Socjologia dla bystrzaków - ebook

Rozdział 1 Krótkie wprowadzenie do socjologii

W tym rozdziale:

► definicja socjologii;

► patrzenie na świat oczami socjologa;

► różnice między ludźmi i grupami ludzi;

► organizacja społeczna;

► wartość własnych spostrzeżeń natury socjologicznej.

Być może trzymasz tę książkę w rękach dlatego, że właśnie zaczynasz kurs socjologii w szkole wyższej albo rozważasz studia na tym kierunku. Albo zastanawiasz się, czy socjologia może Ci pomóc w pracy zawodowej; albo po prostu ciekawią Cię różne sposoby postrzegania społeczeństwa; a może socjologia przyciąga Cię z jeszcze innej przyczyny. Bez względu na konkretny powód, czytasz tę książkę zapewne dlatego, że chcesz poznać bliżej naukę, która nazywa się „socjologia”.

Ogólnie biorąc, w całej książce wyjaśniam podstawy socjologii: czym ona jest, jak się ją uprawia, w jakim celu. W trakcie wywodu oczywiście przywołuję wiele konkretnych dokonań tej nauki, ale mój główny cel polega na tym, żeby opowiedzieć Ci o socjologii, nie o społeczeństwie. Gdy zrozumiesz podstawy socjologii, wówczas możesz zakasać rękawy i zgłębiać materiały dostępne online czy w bibliotekach, by dowiedzieć się, co socjolodzy mają do powiedzenia o zagadnieniu, które zainteresowało Cię w sposób szczególny.

Ten rozdział jest swego rodzaju mapą drogową reszty książki. Tutaj zarysowuję jej całość i wyjaśniam podstawowe zagadnienia, które omawiam dalej. Rozplanowałem treści tak, żeby przechodzić od podstawowych koncepcji ogólnych do coraz bardziej szczegółowych tematów, przy czym każdy rozdział stanowi samodzielną całość, więc nie musisz zaczynać lektury od samego początku.

Bez względu na to, którą drogę wybierzesz przez książkę — i przez socjologię w ogóle — mam nadzieję, że będziesz czerpać z tego radość i że socjologia zafascynuje Cię tak samo, jak fascynuje mnie.

Jak rozumieć socjologię

W części I książki Socjologia dla bystrzaków wyjaśniam podstawy socjologii: czym jest, jak powstała i na czym polega.

Definicja socjologii

Krótko mówiąc: socjologia jest to nauka o społeczeństwie. Socjolodzy posługują się naukowymi narzędziami i metodami, żeby rozumieć, jak i dlaczego ludzie zachowują się tak, a nie inaczej, kiedy wchodzą ze sobą w grupowe interakcje. Chociaż grupy społeczne — czy też społeczeństwa — składają się z pojedynczych ludzi, to jednak w ramach socjologii częściej bada się grupy niż jednostki. Zrozumienie, jak działa umysł pojedynczego człowieka, socjolodzy pozostawiają w dużej mierze psychologom.

Większość osób, które nazywają siebie socjologami, pracuje na uniwersytetach lub w innych szkołach wyższych, gdzie wykładają socjologię i prowadzą badania socjologiczne. Socjolodzy stawiają liczne pytania dotyczące społeczeństwa: czasami pragną uzyskać odpowiedź z czystej ciekawości, często jednak odkrycia socjologiczne są wykorzystywane przez polityków, prezesów, dyrektorów i jeszcze innych ludzi do podejmowania rzetelnych decyzji. Wiele osób, które zajmują się socjologią, prowadzi badania socjologiczne poza murami akademii, w ramach pracy w instytucjach państwowych, think tankach czy prywatnych korporacjach. Rzetelne i systematyczne badania naukowe nad społeczeństwem są, w taki czy inny sposób, pożyteczne właściwie dla nas wszystkich.

---- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Szeroko rozumiane uprawianie socjologii — bez względu na to, czy uważasz się za socjologa, czy też nie — oznacza, że patrzy się na świat ze szczególnej perspektywy, którą socjolog C. Wright Mills nazwał „wyobraźnią socjologiczną”. Oznacza to, że jesteś gotowy odsunąć na bok swoje pomysły na to, jak świat powinien funkcjonować, żeby zobaczyć, jak funkcjonuje on rzeczywiście. Nie oznacza to jednak, że socjolodzy nie wyznają osobistych wartości ani nie mają własnych opinii na temat świata społecznego; po prostu uważają, że aby zmienić świat, najpierw trzeba go zrozumieć.
---- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Historia socjologii

Socjologia jest uważana za jedną z nauk społecznych — wraz z ekonomią, psychologią, antropologią, geografią czy politologią (między innymi). Nauki społeczne rodziły się na przestrzeni XVIII i XIX wieku, kiedy ludzie zaczynali wykorzystywać metody naukowe w badaniach nad ludzkim życiem i zachowaniem. Ówczesny świat zmieniał się szybko i radykalnie: produkcja przemysłowa zastępowała rolnictwo, republiki zastępowały monarchie, a życie miejskie zastępowało życie wiejskie. Uświadomiwszy sobie, jak wiele wspaniałych odkryć nauka dokonała w świecie natury, ludzie postanowili, że będą się posługiwali tymi samymi metodami, aby odkrywać i rozumieć świat społeczny.

Wśród nauk społecznych socjologia od zawsze wyróżniała się ambicją zrozumienia całego świata społecznego — poprzez traktowanie wszystkich jej aspektów łącznie, a nie pojedynczo. Jest to zadanie „beznadziejne”, z którym socjolodzy zmagają się także obecnie.

Najważniejsi pionierzy socjologii mieli jasne wizje tego, jak badać i rozumieć społeczeństwo — koncepcje te stanowią podstawy wielu współczesnych badań i rozważań socjologicznych. Karol Marks podkreślał znaczenie zasobów fizycznych i świata materialnego; uważał, że istotę życia społecznego stanowi walka o zasoby. Émile Durkheim uważał, że ważniejsza od walki jest współpraca: interesował się normami i wartościami, które ludzie wspólnie pielęgnują i dzięki którym oparte na współpracy życie społeczne jest w ogóle możliwe. Max Weber, który czerpał z koncepcji Marksa i Durkheima, twierdził, że kluczowe znaczenie dla życia społecznego mają zarówno walka, jak i współpraca, zarówno zasoby materialne, jak i wartości kulturowe. (Więcej o Marksie, Durkheimie i Weberze przeczytasz w rozdziale 3.).

W minionym stuleciu socjolodzy nadal dyskutowali na temat koncepcji pionierów socjologii oraz starali się je stosować w badaniach nad różnymi społeczeństwami na całym świecie. W dużej mierze dzięki wpływowi, jaki wywarła w socjologii szkoła chicagowska na początku XX wieku (zob. rozdział 3.), współcześni socjolodzy przykładają dużą wagę zarówno do interakcji w małych grupach oraz interakcji indywidualnych, jak i do szerokiego kontekstu historii społecznej. Zdają sobie sprawę z tego, że i doniosłe pytania, i prozaiczne pytania dotyczące społeczeństwa są ze sobą sprzężone oraz że nie da się zrozumieć zjawisk w skali makro (dużej) bez zrozumienia zjawisk w skali mikro (małej).

Uprawianie socjologii

Z perspektywy naukowej społeczeństwo jest bardzo trudnym przedmiotem badania: jest bowiem ogromne, złożone, a na dodatek cały czas się zmienia. Wyzwanie, z którym socjolodzy mierzą się od lat, polega na tym, żeby opracowywać sposoby trafnej obserwacji społeczeństwa i weryfikować hipotezy co do tego, jak ono funkcjonuje.

Badania socjologiczne prowadzi się zasadniczo zgodnie z tymi samymi regułami, jakie obowiązują w badaniach naukowych w każdej innej dziedzinie: to Ty decydujesz, co Cię interesuje, sprawdzasz, czego się dowiedzieli na dany temat inni badacze, stawiasz konkretne pytanie oraz zbierasz dane, które mogą dostarczyć odpowiedzi; później analizujesz te dane oraz interpretujesz otrzymane wyniki. Następny naukowiec, który zainteresuje się tym samym tematem co Ty, uwzględni w ramach własnych badań wyniki uzyskane przez Ciebie.

---- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Socjolodzy posługują się naukowymi metodami zarówno ilościowymi, jak i jakościowymi. (Więcej o nich przeczytasz w rozdziale 4.). Badania ilościowe bazują na pytaniach, które stawia się i na które udziela się odpowiedzi przy użyciu liczb. Z kolei badania jakościowe polegają na dokładnych obserwacjach i szczegółowych opisach, zwykle pisemnych. W badaniach ilościowych zazwyczaj używa się metod statystycznych — czasami bardzo wyrafinowanych — żeby sprawdzić, czy trend zaobserwowany w zestawie danych jest reprezentatywny dla całej populacji. Sięgając po statystyczne albo dowolne inne narzędzia naukowe, socjolodzy muszą bardzo uważać, by uniknąć wielu potencjalnych pułapek, które mogą prowadzić do nieprecyzyjnych albo błędnych interpretacji wyników.
---- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Patrzeć na świat oczami socjologa

Aby pomóc sobie rozumieć bardzo skomplikowany świat społeczny, socjolodzy wypracowali pewne przydatne perspektywy — sposoby myślenia o świecie społecznym, które pomagają zarówno go pojmować, jak i zadawać ciekawe pytania, które go dotyczą. Dopóki nie zrozumie się tych punktów widzenia, socjologia może wydawać się dość zagmatwana. W części II książki wyjaśniam kilka spośród najważniejszych perspektyw socjologicznych.

Rozumienie kultury

Socjolodzy wyróżniają kulturę (czyli idee i wartości) oraz strukturę (czyli podstawową organizację społeczeństwa). Część socjologów koncentruje się na kulturze, a część na strukturze, da się więc bezpiecznie stwierdzić, że zarówno kultura, jak i struktura mogą odgrywać ważne role w kształtowaniu świata społecznego. (Więcej o kulturze i strukturze przeczytasz w rozdziale 5.).

Rozumieć kulturę to rozumieć, że idee i wartości — z uwzględnieniem tych, które są prezentowane w sztuce i mediach — nie zawsze odzwierciedlają idealnie zachowania ludzi. Socjolodzy kultury badają oddzielnie wytwory kultury (to, w czym się kultura przejawia) oraz recepcję kultury (wpływ, jaki wywiera kultura na działania i przekonania ludzi). (Więcej o tym przeczytasz w rozdziale 5.). Badają także różne rodzaje i poziomy kultury, począwszy od kultury głównego nurtu (o szerokim gronie odbiorców), przez subkultury (funkcjonujące w opozycji do głównego nurtu), skończywszy na mikrokulturach (funkcjonujących niezależnie w większym zbiorze).

+----+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| | Kultura może wywierać wpływ na to, jak ludzie myślą o samych sobie, jak również o innych; może łączyć ludzi, ale może też ich dzielić. |
+----+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Mikrosocjologia

Zrozumienie, jak społeczeństwo funkcjonuje na poziomie mikro — czyli na poziomie relacji „jeden na jeden” czy też na poziomie jednostkowym — jest szczególnie skomplikowane, bo wymaga zrozumienia, jaką postać przyjmują społeczne normy i wpływy w głowie pojedynczej osoby.

Socjolodzy, ekonomiści i przedstawiciele innych nauk społecznych bardzo chcą zrozumieć, jak ludzie podejmują decyzje dotyczące swojego życia. Czasami bowiem dokonywane przez nich wybory są bardzo racjonalne (ludzie podejmują pracę, bo potrzebują pieniędzy na jedzenie i na życie), a czasami zdają się nie mieć żadnego sensu (ludzie wydają pieniądze w kasynie na gry, w których prawie na pewno je stracą, albo przekazują jako datki dla kogoś, kto mieszka na drugim końcu świata).

---- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Szczególne wyzwanie, z którym mikrosocjologia zmaga się od lat, polega na tym, aby zrozumieć, jak i dlaczego ludzie podejmują drobne decyzje z chwili na chwilę, uwzględniając zarówno swoje indywidualne potrzeby, jak i okoliczności społeczne.
---- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ponadto, socjolodzy badają, jak ludzie wykorzystują społeczne role i zasady w interakcjach z innymi. Socjolog Erving Goffman wskazywał, że każdy człowiek jest w pewnym sensie aktorem na scenie: Twoja tożsamość społeczna to rola, którą odgrywasz, a okoliczności, w których wchodzisz w interakcje z innymi, przypominają scenę, na której występujesz. Wszyscy to rozumieją w jakimś stopniu, ale tylko niektórzy wykorzystują ten fakt, żeby osiągnąć w życiu to, czego pragną. (Więcej o mikrosocjologii przeczytasz w rozdziale 6.).

Socjologia sieci społecznych

Nie tylko doradcy zawodowi podkreślają znaczenie osobistych sieci społecznych: w ostatnich dziesięcioleciach także socjolodzy w coraz większym stopniu podkreślają fakt, że to, kogo znasz (i jak dobrze), wywiera fundamentalny wpływ na wszystko w Twoim życiu, począwszy od wartości, a skończywszy na statusie ekonomicznym i oddziaływaniu politycznym. Społeczeństwo nie jest tylko jedną wielką chmarą ludzi, którzy oddychają tym samym powietrzem; jest to bardzo skomplikowana sieć, w której każdy jest powiązany z innymi poprzez relacje, które różnią się naturą oraz intensywnością. (Więcej o socjologii sieci społecznych przeczytasz w rozdziale 7.).

Jesteś powiązany — albo bezpośrednio, albo za pośrednictwem znajomych bądź znajomych swoich znajomych — właściwie z każdym w swoim społeczeństwie, tyle że z częścią osób masz więzi znacznie mocniejsze i bliższe niż z innymi. Ludzie Ci najbliżsi stanowią źródło ogromnego wsparcia, ale zarazem ci, z którymi jesteś tylko luźno powiązany, bywają jeszcze cenniejsi, kiedy pojawia się potrzeba pozyskania informacji, których Twoi znajomi czy współpracownicy nie są w stanie (albo nie chcą) Ci przekazać. Twoje miejsce w sieci społecznej determinuje Twoje możliwości, kiedy szukasz pracy, nawiązujesz kontakty albo oddziałujesz na otoczenie.

---- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Niektórzy socjolodzy zajmują się wyłącznie socjologią sieci społecznych, ale obecnie prawie każdy socjolog wykorzystuje w jakimś stopniu dokonania i metody analizy sieci społecznych. W rozdziale 7. wspominam o wybranych refleksjach socjologicznych, którymi zaowocowała właśnie analiza sieci społecznych.
---- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Różnice między ludźmi i między grupami

Bardzo ważną dla socjologów sprawą jest rozumienie różnic i nierówności między różnymi grupami społecznymi. W części III książki przyglądam się wybranym spośród głównych podziałów społecznych na klasy, rasy, religie czy na tak zwanych dewiantów i ludzi „w normie”.

Stratyfikacja społeczna

Słowo „stratyfikacja” oznacza uwarstwienie czy też układanie się warstwami i może się odnosić zarówno do społeczeństwa, jak i do ziemi oraz skał. W każdym społeczeństwie część ludzi ma więcej władzy i wolności od pozostałych jego członków — w odniesieniu do tego typu różnic socjolodzy posługują się określeniem klas społecznych. Wydaje się, że również we wszystkich społeczeństwach występuje nierówność klasowa, przy czym w niektórych na większą skalę niż w innych. Socjolodzy zaś od lat debatują, czy nierówność jest niezbędna do tego, aby społeczeństwo funkcjonowało, czy też konieczna nie jest. (Więcej o stratyfikacji społecznej przeczytasz w rozdziale 8.).

---- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Gdy słyszysz, że ktoś reprezentuje „klasę wyższą”, wówczas pierwsza myśl, która przychodzi Ci do głowy, najpewniej dotyczy pieniędzy. To prawda, pieniądze są istotne, z całą pewnością. Niemniej socjolodzy podkreślają, że oprócz pieniędzy istnieje wiele różnych przyczyn nierówności społecznej, w tym: zawód, umiejętności, kontakty, kwalifikacje, wiedza specjalistyczna, jak również dyskryminacja z powodu rasy, płci biologicznej, kasty czy wieku.
---- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Systemy klasowe zmieniają się w czasie, szybciej od nich zmieniają się pozycje poszczególnych ludzi w tychże systemach. Tego typu mobilność społeczna jest przedmiotem szczegółowych badań socjologicznych.

Rasa i płeć

Socjolodzy odróżniają rasę (etykietka, którą przypinają Ci inni ludzie) od etniczności (kulturowe dziedzictwo grupy, z którą się identyfikujesz). Odróżniają także pojęcie płci biologicznej (status mężczyzny lub kobiety) od płci społecznej czy też kulturowej (sposób, w jaki identyfikujesz własny status). Wszystkie należą do najważniejszych czynników różnicujących w każdym społeczeństwie. Rasa, etniczność, płeć biologiczna i płeć społeczna służą często za „uzasadnienie” dyskryminacji i stereotypizacji, ale mogą też okazywać się tymi wspólnymi właściwościami, dzięki którym ludzie się jednoczą. (Więcej o rasie i etniczności przeczytasz w rozdziale 9.).

Kwestie rasy i etniczności są szczególnie istotne w naszych czasach, kiedy imigracja jest powszechna, a dywersyfikacja w społeczeństwach coraz większa — przy czym każde społeczeństwo jest inne pod względem zróżnicowania rasowego i etnicznego, dlatego też zagadnienia dotyczące rasy i etniczności mają charakter ponadczasowy (ze wszystkimi tego konsekwencjami).

---- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Skala zinstytucjonalizowanej (czyli oficjalnej) dyskryminacji przedstawicieli określonych ras czy płci ostatnimi laty na szczęście wyraźnie się zmniejsza. Niemniej jednak podziały wynikające z rasy, etniczności, płci biologicznej i płci społecznej nadal wywierają ogromny wpływ na sposoby, w jakie ludzie postrzegają samych siebie i są postrzegani przez innych.
---- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Religia

Religia może się wydawać niezwykłym przedmiotem badań naukowych — lecz socjolodzy chcą zrozumieć świat społeczny w całości, a przecież religijne przekonania oraz instytucje znajdują się w samym centrum tego świata. Zadanie socjologów polega nie na określeniu, co znajduje się poza granicami tego świata, ale na tym, żeby obserwować, jak religia wpływa na życie ludzi tu i teraz.

Socjolodzy badają więc zarówno wartości religijne (w co ludzie wierzą w związku ze światem duchowym, a dokładnie, jak to wpływa na ich działania w świecie materialnym), jak i organizacje religijne. Jak wszystkie organizacje społeczne, tak i te ewoluują w czasie. Nie zmienia się jednak to, że dla wielu ludzi we wszystkich społeczeństwach grupy religijne należą do najważniejszych społeczności w ich życiu. (Więcej o religii przeczytasz w rozdziale 10.).

Przestępczość i dewiacja

Dla socjologów przestępczość stanowi jeden z typów działalności ludzkiej, który należy do ogólnej kategorii dewiacji. Dewiację definiuje się jako dowolne działanie, które odbiega od norm obowiązujących w danej grupie społecznej. Przestępczość jest dewiacją, którą oficjalnie się karze przy użyciu zróżnicowanych środków, od niewielkiej grzywny po śmierć.

Dlaczego ludzie popełniają przestępstwa? Socjolodzy mają na ten temat różne teorie. Niemniej, zgodnie z cennym spostrzeżeniem Durkheima, niektóre przestępstwa występują we wszystkich znanych społeczeństwach na świecie — i w tym sensie przestępczość, która może być albo nie być zła, wydaje się zjawiskiem normalnym. Co uchodzi za przestępstwo w danym społeczeństwie, zależy zarówno od obowiązującego w nim prawa, jak i od związanych z przestępstwem interakcji społecznych.

---- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Czy da się wyeliminować przestępczość albo przynajmniej ją zredukować? Chociaż nie istnieje społeczeństwo wolne od niej, to jednak badania socjologiczne dostarczają wielu wskazówek co do tego, jak można zmniejszyć liczbę najgorszych przestępstw. W rozdziale 11. podaję szereg przykładów.
---- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Organizacja społeczna

Socjolodzy bardzo interesują się liniami podziałów przebiegającymi przez społeczeństwa, ale tak samo interesują się tym, w jaki sposób ludziom udaje się współpracować. W części IV książki przyglądam się trzem głównym typom organizacji społecznych, które bardzo ciekawią zarówno socjologów, jak i zwykłych ludzi pragnących razem pracować oraz żyć pokojowo i produktywnie.

Kultura organizacyjna

Czy chodzisz do szkoły średniej, czy jesteś na emeryturze, masz ogromne doświadczenie (być może większe, niżbyś chciał) w kontaktach z organizacjami, które socjolodzy nazywają organizacjami formalnymi. Należą do nich choćby korporacje, organizacje charytatywne oraz inne, w ramach których ludzie pracują razem, żeby osiągnąć określony cel... a przynajmniej tak to opisują.

Socjolog Richard Scott wskazuje, że organizacje społeczne zachowują się jak systemy racjonalne, naturalne i otwarte. Są racjonalne, ponieważ zwykle pracują jak maszyna, żeby osiągnąć zamierzony cel, ale zarazem są naturalne, bo tworzący je ludzie to nie maszyny, więc wnoszą oni do miejsc pracy swoje osobliwości i dziwactwa. Ponadto, organizacje te mają otwarty charakter w takim stopniu, w jakim ich funkcjonowanie podlega wpływowi funkcjonowania otaczających je organizacji. Wyjaśniam te sprawy bardziej szczegółowo w rozdziale 12.

Ruchy społeczne i socjologia polityczna

A co z organizacjami, które są tworzone w ściśle określonym celu, takim jak wywołanie przemiany społecznej? Czy odnoszą jakiekolwiek sukcesy? Tak, ale nie zawsze. Wielu socjologów już badało warunki, w jakich ruchy społeczne odnoszą sukcesy. Ogólnie biorąc, wydaje się, że aby dojść do głosu, trzeba się pojawić we właściwym miejscu i we właściwym czasie z koniecznymi zasobami.

Zrozumienie tego, jak i dlaczego ruchy społeczne odnoszą sukcesy (albo ponoszą porażki), wiąże się z obszerną dziedziną socjologii politycznej, czyli z badaniami nad funkcjonowaniem rządu czy też państwa. Władze Twojego kraju mogą się wydawać potężne i nienaruszalne, lecz pozycja rządów państw widziana z szerszej perspektywy wydaje się raczej krucha. (Więcej o socjologii zajmującej się funkcjonowaniem rządów przeczytasz w rozdziale 13.).

+----+------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| | Utrzymywanie się skutecznie działającego rządu stanowi niezwykły przejaw społecznej współpracy. Jeśli zaś rząd ponosi klęskę, to następująca po niej rewolucja może przynieść katastrofalne konsekwencje dla milionów ludzi. |
+----+------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Socjologia miasta

Socjologia narodziła się w miastach, zwłaszcza w szybko rozwijających się miastach czasów rewolucji przemysłowej. Właśnie tam i wtedy ludzie wywodzący się ze skrajnie różnych środowisk stykali się ze sobą w czymś, co czasami przypominało chaotyczny tygiel. Z jednej strony przemoc, choroby i bieda, z drugiej elektryzująca mieszanina języków, wartości i pomysłów.

Dwieście lat później świat okazuje się zurbanizowany w takim stopniu, jak nigdy dotąd. Jak to się dzieje, że ludzie wciąż mieszkają w miastach? Życie w śródmieściu jest nadal ekscytująco intensywne, ale nie całe życie miejskie toczy się właśnie tam. W minionych dekadach wiele milionów ludzi na całym świecie przeniosło się do społeczności okołomiejskich. W miarę jak ich członkowie się starzeli, część dotychczasowych mieszkańców wróciła na przedmieścia, a inni przenieśli się jeszcze dalej, do nowo wybudowanych zamożnych miejscowości podmiejskich. Ani na moment socjolodzy nie przestali badać tych miejskich (przedmiejskich i podmiejskich) przemian. Przeczytasz o tym w rozdziale 14.

Socjologia a Twoje życie

Przechodząc prosto do istoty rzeczy: jak się ma socjologia do Twojego życia? W części IV książki wyjaśniam, jak socjologia może odmienić sposób, w jaki pojmujesz swoją przeszłość i przyszłość.

Przebieg życia

Przebieg Twojego życia zależy oczywiście od Ciebie: to Ty decydujesz, czy i kiedy podejmiesz naukę, weźmiesz ślub, będziesz mieć dzieci, pójdziesz na emeryturę. Nie zmienia to faktu, że na każdym etapie życia podlegasz wpływom ze strony społecznych instytucji i norm dotyczących właśnie przebiegu życia. Co „trzeba” robić w życiu? Co się stanie, jeżeli się tego nie zrobi? Czas i charakter przemian życiowych bardzo się różnią w poszczególnych społeczeństwach, a socjolodzy badają, dlaczego tak jest.

Przez całe swoje życie człowiek pozostaje pod silnym wpływem rodzin, do których przynależy. Socjolodzy i historycy obalili już wiele mitów dotyczących życia rodzinnego: w rozdziale 15. tłumaczę, jak socjologia może Ci pomóc w zrozumieniu własnej rodziny. Poruszam także zawsze aktualny temat opieki zdrowotnej, która ma wpływ nie tylko na to, jak długo żyjesz, ale także na jakość Twojego życia.

Przemiana społeczna

Jedynym stałym elementem życia społecznego jest zmiana: ewoluują bowiem normy, klasy, krótko mówiąc, zmienia się wszystko. Czy da się to wszystko jakkolwiek zrozumieć?

Socjolodzy uważają, że tak, chociaż nie zawsze zgadzają się co do tego, jak to zrobić. Zdaniem Marksa przemiany społeczne wynikają z konfliktów i walk o zasoby materialne. Według Durkheima przemiany społeczne są nieuchronne, bo wraz z tym, jak społeczeństwa rozrastają się i dywersyfikują, zmieniają się ich normy i wartości. Weber uważał, że zarówno konflikty i walka o zasoby materialne, jak i zmieniające się normy wpływają na przemiany społeczne.

Socjolodzy „od zawsze” mają nadzieję, że jakoś da się przewidywać przyszłość, żeby móc na nią oddziaływać. Oczywiście, socjologii jest — i prawdopodobnie będzie — daleko do przewidywania przyszłości w stopniu większym, niż robi to meteorologia, ale socjolodzy, podobnie jak synoptycy, potrafią dość dobrze przewidzieć, kiedy zanosi się na burzę. Tym, czego są ciekawi chyba najbardziej, jest przyszłość samej socjologii. Czy socjologia przetrwa? Jak społeczeństwo będzie wyglądało za jakiś czas? Zajrzyj do rozdziału 16., żeby poznać moje hipotezy w tych sprawach.

Socjologia dla bystrzaków

Wciąż Cię to nie dość przekonuje? Zajrzyj więc do części IV książki, czyli do „Dekalogów”. W rozdziałach 17. i 18. omawiam dziesięć sposobów na wykorzystywanie socjologicznych odkryć w swoim życiu codziennym. Ponadto podaję listę dziesięciu świetnie napisanych książek socjologicznych, po które możesz sięgnąć później, jeśli zainteresuje Cię ta lektura. W rozdziale 19. wymieniam dziesięć obalonych przez socjologię mitów dotyczących społeczeństwa — dziesięć spraw dotyczących otaczającego Cię świata społecznego, co do których być może wydawało Ci się, że wiesz, jak jest.

Wreszcie mój najmocniejszy argument za tym, dlaczego warto przeczytać tę książkę: żeby dowiedzieć się więcej o otaczającym Cię świecie społecznym. Oczywiście, przy okazji dowiesz się czegoś o samej socjologii — o publicznym sporze Talcotta Parsonsa z C. Wrightem Millsem, o rozmowach przeprowadzonych przez Arlie Hochschild ze sfrustrowanymi matkami pracującymi, o socjologach, którzy udali się do Paducah w stanie Kentucky, by porozmawiać z rodzinami dotkniętymi skutkami tragicznej strzelaniny w szkole. Co jednak ważniejsze, zapoznając się z próbami podejmowanymi przez socjologów na rzecz zrozumienia nieustannie zmieniającego się świata, poznajesz świat jako taki — świat, który nadaje znaczenie i sens Twojemu życiu.

+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Po co komu socjologia |
| |
| Mam nadzieję, że zaczynając czytać tę książkę, czujesz ekscytację. Nie pochlebiam sobie jednak, że jest to obecnie najważniejsza sprawa w Twoim życiu. Otóż to: a co jest obecnie najważniejszą sprawą w Twoim życiu? Czy właśnie zaczynasz życie w związku miłosnym, czy też je kończysz? Czy coś ważnego dzieje się w Twojej pracy? Czy pochłania Cię trudna sytuacja bliskiej osoby? A może cieszysz się na myśl o zbliżających się wakacjach bądź o ukończeniu studiów? |
| |
| Wszystkie te sprawy mają charakter w dużym stopniu osobisty, a zarazem społeczny. Uczestniczysz w tego typu zdarzeniach indywidualnie, ale jednocześnie biorą w nich udział otaczający Cię ludzie — oraz otaczający ich ludzie oraz ludzie otaczający tamtych ludzi... Choć Twoje życie należy do Ciebie, to zasadniczo podlega jednak silnym wpływom (pod różnymi względami zdefiniowanym) ze strony społeczeństwa, w którym żyjesz. |
| |
| Jeżeli masz na swoim koncie podróże, lektury, filmy o innych kulturach, to zapewne zdajesz sobie sprawę z tego, w jak dużym stopniu normy, wartości i praktyki mogą się różnić od siebie w zależności od społeczeństwa. Decyzje, które podejmujesz, są oczywiście Twoimi decyzjami, ale to, co masz do dyspozycji i z czego wybierasz, daje Ci społeczeństwo, w którym żyjesz, podobnie jak sposób, w jaki postrzegasz te wybory. Jeżeli nie rozumiesz, jak funkcjonuje społeczeństwo i jak oddziałuje ono na Twoje życie, to nie znasz ważnych części siebie. Tylko poprzez zrozumienie swojego społeczeństwa — w czym może Ci pomóc właśnie socjologia — masz szansę prawdziwie zrozumieć siebie. |
+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+