Stan miłosny przerywany. Zapiśnik 1988, 2013-18 - ebook

17 STYCZNIA

Moje trzydzieste drugie urodziny. Wchodzę w wiek Chrystusowy. Jutro zacznę trzydziesty trzeci rok. Przez chwilę myślę o Chrystusie, który gotował się już do największego dzieła. Półtora tysiąca lat po Chrystusie (co ja mówię – około tysiąc dziewięćset lat później) trzydziestolatek poeta Jesienin powiesił się. Temu nie odebrali życia, sam je sobie odebrał. Miał gest, zamknął je z rozmachem wisielca. Wypalił się. Zresztą, inne to były czasy.

Myślę, że ci, którzy zamierzają długo jeszcze żyć po trzydziestym drugim roku życia, a są poetami z natury – mają trudne zadanie. Szaleństwo mieszać z rozsądkiem, marzenie z realizmem – w sposób proporcjonalny, żeby jedno nad drugim nie przeważało… Za dużo szaleństwa – człowiek się wypala. Za dużo rozsądku – kończy się poeta. Spacer po linie, bardzo niebezpieczny. Wybieram jednak ten spacer, a nie wojaczkowe katapultowanie, które z pozoru wygląda efektowniej, przynajmniej pod piórem krytyków i biografów, ale zatrąca o tragiczną łatwiznę.

Kiedyś obudziłem się, zacząłem sobie przypominać życie. I miałem wrażenie, że mając dwadzieścia trzy lata, byłem od siebie obecnego dużo starszy. To, co dawne, jest stare – ja dawniejszy byłem starszy. Im bardziej przybliżam się do siebie obecnego, tym staję się młodszy. To poetyckie wrażenie względności czasu. Ale – w sumie – ja naprawdę wtedy czułem się starszy. Mieszkałem i pracowałem na głębokiej prowincji, czułem, że coś się kończy (praca nauczycielska po paru latach mnie nużyła), a nic w zamian się nie zaczyna.

Wiersz zatytułowany Mam dwadzieścia pięć lat nawiązywał do utworu Tadeusza Różewicza Ocalony, który zresztą niegdyś analizowałem na maturze w Technikum Górniczym w Wałbrzychu:

MAM DWADZIEŚCIA PIĘĆ LAT

mam dwadzieścia pięć lat

a moje życie zamyka się w siedmiu dniach

jeden z tych siedmiu dni

jest dniem moich urodzin

jeden z tych siedmiu dni

będzie dniem mojej śmierci

żyłem a właściwie spałem

w poniedziałek wtorek środę

czwartek piątek sobotę niedzielę

był to bardzo dyskretny sen

z zachowaniem wszelkich niezbędnych pozorów życia

obudziłem się nagle na widok pięknej lalki

obudziłem się na pogrzebie brata

na biodrach dziewczyny

na własnym weselu

mam dwadzieścia pięć lat

i jeszcze kilkanaście może kilkadziesiąt razy

budziły mnie wstrząsy zgrzyty przenosiny

z jednego łóżka domu do drugiego

obecnie coraz rzadziej się budzę

tutejsze powietrze górskie sprzyja moim snom

prowincja porusza się koło mnie na palcach

a siedem nianiek tygodnia kołysze mnie

i zawodzi wciąż jedną i tę samą kołysankę

Olszyny, 1972

Może już za długo przebywałem w Olszynach i czułem się zużyty? Rozmyślałem za dużo o śmierci, Bogu, przemijaniu. Jak widać, jestem w połowie tylko człowiekiem pióra, w połowie – człowiekiem działania. Ruch, zmiana mnie uzdrawiają. Z tym że ruch nie cały czas, bo to też męczy. Trochę się poruszać, trochę posiedzieć i pomyśleć nad tym ruchem, który mnie poruszał.

No i tak dalej.

Czytałem niedawno świetną powieść Józefa Rotha Marsz Radetzkiego. Także Listy miłosne Goethego. Jeden z listów był pisany w Twoim Naumburgu do Charlotty von Stein. Datowany na 25 marca 1776 roku.

W kilku listach wzmianka o parku w Weimarze, gdzie byliśmy razem; pamiętam, dął wiatr, było zimno. Jako całość te listy nie są za ciekawe, ale tłumaczenie tego jest dość proste. Przyjaciółki czy kochanki Goethego mieszkały za blisko poety.

Żeby listy stały się piękne, potrzeba im oddalenia i przestrzeni. Pewność, że to, co się pisze, można równie dobrze powiedzieć danej (drogiej) osobie po przejściu paru ulic czy przejechaniu kilkuset nawet kilometrów (no powiedzmy: pięćdziesięciu albo stu) – przeszkadza w pisaniu. Czyni styl pośpiesznym i zdawkowym. Dzisiaj przestrzenie oczywiście jeszcze bardziej się skurczyły (telefony, pociągi, samoloty, telegramy), toteż sztuka pisania listów podupadła.

Czytałem również niedawno listy angielskiej pisarki Katherine Mansfield. Boże! Ile tam drobiazgów, minut skrzętnie zapisanych małą kobiecą rączką – zazdroszczę jej bystrości obserwacji, ale myślę – po co to wszystko, na co to komu, może lepiej uchwycić myśl, zamknąć tysiąc i jeden drobiazg dnia powszedniego w syntezie? Oczywiście przemawia przeze mnie poeta. Prozaikiem, zdaje się, nigdy nie zostanę. No i przemawia przeze mnie współczesny obywatel rozproszkowanego świata, wszystko się sypie, spala, zanim zaistnieje; to nie jest dziewiętnastowieczna spokojnie płynąca rzeka Heraklita. Raczej rwący potok, wodospad współczesności.

Przy czytaniu Rotha czułem, że siedzę w grubym i ciepłym juchtowym bucie-świecie, gdy wokoło szaleje zima. Tak przyjemnie się siedziało, w stare czasy zapadało (po uszy). Dawno już czytanie powieści nie sprawiło mi tyle przyjemności. Z tym że koniec smutny. Trzeba wychodzić z buta na mróz i widać, że to wszystko było złudą, oszukaństwem. Czytanie wierszy nie jest takim oszustwem – po prostu wskakujesz na chwilę i wyskakujesz z wiersza. Trampolina, woda i znów wychodzisz z basenu…

Pisarz polski Wojciech Żukrowski stwierdził, że moje pierwsze tomiki wierszy są, owszem, ładne i „baśniowe”, opowiadają o wiejskiej arkadii dzieciństwa, ale… tu dodawał… ciekawe, co się stanie z tym światem i z talentem Barana, gdy zderzy się on z „dorosłą” rzeczywistością, z chorobami, ze śmiercią najbliższych, z trudnymi momentami życia?… Czy ta subtelna liryka nie pryśnie jak bańka mydlana? Czy zda egzamin literacki? Otóż to pytanie z pozoru zadane ot tak, mimochodem, zadrasnęło moją ambicję i zastanowiło, bo to w gruncie rzeczy pytanie o możliwości poezji i możliwości prozy. W dodatku pytanie to zadaje poecie znany prozaik. Czy poezja… to w końcu oszustwo, złudzenie, nieprawda, siedzenie „we wnętrzu juchtowego buta”, gdzie ciepło i przytulnie, a proza to jedyna prawdziwa prawda, „wychodzenie na mróz”? A może jednak uda mi się do końca moich dni sprostać czasom, świadkując im za pośrednictwem kruchej, pięknej, dmuchawcowej liryki, która okaże się najlepszym materiałem i narzędziem opisu życia. A czemuż by nie?