Społeczeństwo obywatelskie w Białej Podlaskiej - ebook

Wykaz skrótów

1. AKTY PRAWNE

Konstytucja RP — ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. nr 78 poz. 463 ze zm.

kpa — ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, tj. Dz. U. z 2021 r. poz. 735 ze zm.

statut miasta — uchwała nr XX/39/16 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 24 czerwca 2016 r. w sprawie uchwalenia Statutu Miasta Biała Podlaska.

ustawa o inf. publ. — ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, tj. Dz. U. z 2021 r. poz. 2176 ze zm.

ustawa o dz. p.p. i w. — ustawa z dnia 29 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 1057 ze zm.

ustawa o petycjach — ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o petycjach, tj. Dz. U. z 2018 r. poz. 870.

ustawa o s.g. — ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, tj. Dz. U. z 2021 r. poz. 1372 ze zm.

2. INSTYTUCJE, ORGANY, NAZWY

NIK — Najwyższa Izba Kontroli

NSA — Naczelny Sąd Administracyjny

RP — Rzeczpospolita Polska

SN — Sąd Najwyższy

TK — Trybunał Konstytucyjny

UE — Unia Europejska

UM — urząd miasta/urząd miejski

WSA — Wojewódzki Sąd Administracyjny

3. INNE

BIP — Biuletyn Informacji Publicznej

BO — Budżet Obywatelski

Dz. U. — Dziennik Ustaw

Dz. Urz. — Dziennik Urzędowy Ministra Finansów

M.P. — Monitor Polski

nr — numer

ok. — około

tj. — tekst jednolity

r. — rok

poz. — pozycja

rozdz. — rozdział

sygn. –-sygnatura

ul. — ulica

ust. — ustęp

woj. — województwo

ze zm. — ze zmianami

Ilekroć w książce posłużono się nazwą „Prezydent Miasta” oznacza to Prezydenta Miasta Biała Podlaska.

Ilekroć w książce posłużono się nazwą „Rada Miasta” oznacza to Radę Miasta Biała Podlaska.Wprowadzenie

Książka „Społeczeństwo obywatelskie w Białej Podlaskiej” to opracowanie szczególne ponieważ dotyczy funkcjonowania wspólnoty samorządowej oraz form w jakich społeczność lokalna może realizować swoje uprawnienia m.in. do pozyskiwania wiedzy o działalności władz miasta oraz prowadzenia dialogu społecznego. Jest to w istocie swoisty przewodnik obywatelski wskazujący na możliwości zaangażowania się mieszkańców w życie „małej ojczyzny”.

W książce omówiono takie instytucje związane z aktywnością mieszkańców jak m.in. petycje, konsultacje społeczne, budżet obywatelski, obywatelską inicjatywę uchwałodawczą, prawo do informacji publicznej. Wybrane aspekty partycypacji społecznej zaprezentowano na tle stanu i rozwiązań istniejących w innych polskich miastach. Wiele miast wprowadziło bowiem dobre praktyki w tym obszarze, które mogłyby zostać wykorzystane także w Białej Podlaskiej. Oczywiście trudno porównywać aktywność społeczną w 57 — tysięcznym mieście z takimi ośrodkami miejskimi jak Warszawa, Kraków czy Białystok, jednakże niektóre rozwiązania wprowadzone w większych miastach mogą stanowić inspirację dla władz Białej Podlaskiej. Natomiast biorąc pod uwagę liczbę mieszkańców punktem odniesienia dla analizy istniejącego stanu powinny być przede wszystkim miasta o zbliżonej liczbie ludności m.in. Przemyśl, Stalowa Wola, Tczew, Bełchatów, Świdnica.

Dodatkowo w opracowaniu podjęta została próba sformułowania wniosków i postulatów zmian, których wprowadzenie powinno mieć pozytywny wpływ na rozwój społeczności lokalnej.

Publikacja powinna przyczynić się do poszerzenia wiedzy o społeczeństwie obywatelskim w Białej Podlaskiej a także stanowić pretekst do dyskusji publicznej.

dr Andrzej HalickiRozdział I. Społeczeństwo obywatelskie — informacje ogólne

1.1. Biała Podlaska — zarys charakterystyki

Biała Podlaska jest miastem na prawach powiatu położonym w województwie lubelskim na obszarze Południowego Podlasia. Prawa miejskie uzyskała w 1525 r. Do 31 grudnia 1998 r. Biała Podlaska była siedzibą województwa bialskopodlaskiego. Miasto zajmuje powierzchnię 49,4 km² i jest zamieszkiwane przez około 57 tysięcy mieszkańców tworzących z mocy prawa wspólnotę samorządową (77 miejsce w Polsce). Pod względem powierzchni Biała Podlaska zajmuje trzecie miejsce (po Lublinie i Puławach) w województwie lubelskim, zaś czwarte (po Lublinie, Zamościu i Chełmie) pod względem liczby ludności.

Precyzyjne ustalenie liczby mieszkańców jest jednak utrudnione. Przykładowo na dzień 30 czerwca 2021 r. w mieście zameldowanych było 56 553 mieszkańców, zaś uprawnionych do głosowania w ostatnim Budżecie Obywatelskim miasta (sierpień — wrzesień 2021 r.) było 56 524 mieszkańców (uprawniona jest każda osoba zamieszkała w Białej Podlaskiej), zaś według danych Narodowego Funduszu Zdrowia na dzień 30 października 2021 r. miasto zamieszkiwało 56 942 mieszkańców. Dane NFZ pokrywają się z danymi Głównego Urzędu Statystycznego. Jednym z problemów miasta może być jego wyludnienie. Przykładowo w 2017 r. Białą Podlaską zamieszkiwało 57 545 mieszkańców, w 2018 r. — 57 352, zaś w 2019 r. — 57 170. Jest to jednak proces dotykający również inne miasta w województwie lubelskim np. Chełm i Zamość.

Organami administracji samorządowej w Białej Podlaskiej są Prezydent Miasta (organ wykonawczy) oraz — będąca organem stanowiącym i kontrolnym — Rada Miasta składająca się z 23 radnych (kadencja 2018 — 2023). Ponieważ Biała Podlaska jest miastem na prawach powiatu to prezydent miasta posiada uprawnienie do działania jako organ powiatu. Od 2015 r. miasto promuje się hasłem „Biała Podlaska — otwarta brama Europy”. Jednym z problemów Białej Podlaskiej jest starzenie się społeczeństwa. Sytuacja ta dotyczy jednak również innych miast w Polsce. Z kolei mieszkańcy Białej Podlaskiej do znaczących problemów społecznych zaliczyli zanieczyszczenie powietrza (smog) oraz krajobrazu (zaśmiecenie) — 99 % badanych a także zanieczyszczenie wody (98%) i bezrobocie (98%). Wyzwaniem dla władz miasta jest także niska stopa życiowa części mieszkańców, niski poziom więzi społecznych oraz niska aktywność społeczna mieszkańców. Negatywnym zjawiskiem jest wysoka stopa bezrobocia (8,7 %) w porównaniu — 5,4 % w Polsce i 7,1 % w województwie lubelskim oraz rosnący poziom przestępczości.

Problemem Białej Podlaskiej może być także niewielka ilość terenów zielonych w tym parków jako miejsc wypoczynku społeczności lokalnej. Powierzchnia parków spacerowo — wypoczynkowych w mieście wynosi jedynie 16,1 ha, zaś w innych miastach na prawach powiatu w województwie lubelskim Lublin (166 ha), Chełm (48,8 ha ), Zamość (49,1 ha). Dodatkowych danych dostarcza zestawienie powierzchni parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej w % powierzchni ogółem (Biała Podlaska — 1,5 %, Lublin — 5,3 %, Chełm — 4,3 %, Zamość — 6,9 %).

W ogólnopolskim rankingu Serwisu Samorządowego Polskiej Agencji Prasowej „Gmina dobra do życia” (wskaźnik jakości życia w gminach 2021) opracowanym przez Polską Akademię Nauk w 2021 r. Biała Podlaska zajęła 961 miejsce w Polsce spośród 2477 gmin i 32 miejsce w województwie lubelskim. W województwie tym najwyżej pod względem jakości życia mieszkańców oceniono Jabłonną (522 miejsce). Z kolei Zamość zajął 760 miejsce, Chełm 892 miejsce, zaś Puławy 930 miejsce. Spośród miast na prawach powiatu Biała Podlaska zajęła 52 miejsce ze wskaźnikiem jakości życia na poziomie 51,37. W badaniu wzięto pod uwagę takie wskaźniki jak środowisko naturalne, rozwój demograficzny, rozwój społeczno — ekonomiczny i dobrobyt, rynek pracy, warunki mieszkaniowe, infrastrukturę osadniczą i ład przestrzenny, zdrowie i bezpieczeństwo, dostępność i jakość usług, dziedzictwo, kulturę i rekreację oraz spójność społeczną. Są to wskaźniki ogólne, zaś badanie objęło także 48 parametrów szczegółowych takich jak m.in. liczba godzin usłonecznienia, długość okresu wegetacyjnego, wskaźnik atrakcyjności wizualnej krajobrazu, dochody własne budżetu gminy na 1 mieszkańca, liczba zarejestrowanych bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym, przestępstwa na 1000 mieszkańców, udział ludności korzystającej z wodociągów, miejsca w żłobkach i przedszkolach, udział mieszkańców z dostępem do internetu szerokopasmowego, zasoby bibliotek na 1 mieszkańca, frekwencja w wyborach samorządowych. Na niektóre z tych czynników władze miasta mają wpływ np. miejsca w przedszkolach, zaś inne pozostają poza ich sferą ich działania np. klimat.

Z raportu wynika zatem, iż Biała Podlaska zaspokaja potrzeby społeczne na przeciętnym poziomie (ranking ogólnopolski), natomiast poziom ten — w odniesieniu do innych miast na prawach powiatu — można określić mianem niezadowalający (52 miejsce na 66 sklasyfikowanych miast).

1.2. Społeczeństwo obywatelskie — zarys problematyki

Społeczeństwo obywatelskie kształtujące się od 1989 r. to społeczeństwo wolnych, świadomych, aktywnych i zaangażowanych w sprawy publiczne obywateli, którzy nie mają żadnych przeszkód prawnych organizowania się w sposób odpowiadający ich potrzebom, celom i interesom. Nie ma takiego elementu życia publicznego, w którym nie uczestniczą obywatele zorganizowani w organizacjach społecznych, stowarzyszeniach czy fundacjach. Społeczeństwo obywatelskie tworzą zatem obywatele i organizacje społeczne reprezentujący różne przekonania i wartości, których łączy chęć działania na rzecz dobra wspólnego.

W ostatnich latach dostrzegalny jest wzrost zainteresowania społeczeństwem obywatelskim zarówno ustawodawcy np. prawo petycji, budżet obywatelski, debata nad raportem o stanie gminy oraz mieszkańców. Jednak zmiana aktywności społeczeństwa następuje powoli i wymaga przemiany świadomości jednostek. O ile coraz więcej mieszkańców bierze udział w wyborach samorządowych, to wciąż poziom partycypacji w takich instytucjach jak budżet obywatelski czy obywatelska inicjatywa obywatelska jest nieznaczny. Jedną z barier utrudniających rozwój społeczeństwa obywatelskiego może być niski poziom zaufania. Członkowie wspólnoty, którzy są wobec siebie nieufni nie będą angażować się w akcje społeczne wymagające wspólnego działania. Nie może zatem dziwić, iż coraz więcej uwagi poświęca się obecnie pojęciu „kapitał społeczny” jako wynikającej z zaufania oraz obowiązujących norm i wzorów postępowania, zdolności obywateli do mobilizacji i łączenia zasobów, która sprzyja kreatywności oraz wzmacnia wolę współpracy i porozumienia w osiąganiu wspólnych celów.

Inną przeszkodą jest pandemia COVID-19 i związane z nią ograniczenia utrudniające społeczną kontrolę administracji oraz trudności w nawiązywaniu relacji międzyludzkich. Nie można również pomijać znaczenia nowych narzędzi prawnych i programów, które pozwalają na aktywizację wspólnoty a także jakości stanowionego prawa oraz zagwarantowania jednostce możliwości korzystania z przysługujących jej uprawnień przed niezależnymi sądami. Zagrożeniem dla społeczeństwa obywatelskiego może być brak bezstronności i niezależności Trybunału Konstytucyjnego. Istotną rolę w życiu wspólnoty pełnią także media lokalne, zaś ich powiązanie bądź zależność od władzy lokalnej może utrudniać promowanie inicjatyw społecznych stanowiących odpowiedź mieszkańców na bierność organów samorządu.

Przeszkodą w korzystaniu z praw i wolności obywatelskich mogą być także pojawiające się w przestrzeni publicznej pomysły ograniczenia zakresu tych swobód np. prawa do informacji publicznej oraz wolności zgromadzeń. Niebezpieczna dla rozwoju organizacji pozarządowych jest ideologizacja procesu przyznawania dotacji dla podmiotów trzeciego sektora w tym uzależnienie tego procesu od respektowania przez nie wyłącznie określonych, narzuconych odgórnie wartości. Wyzwaniem stojącym przed organami samorządowymi jest zapewnienie udziału w życiu wspólnoty — na równi z innymi mieszkańcami — osobom starszym i osobom z niepełnosprawnościami. Istotną i perspektywiczną — w świetle starzenia się społeczeństwa — formą partycypacji społecznej jest wolontariat w szczególności długoterminowy, wymagający systematycznego zaangażowania się czyli postawy dojrzałej, odpowiedzialnej i empatycznej w dłuższym okresie niż ma to miejsce w przypadku popularnego wolontariatu akcyjnego polegającego m.in. na udziale raz w roku w finale Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

Ocena stanu w tym barier rozwoju organizacji społeczeństwa obywatelskiego została zaprezentowana w Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego (współdziałanie, kultura, kreatywność) 2030 i obejmuje m.in.

— niewystarczający stopień realizacji przez sektor obywatelski niektórych z jego kluczowych funkcji tj. funkcji kontrolnej wobec władzy, funkcji eksperckich oraz partycypacji w procesach decyzyjnych,

— sferę zlecania zadań publicznych organizacjom obywatelskim (środki publiczne przekazywane przez administrację na wykonanie zadań publicznych nie wspierają rozwoju organizacji),

— niewystarczającą efektywność wykorzystania krajowych i europejskich środków publicznych inwestowanych w rozwój społeczeństwa obywatelskiego,

— trudności młodych, niewielkich organizacji w pozyskiwaniu środków (brak im wystarczającego doświadczenia w realizacji projektów, umiejętności pisania wniosków oraz możliwości dostarczenia wkładu własnego),

— trudności we współpracy z samorządami (nieelastyczne przepisy, skomplikowane wymogi formalno-prawne, trudności z finansowaniem własnych inicjatyw organizacji),

— niski poziom wiedzy na temat organizacji pozarządowych i ich funkcji, a także istoty zaangażowania na rzecz dobra wspólnego (brak programów edukacji obywatelskiej w obszarze organizacji pozarządowych i społeczeństwa obywatelskiego).

Jednym ze skutków istniejącego stanu jest systematyczny spadek liczby członków organizacji pozarządowych oraz stosunkowo niewielka rola jaką podmioty społeczeństwa obywatelskiego odgrywają w polskim życiu publicznym. Z tych względów wzmocnienia wymagają organizacje strażnicze, eksperckie, konsumenckie oraz instytucje dialogu obywatelskiego w szczególności niewielkie organizacje z małych miejscowości i obszarów wiejskich.

Termin „społeczeństwo obywatelskie” może odnosić się zarówno do aktywności obywateli na szczeblu ogólnopolskim jak i na szczeblu lokalnym. Niektóre formy partycypacji mogą bowiem stać się udziałem wszystkich obywateli np. złożenie petycji do Sejmu o zmianę przepisów prawa, skierowanie wniosku o udzielenie informacji publicznej, zaś inne zostały zastrzeżone wyłącznie dla członków wspólnoty samorządowej np. budżet obywatelski, młodzieżowa rada miasta. Należy podzielić pogląd, iż nie ma dobrze funkcjonującego nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego bez dobrze funkcjonującego systemu samorządności instytucjonalnej. Nie ma też dobrze funkcjonującego samorządu terytorialnego bez wzmocnienia go współpracą z instytucjami społeczeństwa obywatelskiego.

Wspieranie i upowszechnianie idei samorządowej, w tym tworzenie warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażanie programów pobudzania aktywności obywatelskiej należy do zadań własnych gminy (art. 7 ust. 1 pkt 17 ustawy o s.g.). Gmina powinna sprzyjać solidarności międzypokoleniowej oraz tworzyć warunki do pobudzania aktywności obywatelskiej osób starszych w społeczności lokalnej (art. 5c ust. 1 ustawy o s.g.). Stanowisko to pozostaje aktualne również w zakresie zaangażowania społecznego młodych mieszkańców np. poprzez utworzenie młodzieżowej rady gminy. Trafny jest pogląd, iż obowiązkiem wszystkich władz publicznych jest respektowanie i pielęgnowanie istniejących więzi historycznych, gospodarczych, kulturowych ponieważ służą one rozwojowi demokracji i sprzyjają aktywnym postawom obywatelskim.

Dostrzegalne są dwa podejścia organów samorządowych tj. otwarte, aktywne, nastawione na rozwój wspólnoty, dbające o edukację mieszkańców, promocję instytucji obywatelskich np. petycji oraz zamknięte, bierne, nacechowane minimalizmem i ograniczeniem działań wyłącznie do tych, które zostały narzucone władzy lokalnej przez ustawodawcę. Analogicznie pośród obywateli można wyróżnić mieszkańców aktywnych, świadomych swoich praw, poszukujących informacji, odpowiedzialnych za swą „małą ojczyznę”, zainteresowanych społeczną kontrolą administracji oraz obywateli biernych, obojętnych na zmiany. Optymalnym modelem jest sytuacja, gdy aktywność mieszkańca spotyka się z otwartością władz miast. Wówczas możliwe są zmiany i budowanie środowiska promującego społeczeństwo obywatelskie. Natomiast w przypadku, gdy zderzą się ze sobą bierne podejście przedstawicieli władzy lokalnej z biernym podejściem obywateli to warunki do pobudzania wspólnoty są utrudnione, a zmiany następują powoli. Na tym tle należy odnotować, iż są również mieszkańcy, którzy mimo różnego rodzaju zachęt, edukacji, promocji np. budżetu obywatelskiego nie będą się angażować, nie wezmą udziału w wyborach samorządowych, etc. Odrębną grupę stanowią osoby, które są zwolennikami zmian jednakże jedynie w sytuacji, gdy nie mają one wpływu na ich otoczenie („Not im my back yard”).

Społeczeństwo obywatelskie to nie tylko aktywność lokalnej wspólnoty, ale także troska o dobro wspólne w tym poszanowanie takich wartości jak bezpieczeństwo, życie i zdrowie mieszkańców. Taka postawa może wyrażać się w przekazaniu 1 % podatku dochodowego na cele społeczne w tym działalność organizacji pozarządowych w „małej ojczyźnie” czy podjęciu decyzji o zaszczepieniu się przeciwko koronawirusowi. Zaangażowanie jest możliwe także poprzez udział w lokalnych akcjach charytatywnych np. zbiórkach publicznych czy wolontariacie m.in. w schronisku dla bezdomnych zwierząt. Uniwersalny i aktualny jest bowiem pogląd, iż wolontariat jest wartościowym doświadczeniem edukacyjnym, umożliwia rozwój umiejętności i kompetencji społecznych oraz wzmacnia solidarność. Nie można pomijać również takich — prozaicznych — zachowań mieszkańców wzmacniających poczucie wspólnoty jak choćby sprzątanie po psie w miejscach publicznych, segregowanie śmieci czy unikanie palenia nieekologicznym paliwem np. plastikiem w piecu.

1.3. Społeczeństwo obywatelskie w Białej Podlaskiej — zarys problematyki

Ustalenie stanu i kierunków rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Białej Podlaskiej stanowi jeden z celów opracowania. Mieszkaniec aktywny to osoba zainteresowana sprawami miasta, dbająca o rozwój wspólnoty, uczestnicząca w życiu społecznym np. biorąca udział w budżecie obywatelskim, w wyborach, dialogu z władzą samorządową. Przeciwieństwem takiej postawy jest bierność, pasywność, obojętność, brak identyfikacji ze społecznością lokalną.

Co istotne dostrzegalne jest przenikanie się obszarów poszczególnych form działania władzy i mieszkańców. Przykładowo występują w Białej Podlaskiej przypadki, gdy władze miasta negatywnie odnoszą się do petycji np. ze względów na znaczne obciążenia finansowe propozycji mieszkańca, ale jednocześnie zachęcają do złożenia analogicznego projektu w ramach budżetu obywatelskiego. Z kolei mieszkaniec Białej Podlaskiej dysponując danymi o stanie spraw uzyskanymi w drodze informacji publicznej, może wykorzystać wiedzę składając petycję do władz miasta z postulatem wprowadzenia określonych zmian. Dochodzi do sytuacji, gdy członkowie lokalnej społeczności skarżą się np. na brak chodnika w ich okolicy czy wodę zalewającą drogi osiedlowe, a nie próbują skorzystać z narzędzi partycypacji obywatelskiej m.in. zgłosić projektu do budżetu obywatelskiego, złożyć petycję bądź wniosek o udzielenie informacji w zakresie wiedzy władz miasta o problemie i działaniach jakie podjęły w tej sprawie. Optymalny model to taki, gdy mieszkaniec zamiast narzekać, krytykować bądź biernie się przyglądać, podejmuje decyzję by „wziąć sprawy w swoje ręce”. Każda z licznych form zaangażowania społecznego może zostać dookreślona poprzez cel jej podjęcia np. informacja publiczna czyli sprawdzam, petycja czyli żądam, budżet obywatelski czyli decyduję. Posługiwanie się przymiotnikiem „obywatelski” (petycja obywatelska, budżet obywatelski, obywatelska inicjatywa uchwałodawcza) trafnie oddaje istotę zagadnienia.

O tym jak ważne znaczenie ma analizowana problematyka dla mieszkańców Białej Podlaskiej może świadczyć zaliczenie wzmacniania kapitału społecznego do jednego z celów strategicznych rozwoju województwa lubelskiego 2030 r. Jak trafnie zauważono, wzajemne relacje międzyludzkie i społeczne, jak również poziom zaufania i aktywności obywatelskiej budują kapitał społeczny i stanowią cenny zasób kształtujący i wpływający na rozwój regionu. Idea zrównoważonego rozwoju powinna być realizowana w oparciu o działania na rzecz budowania społeczeństwa obywatelskiego i solidarnego otwartego na zmiany. Nie może zatem dziwić, iż cele operacyjne strategii obejmują m.in. włączenie i integrację społeczną (aktywizację lokalnych społeczności, wzmacnianie poczucia tożsamości i integracji) oraz wspieranie oddolnych inicjatyw i poprawę efektywności zarządzania poprzez rozwijanie lokalnych partnerstw, oddolnych inicjatyw z udziałem sektora społeczeństwa obywatelskiego.

W dniu 17 października 2020 r. do Prezydenta Miasta wpłynęła petycja w sprawie podjęcia działań w celu zwiększenia udziału i zaangażowania się mieszkańców Białej Podlaskiej w sprawy miasta np. konsultacje społeczne, budżet obywatelski w szczególności opracowanie strategii w tym zakresie oraz przeprowadzenie kampanii społecznej. Celem tej petycji było zainteresowanie władz miasta problemem niskiej aktywności społeczności lokalnej w sprawy istotne dla miasta i mieszkańców np. budżet obywatelski. Jak uzasadniono w wystąpieniu sytuacja, gdy blisko 90 % mieszkańców rezygnuje z możliwości decyzji o sposobie wydania znacznych środków z budżetu miasta, pomimo tak dogodnej formy głosowania jak elektroniczna z wykorzystaniem Internetu, nakazuje podjęcie przez władze miasta intensywnych wysiłków w celu pobudzenia aktywności mieszkańców.

W odpowiedzi na petycję, Prezydent Miasta w dniu 14 grudnia 2020 r. poinformował, iż władze Białej Podlaskiej cały czas starają się zainteresować mieszkańców partycypacją w działaniach na rzecz rozwoju miasta, realizując szereg inicjatyw mających na celu zwiększenie ich zaangażowania w sprawy lokalne. Działanie te odbywają się poprzez m.in. konsultacje społeczne w sprawie planowanych przedsięwzięć, nabór przedsięwzięć w ramach Gminnego Programu Rewitalizacji miasta Biała Podlaska, realizację w latach 2016 — 2020 kolejnych edycji budżetu obywatelskiego wraz z kampanią informacyjną dla mieszkańców, realizację programu współpracy Gminy Miejskiej Biała Podlaska z organizacjami pozarządowymi, realizację wspólnie z sektorem gospodarczym przedsięwzięć kulturalnych w duchu społecznej odpowiedzialności biznesu. Jak zauważył Prezydent Miasta zachęcanie mieszkańców do aktywnego angażowania się w życie miasta jest wyzwaniem, któremu Samorząd Białej Podlaskiej stara się sprostać. Na uwagę zasługuje brak w Białej Podlaskiej (2020 r.) strategii miasta mającej na celu pobudzenie aktywności społeczności lokalnej i rozwój społeczeństwa obywatelskiego.

W dniu 26 lutego 2021 r. Rada Miasta Biała Podlaska podjęła uchwałę nr XXI/14/21 w sprawie przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Biała Podlaska na lata 2021—2030”. Dokument ten zawiera prognozę rozwoju sytuacji społecznej w mieście Biała Podlaska w tym w zakresie społeczeństwa obywatelskiego. W ocenie władz miasta w latach 2021 — 2030 spodziewane jest utrzymywanie się niskiej aktywności społecznej mieszkańców miasta oraz utrzymywanie się niskiego poziomu integracji społecznej mieszkańców miasta. Jednym z celów strategicznych jest dynamizacja rozwoju społeczeństwa obywatelskiego miasta, zaś do celów operacyjnych zaliczono aktywną integrację społeczną mieszkańców. W planach władz miasta przewidziano działania mające na celu pobudzanie aktywności społecznej mieszkańców i włączanie ich w rozwiązywanie lokalnych problemów m.in. poprzez prowadzenie konsultacji społecznych, kampanii informacyjnych, podejmowanie działań mających na celu promowanie wolontariatu i pomocy sąsiedzkiej wśród mieszkańców, m.in. poprzez organizowanie akcji informacyjnych, spotkań, zacieśnianie współpracy z placówkami oświatowymi w tym zakresie, integrację rodzin i przeciwdziałanie marginalizacji osób niepełnosprawnych, starszych, ubogich, dotkniętych uzależnieniami i przemocą przez organizowanie imprez i wydarzeń kulturalnych.

Ujęcie w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Biała Podlaska na lata 2021—2030 zagadnienia społeczeństwa obywatelskiego należy ocenić pozytywnie w szczególności zaliczenie dynamizacji rozwoju społeczeństwa do celów strategicznych miasta. Wątpliwości budzi jednak brak kompleksowej analizy słabych i mocnych stron, szans i zagrożeń w tym obszarze. Przeprowadzona przez władze miasta analiza SWOT odnosi się przede wszystkim do pomocy społecznej, uzależnień, kultury i sportu, natomiast sprawy rozwoju społeczeństwa obywatelskiego są jednymi z wielu, co nie nadaje temu badaniu cech kompleksowości. Trafnie jednak do słabych stron miasta zaliczono niską aktywność społeczną mieszkańców oraz niski poziom więzi społecznych. Z niezrozumiałych względów pominięto jednak (słabe strony, zagrożenia) brak edukacji i promocji przez władze miasta takich narzędzi partycypacji społecznej jak m.in. konsultacje społeczne, inicjatywa lokalna, obywatelska inicjatywa uchwałodawcza. Zabrakło również odniesienia do petycji, budżetu obywatelskiego. Przykładowo w Opolu w ramach „Miasta zaangażowanego społecznie” uwzględniono również rozwój budżetowych i pozabudżetowych form angażowania mieszkańców w życie miasta. Z kolei odrębna analiza SWOT dla każdego obszaru (m.in. bezpieczeństwo publiczne, lokalny rynek pracy, ochrona zdrowia i rozwiązywania problemów uzależnień, edukacja społeczna i — co istotne — społeczne wsparcie i integracja) została opracowana w Białymstoku. Na uwagę zasługuje również analiza SWOT w zakresie kapitału społecznego i aktywności obywatelskiej dokonana w Poznaniu. W mieście tym do silnych stron miasta zaliczono np. budżet obywatelski, współpracę z organizacjami pozarządowymi, zaś do słabych stron — słabą promocję społecznych inicjatyw. Jako szansę dostrzeżono m.in. zwiększenie świadomości obywatelskiej, większe poczucie bezpieczeństwa, sprawstwa, lepszy wizerunek miasta jako otwartego i przyjaznego, polepszenie procedury konsultacji społecznych. Do zagrożeń zaliczono m.in. bierność mieszkańców, rosnącą w społeczeństwie akceptację homofobicznych i rasistowskich postaw oraz brak poczucia przynależności do danej społeczności lokalnej. Jest to kompleksowe ujęcie, które może stanowić przykład dla Białej Podlaskiej. Dodatkowych wzorców — z zastrzeżeniem specyfiki wynikającej z wielkości miasta — w modelu rozwoju społeczeństwa obywatelskiego może dostarczyć również „Program wspólnota” na lata 2021–2025 wprowadzony w Warszawie. Jego celem jest rozwijanie aktywności społecznej na rzecz swojego otoczenia oraz na rzecz innych osób. Program ten określa m.in. wyzwania i potencjały w działaniach wzmacniających wspólnoty mieszkańców w Warszawie oraz propozycje poprawy sytuacji np. w obszarze wolontariatu oraz samoorganizacji i współpracy lokalnej. Z kolei w Radomiu opracowano „Program wsparcia i rozwoju wspólnot i społeczności lokalnych w Radomiu” zawierający informacje, które mogłyby zostać wykorzystane przy tworzeniu strategii rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Białej Podlaskiej.

_Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Funduszu Zdrowia_
Jak zaznaczono, działania prospołeczne można łączyć również z decyzją o zaszczepieniu się przeciwko koronawirusowi. Od świadomych mieszkańców można wymagać odpowiedzialnych, dojrzałych zachowań i dbania o innych członków wspólnoty. Poniżej zaprezentowano dane zebrane w IV kwartale 2021 r. (dane obejmują procent mieszkańców zaszczepionych pełną dawką). Z zaprezentowanego zestawienia wynika, iż w powiecie bialskim najwięcej osób zaszczepionych pełną dawką zostało w Terespolu. Na tle innych miast województwa lubelskiego Biała Podlaska nie wypada korzystnie, zaś jedynie w kilku miastach m.in. Radzyniu Podlaskim, Międzyrzecu Podlaskim, Lubartowie mniej mieszkańców podjęło decyzję o zaszczepieniu się przeciwko koronawirusowi. Stan ten wymaga refleksji. Dla porównania najwięcej w Polsce mieszkańców miast zostało zaszczepionych w Podkowie Leśnej — 72,6 %, zaś w Grajewie jedynie — 38,5 % (stan na dzień 31 grudnia 2021 r.). Należy również odnotować, iż dzięki zaszczepieniu znacznej liczby mieszkańców, gminy mogą otrzymać nagrody finansowe, a środki te mogą poprawić jakość życia w mieście. Przykładem jest m.in. Terespol, zaś budżet tego miasta został zasilony kwotą 1 mln zł. czyli nagrodą z programu „Najbardziej Odporna Gmina” w kategorii małych gmin.

Jednym z powodów niskiego poziomu szczepień w Białej Podlaskiej może być brak konsekwencji prawnych z powodu naruszenia obowiązku zakrywania ust i nosa wynikającego z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 maja 2021 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii. Jednak teza ta nie wydaje się zasadna w świetle danych dotyczących liczby osób ukaranych. Jak ustalono w 2021 r. (do dnia 16 grudnia) Policja w Białej Podlaskiej ujawniła 6717 wykroczeń oraz ukarała grzywną 5128 osób (mandat karny) a także skierowała 409 wniosków do sądu o ukaranie. Z kolei Straż Miejska w Białej Podlaskiej przeprowadziła (do dnia 3 grudnia 2021 r.) 496 kontroli pod kątem przestrzegania tego obowiązku w sklepach wielkopowierzchniowych, obiektach użyteczności publicznej, środkach komunikacji publicznej oraz przyjętych zgłoszeń od mieszkańców (28 zgłoszeń), w wyniku których stwierdzono 92 wykroczenia, nałożono 2 mandaty karne i sporządzono jeden wniosek do sądu o ukaranie. Przykładowo Policja w Świdnicy czyli mieście o zbliżonej liczbie mieszkańców, w okresie od 1 stycznia do 22 grudnia 2021 r. ukarała zbliżoną liczbę osób (5853 mandaty karne, 247 wniosków do sądu), zaś poziom zaszczepienia pełną dawką na dzień 31 grudnia 2021 r. wynosi 57,9 %. Natomiast w Tczewie (miasto o zbliżonej liczbie mieszkańców) w okresie od 1 stycznia do 26 grudnia 2021 r. jedynie 878 osób ukarano grzywną (mandat karny) a 177 spraw skierowano do sądu. Pomimo nieznacznej liczby ukaranych, 58,3 % mieszkańców zostało w pełni zaszczepionych (stan na dzień 31 grudnia 2021 r.). Na tym tle trafny wydaje się pogląd, iż podjęcie decyzji o zaszczepieniu się przez mieszkańca wynika przede wszystkim z jego poczucia obowiązku, solidarności oraz szacunku wobec innych członków wspólnoty, nie zaś zagrożenia karą.

Analiza społeczeństwa obywatelskiego może zostać dokonana również pod kątem decyzji mieszkańców (podatników) o przekazaniu 1 % podatku dochodowego na rzecz organizacji pożytku publicznego. Decyzję w tym zakresie podejmuje mieszkaniec będący podatnikiem poprzez wypełnienie odpowiedniego pola w zeznaniu podatkowym bądź złożenie oświadczenia PIT-OP (rencista, emeryt) o przekazaniu 1% podatku organizacji pożytku publicznego. Wydawać by się mogło, iż świadomość możliwości wsparcia organizacji pozarządowych powinna być obecnie — po wieloletnich kampaniach edukacyjnych i promocyjnych — na wysokim poziomie. Poniżej zaprezentowano dane w tym zakresie w wybranych miastach.

_Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z izb administracji skarbowej oraz urzędów skarbowych w trybie wynikającym z ustawy o inf. publ._
Z zaprezentowanego zestawienia wynika, iż świadomość mieszkańców Białej Podlaskiej w analizowanym zakresie wciąż nie jest na wysokim poziomie, choć pogląd ten można sformułować również w odniesieniu do mieszkańców innych miast. Dla porównania w urzędach skarbowych w Warszawie 84 % podatników przekazało 1 % podatku dochodowego za 2020 r. organizacjom pożytku publicznego.

1.4. Rekomendacje

Niezbędne wydaje się opracowanie przez władze Białej Podlaskiej strategii rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Przewidywania czy prognozy w tym obszarze są bowiem niewystarczające, zaś potrzebna jest kompleksowa analiza np. SWOT czyli obejmująca silne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia w tym w zakresie wszystkich dostępnych form partycypacji społecznej oraz społecznej kontroli administracji samorządowej np. informacji publicznej, budżetu obywatelskiego, inicjatywy lokalnej, obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej.www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=776&p1=szczegoly&p2=1658620.

Dane uzyskane w dniu 27 września 2021 r. z Urzędu Miasta Biała Podlaska w trybie wynikającym z ustawy o inf. publ.

www.gov.pl/web/szczepienia-gmin/sprawdz-poziom-wyszczepienia-mieszkancow-gmin.

www.stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2021-roku,7,18.html.

Statystyczne Vademecum Samorządowca, www.lublin.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_lubelskie/portrety_miast/miasto_biala_podlaska. pdf.

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Biała Podlaska na lata 2021—2030, uchwała nr XXI/14/21 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 26 lutego 2021 r. www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/1uchwala_startegia_2021.pdf.

Tamże.

Dane na dzień 30 listopada 2021 r., www.bialapodlaska.praca.gov.pl/stopa-bezrobocia.

Statystyczny portret Lublina, Białej Podlaskiej, Chełma i Zamościa, Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin 2020, www.lublin.stat.gov.pl/download/gfx/lublin/pl/defaultaktualnosci/760/25/1/1/portret2.pdf

Tamże.

Warszawa 2021, www.samorzad.pap.pl /sites/default /files/2021-11/ WYNIKI-RANKINGU-2021_0.xlsx.

Wyrok TK z dnia 27 maja 2003 r. sygn. akt K 11/03.

Uchwała nr 194/2020 Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 2020 r. w sprawie przyjęcia programu wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego pod nazwą „Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021–2030”.

Uchwała nr 104 Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 2013 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, M.P. poz. 640.

W dniu 22 grudnia 2021 r. Komisja Europejska wszczęła wobec Polski postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego sygnalizując poważne wątpliwości co do Trybunału Konstytucyjnego wyrażając pogląd, że nie stanowi on już niezawisłego i bezstronnego sądu, www.ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_21_7070.

Uchwała Nr 155 Rady Ministrów z dnia 27 października 2020 r. w sprawie przyjęcia „Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego (współdziałanie, kultura, kreatywność) 2030”, M.P. poz. 1060.

Społeczeństwo obywatelskie i jego instytucje, Senat RP 2014 s. 15, www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/58/plik/ot-_627_internet.pdf.

Wyrok TK z dnia 26 lutego 2003 r. sygn. akt K 30/02.

Decyzja Rady z dnia 27 listopada 2009 r. w sprawie Europejskiego Roku Wolontariatu Propagującego Aktywność Obywatelską (rok 2011), Dz. Urz. UE L 17/43 z dnia 22 stycznia 2010 r.

Uchwała nr XXIV/406/2021 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 29 marca 2021 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego do 2030 roku.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/19.2020.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/Odp._19.2020.pdf.

Informacja UM Biała Podlaska z dnia 2 listopada 2020 r. www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=776&id_dokumentu=1657277&akcja=szczegoly&p2=1657277.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/1uchwala_startegia_2021.pdf.

Z języka angielskiego: Strenghts, Weaknesses, Opportunities, Threats (silne strony, słabe strony, szanse, zagrożenia).

Uchwała nr XXXIX/773/21 Rady Miasta Opola z dnia 29 kwietnia 2021 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Opola na lata 2021—2025, www.prawomiejscowe.um.opole.pl/api/file/GetZipxAttachment/4/20961/preview.

Uchwała nr XXXV/509/21 Rady Miasta Białegostoku z dnia 25 stycznia 2021 r. w sprawie przyjęcia Miejskiej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Białegostoku na lata 2021– 2030, www.bipmopr.um.bialystok.pl/resource/file/preview/id.906.

Uchwała nr XI/162/VIII/2019 Rady Miasta Poznania z dnia 14 maja 2019 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Miasta Poznania na lata 2019—2025, www.bip.poznan.pl/bip/uchwaly/uchwala-nr-xi-162-viii-2019-z-dnia-2019-05-14,79047/.

Zarządzenie nr 1336/2021 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z 3 dnia sierpnia 2021 r., www.bip.warszawa.pl/NR/exeres/D22DEDD9-EA0B-4A5B-9C8E-2EA1CF305C18,frameless.html.

Uchwała nr 452/2017 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 27 marca 2017 r. www.bip.radom.pl/ra/rada-miejska/uchwaly/37684,Uchwala-nr-4522017-w-sprawie-przyjecia-Programu-wsparcia-i-rozwoju-wspolnot-i-sp.html.

www.gov.pl/web/szczepienia-gmin/sprawdz-poziom-wyszczepienia-mieszkancow-gmin.

www.gov.pl/static/vaccination/NajbardziejOdpornaGmina_Wyniki.pdf. Nagroda może zostać przeznaczona m.in. na zwalczanie skutków społeczno-gospodarczych COVID-19.

Dz. U. poz. 861 ze zm.

Dane uzyskane w dniu 16 grudnia 2021 r. z Komendy Miejskiej Policji w Białej Podlaskiej w trybie wynikającym z ustawy o inf. publ.

Dane uzyskane w dniu 3 grudnia 2021 r. ze Straży Miejskiej w Białej Podlaskiej w trybie wynikającym z ustawy o inf. publ.

Dane uzyskane w dniu 23 grudnia 2021 r. z Komendy Powiatowej Policji w Świdnicy w trybie wynikającym z ustawy o inf. publ.

Dane uzyskane w dniu 27 grudnia 2021 r. z Komendy Powiatowej Policji w Tczewie w trybie wynikającym z ustawy o inf. publ.

Należy zaznaczyć, iż dane dotyczące liczby mieszkańców mogą się nieznacznie różnić ze względu na możliwość złożenia zeznania wspólnie przez małżonków.

Dane uzyskane z Izby Administracji Skarbowej w Warszawie w dniu 2 grudnia 2021 r. w trybie wynikającym z ustawy o inf. publ.www.legislacja.rcl.gov.pl/ docs//2/12304351/ 12465401/ 12465402/ dokument313363.pdf.

Art. 6 ustawy z dnia 14 października 2021 r. o zmianie ustawy — Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. poz. 2054.

Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy — Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 1252, www.orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/417D4DAECFA73A20C12586EF00552DF1/%24File/1252.pdf.

§11 ust. 1 pkt 5 lit. b rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej, Dz. U. z 2007 r. nr 10 poz. 68.

Art. 15 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu UE, Dz. Urz. UE nr C 326/47 z dnia 26 października 2012 r.

www.um.bialapodlaska.pl/ps/1.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=751.

www.bip.erzeszow.pl/pl/1832-2021.html.

www.um.bialapodlaska.pl/ps/6.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=734.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=735&p1=szczegoly&p2=1696783.

www.umzamosc.bip.lubelskie.pl/index.php?id=119.

www.bip.um.wroc.pl/artykuly/769/sesje-rady.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=574.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=776#sideSubmenu-265.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=776.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=761.

www.um.bialapodlaska.pl/ps/form-petycji.

www.bip.um.wroc.pl/artykuly/794/komisja-skarg-wnioskow-i-petycji.

www.bip.lublin.eu/mlodziezowa-rada-miasta-lublin/prawo/uchwaly-mrm-lublin/uchwaly-xv-kadencja-2020-2021/.

www.bip.erzeszow.pl/pl/290-wydzial-zarzadzania-kryzysowego-i-ochrony-ludnosci/27659-rejestr-zgromadzen-publicznych/24456-zgromadzenia-publiczne-2021-r.html.

www.glogow.bip.info.pl/index.php?idmp=117&r=r.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=56.

www.bip.radom.pl/ra/kontrole/zewnetrzne-w-um.

www.bip.radom.pl/ra/kontrole/prowadzone-przez-um.

ww.bip.krakow.pl/?bip_id=1&mmi=291.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=261.

www.bip.krakow.pl/?bip_id=1&mmi=43.

www.bip.kielce.eu/35.

Przykładowo na stronie BIP UM Biała Podlaska do dnia 29 grudnia 2021 r. nie opublikowano nagrania z sesji Rady Miasta z dnia 29 listopada 2021 r.

Art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o s.g.

§19 ust. 1 pkt 3 i 4 zarządzenie nr 138/21 Prezydenta Miasta Biała Podlaska z dnia 29 lipca 2021 r. w sprawie nadania Regulaminu Organizacyjnego Urzędu Miasta Biała Podlaska, www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/138.21_-_BIP. pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/2petycja5.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/0projekt_uchwaly__petycja_5.doc

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/0petycja6.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=854&akcja=szczegoly&p2=1694532.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/petycja7.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=854&akcja=szczegoly&p2=1705125.

Dz. U. poz. 1038.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=854&p1=szczegoly&p2=1708614.

Brak realizacji delegacji ustawowej jest istotnym naruszeniem prawa. M.in. wyrok NSA oddział zamiejscowy we Wrocławiu sygn. akt I SA/Wr 1798/99, www.orzeczenia.nsa.gov.pl.

Wyrok WSA w Krakowie z dnia 3 grudnia 2021 r. sygn. akt III SA/Kr 779/21, www.orzeczenia.nsa.gov.pl.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/Druk4.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/0petycja6.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/2petycja5.pdf.

Tj. Dz. U. z 2019 r. poz. 1461.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/0p1.pdf.

Uchwała nr XXIV/38/21 Rady Miasta Biała Podlaska z dnia 28 maja 2021 r., www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=854&akcja=szczegoly&p2=1641788.

www.sjp.pwn.pl/sjp/zaufanie;2544487.html.

Wyrok TK z dnia 12 maja 2015 r. sygn. akt P 46/13.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki//petycja.4—2018.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki//odp.na.petycje.pdf.

Wymienią tablicę na cmentarzu żołnierzy włoskich, Dziennik Wschodni z dnia 18 września 2018 r. www.dziennikwschodni.pl/biala-podlaska/wymienia-tablice-na-cmentarzu-jencow-wloskich-w-bialej-podlaskiej,n,1000227049.html.

Odpowiedź Urzędu Miasta w Białej Podlaskiej z dnia 14 lutego 2019 r. na zapytanie w trybie ustawy o inf. publ.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki//petycja_10—2018.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki//odpowiedz.na.petycje.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=773&p1=szczegoly&p2=1418991.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki//u102.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki//17.2019.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki//17.2019_Odpowiedz_na_petycje.pdf.

Data dodania wniosku oraz odpowiedzi na wniosek do BIP znajduje się w „Metryce dokumentu” — „rejestr zmian” www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/index.php?id=776&p1=szczegoly&p2=1520002.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki//29.2019.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki//29.2019_Odpowiedz_na_petycje.pdf.

Pismo UM Biała Podlaska z dnia 13 października 2021 r. uzyskane w trybie wynikającym z ustawy o inf. publ.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki//13.2020.pdf.

www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/Odp._13.2020.pdf.

Projekt uchwały Rady Miasta Biała Podlaska w sprawie uchwały budżetowej Miasta Biała Podlaska na rok 2022, www.umbialapodlaska.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/projekt.URM.Budzet.CALOSC.pdf.