Socjologia - ebook

PRZEDMOWA DO NOWEGO WYDANIA

Niniejsze, dziewiąte już wydanie Socjologii jest wyjątkowe, ponieważ jako pierwsze powstało w trakcie globalnej pandemii – tę Przedmowę piszemy pod koniec listopada 2020 roku. W wielu państwach, w tym w Wielkiej Brytanii, wciąż obowiązuje bezprecedensowa liczba obostrzeń, wprowadzonych przez rządy w ramach próby zapanowania nad rozprzestrzenianiem się nowego koronawirusa i wywoływanej przez niego choroby nazwanej COVID-19. Mamy nadzieję, że w chwili, gdy czytacie te słowa, najgorsze mamy za sobą i nastąpił powrót do stanu zbliżonego do normalności. Socjologowie i przedstawiciele wielu innych dziedzin z pewnością pracują już nad wyciągnięciem wniosków z tego kryzysu, który odcisnął piętno na całej planecie.

Błyskawiczne rozprzestrzenianie się COVID-19 obrazuje wzajemne powiązania we współczesnym świecie. Przed pandemią każdego dnia odbywało się średnio 176 tysięcy lotów, a rocznie ponad 4 miliardy ludzi przemieszczały się drogą lotniczą na wszystkie kontynenty z powodów biznesowych, zawodowych, migracyjnych, turystycznych i rodzinnych. Wprawdzie nie istnieje globalny rząd, jednak nasza planeta z pewnością wydaje się teraz mniejsza i bardziej dostępna niż dawniej, i często doświadczamy jej jako pojedynczej ludzkiej społeczności. Optymistyczna teza, którą co roku słyszą absolwenci uczelni wyższych, „Świat stoi przed wami otworem!”, staje się coraz bliższa prawdzie.

Te wspaniałe możliwości generują jednak ryzyko. Branża lotnicza przyczynia się do globalnego ocieplenia i zużywa ogromne ilości nieekologicznych paliw kopalnych w czasie, gdy kryzys klimatyczny uznaje się powszechnie za najpoważniejsze zagrożenie dla przyszłości społeczeństw ludzkich. Jak odnaleźć równowagę między ekscytującymi możliwościami a nieuniknionym ryzykiem, które wiążą się nieodłącznie z naszą potrzebą i miłością do podróży międzynarodowych? Branża lotnicza to tylko jeden z aspektów stworzonego przez nas świata ogromnego ryzyka i olbrzymich szans. Na tej samej zasadzie tocząca się rewolucja cyfrowa zapewnia nam nieustanną łączność i oferuje bezprecedensowe możliwości komunikacji oraz nawiązywania kontaktów. Równocześnie jednak środowisko cyfrowe pozwala stosować nowe metody inwigilacji i gromadzenia danych, dzięki czemu państwa i korporacje zyskują coraz głębszy wgląd w style życia jednostek. Czy powinniśmy zaakceptować fakt, że utrata prywatności jest ceną, jaką musimy zapłacić za korzystanie z dobrodziejstw ery cyfrowej? Badania i teorie socjologiczne mogą nam pomóc odpowiedzieć na te pytania.

W pracy socjologa trzeba odłożyć na bok osobiste przekonania i opinie. W ten sposób uczymy się „myśleć w sposób socjologiczny”, co stanowi ogromne wyzwanie intelektualne oraz emocjonalne, i może wytrącać z równowagi. Większość studentów i zawodowych socjologów twierdzi jednak, że doświadczenie to zmieniło ich na lepsze. Socjologia zmusza nas również do wyjścia poza bezpośredni kontekst własnego życia i pozwala zobaczyć własne społeczeństwo w nowym świetle dzięki większej świadomości przyczyn i konsekwencji działań podejmowanych przez nas i przez innych ludzi. Dowiadujemy się, jak żyją społeczeństwa zupełnie inne od naszego, co poszerza naszą wiedzę o doświadczeniach ludzi na całym świecie. Zapraszamy was do postawienia pierwszych kroków w tej podróży.PODZIĘKOWANIA

Proces zbierania informacji, pisania i publikacji tej książki wymagał zaangażowania całego zespołu twórczych osób, a nie tylko dwóch autorów. Niemniej jednak tradycyjnie zastrzegamy, że odpowiedzialność za wszelkie błędy ponosimy my, jako autorzy. Na początku musimy podziękować redaktorom merytorycznym wszystkich dwudziestu dwóch rozdziałów niniejszego tomu. Ich konstruktywne krytyczne komentarze stały się bezcennym źródłem specjalistycznej wiedzy, dzięki której nasza książka uwzględnia najnowsze badania i teorie. Jesteśmy również wdzięczni licznym wykładowcom i studentom, którzy korzystają z Socjologii, dzielą się swoimi doświadczeniami z lektury i proponują rozwiązania, które mogą ją usprawnić. Wygląda na to, że cenią ją za łączenie nowatorskich badań z podstawowymi informacjami z omawianych dziedzin, co było też naszym zamiarem.

Jak zwykle, dzięki zespołowi Polity publikacja Socjologii przebiegła w zasadzie bezproblemowo. Na szczególne podziękowania zasługują Neil de Cort, Sarah Dobson i Breffni O’Connor, którzy zajęli się procesem produkcji. Jesteśmy bardzo wdzięczni Caroline Richmond, która cierpliwie i skrupulatnie tropi nasze błędy i nieścisłości. Ogromnym wsparciem był dla nas jak zwykle Jonathan Skerrett, który służył nam dobrymi radami i trzeźwym osądem w ważnych sprawach. Na koniec dziękujemy Pat Sutton – za całokształt.

AG & PWSWPROWADZENIE

Socjologia, jako dyscyplina akademicka, która bada i usiłuje zrozumieć społeczeństwa i życie społeczne, nie może sobie pozwolić na trwanie w bezruchu. Jeśli chce odgrywać istotną rolę, musi zmieniać się razem ze społeczeństwem. W przeciwnym razie opierałaby się na przestarzałej i niepełnej wizji świata społecznego. Jednym z naszych zadań jest opracowywanie wyjaśnień i tworzenie ram odniesienia, które pomogą każdej osobie zrozumieć współkształtowany przez siebie świat. W rezultacie socjologowie nieustannie testują swoje cenne teorie i podejścia, zestawiając je z danymi pochodzącymi z badań. Jeśli teoria okaże się błędna, musimy być gotowi na to, żeby ją zmodyfikować albo, w wielu przypadkach, stworzyć nową, lepiej przystającą do rzeczywistości. To wyjaśnia, dlaczego teorie w naszej dyscyplinie tak często ulegają zmianie.

W dziewiątym wydaniu Socjologii stawiamy sobie taki sam cel jak w ośmiu poprzednich: pragniemy zainspirować nowe pokolenie socjologów, przedstawiając jedne z najciekawszych badań poświęconych rozmaitym zagadnieniom socjologicznym, począwszy od środowiska, pracy, nierówności społecznych i mediów aż po tematykę wojny, zdrowia i płci kulturowej. Jak zwykle próbujemy unikać abstrakcyjnych dyskusji i żargonu, gdyż wiemy, że nie są one przydatne z perspektywy naszych czytelników. Jako dyscyplina naukowa, socjologia posługuje się jednak własnym językiem technicznym, z którym jej adepci powinni się zapoznać, toteż próbujemy wprowadzać go w ostrożny i przystępny sposób.

Kolejność rozdziałów służy stopniowemu poszerzaniu wiedzy z różnych obszarów socjologii, przy czym często odsyłamy czytelników do innych fragmentów książki, więc lektura nie musi być chronologiczna. Prezentowane idee, koncepcje i teorie ilustrujemy przykładami zaczerpniętymi przede wszystkim z badań socjologicznych. W końcu zestawienie teorii z rzetelnymi danymi to cecha charakterystyczna właściwie uprawianej socjologii. Wnioski wywiedzione z innowacyjnych analiz zestawiane są ze współczesnymi wydarzeniami, problemami i danymi, które próbujemy omawiać w sposób bezstronny, choć nie bezkrytyczny.

Socjologia zajmuje centralne miejsce wśród nauk społecznych i odgrywa kluczową rolę we współczesnym życiu intelektualnym. Fundamentem niniejszej książki jest podzielane przez nas przeświadczenie, że ogólne podejście socjologiczne pozostaje najlepszą metodą osadzenia naszych osobistych doświadczeń życiowych w szerszym kontekście, żeby lepiej zrozumieć związki między jednostkami a społeczeństwem.

Cztery główne tematy

Socjologia składa się z dwudziestu dwóch rozdziałów, z których każdy dotyczy konkretnego obszaru badawczego, ale w książce można wyróżnić kilka zasadniczych zagadnień. Cztery tematy – globalizacja, nierówność społeczna, rewolucja cyfrowa i tożsamość – wydały nam się istotne dla wielu pól współczesnej socjologii.

Globalizacja

Pojęcie globalizacji weszło dziś do powszechnego użycia, a w rozdziale 4 przyglądamy się temu zjawisku szczegółowo. Zdaniem niektórych proces zacieśniania związków między państwami został zahamowany albo wręcz ustępuje przeciwnemu trendowi, o czym miałaby świadczyć rosnąca popularność nacjonalizmu w sferze polityki. Nie zgadzamy się z powyższą tezą. Oczywiście, globalizacja życia społecznego spotkała się ze sprzeciwem pewnych środowisk, a potencjalne korzyści globalizacji nie rozkładają się równomiernie. Według nas dowody wskazują jednak, że globalizacja ludzkich przedsięwzięć postępuje, w systematyczny sposób łącząc ze sobą społeczeństwa świata coraz mocniejszymi więzami, bez względu na to, jak oceniamy ów proces.

Kryzys finansowy z 2008 roku oraz pandemia COVID-19 w latach 2019–2020 pokazały, że żyjemy w globalnym systemie gospodarczym obejmującym gospodarki krajowe i korzystamy z globalnej infrastruktury transportowej, umożliwiającej masowe przemieszczanie się ludzi po świecie. Globalizacja życia społecznego dobitnie unaocznia, dlaczego socjologowie powinni w dalszym ciągu skupiać się na ogólnoświatowych przemianach społecznych, gospodarczych i politycznych.

Globalizacja w dziewiątym wydaniu

Niemożliwe jest ujęcie wszystkich aspektów globalizacji w rozdziale 4 Globalizacja i zmieniający się świat. Poniższy wykaz pomoże czytelnikom odnaleźć odwołania do kwestii globalnych i globalizacji w pozostałych rozdziałach:

Rozdział 1 Czym jest socjologia? – wprowadzenie do zjawiska globalizacji w dziedzinie socjologii i obrazowy przykład kawy

Rozdział 3 Teorie i perspektywy socjologiczne – kolonializm i jego spuścizna, teoria postkolonialna i dekolonizacja socjologii, kosmopolityzm i obywatelstwo

Rozdział 5 Środowisko – globalne społeczeństwo ryzyka, globalne ocieplenie, globalizacja modernizacji ekologicznej

Rozdział 6 Globalne nierówności – ogólny obraz globalnych nierówności, dyskursy i modele globalnych nierówności, globalna dystrybucja bogactwa, nierówności w zakresie szans życiowych w krajach globalnego Południa i globalnej Północy, globalne trendy demograficzne, teoria rozwoju społecznego i krytyka dominujących ujęć rozwoju z perspektywy teorii postrozwoju.

Rozdział 7 Płeć i seksualność – globalny handel ludźmi i turystyka seksualna, globalny porządek płci, ruchy i teorie feministyczne w krajach globalnej Północy i globalnego Południa, prawa osób LGBTQ+ na świecie

Rozdział 8 Rasa, etniczność i migracja – globalna „epoka migracji”, kolonializm i handel niewolnikami, diaspory globalne

Rozdział 9 Stratyfikacja i klasa społeczna – współczesne niewolnictwo, globalizacja i systemy uwarstwienia społecznego

Rozdział 10 Zdrowie, choroba i niepełnosprawność – niepełnosprawność w kontekście globalnym, globalizacja a pandemie

Rozdział 11 Ubóstwo, wykluczenie społeczne i państwo opiekuńcze – prekariat jako kształtująca się „klasa globalna”, reforma państwa opiekuńczego w dobie globalizacji

Rozdział 13 Miasta i życie miejskie – globalne miasta, globalna gentryfikacja, rozwój obszarów miejskich w krajach globalnego Południa

Rozdział 14 Bieg życia – globalna oczekiwana długość trwania życia, przebieg procesu starzenia się na świecie

Rozdział 15 Rodziny i związki intymne – globalizujące się trendy w zakresie życia rodzinnego, rodziny w kontekście globalnym

Rozdział 16 Edukacja – edukacja w kontekście globalnym, globalizacja a zdalne kształcenie uniwersyteckie

Rozdział 17 Praca i zatrudnienie – globalizacja produkcji, globalizacja ekonomiczna

Rozdział 19 Media – idea „globalnej wioski”, stopień rozpowszechnienia i korzystania z internetu na świecie, opór wobec mediów globalnych, globalny przemysł muzyczny i digitalizacja, imperializm medialny i opór wobec niego

Rozdział 20 Polityka, rządzenie i ruchy społeczne – rozpowszechnienie się demokracji na świecie, perspektywy globalnego rządzenia, ruchy antyglobalizacyjne, globalizacja a społeczeństwo ruchów społecznych

Rozdział 21 Narody, wojna i terroryzm – kolonializm a tożsamości postkolonialne, globalizacja a osłabienie tożsamości narodowych, prawa człowieka w kontekście globalnym, globalne sieci terrorystyczne, „nowe wojny” w warunkach globalizacji

Rozdział 22 Przestępczość i dewiacja – globalna przestępczość zorganizowana, cyberprzestępczość

Nierówności społeczne

Drugim ogólnym tematem tej książki są nierówności społeczne, zagadnienie, którym socjologia zajmuje się od momentu powstania w XIX wieku. Czy naprawdę zachowało ono fundamentalne znaczenie do dziś? Krótko mówiąc: tak. Nierówności, zarówno występujące w obrębie jednego społeczeństwa, jak i odnotowywane między różnymi społeczeństwami, są dziś równie istotne jak w przeszłości, a pod pewnymi względami ich waga jeszcze wzrosła. Zdolności produkcyjne gospodarki globalnej są imponujące, a chociaż przynosi ona ogromne zyski, ich podział jest wciąż rażąco niesprawiedliwy. Niedawne badania wskazują, że ogromna część światowego bogactwa skupia się w rękach zaledwie ułamka populacji globu. Rozdział 6 Globalne nierówności porusza ów problem w najbardziej bezpośredni sposób, ale przewija się on również w wielu innych rozdziałach. Nierówności ekonomiczne stanowią tylko jeden z przejawów nierówności wyróżnianych obecnie przez socjologów. W różnych miejscach Socjologii omawiamy nierówności wynikające z rasy i etniczności, płci kulturowej, seksualności, niepełnosprawności i wieku. Jak wynika z wielu współczesnych badań, różne na pozór odrębne formy nierówności są w istocie wzajemnie powiązane, co przekłada się na zróżnicowane doświadczenia życiowe jednostek. Socjologowie analizują, jak te główne rodzaje nierówności społecznych nakładają się na siebie.

Nierówności społeczne w dziewiątym wydaniu

Kwestia nierówności społecznych była i pozostaje tak fundamentalnym zagadnieniem dla socjologii, że przenika wszystkie specjalistyczne obszary tej dziedziny. Z tego powodu temat nierówności pojawia się w każdym rozdziale tej książki. Niektóre z nich omawiają go jednak w bardziej usystematyzowany i konkretny sposób niż inne, stąd te właśnie fragmenty zostały wymienione poniżej:

Rozdział 1 Czym jest socjologia? – Karol Marks o nierównościach klasowych, teoria konfliktu w socjologii i wprowadzenie do feministycznych teorii nierówności płciowych

Rozdział 3 Teorie i perspektywy socjologiczne – Marks kontra Weber w kwestii klasy społecznej, wprowadzenie do analizy intersekcjonalnej nierówności

Rozdział 4 Globalizacja i zmieniający się świat – nierówności w dawnych społeczeństwach, omówienie terminologii używanej do omawiania globalnych nierówności, Wallerstein o nierówności w systemie światowym

Rozdział 5 Środowisko – kampanie na rzecz sprawiedliwości środowiskowej, rasizm środowiskowy, globalne ocieplenie a nierówności, klasowe podstawy polityki środowiskowej

Rozdział 6 Globalne nierówności – wszystkie aspekty nierówności globalnych z naciskiem na kraje globalnego Południa

Rozdział 7 Płeć i seksualność – szczegółowe omówienie nierówności płciowych, teorie nierówności płciowych, analiza intersekcjonalna, prawa obywatelskie osób LGBTQ+

Rozdział 8 Rasa, etniczność i migracja – wszelkie aspekty nierówności ze względu na przynależność rasową i etniczną, teorie nierówności rasowych, intersekcjonalne badania rasy i etniczności

Rozdział 9 Stratyfikacja i klasa społeczna – wszelkie aspekty uwarstwienia społecznego i nierówności społecznych

Rozdział 10 Zdrowie, choroba i niepełnosprawność – nierówności pod względem stanu zdrowia a klasa społeczna, rasa i etniczność, niepełnosprawność a zdrowie

Rozdział 11 Ubóstwo, wykluczenie społeczne i państwo opiekuńcze – definicja ubóstwa, grupy społeczne zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym

Rozdział 12 Interakcja społeczna i życie codzienne – nierówności płciowe i codzienny seksizm

Rozdział 13 Miasta i życie miejskie – rasizm i ubóstwo na obszarach miejskich, Harvey o nierównym rozwoju w krajach globalnego Południa, monitoring miast a nierówność, niepokoje społeczne na obszarach miejskich

Rozdział 14 Bieg życia – socjalizacja do ról płciowych a nierówność, dyskryminacja ze względu na wiek i nierówności, z jakimi mierzą się osoby w podeszłym wieku

Rozdział 15 Rodziny i związki intymne – nierówności płciowe w kontekście podziału obowiązków domowych

Rozdział 16 Edukacja – podziały społeczne w sferze edukacji, teorie reprodukcji kulturowej a problem nierówności społecznych, nierówności globalne a spuścizna kolonializmu w dziedzinie szkolnictwa i edukacji, nierówności cyfrowe

Rozdział 17 Praca i zatrudnienie – nierówności płciowe w pracy, brak bezpieczeństwa zatrudnienia i gospodarka fuch, związki zawodowe a nierówności społeczne

Najdobitniejszymi przejawami globalnych nierówności są różnice między państwami globalnego Południa i globalnej Północy, wynikające w dużej mierze z destrukcyjnej spuścizny kolonializmu. Postkolonializm to ważny ruch, który stawia sobie za cel zrozumienie, jak kolonializm europejski przyczynił się do ukształtowania wzorca globalnych nierówności. W książce prezentujemy również prowadzone w tym duchu badania.

Rewolucja cyfrowa

Trzecim tematem jest rewolucja cyfrowa, która umożliwiła łączność globalną i przeobraziła niemal każdy aspekt naszego życia, w tym również to, jak pracujemy i odpoczywamy. Młodsze, „cyfrowe” pokolenia traktują jako oczywistość te same możliwości komunikacji, które ich rodzice i dziadkowie uznawali za wizję rodem z filmów science fiction. Internet, ogólnoświatowa sieć komputerowa, media społecznościowe, smartfony, robotyka i sztuczna inteligencja to tylko przykłady zjawisk kształtujących nasz świat na nowo. Ciągły postęp technologiczny w zakresie produkcji mikroprocesorów sprawia, że komputery osobiste mają dziś większą moc obliczeniową niż całe przedsiębiorstwa zaledwie 35 lat temu.

Rewolucja cyfrowa w dziewiątym wydaniu

Rewolucja cyfrowa w coraz większym stopniu wpływa na każdy aspekt naszego życia. Z tego powodu takie zagadnienia jak komunikacja cyfrowa i urządzenia cyfrowe, sztuczna inteligencja, robotyka, analiza danych Big Data, wzrost inwigilacji i nierówności cyfrowe są bardziej obecne w tej książce niż w poprzednich wydaniach Socjologii. Tematyka ta pojawia się przede wszystkim w wymienionych niżej fragmentach:

Rozdział 2 Socjologiczne pytania i odpowiedzi – omówienie nowej dziedziny badawczej: socjologii cyfrowej

Rozdział 4 Globalizacja i zmieniający się świat – rozwój infrastruktury cyfrowej, rola technologii cyfrowej w globalizacji, sposób wykorzystywania mediów społecznościowych w Kuwejcie

Rozdział 10 Zdrowie, choroba i niepełnosprawność – nowe technologie medyczne, pandemia i analizy danych Big Data

Rozdział 12 Interakcja społeczna i życie codzienne – media społecznościowe i interakcje w internecie, cyberprzemoc, włączanie urządzeń cyfrowych do życia codziennego, normy interakcji internetowych i „netykieta”

Rozdział 13 Miasta i życie miejskie – cyfrowe miasta inteligentne, rola technologii cyfrowej w rozwoju miast zrównoważonych

Rozdział 16 Edukacja – digitalizacja procesu nauczania, cyfrowe sale lekcyjne, cyfrowe podziały w edukacji

Rozdział 17 Praca i zatrudnienie – digitalizacja i gospodarka oparta na wiedzy, technologia cyfrowa i „koniec pracy”, kapitalizm platformowy i gospodarka fuch

Rozdział 19 Media – rewolucja cyfrowa i jej wpływ na telewizję, muzykę, prasę i inne media, media społecznościowe i zjawisko „fake newsów”, podziały i nierówności cyfrowe, media cyfrowe a cenzura, kultury uczestnictwa

Rozdział 20 Polityka, rządzenie i ruchy społeczne – organizacje ruchów społecznych a media społecznościowe, Castells o usieciowionych ruchach społecznych

Rozdział 21 Narody, wojna i terroryzm – technologia cyfrowa a terroryzm

Rozdział 22 Przestępczość i dewiacja – SI i systemy prognozowania przestępczości (predictive policing), cyberprzestępczość i cyberbezpieczeństwo

Sztuczna inteligencja (SI), robotyka i analiza danych Big Data umożliwiły pojawienie się „internetu rzeczy”: wielofunkcyjnych inteligentnych urządzeń połączonych ze sobą za pomocą szybkich bezprzewodowych sieci komputerowych. Wkraczamy w świat całkowicie zautomatyzowanych fabryk, samochodów autonomicznych, flot dronów dostawczych, robotów domowych i inteligentnych systemów domowych, artykułów prasowych pisanych przez sztuczną inteligencję, a na tym nie koniec. Jak na rynek pracy wpłynie sytuacja, w której określone zadania czy wręcz całe zawody przestaną wymagać udziału człowieka? Najbardziej podstawowe pytanie: „Jak zarobić na życie?” pojawia się raz jeszcze, gdy rewolucja cyfrowa odbiera część lub całość obowiązków takim grupom jak pracownicy fabryk, taksówkarze, dziennikarze i lekarze. Wprawdzie rewolucja cyfrowa dopiero się rozpoczyna, ale w naszej książce omawiamy jej potencjalnie istotne konsekwencje dla każdego człowieka i wszystkich społeczeństw świata.

Tożsamość

Naszym czwartym tematem jest tożsamość, pojęcie, które łączy doświadczenie jednostki z szerszym kontekstem społecznym. Rozmowa o tożsamości wiąże się z namysłem nad takimi pytaniami jak: „Kim jestem?”, „Kim jesteś?” i „Czy to, jak cię postrzegam, odpowiada temu, jak ty postrzegasz własną tożsamość?”. Czy nasza tożsamość osobista zmienia się z czasem, a jeśli tak, to w jaki sposób? Dla socjologów punktem wyjścia jest założenie, że tożsamości indywidualne albo „osobiste” nie są zdeterminowane biologicznie, lecz tworzone społecznie w interakcjach społecznych. Płynie stąd prozaiczny, choć absolutnie rewolucyjny wniosek, że – bez względu na intensywne uczucia, jakie może to w nas budzić – nasza tożsamość jest pod wieloma istotnymi względami kształtowana przez innych ludzi. Wszystkie tożsamości są tożsamościami społecznymi.

W procesie tworzenia własnej tożsamości czerpiemy z licznych źródeł, takich jak: narodowość, pochodzenie etniczne, klasa społeczna, płeć kulturowa, zawód, przynależność polityczna, religia, seksualność, gust muzyczny itp. Może się okazać, że w różnych momentach życia jedno z nich wyraża naszą realną, „autentyczną” tożsamość lepiej niż wszystkie pozostałe. Jeśli jednak zaczniemy postrzegać siebie inaczej niż wcześniej, czy to znaczy, że nasza tożsamość się zmieniła? Badania socjologiczne pokazują, że kwestie tożsamości są dziś ważniejsze niż dawniej, stąd omawiamy je w wielu miejscach w niniejszej książce.

Tożsamość w dziewiątym wydaniu

Ważnym obszarem analiz socjologicznych stało się dziś badanie rosnącego znaczenia procesu konstruowania tożsamości osobistej i społecznej. Wraz z postępem globalizacji i rewolucji cyfrowej rośnie również ich wpływ na socjalizację i tworzenie tożsamości. Oto główne wątki naszych rozważań o tożsamości:

Rozdział 3 Teorie i perspektywy socjologiczne – „ja” społeczne i tożsamość społeczna, teorie formowania się tożsamości

Rozdział 4 Globalizacja i zmieniający się świat – wpływ globalizacji na tożsamość narodową, glokalizacja, nowoczesność i indywidualizm refleksyjny

Rozdział 5 Środowisko – ryzyko i tożsamość, teorie obywatelstwa ekologicznego.

Rozdział 7 Płeć i seksualność – teorie tożsamości płciowej, tożsamości seksualne, płynność płci i tożsamości transpłciowe, męskość/kobiecość a tożsamość

Rozdział 8 Rasa, etniczność i migracja – pochodzenie etniczne a tożsamość, czarna tożsamość i „nowe” przynależności etniczne, intersekcjonalność a tożsamości etniczne, multikulturalizm a wiele źródeł identyfikacji, diaspora a tożsamość

Rozdział 9 Stratyfikacja i klasa społeczna – przecinające się nierówności i formy tożsamości, tożsamość oparta na przynależności klasowej, konsumenckie style życia i tożsamość konsumencka, dezidentyfikacja z klasą robotniczą

Rozdział 10 Zdrowie, choroba i niepełnosprawność – zaburzenia odżywiania a tożsamość osobista, choroba a zmieniające się postrzeganie własnej tożsamości, niepełnosprawność a tożsamość

Rozdział 12 Interakcja społeczna i życie codzienne – socjologiczne teorie tożsamości, ucieleśnianie a tożsamość osobista, teorie tożsamości płciowej, tożsamości w środowiskach internetowych

Rozdział 14 Bieg życia – teorie samokształtowania a socjalizacja, teorie upłciowionych tożsamości, role i tożsamości społeczne, proces starzenia się i zmieniające się tożsamości

Rozdział 16 Edukacja – szkoły a tożsamości płciowe, reprodukcja kulturowa a tożsamość płciowa

Rozdział 17 Praca i zatrudnienie – praca a tożsamość, konsumpcjonizm a tworzenie tożsamości, wpływ bezrobocia na tożsamość

Rozdział 18 Religia – zestawy tożsamościowe i nowoplemiona, religia przeżywana a tożsamość osobista

Rozdział 19 Media – muzyka i tworzenie tożsamości, tożsamości osób z niepełnosprawnością w środkach masowego przekazu

Rozdział 20 Polityka, rządzenie i ruchy społeczne – ideologia a kształtowanie tożsamości, identyfikacja narodowa i transnarodowa, ruchy społeczne a zmiana tożsamości, tożsamość w nowych ruchach społecznych

Rozdział 21 Narody, wojna i terroryzm – populizm a tożsamość narodowa, nacjonalizm jako źródło fundamentalnej tożsamości, spuścizna kolonializmu a tożsamość narodowa w krajach globalnego Południa, globalizacja jako wyzwanie dla tożsamości narodowych

Rozdział 22 Przestępczość i dewiacja – perspektywa etykietowania a tożsamość, przestępczość a status podstawowy, kradzież tożsamości

Główne elementy naszego podejścia

W naszym podejściu do socjologii przedstawionym w tej książce można wyróżnić trzy fundamentalne elementy. Po pierwsze, szukamy związków między poziomem mikro, czyli interakcjami społecznymi w skali lokalnej, a poziomem makro, czyli instytucjami społecznymi i społeczeństwami. Jednostkowe interakcje mogą wywierać wpływ na szerszy świat instytucji społecznych, ale te ostatnie również istotnie oddziałują na nasze życie codzienne. Zachodzi tu wzajemna wymiana, która leży u podstaw wielu procesów społecznych. W naszej ocenie wszechstronna analiza społeczna wymaga zrozumienia sytuacji i wydarzeń zarówno na poziomie mikro, jak i na poziomie makro.

Po drugie, stosujemy w książce perspektywę porównawczo-historyczną. W erze globalnej socjologia musi badać relacje między szeregiem społeczeństw i ich wzajemne wpływy. W tym celu posługujemy się różnorodnymi materiałami źródłowymi zaczerpniętymi ze społeczeństw całego świata. Większość rozdziałów obejmuje przykłady zarówno z państw globalnego Południa, jak i globalnej Północy, co daje bardziej rzetelny obraz sytuacji. Uważamy, że porównawcza socjologia historyczna jest kluczowa dla zrozumienia globalizującego się świata społecznego.

Po trzecie, nieustannie dążymy do zintegrowania tego, co społeczne, z tym, co osobiste. Idziemy tu za przykładem amerykańskiego socjologa C. Wright Millsa, który powiedział, że socjologia łączy badanie problemów osobistych, takich jak utrata pracy albo rozwód, z analizą szerszych kwestii społecznych, takich jak restrukturyzacja ekonomiczna czy przemiany dotyczące relacji między płciami. Socjologowie mają za zadanie ukazywać związki między osobistymi doświadczeniami ludzi a wzorcami przemian społecznych, aby umożliwić nam lepsze zrozumienie otaczającego nas świata.

Zgłębianie socjologii może być wyzwalającym doświadczeniem, które wzbogaca wyobraźnię i otwiera nas na nowe idee i perspektywy, gdyż prezentuje rozmaite obszary życia społecznego i kultury zupełnie inne od naszych. Socjologia może nas również zmusić do odmiennego spojrzenia na znajome aspekty życia i do zmiany utartych poglądów na ich temat. To punkt wyjścia dla wykształcenia socjologicznego sposobu myślenia, nazywanego przez socjologów wyobraźnią socjologiczną.

Elementy interaktywne

W dziewiątym wydaniu Socjologii wprowadzamy do książki elementy interaktywne, żeby zachęcić czytelnika do aktywnej pracy z tekstem. W ramkach zatytułowanych Klasyczne badania prezentujemy prace o największym wpływie na naszą dziedzinę, przy czym słowo „klasyczne” nie jest tu zamiennikiem określenia „stare”. Postęp na gruncie socjologii zachodzi poprzez nieustanne testowanie rozmaitych pomysłów, teorii i metod w tysiącach projektów badawczych, artykułów i książek. Łącznie składają się one na socjologię akademicką. Oczywiście, większość badań nigdy nie zyskuje statusu „klasycznych”, co nie oznacza, że są pozbawione wartości. Czasem jednak ktoś dokonuje ważnego odkrycia, opracowuje innowacyjną metodę badawczą albo teorię, która nadaje naszej dziedzinie nowy kierunek. Zawodowi socjologowie mogą z czasem uznać, że tego rodzaju przełomowe prace zasługują na miano „klasycznych”. Zatem „klasyczne” badanie może pochodzić z dowolnego okresu, co odzwierciedlają podane w tej książce przykłady. Nie wszyscy zgodzą się z naszymi wyborami, ale nie są one czysto przypadkowe ani podyktowane wyłącznie osobistymi upodobaniami. Przetestowaliśmy je na wielu anonimowych recenzentach, wykładowcach i czytelnikach, co daje nam pewność, że zaprezentowane badania są powszechnie uznawane za istotne.

W książce znajduje się kilka innych interaktywnych elementów. Ramki opatrzone podpisem Zastanów się wyznaczają swoiste „przystanki” w lekturze – to dla czytelników chwila na refleksję nad znaczeniem tego, czego się dowiedzieli. Zdecydowanie zalecamy korzystanie z tych momentów namysłu, gdyż pozwoli to wynieść z książki jak najwięcej. Ramki z cyklu Społeczeństwo globalne zachęcają czytelników do przyjęcia perspektywy globalnej nawet wobec na pozór lokalnych lub krajowych zagadnień. Z kolei seria ramek Użyj wyobraźni socjologicznej prezentuje często niezwykłe lub intrygujące materiały, które mają obrazować lub rozwijać tematy omówione w danym rozdziale. Słownik terminów w dalszym ciągu się rozrasta, ponieważ socjologowie wciąż tworzą nowe pojęcia, które stają się częścią języka codziennego. Wszystkie terminy wyjaśnione w słowniku zapisano wytłuszczoną czcionką, żeby łatwo je było odnaleźć.

Zadania socjologiczne na końcu każdego rozdziału okazały się przydatne dla wykładowców i studentów, dlatego postanowiliśmy je zaktualizować. W Czy pamiętasz? zadajemy pytania odnoszące się do treści omówionych w danym fragmencie książki. Warto zmierzyć się z nimi bezpośrednio po lekturze, chociaż mogą również posłużyć jako podstawa późniejszej powtórki materiału. W sekcji Badania w praktyce skupiamy się na metodach badawczych i ich zastosowaniu w konkretnych analizach. Odwołujemy się do współczesnych badań, zwykle omówionych w czasopismach naukowych. Prosimy, żeby czytelnicy odnaleźli i przeczytali dany artykuł, robiąc przy tym notatki. Dalsze pytania skłaniają ich do zastanowienia nad różnymi typami analiz i metod badawczych – w jakich sytuacjach są stosowane i z jakim skutkiem. Opanowanie metod badawczych ma kluczowe znaczenie dla uprawiania socjologii.

Ćwiczenia z serii Przemyśl to samodzielnie dotyczą konkretnej pracy teoretycznej, dyskusji internetowej albo artykułu na temat teorii i wyjaśniania zjawisk. Chodzi po części o to, żeby sprawdzić, czy czytelnicy rozumieją zastosowane pojęcia i sens całego tekstu. Stosunkowo dużo studentów zgłasza nam, że mają trudności ze zrozumieniem „teorii” socjologicznych. Zwykle wydają im się zbyt abstrakcyjne i pozbawione ścisłego związku z ich życiem. Z tego powodu wybraliśmy prace teoretyczne, które odnoszą się bezpośrednio do konkretnych wydarzeń – jest to próba zasypania owej rzekomej przepaści między teorią a życiem codziennym.

Sekcja Społeczeństwo w zwierciadle sztuki zabiera nas poza obszar akademickich nauk społecznych do sfery sztuk pięknych i nauk humanistycznych. Polecamy w niej filmy, programy telewizyjne, dramaty, powieści, obrazy i rzeźby, utwory muzyczne oraz wystawy. Nasze rekomendacje zawsze mają związek z materiałem zawartym w danym rozdziale. Prosimy czytelników, żeby zastanowili się, jak owe wytwory kultury poszerzają ich wiedzę na temat społeczeństwa. Co jest takiego wyjątkowego w sztuce? Jak przedstawia się w niej współczesne życie społeczne? Czy sztuka mówi nam o świecie coś, czego nauki społeczne nie są w stanie przekazać? Zapraszamy czytelników do dogłębnego rozważenia tego rodzaju pytań podczas wykonywania zaproponowanych przez nas ćwiczeń.

Wreszcie, dział Dalsze lektury został zaktualizowany i opatrzony zwięzłymi przypisami, żeby czytelnicy mogli podjąć bardziej świadomą decyzję o tym, po jaką lekturę sięgną. Dział Polecane strony internetowe również został sprawdzony i zaktualizowany, żeby dać czytelnikom możliwość zapoznania się z częścią materiałów w internecie. Książka ma również własną stronę internetową – www.politybooks.com/giddens9 – na której znaleźć można więcej informacji oraz materiały przydatne dla wykładowców i studentów.