Słowo, obraz i dźwięk w Graduale de Sanctis ze zbiorów krakowskich karmelitów - ebook

Wprowadzenie

Podobnie jak w innych zgromadzeniach, w dobie nowożytnej w każdym karmelitańskim klasztorze znajdowało się najczęściej kilka ksiąg liturgicznych (drukowanych i rękopiśmiennych), z których korzystano podczas liturgii godzin oraz w czasie mszy. Były to mszały, graduały i antyfonarze, a także agendy, directoria, martyrologium itd. Niestety, niewiele z nich zachowało się do dzisiaj w klasztornych zbiorach bibliotecznych.

Księgi używane w dawnych wiekach w karmelitańskich ośrodkach w Krakowie i we Lwowie, a obecnie przechowywane w Bibliotece i Archiwum Karmelitów w Krakowie na Piasku (PL-Kkar), już od początku XX wieku wzbudzały zainteresowanie specjalistów reprezentujących różne dyscypliny naukowe: historyków i historyków sztuki, bibliologów, liturgistów, a także muzykologów, przy czym najczęściej przedmiotem studiów był Graduale de tempore o. Stanisława ze Stolca (Stanislaus Stolcensis, zm. 29 I 1660) z 1644 roku, zarówno ze względu na kunsztowne malarstwo książkowe, jak i fakt, że był to jeden z pierwszych graduałów przekazujących zreformowaną liturgię karmelitańską, do jakiej doprowadziły postulaty Soboru Trydenckiego. Natomiast nie przeprowadzono dotychczas szczegółowych badań naukowych nad Graduale de sanctis (PL-Kkar rkps perg. 5), który powstał w II połowie XVII lub w I połowie XVIII wieku i jest zabytkiem zupełnie wyjątkowym.

Po pierwsze, księga jest pierwszym lub jednym z pierwszych graduałów de sanctis przekazujących karmelitańską liturgię potrydencką w Europie. Do chwili obecnej nie odnaleziono innych kodeksów zawierających śpiewy mszalne na dni poszczególnych świętych, chociaż z pewnością były one w użyciu. Podjęto zatem szczegółowe badania nad zabytkiem i scharakteryzowano zawarty w nim repertuar. Zestawienie go z treściami drukowanych graduałów piotrkowskich oraz innymi księgami ze zbioru karmelitów pozwoli bowiem na włączenie kodeksu do obiegu naukowego i podjęcie dalszych studiów porównawczych.

Po drugie, w graduale odnaleźć można interesujące inicjały o strukturze emblematycznej, co jest ewenementem na skalę europejską. Warto przypomnieć, że wiek XVII był schyłkowym okresem dla ręcznej produkcji i iluminacji książek, a powstawanie jej ostatnich przykładów wynikało z pragmatycznych potrzeb, takich jak posiadanie śpiewników kościelnych na wewnętrzny użytek danych ośrodków. Ta sama epoka uznawana jest zarazem za czas największego rozkwitu emblematyki, która znajdowała zastosowanie już nie tylko w książkach, ale i architekturze, malarstwie, zdobnictwie, a nawet muzyce. Choć szerokie oddziaływanie emblematyki w epoce nowożytnej jest powszechnie znanym faktem, jej zależność z muzyką nadal pozostaje tematem oczekującym na ujęcia monograficzne. Te dwie tradycje (jedna w schyłkowej postaci, druga w rozkwicie) znajdują realizację w obrębie jednego zabytku – karmelitańskiego Graduale de sanctis. Cechą wyróżniającą wspomniany kodeks jest bowiem obecność iluminacji inspirowanych emblematyką, w tym przede wszystkim dziełem polskiego humanisty Tomasza Tretera Symbolica vitae Christi meditatio (Braniewo 1612). Stanowi to jedyny znany przykład wykorzystania struktur emblematycznych (zawierających zarówno ikon, jak i motto) w dekoracji malarskiej graduału.

Zabytek będący przedmiotem naszej książki z jednej strony pełnił funkcję depozytorium repertuaru i miał być bogato ozdobiony, z drugiej – prawdopodobnie był używany podczas liturgii (brak informacji źródłowych, które dokumentowałyby korzystanie z innego graduału de sanctis). Praca nad tak złożonym kodeksem liturgiczno-muzycznym wymagała od jego twórców nie tylko wiedzy i umiejętności w zakresie przepisów liturgicznych, znajomości szerokiego repertuaru śpiewów, lecz również znajomości i rozumienia emblematyki. Kodeks ten dostarczał zatem zakonnikom nie tylko treści liturgiczno-muzycznej, lecz stanowił interesujący „multimedialny” obiekt. Toteż studia nad graduałem, którego treść odnosi się do wzroku i słuchu, a także do rozumu i ducha, wymagają skorzystania z wielu metod badawczych, wykształconych na gruncie nauk humanistycznych – zarówno literaturoznawstwa, jak i historii oraz nauk o sztuce. W niniejszym studium posłużono się metodami znanymi z kodykologii, tekstologii, paleografii (w tym paleografii muzycznej), liturgiki, muzykologii, historii sztuki itd.

Publikacja składa się z dwóch części. W pierwszej Marek Bebak, na podstawie analizy kodykologicznej i paleograficznej, a także charakterystyki repertuaru zawartego w księdze i zestawionego ze śpiewami znanymi z innych ksiąg potrydenckich (diecezjalnych i zakonnych), stara się odpowiedzieć na pytanie o specyfikę repertuaru karmelitów, a także podejmuje próbę datowania zabytku w świetle opisu fizycznego i jego zawartości. W drugiej części Alicja Bielak omawia sposoby współistnienia gatunku emblematu i notacji muzycznej w XVII wieku w Europie oraz opisuje rodzaje emblematycznych konstrukcji w krakowskim graduale, wskazując na ich wzorce graficzne i związane z nimi znaczenia oraz, bazując na analizie porównawczej, proponuje wyjaśnienie celowości wykorzystania wybranych emblematów w kontekście konkretnych świąt i uroczystości. Na końcu książki umieszczono przygotowane przez Marka Bebaka aneksy, w których zaprezentowano układ rękopisu oraz rozmieszczenie poszczególnych śpiewów w graduale wraz z ich odniesieniem do innych źródeł i katalogów, a także indeks osobowy, spis tabel oraz – we wklejce – wszystkie ilustracje (z wyłączeniem tabel z zestawieniem źródeł ikonograficznych inicjałów w graduale, które znajdują się na s. 76–82 i 84–86).

W tym miejscu autorzy chcieliby złożyć serdeczne podziękowania kustoszowi Biblioteki i Archiwum Karmelitów w Krakowie na Piasku, dr. Szymonowi Sułeckiemu, za życzliwe udostępnienie materiałów archiwalnych, konsultacje oraz cenne wskazówki bibliograficzne. Wyrażamy również wdzięczność dr. hab. Jakubowi Kubieńcowi, prof. UJ, oraz dr hab. Justynie Kiliańczyk-Ziębie, a także recenzentom tomu dr. hab. Pawłowi Gancarczykowi, prof. IS PAN, oraz dr hab. Magdalenie Kindze Górskiej, prof. IBL PAN, za uwagi i sugestie, które wykorzystaliśmy w ostatecznej redakcji tekstu.Marek Bebak

Graduale de sanctis
w perspektywie muzykologicznej

W Bibliotece i Archiwum oo. Karmelitów na Piasku w Krakowie zachowało się dwadzieścia pięć rękopiśmiennych ksiąg liturgicznych, spisanych od XIV do XIX wieku i należących do klasztorów w Krakowie i we Lwowie1. Pięć z nich to kodeksy średniowieczne (PL-Kkar sygn. rkps perg. 12, 14, 15, 20, 13), czternaście powstało z pewnością w XVII i XVIII wieku (w tym najlepiej rozpoznany przez badaczy graduał o. Stanisława ze Stolca z 1644 roku, PL-Kkar sygn. rkps perg. 1), a pozostałe sześć spisano w XVIII lub XIX wieku.

Księgi te już od początków XX wieku wzbudzały zainteresowanie wielu specjalistów: bibliologów, historyków sztuki, historyków, a także muzykologów, przy czym najczęściej przedmiotem opracowania stawał się graduał o. Stanisława, zarówno ze względu na kunsztowne malarstwo książkowe, jak i fakt, że był to jeden z pierwszych graduałów przekazujących zreformowaną liturgię karmelitańską, do jakiej doprowadziły postulaty Soboru Trydenckiego.

Stan badań

O sześciu kodeksach z księgozbioru karmelitańskiego napisał jako pierwszy Mathias Bersohn w 1900 roku w pracy O illuminowanych rękopisach polskich2. Poza graduałem o. Stanisława z 1644 roku, wspomniał o pięciu kodeksach pergaminowych, tzn. o czterech antyfonarzach średniowiecznych i graduale z XVII wieku (obecnie PL-Kkar sygn. rkps perg. 5), błędnie nazywając go antyfonarzem. Charakterystyka każdego woluminu obejmowała opis fizyczny, omówienie kompozycji graficznej strony (mise en page), a także opis wybranych miniatur i inicjałów, uznanych przez autora za cenniejsze lub bardziej interesujące.

Kolejne, dokładniejsze omówienie ksiąg liturgiczno-muzycznych zgromadzonych w klasztorze karmelitów na Piasku w Krakowie, znalazło się w rozprawie Feliksa Kopery i Leonarda Lepszego z 1926 roku3. Badacze omówili w porządku chronologicznym (według daty powstania) trzynaście kodeksów, które wówczas znajdowały się w bibliotece4, zwracając uwagę na ich opis fizyczny, oprawę, przede wszystkim zaś malarstwo książkowe (miniatury). Podobnie jak w pracy Mathiasa Bersohna, również w tej rozprawie nie dokonano charakterystyki zawartości pod względem liturgiczno-muzycznym.

Pierwszym muzykologiem, który dokonał wstępnego rozpoznania ksiąg liturgicznych zgromadzonych w bibliotece na Piasku, był Jerzy Gołos5. Na końcu swojego artykułu, opublikowanego w „Muzyce” w 1966 roku, umieścił on spis muzykaliów, obejmujący dwadzieścia osiem rękopiśmiennych ksiąg liturgicznych (w tym kancjonałów)6, pięć traktatów teoretycznych, dwa fragmenty rękopiśmienne oraz trzy druki z XVII i XVIII wieku. Księgi liturgiczne uporządkował według formatu – od największej do najmniejszej, dlatego graduał o. Stanisława znalazł się w jego wykazie na pierwszym miejscu.

Nie wiedząc, że w kościele na Piasku istniała w XVII i XVIII wieku kapela wokalno-instrumentalna, po której zachowały się dwa inwentarze muzykaliów7, Jerzy Gołos próbował wyciągnąć ogólne wnioski dotyczące praktyki wykonawczej (zwłaszcza wielogłosowej) na podstawie zawartości ksiąg liturgiczno-muzycznych. Zwrócił przy tym uwagę, że księgi zawierają szeroki repertuar liturgiczny, nieznany szerzej w Polsce. Zgodnie ze stanem ówczesnej wiedzy i postrzeganiem siedemnasto- i osiemnastowiecznej monodii liturgicznej, stwierdził niski poziom artystyczny śpiewów, pisząc, że charakteryzowane przez niego księgi „dostarczają nowych dowodów do i tak już licznych przykładów rozkładu chorału gregoriańskiego na skutek wprowadzenia pseudo-chorału, menzury i praktyki «alternatim», tj. śpiewania na przemian jednogłosowo i wielogłosowo, zwanego w Polsce śpiewem «fraktowanym»”8.

„Odkrycie” kolekcji ksiąg muzyczno-liturgicznych przez Jerzego Gołosa zainspirowało kolejnych badaczy do podjęcia kwerend archiwalno-bibliotecznych. W latach siedemdziesiątych XX wieku badania przeprowadził Tadeusz Maciejewski, który skupił się na tropieniu śladów kapeli wokalno-instrumentalnej i jej repertuaru. Bardzo cenne wyniki tych badań zostały zaprezentowane częściowo w 1976 roku w opracowaniu monograficznym graduału o. Stanisława, zatytułowanym Graduał karmelitański z 1644 roku o. Stanisława ze Stolca9. Kwestie związane z ikonografią omówił w tej publikacji Tadeusz Chrzanowski, zaś muzyczne – wspomniany T. Maciejewski. Zabytek został zaprezentowany na tle kultury muzycznej karmelitów krakowskich w XVII i XVIII wieku, którą omówiono w tak szerokim zakresie po raz pierwszy, dzięki lekturze ksiąg archiwalnych (inwentarzy, rachunków itp.).

W opracowaniu tym muzykolog wyszedł od zarysowania historii kształtowania się tradycji karmelitańskiej officium divinum, którą ukazał na tle prawodawstwa zakonnego dotyczącego kwestii liturgiczno-muzycznych (konstytucje, statuty generalne, uchwały kapituł generalnych) i przemian w historii muzyki europejskiej (zwłaszcza oddziaływanie muzyki profesjonalnej okresu Ars Nova i stylu barokowego na monodię liturgiczną). Tadeusz Maciejewski doszedł do wniosku, że graduał o. Stanisława ze Stolca miał „spełniać jednocześnie dwa zadania: przekazać uświęconą wielowiekową tradycją monodię karmelitańską i zaspokoić gusty współczesnych repertuarem ogólnie lubianym”10. Jego zdaniem, pierwszą funkcję spełniła część proprium missae graduału, natomiast drugą – ordinarium. Z tego względu dokładniejsze omówienie otrzymały śpiewy stałe. W wyniku przeprowadzonych badań autor doszedł do wniosku, że kompozycje zawarte w graduale przekazują w dużej mierze tradycję krakowską11. Postawił również hipotezę, że niektóre utwory powstały w środowisku karmelitańskim12.

Dwanaście lat później, w rozprawie ks. Ireneusza Pawlaka Graduały piotrkowskie jako przekaz chorału gregoriańskiego po soborze trydenckim (Lublin 1988) graduał o. Stanisława ze Stolca stał się jednym ze źródeł porównawczych. W wyniku analiz, ks. Pawlak ukazał ten zabytek jako najwierniejszy przekaz treści znanych z tradycji rzymskiej, gdyż zgodność wariantów w stosunku do graduałów piotrkowskich wynosiła aż 85, czyli najwięcej spośród wszystkich ksiąg diecezjalnych i zakonnych wziętych przez niego pod uwagę13.

Najpełniejsze badania nad kolekcją karmelitańskich kodeksów liturgicznych przeprowadził jak dotąd amerykański karmelita – muzykolog James Boyce, który po kilkuletnich studiach i ogłoszeniu kilku prac o charakterze przyczynków14, w 2008 roku opublikował monografię Carmelite Liturgy and Spiritual Identity. The Choir Books of Kraków. Ukazała się ona w serii „Medieval Church Studies” (vol. 16) i dotyczyła w głównej mierze liturgii średniowiecznej. Autor uporządkował podstawę źródłową, na którą złożyło się dwadzieścia pięć rękopiśmiennych ksiąg liturgicznych, manuskrypty zawierające traktaty teologiczne, a także druki liturgiczne, zaprezentował repertuar śpiewów chorałowych karmelitów krakowskich i przeprowadził jego analizy, umieszczając go w szerokim kontekście historycznym i liturgicznym. Wykorzystał nie tylko same kodeksy, lecz także prawodawstwo zakonne. W wyniku tak przeprowadzonych kompleksowych studiów, zaprezentował tradycje liturgiczne krakowskich karmelitów w wiekach XIV–XV i podał jej źródła. Przeprowadził również badania nad księgami potrydenckimi, w tym nad graduałem PL-Kkar sygn. rkps perg. 515, wskazując dążenia karmelitów krakowskich do dostosowania liturgii do postanowień soboru. Zagadnieniu temu poświęcił czwarty rozdział swojej książki („Crossing the Boundary: The Carmelite Liturgy after the Council of Trent”, s. 293–409).

W wydanej w 2014 roku rozprawie Szymona Sułeckiego, zatytułowanej Księgozbiór klasztoru karmelitów na Piasku, znalazły się dwa podrozdziały poświęcone specjalnie muzycznym rękopisom liturgicznym sporządzonym przed 1587 rokiem (s. 94–102) i powstałym w XVII i XVIII wieku (s. 230–238)16. Na podstawie dokumentacji archiwalnej i analiz bibliologicznych przedstawił badacz losy graduału o. Stanisława, przytaczając m.in. Relację o. Władysława Plemieńskiego z 2 czerwca 1677 roku, zachowaną w Archiwum Generalnym Karmelitów w Rzymie, z której wynika, że o. Stanisław ze Stolca był twórcą dwóch wielkich ksiąg chórowych, ozdobionych bogatą dekoracją malarską17. To skłoniło go do postawienia hipotezy, że drugim wzmiankowanym graduałem może być księga PL-Kkar rkps perg. 5. Musiałaby ona zatem powstać w II połowie XVII wieku, z pewnością przed rokiem 1665, w którym wymieniona jest w inwentarzu muzykaliów, a być może nawet przed 29 stycznia 1660, gdyż wówczas o. Stanisław zmarł18.

O ile zatem księgi średniowieczne, a także graduał o. Stanisława z 1644 roku zostały już dobrze udokumentowane i scharakteryzowane, o tyle manuskrypty z II połowy XVII i z XVIII wieku nadal czekają na uwagę badaczy. Szczęśliwie w ostatnim czasie karmelitańskimi księgami siedemnasto- i osiemnastowiecznymi zainteresował się Andrzej Godek, który przygotował cenną rozprawę magisterską zatytułowaną Studia nad repertuarem pseudochorałowych opracowań ordinarium missae zachowanym w osiemnastowiecznych rękopisach z krakowskich bibliotek i archiwów19. Przeanalizował on ponad osiemdziesiąt ksiąg liturgiczno-muzycznych z XVII i XVIII wieku, przechowywanych głównie w zbiorach kościelnych w Krakowie. Celem jego studiów było rozpoznanie praktyki pseudochorałowej, która dotyczyła nie tylko śpiewów Credo, ale wszystkich części stałych mszy i wybranych propriów. W wyniku przeprowadzonych badań, Andrzej Godek uznał, że największy wpływ na powstawanie nowego repertuaru w XVIII wieku mieli bernardyni, którzy „poprzez niezwykle intensywną wymianę źródeł i działające skryptoria wpłynęli na rozpowszechnienie komponowanych przez siebie śpiewów”20. W sferze zainteresowania A. Godka znalazło się także piętnaście rękopisów karmelitańskich21. Badacz doszedł do wniosku, że w środowisku karmelitańskim, w związku z działalnością kapeli wokalno-instrumentalnej, wypracowano większy niż w innych ośrodkach zakonnych (z wyjątkiem bernardynów) korpus kompozycji pseudochorałowych, ale nie był on mocno rozpowszechniony i zachował niezależność22.

Z tej analizy stanu badań wynika, że odkrywanie przeszłości i studia nad śpiewem liturgicznym karmelitów przebiegały zgodnie z chronologią powstania ksiąg – najpierw skupiono się na repertuarze średniowiecznym, a następnie coraz bardziej szczegółowo omawiano repertuar późniejszy, potrydencki. Na wnikliwe studia czekają nadal manuskrypty i druki z XVIII wieku. W dawniejszym piśmiennictwie muzykologicznym niezbyt chętnie podejmowano studia nad jednogłosowym repertuarem liturgicznym XVII i XVIII wieku, uważając ten okres w historii za „upadek chorału” i podkreślając jego „banalność”23. Negatywne podejście do siedemnasto- i osiemnastowiecznych śpiewów zmieniło się w ostatnich latach. Zdano sobie sprawę, że to właśnie w XVII i XVIII wieku powstało wiele śpiewów, a część z nich funkcjonuje w liturgii kościoła rzymskokatolickiego do dzisiaj. Wciąż jednak temat ten nie został dobrze rozpoznany – brakuje przede wszystkim opracowań poszczególnych zabytków pochodzących z XVII i XVIII wieku24.

Próbę częściowego wypełnienia tej „białej plamy” w polskiej historiografii muzykologicznej ma stanowić niniejsza praca, dotycząca jednego zabytku z kolekcji karmelitów krakowskich. Kodeks o sygn. PL-Kkar rkps perg. 5, choć znany badaczom25, nie doczekał się dotąd omówienia monograficznego. Cele rozprawy to zatem: opis zabytku (kodykologiczny i paleograficzny), charakterystyka śpiewów w kontekście repertuaru polskiego, znanego z innych ksiąg potrydenckich (diecezjalnych i zakonnych), w tym próba odpowiedzi na pytanie o specyfikę repertuaru karmelitów, a także próba datowania zabytku w świetle opisu fizycznego i jego zawartości.

1 Oprócz nich w zbiorach odnaleźć można rękopiśmienne traktaty i kancjonały, a także księgi liturgiczne drukowane.

2 M. Bersohn, O illuminowanych rękopisach polskich, Warszawa 1900, s. 107–111.

3 F. Kopera, L. Lepszy, Iluminowane rękopisy księgozbiorów OO. Dominikanów i OO. Karmelitów w Krakowie, Kraków 1926.

4 Wymienione są: Kodeks I: Antiphonarium de sanctis aestivale z końca XIV wieku (ok. 1397), Kodeks II: Antiphonarium de sanctis tempore hiemali z końca XIV wieku (ok. 1394), Kodeks III: Antiphonarium de tempore aestiuale z 1397 r., Kodeks IV: antyfonarz z końca XV lub początku XVI wieku, Kodeks V: „Graduał z XVII wieku w oprawie z figuralnemi brązami”, Kodeks VI: graduał z 1644 r., Kodeks VII: antyfonarz z 1720 r., Kodeks VIII: antyfonarz z XVIII wieku, Kodeks IX: z 1738 r., Kodeks X: Antiphonarium de tempore z 1742 r., Kodeks XI: antyfonarz z XVIII wieku z około 1742 r., Kodeks XII: Antiphonarium de sanctis z 1743 r. oraz Kodeks XIII: antyfonarz z XVIII wieku. W grudniu 1945 r. do Krakowa wywieziono zbiory karmelitańskie ze Lwowa, zob. PL-Kkar sygn. 339: Kronika klasztorna oo. Karmelitów we Lwowie, 1937–1945, s. 45; zob. także: PL-Kkar sygn. 649a: Kronika klasztoru OO. Karmelitów Trzewiczkowych w Krakowie na Piasku od roku 1914, t. 2, s. 48–49.

5 J. Gołos, Muzykalia Biblioteki Klasztoru Karmelitów na Piasku w Krakowie, „Muzyka” 1966, nr 3–4, s. 86–97.

6 Na liście znalazł się również dziewiętnastowieczny kancjonał zawierający proweniencję „Ad usum fr. Augustini” (PL-Kkar sygn. rkps pap. 29) oraz siedemnastowieczny kodeks pochodzący prawdopodobnie z klasztoru sióstr karmelitanek (PL-Kkar sygn. rkps pap. 34).

7 Zob. T. Maciejewski, Inwentarz muzykaliów kapeli karmelickiej w Krakowie na Piasku z lat 1665–1684, „Muzyka” 1976, nr 2, s. 77–99; M. Bebak, Karmelitański inwentarz muzyczny z 1739 roku, „Muzyka” 2021, nr 1, s. 149–167.

8 Cyt. za: J. Gołos, Muzykalia Biblioteki Klasztoru Karmelitów na Piasku w Krakowie, dz. cyt., s. 87.

9 Graduał karmelitański z 1644 roku o. Stanisława ze Stolca, oprac. T. Chrzanowski, T. Maciejewski, Warszawa 1976.

10 Tamże, s. 62.

11 Treść muzyczna graduału o. Stanisława została przez T. Maciejewskiego porównana z zawartością Graduale Romanum, a także z księgami klarysek starosądeckich, augustianów, dominikanów, kanoników regularnych i cystersów.

12 Graduał karmelitański z 1644 roku o. Stanisława ze Stolca, dz. cyt., s. 80–81. Mowa m.in. o Agnus Dei (k. 47) i szóstej parze Sanctus (k. 48v) – Agnus Dei (k. 49), których T. Maciejewski nie odnalazł w innych księgach liturgiczno-muzycznych.

13 I. Pawlak, Graduały piotrkowskie jako przekaz chorału gregoriańskiego w Polsce po Soborze Trydenckim, Lublin 1988, s. 100–102.

14 Zob. m.in.: J. Boyce, The Carmelite Choir Books of Krakow. Carmelite Liturgy Before and After the Council of Trent, „Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae” 2004, vol. 45 (Fasc. 1/2, 17th International Congress of the International Musicological Society IMS Study Group Cantus Planus), s. 17–34; tenże, Picturing the Sacred: The Carmelite Gradual of Krakow, „The Sword” 2004, nr 4, s. 42–53; tenże, Rhymed Offices in the Krakow Carmelite Liturgy, w: Cantus Planus: Paper Read at the 12th Meeting of the IMS Study Group, Lillafured, Hungary, 2004 Aug. 23–28, red. L. Dobszay, Budapest 2006, s. 767–802.

15 James Boyce przyjął, że księga powstała w XVII–XVIII wieku, zob. J. Boyce, Carmelite Liturgy and Spiritual Identity. The Choir Books of Kraków, Turnhout 2008, s. 435.

16 S. Sułecki, Księgozbiór klasztoru karmelitów na Piasku w Krakowie, Kraków 2014.

17 Tamże, s. 231. Zob. także: Graduał karmelitański o. Stanisława z 1644 r., oprac. S. Sułecki, Kraków 2015, s. 11.

18 W. Kolak, Stanisław ze Stolca, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 42, Warszawa–Kraków 2003, s. 82–83.

19 A. Godek, Studia nad repertuarem pseudochorałowych opracowań ordinarium missae zachowanym w osiemnastowiecznych rękopisach z krakowskich bibliotek i archiwów, praca magisterska napisana pod kierunkiem dra hab. Jakuba Kubieńca, Kraków 2017 (komputeropis).

20 Tamże, s. 104–105.

21 Graduał o. Stanisława z 1644 r. (PL-Kkar sygn. rkps perg. 1), graduał PL-Kkar sygn. rkps perg. 5, Processionale z 1720 r. (PL-Kkar sygn. rkps perg. 23), z 1727 r. (PL-Kkar sygn. rkps perg-pap. 21), graduał z 1738 r. (PL-Kkar sygn. rkps pap. 18), antyfonarz z 1744 r. (PL-Kkar sygn. rkps perg. 3), antyfonarz z 1744 r. (PL--Kkar sygn. rkps perg. 9), graduał z 1745 r. (PL-Kkar sygn. rkps perg. 4), antyfonarz z 1745 r. (PL-Kkar sygn. rkps perg. 2), psałterz z 1747 r. (PL-Kkar sygn. rkps perg. 25), graduał z 1747 r. (PL-Kkar sygn. rkps perg. 7), Ave Stella Matutina (PL-Kkar sygn. rkps perg-pap. 16), (PL-Kkar sygn. rkps perg. 11), (PL-Kkar sygn. rkps pap. 19), (PL-Kkar sygn. rkps pap. 17).

22 A. Godek, Studia nad repertuarem pseudochorałowych opracowań ordinarium missae zachowanym w osiemnastowiecznych rękopisach z krakowskich bibliotek i archiwów, dz. cyt., s. 104.

23 Zob. H. Feicht, Dzieje polskiej muzyki religijnej w zarysie, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1965, t. 12, z. 4, s. 5–50; na temat postrzegania chorału osiemnastowiecznego w polskich badaniach muzykologicznych zob. także: A. Godek, Studia nad repertuarem pseudochorałowych opracowań ordinarium missae zachowanym w osiemnastowiecznych rękopisach z krakowskich bibliotek i archiwów, dz. cyt., s. 8.

24 W 2016 r. ukazały się trzy artykuły ks. Piotra Wiśniewskiego na temat ksiąg karmelitańskich z Obór, zob. P. Wiśniewski, Processionale z klasztoru oo. Karmelitów w Oborach, „Liturgia Sacra” 2016, nr 1, s. 165–175; tenże, Repertuar liturgiczno-muzyczny w rękopiśmiennym graduale karmelitańskim (b.s.) z Obór, „Roczniki Teologiczne” 2016, t. 63, z. 13, s. 221–239; tenże, Wersety allelujatyczne w graduale karmelitańskim (b.s.) z Obór, „Warszawskie Studia Pastoralne” 2016, nr 2, s. 21–34.

25 Przez Feliksa Koperę i Leonarda Lepszego został określony jako Kodeks V, przez Jerzego Gołosa wymieniony jako trzeci (Graduale, bez sygn.), przez Jamesa Boyce’a – zamiennie MS7 lub CarK7.