- W empik go
Statystyka gubernii Litewsko-Grodzienskiey - ebook
Statystyka gubernii Litewsko-Grodzienskiey - ebook
Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej znajdą w niej wiele ciekawych tytułów.
Seria zawiera utwory najbardziej znanych pisarzy literatury polskiej i światowej, począwszy od Horacego, Balzaca, Dostojewskiego i Kafki, po Kiplinga, Jeffersona czy Prousta. Nie zabraknie w niej też pozycji mniej znanych, pióra pisarzy średniowiecznych oraz twórców z epoki renesansu i baroku.
Kategoria: | Klasyka |
Zabezpieczenie: | brak |
Rozmiar pliku: | 219 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Statystyka we wszystkich oświeconych kraiach przez ciągłe prace i pomoc rządową, doszła do wysokiego doskonałości stopnia. W Państwie rossyyskiem wydział statystyczny przy ministerium policyi, maiący na czele znanego iuż światu uczonemu z dzieł statystycznych Karola Hermanna, radcę stanu i professora w instytucie pedagogicznym w S. Petersburgu, zaymuie się od lat kilku zbieraniem odpowiednich temu celowi wiadomości. Z drugiey strony, rząd główny szkół wydał rozkaz i stosowne przepisy do pracowania w tymże przedmiocie wszystkim uniwersytetom, które przez pośrzednictwo nauczycieli szkół sobie podległych, ma – ią wszelką sposobność takowe wiadomości zbierać, prostować i w porządek układać. Tym końcem utworzony przy Uniwersytecie wileńskim Komitet uczonych zapisów, trudni się od półtora roku nad zbieraniem takowych wiadomości i zapewne godnie swemu przeznaczeniu odpowie. Ale gdy ztem wszystkiem nie mamy dotąd żadney części Litwy statystycznego opisania, ośmieliłem się mnieysza gubernii litewsko-grodzieńskiey statystykę, z polecenia wyżey rzeczonego wydziału statystycznego pierwiastkowie w ięzyku francuzkim uczynioną, na widok wystawić. Dziełko to dalekie od zupełney i nic do żądania nie zostawuiącey dokładności, zawiera tylko ogólny rys statystyczny owey części litewskiego kraiu: a wiadomości w niem pomieszczone, są po większey części zebrane drogą urzędową. Lecz ieśli ważna iest nie tylko dla rządu ale nawet dla szczególnych obywateli mieć wiadomości statystyczne każdey gubernii, tedy daleko ważnieysza mieć one prawdziwe lub ile można zbliżone do prawdy: albowiem takowe wiadomości służą za zasadę wszelkim znacznieyszym działaniom i czynnościom handlowym, rolniczym itd. W przeciwnym razie, ieśli są na pamięć zbierane, nie przyniosą pomyślnych wypadków: posłużą raczey do zamętu rzeczy iuż iakokolwiek wyiasnionych, do wystawienia fałszywych widoków, oraz do ukrycia rządowi iego rzeczywistych sił i śrzodków, które mógłby rozwinąć i powiększyć. Nie podpada wątpliwości że Wiadomość rozciągłości gruntu i oznaczenie iego przymiotów we względzie rządowym i gospodarczym iest nayważnieyszym w statystyce przedmiotem: gdyż na nim, iako na trwałey podstawie, można z pewnością układać stopniami dalsze materyały, które do składu tey ogromney budowy wchodzić powinny. Rossya iuż ma nie złe karty topograficzne, coraz bardziey doskonalące się:
lecz wielka zachodzi różnica, między kartami topograficznemi, a temi które we względzie statystycznym należałoby sporządzić. Pierwsze wskazuią to tylko, co woyskowych zbliska obchodzi: drugie powinny w swey całości obeymować wszelkie szczegóły, iakich znaiomość potrzebna iest rządowi. W teraznieyszym stanie rzeczy, naywiększą część guberniy, albo nie iest wymierzona, albo tez nie można mieć żadnego zapewnienia o dokładności takowych wymiarów. Lecz ponieważ mówić mam o gubernii litewsko-grodzieńskiey, wracam się więc do niey: a z części można będzie sądzić o całości. Guberniia litewsko-grodzieńska, złożona z ośmiu powiatów, o czem powiedziano będzie na swoiem mieyscu, ma tylko dwa powiały, sposobem inżenierskim wymierzone. Inne zaś znane są przez mniey ieszcze pewne rachunki przybliżenia, iakich niepodobieństwo iest sprawdzić. Nie przytaczam tego w widoku zniechęcenia i podania w wątpliwość prac iuż rozpoczętych, gdyż mam za prawidło owo zdanie iż pewnie nic nie zrobisz, ieśli zawsze obawiać się będziesz aby źle nie zrobić ( 1): lecz żądałem tylko wskazać przez to drogę, po iakiey możnaby bez zboczenia trafić do zamierzonego celu. Przyłączam wiadomość o miarach i wagach w ciągu tego pisma wspominanych.
1. Arszyn ma długości stop paryskich 2, cali 2, linij 2 2/5. Dwie stopy paryzkie czynią łokieć litewski.
2. Sążeń rossyyski ma arszynów 3, czyli stop paryzkich 6, cali 6, linij 7 ½ .
3. W iersta ma długości 1500 arszynów czyli 3275 stop paryskich: na milę litewską liczy się wierst 7.
4. Dziesięcina miara kwadratowa:
–-
(1) Un de plus surs moyens de ne rien faire, est de toujours craindre de mai faire. Principes philoso – phigues de Weiss.
na włókę litewską o 30 morgach idzie 19 ½ dziesięcin.
5. Funt rossyjski liczy grań medycznych 60871.
6. Pud liczy funtów 40.
7. Bierhowiec funtów 400.
8. Czetwiert ma obiętości calów sześciennych 10440: dwie czetwierti stanowią beczkę litewską 144 garncach.
SPISANIE RZECZY .
.
Wstęp… V – X.
§. I. Podział gubernii na powiały, granice,największa długość i szerokość… 1
§. II. Opisanie powierzchni każdego powiatu przez parafiie… 10.
§. III. Układ wodny w gubernii grodzieńskiey… 28.
§. IV. Ludność gubernii grodzieńskiey… 31.
§. V. Pomieszkania i stan budowy… 34.
§. VI. O przemyśle narodowym w powszedniości… 41.
§. VII. O Rolnictwie… 41.
$. VIII. Rękodzieła… 59.
§. IX. Handel… 66.
§. X. Obyczaie i oswieccnie… 74.
§. XI. Dobroczynne zakłady… 84.
§. XII. Podatki… 87.§. I. PODZIAŁ GUBERNII NA POWIATY,GRANICE, NAYWIĘKSZĄ DŁUGOŚĆ I SZEROKOŚĆ.
Guberniia litewsko-grodzieńska podzielona iest na ośm powiatów:
1) Powiat grodzieński, mieysce naczelne powiatu i gubernii miasto Grodno.
2). Powiał brzeski, mieysce naczelne miasto Brześć – litewski.
5). Powiat słonimski, mieysce naczelne miasto Słonim.
4). Powiat lidzki, mieysce naczelne miasteczko Lida.
5). Powiat nowogrodzki, mieysce naczelne miasto Nowogródek.
6). Powiał wołkówyski, mieysce naczelne miasteczko Wiołkowysk.
7). Powiat kobryński, mieysce naczelne miasto Kobryń.
8). Powiat pruzański, mieysce naczelne miasteczko Pruzanna.
Guberniia grodzieńska graniczy.
1. na północ zaczynaiąc od Niemna i postępując przez powiaty grodzieński, lidzki i nowogrodzki, z powiatami trockim i oszmiańskim gubernii wileńskiey.
2. na południe postępując przez powiaty kobryński i brzeski, z powiatami włodzimierskim i kowelskim gubernii wołyńskiey.
3. na zachód postępując powiatami grodzieńskim, wołkowyskim, prużańskim i brzeskim, z obwodem białostockim i królestwem polskiem.
4. na wschód postępuiąc przez powiaty nowogrodzki, słonimski i kobryński, z powiatami pińskim i słuckim gubernii mińskiey.
Naywiększą długość gubernii z północy na południe iest 260 a naymnieysza 180 wierst
Naywiększą szerokość z zachodu na wschód 180, a naymnieysza 140 wierst.
Powierzchnia gubernii grodzieńskiey, którey tylko dwa powiaty, toiest: kobryński i prużański były wymierzone, zawiera przez przybliżenie w ogóle ośmiu powiatów 3, 679, 938 dziesięcin i 150 sążni?… Leży między 51°, 30' i 54°, 25' szerokości, a między 40°, 50' i 44° 20' długości geograficzney.
Taki iest podział, granice i rozciągłość powierzchni gubernii grodzieńskiey: zobaczmy teraz też same szczegóły w powiatach.
A) Powiat grodzieński: złożony iest ze 16 parafiy, a mianowicie:
Parafiie. / Mieysca naczelne.
1. Grodzieńska, miasto Grodno;
2. Ieziorska, miasteczko. Jeziory;