobnie też piszemy: karman (nie: karma), linga (nie: lingam), sannjasin (nie: sannjasi), jogin (nie: jogi), Hanumant (nie: Hanuman).
1a. Transkrypcja wyrazów sanskryckich (oraz nowoindyjskich)
W światowej literaturze naukowej wyrazy sanskryckie zapisuje się w międzynarodowej transkrypcji naukowej (dalej: MTN), w polskich zaś publikacjach popularnonaukowych notujemy je w polskiej transkrypcji popularnej (dalej: PTP). W niniejszym słowniku notację w MTN podaje się – w nawiasie, po zapisie w PTP – tylko w indeksie imion i terminów indyjskich. W samym tekście słownika wyrazy te figurują jedynie w PTP. Poniżej porównuje się MTN z PTP i podaje przybliżoną wymowę głosek sanskryckich.
Samogłoski
Samogłoski sanskryckie mogą być długie – wówczas w MTN opatruje się je kreską poziomą umieszczoną nad literą (ā, ī, ū,) lub krótkie (a, i, u). W PTP nie oznacza się długości samogłosek. Samogłoski e i o są zawsze długie. Dwugłoski: ai w PTP oddawana przez aj (= polskie aj w daj, bajka) – au (= polskie au w auto).
Głoska r ma – jak w niektórych językach słowiańskich (czeskim, słowackim, chorwackim – wariant samogłoskowy („r” zgłoskotwórcze), który się w MTN zapisuje r – w PTP oddaje się przez ry.
------------ ---------- -----------------------------------------------------------------------------------------------
Spółgłoski
MTN PTP WYMOWA
c ć* polskie ć w ćwierć lub w ciało
h h głoska dźwięczna = h czeskie lub ukraińskie
h h polskie ch w duch, dech
j dź* polskie dź w wiedźma lub w dziś
m m lub n wariant spółgłoski m lub n, wymawiamy najczęściej jako n, przed spółgłoskami wargowymi jako m
ń n lub ng n gardłowe np. w bank
ń ń polskie ń w pień lub w nie
ś ś* polskie ś w wieś lub w siwy
V w
y j
------------ ---------- -----------------------------------------------------------------------------------------------
* ć, dź, ś piszemy tak samo w każdej pozycji, także przed samogłoskami (ćandra, maharadża, Siwa).
W sanskrycie są dwa szeregi spółgłosek zwartych: szereg spółgł. nieprzydechowych (w zapisie MTN: b, c, d, g; k, p, t) oraz szereg spółgł. przydechowych (bh, ch, dh, gh, kh, ph, th); te ostatnie wymawia się z lekkim przydechem, przy czym dźwięczne nie tracą dźwięczności (np. bhāla ‘czoło’; bāla ‘dziecko’; ‘pāla’ stróż; ‘phāla’ lemiesz).
Także spółgłoski d, dh, n, t, th mają dwa szeregi artykulacyjne: 1) spółgłoski zębowe – wymawiane tak jak po polsku (d, dh, n, t, th) oraz 2) spółgłoski tzw. cerebralne lub kakuminalne (d, dh, ņ, t, th), przy których wymawianiu koniec języka dotyka podniebienia. W MTN oznacza się je za pomocą kropki dostawianej pod literą; PTP nie odróżnia obu tych szeregów.
2. Transkrypcja wyrazów w językach drawidyjskich (tamilskim i malajalam)
----- ----- -------------------- --------------------------------------
MTN PTP WYMOWA
ē e e długie
ō o o długie
k h (między samogł.) polskie ch
c s polskie s
t d (między samogł.) polskie d
p b (między samogł.) polskie b
ḻ l dźwięk pośredni między polskim r a l
ḷ l l cerebralne
r r r zębowe
n n n zębowe
ṭ d jak d cerebralne (między samogł.)
ṛṛ trr jak ang. tr w tree
----- ----- -------------------- --------------------------------------
Andrzej ŁugowskiWykaz haseł
Abhimanju
Aditi
Aditjowie
Agastja
Agni
Ahalja
Ajjanar
Ajjappan
Ajodhja
Alaka
Amarawati
Amman
Amryta
Amrytamanthana
Anangu
Ananta
Angiras
Aniruddha
Annapurna
Anśa
Antariksza
Apas
Apsaras
Ardhanariśwara
Ardźuna
Arjaman
Asceza
Astika
Asura
Aśoka
Aświnowie
Awatara
Bakasura
Balarama
Bhaga
Bhagawata-purana
Bhajrawa
Bharata(l)
Bharata(2)
Bhima
Bhiszma
Bhogawati
Bhrygu
Bhuta
Bóg
Brahmán
Bryhaspati
Ćakora
Ćakra
Ćakrawaka
Ćakrawartin
Ćamunda
Ćandi
Ćataka
Ćintamani
Ćitrakuta
Ćjawana
Dadhjańć
Dajtja
Dakini
Daksza
Damajanti
Danawa
Danu
Daśaratha
Dewajani
Dewaki
Dewi
Dhanwantari
Dharma
Dharmathakur
Dhrytarasztra
Dignaga
Diti
Diw
Djawaprythiwi
Draupadi
Drona
Drzewo
Durga
Durjodhana
Dwaraka
Dźagannatha
Dźambudwipa
Dźanaka
Dźanamedźaja
Dźaratkaru
Dźataju
Gandhari
Gandharwa
Gandiwa
Ganeśa
Ganga
Garuda
Gauri
Gautama
Gokula
Gopi
Gowardhana
Gowinda
Góry
Gramadewata
Gwiazdy
Hansa
Hanumant
Harihara
Hariśćandra
Hariwanśa
Hastinapura
Himawant
Hiranjakaśipu
Hiranjaksza
Ikszwaku
Indra
Indraprastha
Jadu
Jaksza
Jama
Jamuna
Jantra
Jaśoda
Judhiszthira
Juga
Kadru
Kajkeji
Kajlasa
Kalakuta
Kali
Kalija
Kalpawryksza
Kama
Kamadhenu
Kamakszi
Kannahi – Pattini
Kansa
Karna
Kaśjapa
Kaurawowie
Kausalja
Kaustubha
Kawał dejwam
Kinnara
Kiszkindha
Klejnoty
Koncha
Kottrawaj
Kryszna(l)
Kryszna(2)
Księżyc
Księżycowa dynastia
Kszirasagara
Kubera
Kumbhakarna
Kunti
Kum
Kurukszetra
Lakszmana
Lakszmi
Lanka
Lokapala
Los
Lotos
Łaska
Madri
Mahabharata
Mahadwipa
Mahisza
Maja
Majon
Makara
Manasa
Manasasarowara
Mandara
Manu
Marića
Marijamman
Marutowie
Matali
Mathura
Meghanada
Menaka
Meru
Minakszi
Mitra
Muni
Muruhan
Naga
Nahusza
Najmisza
Nakula
Nala(l)
Nala(2)
Nanda
Nandana
Nandin
Narada
Narajana
Ojcowie
Pandawowie
Pandu
Pańćawati
Pardźanja
Paridźata
Parikszit
Parwati
Patala
Paw
Pej
Piekło
Piśaća
Planety
Potop
Pradźapati
Prajaga
Pralaja
Preta
Prythiwi
Pulastja
Purusza
Puszan
Puszpaka
Putana
Radha(l)
Radha(2)
Raghu
Rahu
Raj
Rakszasa
Rama
Ramajana
Rawana
Renuka
Rośliny
Rudra
Rukmini
Ryśjaśrynga
Ryta
Rzeki
Sagara
Sahadewa
Sansara
Sańdźaja
Saptamatryka
Saraswati
Satjabhama
Sawitar
Sawitri
Sejon
Siddha
Sita
Sjamantaka
Skanda
Słoneczna dynastia
Słowo
Soma(l)
Soma(2)
Stan społeczny
Stworzenie świata
Subhadra
Sugriwa
Sumitra
Sunda i Upasunda
Sur
Surja(l)
Surja(2)
Szaszthi
Śakuntala
Śalagrama
Śarabha
Śatrughna
Śesza
Śibi
Śiśupala
Śitala
Śiwa
Ślub
Śriwatsa
Śumbha i Niśumbha
Śunahśepa
Śurpanakha
Świat
Takszaka
Tandawa
Tataka
Trimurti
Tripura
Triśanku
Triweni
Tulasi
Twasztar
Uma
Urwaśi
Uszas
Wadźra
Wahana
Wajdźajanti
Wajkuntha(l)
Wajkuntha(2)
Wajśampajana
Wajtarani
Waju
Walin
Walii
Walmiki
Waruna
Wasisztha
Wasu
Wasudewa
Wasuki
Wetala(l)
Wetala(2)
Wibhiszana
Widjadhara
Wieszcz
Winata
Wirata
Wisznu
Wiśwakarman
Wiśwamitra
Wjasa
Wradźa
Wryndawana
WrytraWydawnictwo Akademickie DIALOG
specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejów i współczesności świata Orientu.
Naszymi autorami są znani orientaliści polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.
Wydajemy także przekłady bogatej i niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.
Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219
tel. (0 22) 620 32 11, (0 22) 654 01 49
e-mail: [email protected]
Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks (0 22) 620 87 03
e-mail: [email protected]
www.wydawnictwodialog.pl
Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:
• Języki orientalne
• Języki Azji i Afryki
• Literatury orientalne
• Skarby Orientu
• Teatr Orientu
• Życie po japońsku
• Sztuka Orientu
• Dzieje Orientu
• Podróże – Kraje – Ludzie
• Mądrość Orientu
• Współczesna Afryka i Azja
• Vicus. Studia Agraria
• Orientalia Polona
• Literatura okresu transformacji
• Literatura frankofońska
• Być kobietą
• Temat dnia
• Życie codzienne w…
Prowadzimy sprzedaż wysyłkową
więcej..
